Hristiyanlık

Hristiyanlık ⓘ
	נַצְרוּת‎ Natsrut (İbranice); Χρῑστῐᾱνισμός Ḥristianismós (Grekçe)
	Hristiyanlığın geleneksel sembolü olan haç
Diğer isimler	İsevilik, Nasranilik
Tip	Çok uluslu
Sınıflandırma	İbrahimî din
Mukaddes metin	Kitâb-ı Mukaddes
Teoloji	Monoteist
Tanrı	Üçlü Birlik (teslis)
Aktif saha	Dünya çapında
Mezhepler	Katoliklik; Doğu Ortodoksluk; Protestanlık
Mukaddes yerler	Kutsal Topraklar; Kutsal Kabir Kilisesi (Yeruşalim); Aziz Pavlus Kilisesi (Tarsus, Türkiye); Antakya (Hatay, Türkiye);
Kurucu	Nasıralı İsa (Yeşua)
Köken	y. MS 30'lar (y. 2000 yıl önce) ; Yahudiye Eyaleti, Roma İmparatorluğu; veya Yahudiye Hirodes Krallığı; (günümüzde İsrail)
Takipçi	y. 2,4 milyar
Tatil günü	Pazar
İbadethane	Kilise
Vaiz	Peder, Pastör, Papaz (Rahip), Piskopos vb.

Hristiyanlık, Nasıralı İsa'nın yaşamına ve öğretilerine dayanan İbrahimî tek tanrılı bir dindir. Küresel nüfusun üçte birini temsil eden yaklaşık 2,8 milyar takipçisiyle dünyanın en büyük dinidir. Hıristiyanlar olarak bilinen taraftarları 157 ülke ve bölgede nüfusun çoğunluğunu oluşturmakta ve İsa'nın, İbranice İncil'de (Hıristiyanlıkta Eski Ahit olarak adlandırılır) Mesih olarak gelişi kehanet edilen ve Yeni Ahit'te anlatılan Tanrı'nın Oğlu olduğuna inanmaktadır. ⓘ

Hıristiyanlık, 1. yüzyılda Roma'nın Yahudiye eyaletindeki Helenistik Yahudilikte bir İkinci Tapınak Yahudiliği mezhebi olarak başlamıştır. İsa'nın havarileri ve takipçileri, başlangıçtaki zulme rağmen Levant, Avrupa, Anadolu, Mezopotamya, Güney Kafkasya, Mısır ve Etiyopya'ya yayıldı. Kısa süre içinde Tanrı'dan korkan Yahudi olmayanların ilgisini çekmiş, bu da Yahudi geleneklerinden uzaklaşılmasına yol açmış ve Tapınak temelli Yahudiliği sona erdiren Kudüs'ün MS 70 yılındaki yıkılışından sonra Hıristiyanlık yavaş yavaş Yahudilikten ayrılmıştır. İmparator Büyük Konstantin, Milano Fermanı (313) ile Roma İmparatorluğu'nda Hıristiyanlığı suç olmaktan çıkarmış, daha sonra İznik Konsili'ni (325) toplayarak Erken Hıristiyanlığı Roma İmparatorluğu'nun Devlet kilisesi haline getirmiştir (380). Hıristiyanlığın büyük bölünmelerden önceki birleşik kilisesinin erken tarihi bazen "Büyük Kilise" olarak adlandırılır (aynı zamanda Gnostikler, Marcionitler ve Yahudi Hıristiyanlar da dahil olmak üzere farklı mezhepler mevcut olsa da). Doğu Kilisesi Efes Konsili'nden (431) sonra, Doğu Ortodoksluğu ise Kalkedon Konsili'nden (451) sonra Kristoloji'deki farklılıklar nedeniyle ayrılırken, Doğu Ortodoks Kilisesi ve Katolik Kilisesi Doğu-Batı Bölünmesi'nde (1054) özellikle Roma piskoposunun yetkisi konusunda ayrılmıştır. Protestanlık, Reformasyon döneminde (16. yüzyıl) Katolik Kilisesi'nden teolojik ve kilise bilimi ile ilgili anlaşmazlıklar nedeniyle, özellikle de aklanma ve Roma piskoposunun önceliği konularında çok sayıda mezhepte ayrılmıştır. Hıristiyanlık, özellikle Avrupa'da geç antik dönemden Orta Çağ'a kadar Batı medeniyetinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Keşifler Çağı'nın (15.-17. yüzyıl) ardından Hıristiyanlık misyonerlik çalışmaları aracılığıyla Amerika kıtasına, Okyanusya'ya, Sahra altı Afrika'ya ve dünyanın geri kalanına yayılmıştır. ⓘ

Hıristiyanlık, Batı ve Doğu kollarının yanı sıra aklanma ve kurtuluşun doğası, kilise bilimi, papazlık ve Kristoloji ile ilgili doktrinlerinde kültürel olarak çeşitliliğini korumaktadır. Çeşitli Hıristiyan mezheplerinin inançları genel olarak İsa'nın Tanrı'nın Oğlu - Logos'un vücut bulmuş hali - olduğu, çarmıhta hizmet ettiği, acı çektiği ve öldüğü, ancak insanlığın kurtuluşu için ölümden dirildiği; ve "iyi haber" anlamına gelen müjde olarak anıldığı konusunda ortaktır. İsa'nın hayatını ve öğretilerini anlatan dört kanonik İncil Matta, Markos, Luka ve Yuhanna'dır ve Eski Ahit İncil'in saygın arka planıdır. ⓘ

Hristiyanlığın en büyük dört kolu Katolik Kilisesi (1,3 milyar/%50,1), Protestanlık (920 milyon/%36,7), Doğu Ortodoks Kilisesi (230 milyon) ve Doğu Ortodoks kiliseleridir (62 milyon) (Ortodoks kiliselerinin toplamı %11,9), ancak birlik çabalarına (ekümenizm) rağmen binlerce küçük kilise topluluğu mevcuttur. Batı'daki bağlılığın azalmasına rağmen, Hıristiyanlık bölgedeki baskın din olmaya devam etmektedir ve bu nüfusun yaklaşık %70'i kendisini Hıristiyan olarak tanımlamaktadır. Dünyanın en kalabalık kıtaları olan Afrika ve Asya'da Hristiyanlık büyümektedir. Hıristiyanlar dünyanın bazı bölgelerinde, özellikle de Orta Doğu, Kuzey Afrika, Doğu Asya ve Güney Asya'da zulüm görmeye devam etmektedir. ⓘ

Hristiyanlar, İsa'nın Tanrı'nın Oğlu, Tanrı'nın [[Enkarnasyon (Hristiyanlık)|enkarnasyonu]] ve Eski Ahit'te geleceği haber verilen [[Mesih|Mesih]] olduğuna inanırlar. Hristiyanlık, teslis adı verilen inanç üzerine kuruludur. Bu inanca göre Tanrı'nın kendini açıkladığı üç kimliği vardır: Baba, Oğul ve Kutsal Ruh. İnanca göre Hristiyanlığın inanç sistemi ve ibadetleri, İsa tarafından 1. yüzyılda, Roma İmparatoru Tiberius devrinde, yine Roma'nın hakimiyetinde olan Filistin'de ortaya konulmuş ve havarileri ve diğer takipçileri tarafından öğretilerek yayılmıştır. Bir kişi Hristiyanlık inancına, Kitâb-ı Mukaddes'teki ayetlerden biri olan Romalılar 10:9 ayetinin yönlendirmesini uygulayarak geçebilmektedir. ⓘ

Hristiyanlığın kökenleri en azından, MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu yönetimindeki İsrail ve Filistin bölgesine değin uzanmaktadır. Hristiyanlık, temel olarak Yahudilik inancı üzerine kurulmuş ve daha sonraları Tarsuslu Pavlus'un da etkisiyle müstakil bir din olarak gelişmiştir. Hristiyanlığın kutsal kitabı olan Kitâb-ı Mukaddes'in Yahudiliğin kutsal kitabı olan Tanah'ı içinde barındırdığı göz önüne alınırsa, Hristiyanlığın erken döneminde Hristiyanlık ve Yahudilik arasındaki bağ daha net anlaşılacaktır. ⓘ

Etimoloji

İlk Yahudi Hristiyanlar kendilerini 'Yol' (Koinē Yunanca: τῆς ὁδοῦ, romanize edilmiş hali: tês hodoû) olarak adlandırmışlardır ve muhtemelen Yeşaya 40:3'teki "Rab'bin yolunu hazırlayın" ifadesinden gelmektedirler. Elçilerin İşleri 11:26'ya göre, İsa'nın öğrencilerine atfen "Mesih'in takipçileri" anlamına gelen "Hristiyan" (Χρῑστῐᾱνός, Khrīstiānós) terimi ilk olarak Antakya kentinde Yahudi olmayan sakinler tarafından kullanılmıştır. "Hıristiyanlık/Hıristiyanlık" (Χρῑστῐᾱνισμός, Khrīstiānismós) teriminin kaydedilen en eski kullanımı MS 100 civarında Antakyalı Ignatius tarafından yapılmıştır. ⓘ

İnançlar

Dünya çapında Hıristiyanlar temel inançları paylaşırken, Hıristiyanlığın dayandığı Kutsal Kitap ve kutsal geleneklere ilişkin yorum ve görüş farklılıkları da vardır. ⓘ

İnançlar

İmparator Konstantin ve Birinci İznik Konsili (325) Babalarını 381 tarihli İznik-Konstantinopolis İtikadı'nı tutarken tasvir eden bir Doğu Hristiyan ikonası. ⓘ

Dini inançların özlü doktrinel ifadeleri veya itirafları inanç bildirgeleri olarak bilinir. Bunlar vaftiz formülleri olarak başlamış ve daha sonra 4. ve 5. yüzyıllardaki Kristolojik tartışmalar sırasında genişletilerek inanç beyanları haline getirilmiştir. "İsa Rab'dir" Hristiyanlığın en eski inancıdır ve Dünya Kiliseler Konseyi'nde olduğu gibi kullanılmaya devam etmektedir. ⓘ

Havariler İnancı, Hıristiyan inancının maddelerinin en yaygın kabul gören ifadesidir. Katolik Kilisesi'nin Latin Kilisesi, Luthercilik, Anglikanizm ve Batı Riti Ortodoksluğu dahil olmak üzere Batı Hıristiyan geleneğinin litürjik kiliseleri tarafından en görünür şekilde olmak üzere, hem ayinsel hem de katektik amaçlar için bir dizi Hıristiyan mezhebi tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca Presbiteryenler, Metodistler ve Cemaatçiler tarafından da kullanılmaktadır. Bu özel inanç 2. ve 9. yüzyıllar arasında geliştirilmiştir. Temel doktrinleri Üçlü Birlik ve Yaratıcı Tanrı'dır. Bu inançta yer alan doktrinlerin her biri havariler döneminde geçerli olan ifadelere dayandırılabilir. Görünüşe göre bu inanç Roma kiliselerinde vaftiz adayları için Hıristiyan doktrininin bir özeti olarak kullanılmıştır. İçerdiği noktalar şunlardır:

Baba Tanrı'ya, Tanrı'nın Oğlu olarak İsa Mesih'e ve Kutsal Ruh'a iman
Mesih'in ölümü, cehenneme inişi, dirilişi ve göğe yükselişi
Kilise'nin kutsallığı ve azizler topluluğu
Mesih'in ikinci gelişi, Kıyamet Günü ve sadıkların kurtuluşu ⓘ

İznik İnancı, büyük ölçüde Ariusçuluğa tepki olarak sırasıyla 325 ve 381 yıllarında İznik ve Konstantinopolis Konsillerinde formüle edilmiş ve 431 yılında Birinci Efes Konsili tarafından Hıristiyan âleminin evrensel inancı olarak onaylanmıştır. ⓘ

Doğu Ortodoksları tarafından reddedilmesine rağmen, 451'deki Kalkedon Konsili'nde geliştirilen Kalkedon Tanımı ya da Kalkedon İnancı, Mesih'in "iki doğada, karışmaz, değişmez, bölünmez, ayrılmaz bir şekilde kabul edildiğini" öğretir: biri ilahi diğeri insani ve her iki doğa da kendi içlerinde mükemmel olmakla birlikte, yine de mükemmel bir şekilde tek bir kişide birleşmiştir. ⓘ

Batı Kilisesi'nde İznik ve Kalkedon ile aynı statüye sahip olarak kabul edilen Athanasian İnancı şöyle der: "Üçlü Birlik içinde tek Tanrı'ya ve Birlik içinde Üçlü Birlik'e taparız; ne Kişileri karıştırırız ne de Özü böleriz." ⓘ

Hıristiyanların çoğu (Katolik, Doğu Ortodoks, Doğu Ortodoks ve Protestan) inançların kullanımını kabul eder ve yukarıda bahsedilen inançlardan en az birini benimser. ⓘ

Hepsi olmasa da bazı Evanjelik Protestanlar, inanç esaslarının bir kısmını ya da tamamını kabul etseler bile, inanç esaslarını kesin inanç beyanları olarak reddetmektedir. Örneğin, çoğu Baptist "birbirleri üzerinde bağlayıcı otoriter inanç itirafları oluşturmaya çalışmadıkları için" inanç esaslarını kullanmaz. Hıristiyan Kilisesi (İsa'nın Havarileri), Kanada'daki Evanjelik Hıristiyan Kilisesi ve Mesih Kiliseleri gibi kökleri Restorasyon Hareketine dayanan gruplar da inanç esaslarını reddetmektedir. ⓘ

İsa

İsa'nın çeşitli tasvirleri ⓘ

Hıristiyanlığın temel ilkesi İsa'nın Tanrı'nın Oğlu ve Mesih olduğu inancıdır. Hıristiyanlar İsa'nın Mesih olarak Tanrı tarafından insanlığın kurtarıcısı olarak görevlendirildiğine inanır ve İsa'nın gelişinin Eski Ahit'teki mesih kehanetlerinin gerçekleşmesi olduğunu savunur. Hıristiyan Mesih kavramı çağdaş Yahudi kavramından önemli ölçüde farklıdır. Temel Hıristiyan inancı, İsa'nın ölümüne ve dirilişine inanmak ve bunları kabul etmek yoluyla günahkâr insanların Tanrı'yla barıştırılabileceği ve böylece kurtuluş ve sonsuz yaşam vaadinin sunulabileceğidir. ⓘ

Hıristiyan tarihinin ilk yüzyıllarında İsa'nın doğası üzerine birçok teolojik tartışma yaşanmış olsa da, genel olarak Hıristiyanlar İsa'nın beden almış Tanrı ve "gerçek Tanrı ve gerçek insan" (ya da hem tamamen ilahi hem de tamamen insan) olduğuna inanmaktadır. Tamamen insan olan İsa, ölümlü bir insanın acılarını ve ayartmalarını çekmiş ama günah işlememiştir. Tamamen Tanrı olarak yeniden hayata dönmüştür. Yeni Ahit'e göre, ölümden dirilmiş, göğe yükselmiş, Baba'nın sağında oturmuş ve nihayetinde ölülerin dirilişi, Son Yargı ve Tanrı'nın Krallığının nihai kuruluşu da dahil olmak üzere Mesih peygamberliğinin geri kalanını yerine getirmek için geri dönecektir. ⓘ

Kanonik Matta ve Luka İncillerine göre İsa Kutsal Ruh tarafından gebe bırakılmış ve Bakire Meryem'den doğmuştur. Antik çağda bebeklik İncilleri popüler olmasına rağmen, İsa'nın çocukluğuna dair çok az şey kanonik İncillerde kaydedilmiştir. Buna karşılık, yetişkinlik dönemi, özellikle de ölümünden önceki hafta, Yeni Ahit'te yer alan İncillerde iyi bir şekilde belgelenmiştir, çünkü hayatının bu kısmının en önemli olduğuna inanılmaktadır. İncil'de İsa'nın hizmetiyle ilgili anlatılanlar arasında vaftizi, mucizeleri, vaazları, öğretileri ve yaptıkları yer alır. ⓘ

Türkçeye Arapçadan geçen incil kelimesinin aslı, Yunanca "Ευαγγελιον" (Evangelion) şeklindedir ve iyi haber, müjde anlamına gelir. ⓘ

İncil kelimesi, gerçekte Yeni Antlaşma'nın ilk dört kitabının (bölümünün) her birini karşıladığı hâlde, bazen Yeni Antlaşma'nın tamamı için de kullanıldığı olur. ⓘ

Ölümü ve dirilişi

İsa'nın çarmıhtaki ölümünü temsil eden Çarmıha Gerilme tablosu, Diego Velázquez, yaklaşık 1632. ⓘ

Hıristiyanlar İsa'nın dirilişini inançlarının temel taşı (bkz. 1. Korintliler 15) ve tarihteki en önemli olay olarak görürler. Hıristiyan inançları arasında İsa'nın ölümü ve dirilişi, Hıristiyan doktrini ve teolojisinin çoğunun dayandığı iki temel olaydır. Yeni Ahit'e göre İsa çarmıha gerilmiş, fiziksel bir ölümle ölmüş, bir mezara gömülmüş ve üç gün sonra dirilmiştir. ⓘ

Yeni Ahit, İsa'nın göğe yükselişinden önce, "aynı anda beş yüzden fazla kardeş" de dahil olmak üzere, İsa'nın on iki havarisine ve öğrencilerine dirilişten sonra farklı vesilelerle görünmesinden bahseder. İsa'nın ölümü ve dirilişi, Hıristiyanlar tarafından Kutsal Cuma ve Paskalya Pazarını içeren Kutsal Hafta boyunca özel bir vurguyla tüm ibadetlerde anılır. ⓘ

İsa'nın ölümü ve dirilişi genellikle Hıristiyan teolojisindeki en önemli olaylar olarak kabul edilir, çünkü kısmen İsa'nın yaşam ve ölüm üzerinde gücü olduğunu ve bu nedenle insanlara sonsuz yaşam verme yetkisine ve gücüne sahip olduğunu gösterir. ⓘ

Hıristiyan kiliseleri İsa'nın dirilişiyle ilgili Yeni Ahit'te yer alan açıklamaları çok az istisna dışında kabul eder ve öğretir. Bazı modern akademisyenler, İsa'nın takipçilerinin dirilişe olan inancını, tarihsel İsa'nın ve ilk kilisenin bildirisinin sürekliliğini tesis etmek için bir çıkış noktası olarak kullanmaktadır. Bazı liberal Hristiyanlar gerçek bir bedensel dirilişi kabul etmez, hikâyeyi zengin sembolik ve ruhsal açıdan besleyici bir mit olarak görür. Ölüm ve diriliş iddialarına ilişkin tartışmalar pek çok dini tartışmada ve dinler arası diyaloglarda ortaya çıkmaktadır. İlk Hıristiyan din değiştirenlerden ve misyonerlerden biri olan Havari Pavlus şöyle yazmıştır: "Eğer Mesih dirilmediyse, bütün vaazlarımız yararsızdır ve Tanrı'ya olan güveniniz de yararsızdır." ⓘ

Kurtuluş

Yaşlı Lucas Cranach'ın (1529) Yasa ve Müjde tablosu; Musa ve İlyas günahkârlara kurtuluş için İsa'yı işaret eder. ⓘ

Havari Pavlus, kendi dönemindeki Yahudiler ve Romalı paganlar gibi, kurbanın yeni akrabalık bağları, saflık ve sonsuz yaşam getirebileceğine inanıyordu. Pavlus için gerekli olan kurban İsa'nın ölümüydü: "Mesih'e ait" olan Yahudi olmayanlar da İsrail gibi İbrahim'in torunları ve "vaade göre mirasçılardır." İsa'yı ölümden dirilten Tanrı, İsrail'le birlikte "Tanrı'nın çocukları" haline gelen ve bu nedenle artık "bedende" olmayan Yahudi olmayan Hıristiyanların "ölümlü bedenlerine" de yeni bir yaşam verecektir. ⓘ

Modern Hıristiyan kiliseleri, hem Yahudilerin hem de Yahudi olmayanların Tanrı'nın ailesinde nasıl yer alabileceği sorusundan çok, insanlığın evrensel bir günah ve ölüm durumundan nasıl kurtarılabileceğiyle ilgilenme eğilimindedir. Doğu Ortodoks teolojisine göre, Irenaeus'un recapitulation teorisi tarafından ortaya konan kefaret anlayışlarına dayanarak, İsa'nın ölümü bir fidyedir. Bu, sevgi dolu olan ve insanlığa elini uzatan Tanrı ile ilişkiyi yeniden kurar ve Tanrı'nın insanlığın olmasını istediği türden insanlar haline gelme, yani teozis, yani tanrısallaşma olanağını sunar. Katolik doktrinine göre İsa'nın ölümü, insanın günahkârlığı nedeniyle Tanrı'nın onuruna karşı işlenen suçun uyandırdığı Tanrı'nın gazabını tatmin eder. Katolik Kilisesi, kurtuluşun Hıristiyanların sadakati olmadan gerçekleşmeyeceğini öğretir; din değiştirenler sevgi ilkelerine uygun yaşamalı ve normal olarak vaftiz edilmelidir. Protestan teolojisinde İsa'nın ölümü, insanoğlunun Tanrı'nın ahlak yasasını çiğnediğinde ödemesi gereken borç için İsa tarafından taşınan ikame bir ceza olarak kabul edilir. ⓘ

Hıristiyanlar, bireylerin kurtuluşunun Tanrı tarafından ne ölçüde önceden belirlendiği konusundaki görüşlerinde farklılık gösterirler. Reform teolojisi, bireylerin kendi kendilerini kurtarmaktan tamamen aciz olduklarını, ancak kutsallaştırıcı lütfun karşı konulamaz olduğunu öğreterek lütfa belirgin bir vurgu yapar. Buna karşın Katolikler, Ortodoks Hıristiyanlar ve Arminian Protestanlar İsa'ya iman etmek için özgür iradenin kullanılması gerektiğine inanırlar. ⓘ

Trinity

Üçlü Birlik, Tanrı'nın üç kişilik tek bir Tanrı olduğu inancıdır: Baba, Oğul (İsa) ve Kutsal Ruh. ⓘ

Teslis, tek Tanrı'nın üç farklı, ebediyen bir arada var olan kişiden oluştuğu öğretisini ifade eder: Baba, Oğul (İsa Mesih'te vücut bulmuştur) ve Kutsal Ruh. Kutsal Yazılarda birleşik Tanrısallığı ifade etmek için kullanılan tek bir terim olmamasına rağmen, bu üç kişi birlikte bazen Tanrısallık olarak adlandırılır. Hıristiyan inancının erken dönem beyanı olan Athanasian Creed'in sözleriyle, "Baba Tanrı'dır, Oğul Tanrı'dır ve Kutsal Ruh Tanrı'dır, ancak yine de üç Tanrı değil, tek Tanrı vardır". Birbirlerinden farklıdırlar: Baba'nın kaynağı yoktur, Oğul Baba'dan doğmuştur ve Ruh Baba'dan gelir. Farklı olmalarına rağmen, üç kişi varlık ya da işleyiş olarak birbirinden ayrılamaz. Bazı Hıristiyanlar Tanrı'nın Eski Ahit'te Baba olarak göründüğüne inanırken, Yeni Ahit'te Oğul olarak göründüğü ve günümüzde de Kutsal Ruh olarak görünmeye devam edeceği kabul edilmektedir. Ancak yine de Tanrı bu zamanların her birinde üç kişi olarak var olmuştur. Bununla birlikte, geleneksel olarak Eski Ahit'te görünenin Oğul olduğuna dair bir inanç vardır, çünkü örneğin Üçlü Birlik sanatta tasvir edildiğinde, Oğul tipik olarak ayırt edici bir görünüme, Mesih'i tanımlayan çarmıh şeklinde bir hale sahiptir ve Cennet Bahçesi tasvirlerinde bu, henüz gerçekleşmemiş bir Enkarnasyona işaret eder. Bazı Erken Hıristiyan lahitlerinde Logos sakalıyla ayırt edilir, bu da "onun kadim, hatta önceden var olmuş gibi görünmesini sağlar." ⓘ

Üçlü Birlik ana akım Hıristiyanlığın temel bir doktrinidir. Hristiyanlık, İznik İnancı'nın (325) ortaya çıktığı dönemden daha erken bir tarihten itibaren Tanrı'nın üçlü gizem-doğasını normatif bir iman mesleği olarak savunmuştur. Roger E. Olson ve Christopher Hall'a göre, dua, meditasyon, çalışma ve uygulama yoluyla Hıristiyan topluluğu "Tanrı'nın hem birlik hem de üçleme olarak var olması gerektiği" sonucuna varmış ve bunu 4. yüzyılın sonunda ekümenik konseyde kodlamıştır. ⓘ

Bu doktrine göre Tanrı, her bir kişinin bütünün üçte birine sahip olması anlamında bölünmüş değildir; aksine, her bir kişinin tamamen Tanrı olduğu kabul edilir (bkz. Perichoresis). Aralarındaki fark, Baba'nın doğurulmamış olması; Oğul'un Baba'dan doğmuş olması; Kutsal Ruh'un Baba'dan ve (Batı Hıristiyan teolojisinde) Oğul'dan doğmuş olmasıdır. Görünürdeki bu farklılık ne olursa olsun, üç "kişi" de ebedi ve her şeye kadirdir. Üniteryen Evrenselcilik, Yehova Şahitleri ve Mormonluk gibi diğer Hıristiyan dinleri Teslis hakkındaki bu görüşleri paylaşmamaktadır. ⓘ

Yunanca trias kelimesi bu anlamda ilk olarak Antakyalı Theophilus'un eserlerinde görülür; metni şöyledir: "Üçlü Birlik'in, Tanrı'nın, Sözü'nün ve Bilgeliği'nin". Terim bu zamandan önce kullanılıyor olabilir; Latince karşılığı olan trinitas, daha sonra Tertullian'da Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'a açık bir atıfla ortaya çıkar. Bir sonraki yüzyılda bu sözcük genel kullanıma girmiştir. Origen'in birçok pasajında yer almaktadır. ⓘ

Üçlübirlikçilik

Teslis, Üçlü Birlik kavramına inanan Hristiyanları ifade eder. Neredeyse tüm Hristiyan mezhepleri ve kiliseleri Teslis inancına sahiptir. "Teslis" ve "Üçlübirlik" kelimeleri Kutsal Kitap'ta geçmese de, 3. yüzyıldan itibaren teologlar, Tanrı'nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh olduğuna dair Yeni Ahit öğretilerinin anlaşılmasını kolaylaştırmak için bu terim ve kavramı geliştirmişlerdir. O zamandan beri Hıristiyan teologlar Teslis'in ne üç tanrı olduğu (Tritheizm'in antitrinitarian sapkınlığı), ne Teslis'in her bir hipostazının sonsuz bir Tanrı'nın üçte biri olduğu (partializm), ne de Oğul ve Kutsal Ruh'un Baba tarafından yaratılan ve Baba'ya tabi varlıklar olduğu (Arianizm) anlamına gelmediğini vurgulamaya özen göstermişlerdir. Üçlü Birlik daha ziyade üç kişilik tek bir Tanrı olarak tanımlanır. ⓘ

Üçlübirlikçilik Dışı

Teslis karşıtlığı (ya da antitrinitarianizm) Teslis doktrinini reddeden teolojiyi ifade eder. Hıristiyanlığın erken dönemlerinde evlat edinme ya da modalizm gibi çeşitli teslis karşıtı görüşler mevcut olmuş ve bu da Kristoloji konusunda tartışmalara yol açmıştır. Teslis karşıtlığı 11. ve 13. yüzyıllar arasında Katharların Gnostisizminde, 16. yüzyıldaki Protestan Reformasyonunda Üniteryen teolojiye sahip gruplar arasında, 18. yüzyıl Aydınlanmasında, 19. yüzyıldaki İkinci Büyük Uyanış sırasında ortaya çıkan bazı gruplar arasında ve en son olarak da Birlik Pentekostal kiliselerinde yeniden ortaya çıkmıştır. ⓘ

Eskatoloji

İster bireysel yaşamın sonu, ister çağın sonu ya da dünyanın sonu olsun, genel anlamda Hristiyan eskatolojisi; Kutsal Kitap'ta açıklandığı şekliyle insanların kaderinin incelenmesidir. Hıristiyan eskatolojisindeki başlıca konular Sıkıntı, ölüm ve ölümden sonraki yaşam, (özellikle Evanjelik gruplar için) Milenyum ve bunu takip eden Kıyamet, İsa'nın İkinci Gelişi, Ölülerin Dirilişi, Cennet, (ayin kolları için) Araf ve Cehennem, Son Yargı, dünyanın sonu ve Yeni Gökler ve Yeni Dünya'dır. ⓘ

Hıristiyanlar Mesih'in ikinci gelişinin zamanın sonunda, şiddetli bir zulüm döneminden (Büyük Sıkıntı) sonra gerçekleşeceğine inanırlar. Ölmüş olan herkes Son Yargı için bedensel olarak diriltilecektir. İsa, Kutsal Yazılardaki kehanetleri yerine getirerek Tanrı'nın Krallığını tam olarak kuracaktır. ⓘ

Ölüm ve ölümden sonraki yaşam

Hristiyanların çoğu insanların ilahi yargılamayı tecrübe ettiğine ve sonsuz yaşam ya da sonsuz lanet ile ödüllendirildiğine inanır. Bu, ölülerin dirilişindeki genel yargının yanı sıra (Katolikler, Ortodokslar ve Protestanların çoğu tarafından benimsenen) fiziksel ölüm üzerine bireysel ruha özgü bir yargılama inancını da içerir. ⓘ

Hıristiyanlığın Katolik kolunda, lütuf halinde, yani onları Tanrı'dan ayıran herhangi bir ölümcül günah olmadan ölen, ancak günahın etkilerinden hala kusurlu bir şekilde arınmış olanlar, Tanrı'nın huzuruna girmek için gerekli olan kutsallığa ulaşmak için arafın ara durumu aracılığıyla arınmaya tabi tutulurlar. Bu hedefe ulaşmış olanlara aziz (Latince sanctus, "kutsal") denir. ⓘ

Yedinci Gün Adventistleri gibi bazı Hıristiyan gruplar, insan ruhunun doğal olarak ölümsüz olmadığı ve bedensel ölüm ile diriliş arasındaki ara durumda bilinçsiz olduğu inancı olan ölümlülüğü benimser. Bu Hıristiyanlar aynı zamanda nihai yargılamanın ardından kötülerin sonsuz azap çekmek yerine varlığının sona ereceği inancı olan Yokoluşçuluğu da benimsemektedir. Yehova'nın Şahitleri de benzer bir görüşe sahiptir. ⓘ

Uygulamalar

Woodside, New York City, ABD'deki bir Katolik kilisesinde gece yarısı ayini ⓘ

Brezilya Baptist Konvansiyonu'na bağlı São José dos Campos'taki Igreja da Cidade'de İsa'nın hayatı üzerine gösteri. ⓘ

Hıristiyanlığın belirli mezheplerine bağlı olarak, uygulamalar vaftiz, Efkaristiya (Kutsal Komünyon veya Rab'bin Sofrası), dua (Rab'bin Duası dahil), günah çıkarma, onaylama, cenaze törenleri, evlilik törenleri ve çocukların dini eğitimini içerebilir. Çoğu mezhepte düzenli toplu ibadet ayinlerini yöneten atanmış din adamları vardır. ⓘ

Hristiyan ayinleri, ritüelleri ve törenleri tek bir kutsal dilde kutlanmaz. Birçok ritüelist Hristiyan kilisesi kutsal dil, ayin dili ve yerel dil arasında bir ayrım yapar. Erken Hıristiyanlık döneminde üç önemli dil vardı: Latince, Yunanca ve Süryanice. ⓘ

Toplu ibadet

İbadet ayinleri tipik olarak litürji olarak bilinen bir kalıp veya formu takip eder. Justin Martyr, İmparator Antoninus Pius'a yazdığı Birinci Apoloji'de (150 civarı) 2. yüzyıl Hristiyan ayinini tanımlamıştır ve bu tanım Hristiyan ayin ibadetinin temel yapısı için geçerliliğini korumaktadır:

Pazar denilen günde, kentlerde ya da kırlarda yaşayan herkes bir yerde toplanır ve zaman elverdiği sürece elçilerin anıları ya da peygamberlerin yazıları okunur; sonra okuyucu susunca, başkan sözlü olarak talimat verir ve bu iyi şeylerin taklit edilmesini öğütler. Sonra hep birlikte ayağa kalkıp dua ederiz ve daha önce de söylediğimiz gibi, duamız sona erdiğinde ekmek, şarap ve su getirilir ve başkan aynı şekilde yeteneğine göre dualar ve şükranlar sunar ve halk Amin diyerek onaylar; ve herkese bir dağıtım yapılır ve şükredilen şeylere katılır ve olmayanlara diyakozlar tarafından bir pay gönderilir. İyi durumda ve istekli olanlar uygun gördüklerini verirler; toplananlar başkana teslim edilir; o da öksüzlere, dullara, hastalık ya da başka bir nedenle yoksulluk içinde olanlara, bağlanmış olanlara ve aramızda yaşayan yabancılara yardım eder, kısacası ihtiyacı olan herkesle ilgilenir. ⓘ

Böylece, Justin'in tarif ettiği gibi, Hıristiyanlar genellikle diriliş günü olan Pazar günü toplu ibadet için bir araya gelirler, ancak diğer ayin uygulamaları genellikle bu ortamın dışında gerçekleşir. Kutsal Kitap okumaları Eski ve Yeni Ahit'ten, ama özellikle de İncil'den alınır. Bu okumalara dayalı olarak vaaz ya da hutbe şeklinde öğütler verilir. Ayin boyunca şükran, itiraf ve şefaat de dahil olmak üzere çeşitli cemaat duaları yapılır ve bunlar ezbere, cevap veren, sessiz veya söylenen gibi çeşitli biçimler alır. Mezmurlar, ilahiler, tapınma şarkıları ve diğer kilise müzikleri söylenebilir. Önemli bayram günleri gibi özel etkinlikler için ayinler çeşitlendirilebilir. ⓘ

Neredeyse tüm ibadet biçimleri bir yemekten oluşan Efkaristiya'yı içerir. İsa'nın Son Akşam Yemeği'nde öğrencilerine "Bu benim bedenimdir" diyerek ekmek ve "Bu benim kanımdır" diyerek şarap verdiği zamanki gibi, takipçilerinin onu anmak için yaptıkları talimatına uygun olarak yeniden canlandırılır. İlk kilisede, Hıristiyanlar ve henüz inisiyasyonu tamamlamamış olanlar ayinin Efkaristiya bölümü için ayrılırlardı. İtirafçı Lüteriyen kiliseleri gibi bazı mezhepler 'kapalı komünyon' uygulamaya devam etmektedir. Halihazırda o mezhebe ya da bazen bireysel kiliseye bağlı olanlara komünyon sunarlar. Katolikler de katılımı ölümcül günah durumunda olmayan üyeleriyle sınırlandırmaktadır. Anglikan Komünyonu ve Birleşik Metodist Kilisesi gibi diğer birçok kilise, komünyonu bir amaçtan ziyade birlik için bir araç olarak gördüklerinden ve tüm inanan Hıristiyanları katılmaya davet ettiklerinden 'açık komünyon' uygularlar. ⓘ

Sakramentler veya törenler

Efkaristiya'nın 2. yüzyıldaki tanımı

Ve bu yiyeceğe aramızda Eukharistia [Efkaristiya] denir; öğrettiğimiz şeylerin doğru olduğuna inanan, günahların bağışlanması ve yenilenme için yıkanan ve Mesih'in emrettiği gibi yaşayanlar dışında hiç kimse bu yiyeceğe katılamaz. Çünkü bunları sıradan ekmek ve sıradan içecek olarak almayız; ama nasıl ki Kurtarıcımız İsa Mesih, Tanrı'nın Sözü'yle ete kemiğe bürünmüş ve kurtuluşumuz için hem ete hem de kana sahip olmuşsa, aynı şekilde O'nun sözünün duasıyla kutsanan ve dönüşüm yoluyla kanımızın ve etimizin beslendiği yiyeceğin de ete kemiğe bürünmüş İsa'nın eti ve kanı olduğu bize öğretilmiştir.

Justin Martyr

Hıristiyan inancı ve uygulamasında sakrament, Mesih tarafından tesis edilen, lütuf bahşeden ve kutsal bir gizem oluşturan bir ayindir. Bu terim Latince sacramentum kelimesinden türetilmiştir ve Yunanca gizem kelimesini tercüme etmek için kullanılmıştır. Hem hangi ayinlerin sakramental olduğuna hem de bir eylemin sakrament olmasının ne anlama geldiğine ilişkin görüşler Hıristiyan mezhepleri ve gelenekleri arasında farklılık göstermektedir. ⓘ

Bir sakramentin en geleneksel işlevsel tanımı, Mesih tarafından tesis edilen ve Mesih aracılığıyla içsel, ruhani bir lütuf ileten dışsal bir işaret olduğudur. En yaygın kabul gören iki sakrament Vaftiz ve Efkaristiya'dır; ancak Hıristiyanların çoğunluğu beş sakramenti daha tanımaktadır: Konfirmasyon (Doğu geleneğinde Chrismation), Kutsal Nişan (veya papazlık), Tövbe (veya İtiraf), Hastaların Meshedilmesi ve Evlilik (bkz. Hristiyanların evlilik hakkındaki görüşleri). ⓘ

Bunlar birlikte ele alındığında, başta Katolik, Doğu Ortodoks, Doğu Ortodoks, Bağımsız Katolik, Eski Katolik, birçok Anglikan ve bazı Lutherciler olmak üzere Yüksek Kilise geleneğindeki kiliseler tarafından tanınan Yedi Sakramenttir. Diğer mezhep ve geleneklerin çoğu tipik olarak sadece Vaftiz ve Evharistiya'yı sakrament olarak kabul ederken, Quakerlar gibi bazı Protestan gruplar sakramental teolojiyi reddeder. Anabaptistler gibi bazı Hıristiyanlık mezhepleri, İsa tarafından Hıristiyanların uyması için tesis edilen ayinlere atıfta bulunmak için "ayinler" terimini kullanmaktadır. Birçok Muhafazakâr Mennonit Anabaptist kilisesinde "vaftiz, komünyon, ayak yıkama, evlilik, yağla meshetme, kutsal öpücük ve dua örtüsünü" içeren yedi tören öğretilmektedir. ⓘ

Buna ek olarak, Doğu Kilisesi'nin geleneksel Evlilik ve Hastaların Meshedilmesi sakramentleri yerine iki ek sakramenti daha vardır. Bunlar Kutsal Maya (Melka) ve haç işaretidir. ⓘ

Bir Ukrayna Katolik kilisesinde günahlarını itiraf eden bir tövbekar
Efkaristiya ayinini kutlayan bir Metodist papaz
Onaylama töreninin bir Anglikan kilisesinde yapılması
Doğu Ortodoks geleneğinde bir rahibin atanması
Syro-Malabar Katolik Kilisesi'nde Kutsal Evlilik Sırasında Taç Takma
Büyük ve Kutsal Çarşamba günü Kutsal Bağışlama Ayini ⓘ

Litürjik takvim

Katolikler, Doğu Hıristiyanları, Lutherciler, Anglikanlar ve diğer geleneksel Protestan toplulukları ibadeti litürjik yıl etrafında şekillendirir. Litürjik döngü, yılı, her biri teolojik vurgulara sahip bir dizi mevsime ve kiliseleri dekore etmenin farklı yolları, din adamları için parfüm ve kıyafetlerin renkleri, kutsal metin okumaları, vaaz temaları ve hatta genellikle kişisel olarak veya evde gözlemlenen farklı gelenekler ve uygulamalarla ifade edilebilen dua biçimlerine böler. ⓘ

Batı Hıristiyan ayin takvimleri Katolik Kilisesi'nin Roma Ayini döngüsüne dayanırken, Doğu Hıristiyanları da kendi ayinlerinin döngüsüne dayanan benzer takvimler kullanmaktadır. Takvimlerde İsa'nın, Meryem'in ya da azizlerin hayatındaki bir olayı anmak için düzenlenen yortular gibi kutsal günler, Büyük Perhiz gibi oruç dönemleri ve memoria gibi diğer dindar etkinlikler ya da azizleri anmak için düzenlenen daha küçük festivaller yer alır. Bir ayin geleneğini takip etmeyen Hristiyan gruplar genellikle Noel, Paskalya ve Pentekost gibi belirli kutlamaları muhafaza ederler: bunlar sırasıyla Mesih'in doğumu, dirilişi ve Kutsal Ruh'un Kilise'ye inişi kutlamalarıdır. Quaker Hıristiyanları gibi bazı mezhepler ayin takvimi kullanmazlar. ⓘ

Semboller

Yunanca ΙΧΘΥΣ harflerinin bir tekerlek şeklinde birleştirilmesiyle oluşturulmuş erken döneme ait dairesel bir ichthys sembolü, Efes, Küçük Asya. ⓘ

İlk Yahudi Hıristiyanlar ve bazı modern mezhepler Dekalog'un putperestlik yasağına atıfta bulunarak sembollerinde figürlerden kaçınmış olsalar da, Hıristiyanlık genel olarak anikonizmi, yani adanmışlık imgelerinden kaçınmayı ya da bunları yasaklamayı uygulamamıştır. ⓘ

Günümüzde en yaygın olarak tanınan sembollerden biri olan haç, Hıristiyanlar tarafından en eski zamanlardan beri kullanılmıştır. Tertullian, De Corona adlı kitabında Hıristiyanların alınlarına haç işareti yapmalarının bir gelenek olduğunu anlatır. Haç ilk Hıristiyanlar tarafından bilinmesine rağmen, haç 5. yüzyıla kadar kullanılmamıştır. ⓘ

En eski Hıristiyan sembolleri arasında, 2. yüzyılın ilk on yıllarına ait mezarlar gibi anıtsal kaynaklarda görüldüğü üzere, balık ya da Ichthys sembolü önem bakımından ilk sırada yer almış gibi görünmektedir. Görünüşe göre bu sembolün popülerliği, Hıristiyan inancının kısa bir özeti olan Yunanca Iesous Christos Theou Yios Soter (Ἰησοῦς Χριστός, Θεοῦ Υἱός, Σωτήρ) (İsa Mesih, Tanrı'nın Oğlu, Kurtarıcı) ifadesinin akrostişini oluşturan Yunanca ichthys (balık) kelimesinden kaynaklanmaktadır. ⓘ

Diğer önemli Hıristiyan sembolleri arasında chi-rho monogramı, güvercin ve zeytin dalı (Kutsal Ruh'un sembolü), kurbanlık kuzu (Mesih'in kurban edilmesini temsil eder), asma (Hıristiyan'ın Mesih'le bağlantısını sembolize eder) ve diğerleri yer alır. Bunların hepsi Yeni Ahit'teki bölümlerden kaynaklanmaktadır. ⓘ

Vaftiz

Venezuela'da bir Katolik Kilisesi'nde efüzyon yoluyla bebek vaftizi

Yetişkinlerin daldırma yoluyla vaftizi, Northolt Park Baptist Kilisesi, Büyük Londra'da, Büyük Britanya Baptist Birliği

Vaftiz, bir kişinin Kilise üyeliğine kabul edildiği, su kullanılarak yapılan ritüel bir eylemdir. Vaftiz hakkındaki inançlar mezhepler arasında farklılık göstermektedir. Farklılıklar öncelikle bu eylemin ruhani bir önemi olup olmadığı konusunda ortaya çıkmaktadır. Katolik ve Doğu Ortodoks kiliselerinin yanı sıra Lutherciler ve Anglikanlar gibi bazıları, vaftizin bir kişinin imanını yarattığını veya güçlendirdiğini ve kurtuluşla yakından bağlantılı olduğunu onaylayan vaftiz rejenerasyonu doktrinini benimsemektedir. Baptistler ve Plymouth Brethren vaftizi tamamen sembolik bir eylem, kişide meydana gelen içsel değişimin dışsal bir beyanı olarak görmekte ancak ruhsal olarak etkili görmemektedir. İkinci olarak, eylemin yöntemi (ya da şekli) konusunda görüş ayrılıkları vardır. Bu yöntemler şunlardır: daldırma yoluyla; eğer daldırma tam ise, suya batırma yoluyla; afüzyon (dökme) yoluyla; ve aspersiyon (serpme) yoluyla. İlk görüşü benimseyenler bebek vaftizi geleneğine de bağlı kalabilirler; Ortodoks Kiliselerinin hepsi bebek vaftizini uygular ve her zaman Baba, Oğul ve Kutsal Ruh adına üç kez tekrarlanan tam daldırma yoluyla vaftiz ederler. Lüteriyen Kilisesi ve Katolik Kilisesi de bebek vaftizini uygulamakta ve genellikle Teslis formülünü kullanmaktadır. Anabaptist Hıristiyanlar, bir yetişkinin İsa'yı takip etmeye karar verdikten sonra bu töreni almayı seçtiği mümin vaftizini uygularlar. Mennonitler, Amişler ve Hutteritler gibi Anabaptist mezhepler mümin vaftizini uygulamak için dökme yöntemini kullanırken, Schwarzenau Kardeşleri ve Nehir Kardeşleri geleneklerine mensup Anabaptistler daldırma yöntemiyle vaftiz ederler. ⓘ

Dua

"... 'Göklerdeki Babamız, adın kutsal kılınsın. Krallığın gelsin. Gökte olduğu gibi yeryüzünde de senin istediğin olsun. Bugün bize günlük ekmeğimizi ver. Borçlularımızı bağışladığımız gibi, sen de bizim borçlarımızı bağışla. Bizi günaha sokma, bizi kötülükten koru."

- Rab'bin Duası, Matta 6:9-13, EHV

Aziz Matta İncili'nde İsa, Hıristiyan duası için bir model olarak görülen Rab'bin Duası'nı öğretmiştir. Hıristiyanların Rab'bin duasını günde üç kez etmeleri emri Didache'de verilmiş ve Hıristiyanlar tarafından sabah 9'da, öğlen 12'de ve öğleden sonra 3'te okunmaya başlanmıştır. ⓘ

İkinci yüzyıl Apostolik Geleneği'nde Hippolytus Hıristiyanlara yedi sabit dua vaktinde dua etmeleri talimatını vermiştir: "Kalkarken, akşam lambasını yakarken, yatarken, gece yarısı" ve "günün üçüncü, altıncı ve dokuzuncu saatleri, Mesih'in Çilesi ile ilişkili saatlerdir." Diz çökme, ayakta durma ve secde etme gibi dua pozisyonları, Kilise'nin ilk günlerinden beri bu yedi sabit dua vakti için kullanılmıştır. Shehimo ve Agpeya gibi Breviary'ler Doğu Ortodoks Hıristiyanları tarafından bu kanonik saatlerde doğuya doğru dua yönüne bakarak dua etmek için kullanılır. ⓘ

Havarisel Gelenek, haç işaretinin Hıristiyanlar tarafından vaftizin küçük şeytan çıkarma ayini sırasında, sabit dua vakitlerinde dua etmeden önce abdest alırken ve günaha girme zamanlarında kullanılmasını emretmiştir. ⓘ

Şefaat duası diğer insanların yararına sunulan duadır. Kutsal Kitap'ta, Havari Petrus'un hastalar adına ve Eski Ahit'teki peygamberlerin diğer insanlar lehine yaptığı dualar da dahil olmak üzere birçok şefaat duası kaydedilmiştir. Yakup'un Mektubu'nda sıradan imanlılar ve Eski Ahit'in önde gelen peygamberi İlyas tarafından sunulan şefaat duaları arasında bir ayrım yapılmaz. Hıristiyanlıkta duanın etkinliği dua eden kişinin statüsünden ziyade Tanrı'nın gücünden kaynaklanır. ⓘ

Eski kilise, hem Doğu hem de Batı Hıristiyanlığında, (ölmüş) azizlerin şefaatini isteme geleneğini geliştirmiştir ve bu, çoğu Doğu Ortodoks, Doğu Ortodoks, Katolik ve bazı Lutheran ve Anglikan kiliselerinin uygulaması olmaya devam etmektedir. Ancak son iki mezhep içindeki bazı kesimler dışında, Protestan Reformu'nun diğer kiliseleri, büyük ölçüde Mesih'in tek aracılığı temelinde azizlere dua etmeyi reddetmiştir. Reformcu Huldrych Zwingli, Kutsal Kitap okuması onu bunun putperestlik olduğuna ikna edene kadar azizlere dua ettiğini itiraf etmiştir. ⓘ

Katolik Kilisesi İlmihaline göre: "Dua, kişinin zihnini ve kalbini Tanrı'ya yöneltmesi ya da Tanrı'dan iyi şeyler istemesidir." Anglikan geleneğindeki Ortak Dua Kitabı, ayinler için belirli bir düzen sağlayan, belirli dualar, kutsal metin okumaları ve ilahiler veya söylenen Mezmurlar içeren bir rehberdir. Batı Hıristiyanlığında dua ederken eller, feodal takdis töreninde olduğu gibi avuç içleri birleşik ve ileriye doğru konur. Diğer zamanlarda avuç içleri yukarıda ve dirsekler içeride olacak şekilde eski orans duruşu kullanılabilir. ⓘ

Kutsal Yazılar

Kutsal Kitap, Hıristiyanlığın kutsal kitabıdır. ⓘ

Diğer dinlerde olduğu gibi Hıristiyanlıkta da inançları ve İncil yorumları farklılık gösteren taraftarlar vardır. Hıristiyanlık, Kutsal Kitap'ın Eski Ahit ve Yeni Ahit'ten oluşan kanonunu Tanrı'nın esinlenmiş sözü olarak kabul eder. Geleneksel esin görüşü, Tanrı'nın insan yazarlar aracılığıyla çalıştığı ve böylece onların ürettiklerinin Tanrı'nın iletmek istediği şeyler olduğu yönündedir. Timoteos 2:3:16'da esine atıfta bulunan Yunanca sözcük theopneustos'tur ve kelimenin tam anlamıyla "Tanrı tarafından üflenmiş" anlamına gelir. ⓘ

Bazıları ilahi esinin mevcut İncilleri tahrif edilemez kıldığına inanır. Bazıları ise Kutsal Kitap'ın orijinal el yazmalarında da yanılmaz olduğunu iddia eder, ancak bunların hiçbiri günümüze ulaşmamıştır. Bazıları da sadece belirli bir çevirinin, örneğin Kral James Versiyonu'nun yanılmaz olduğunu savunur. Bir diğer yakından ilişkili görüş ise Kutsal Kitap'ın yanılmazlığı ya da sınırlı yanılmazlığıdır. Bu görüş Kutsal Kitap'ın kurtuluş rehberi olarak hatasız olduğunu, ancak tarih, coğrafya ya da bilim gibi konularda hatalar içerebileceğini savunur. ⓘ

Ortodoks, Katolik ve Protestan kiliseleri tarafından kabul edilen Kutsal Kitap kitapları biraz farklılık gösterirken, Yahudiler sadece İbranice Kutsal Kitap'ı kanonik olarak kabul eder; ancak önemli ölçüde örtüşme vardır. Bu farklılıklar, geleneklerin çeşitliliğinin ve konuyla ilgili toplanan konseylerin bir yansımasıdır. Eski Ahit'in her versiyonu her zaman İbranice Kutsal Kitap'ın kanonu olan Tanah'ın kitaplarını içerir. Katolik ve Ortodoks kanonları, Tanah'a ek olarak, Eski Ahit'in bir parçası olarak deuterokanonik kitapları da içerir. Bu kitaplar Septuagint'te yer alır, ancak Protestanlar tarafından apokrif olarak kabul edilir. Bununla birlikte, ortaya çıktıkları tarihsel dönemde kullanılan sözcüklerin, dilbilgisinin ve sözdiziminin anlaşılmasına yardımcı olan önemli tarihsel belgeler olarak kabul edilirler. Kutsal Kitap'ın bazı versiyonlarında Eski Ahit ile Yeni Ahit arasında ayrı bir Apokrifa bölümü yer alır. Aslen Koine Yunancası ile yazılmış olan Yeni Ahit, tüm büyük kiliseler tarafından kabul edilen 27 kitap içerir. ⓘ

Modern bilim, Kutsal Kitap'la ilgili birçok sorunu gündeme getirmiştir. Kral James Versiyonu, çarpıcı İngilizce düzyazısı nedeniyle birçok kişi tarafından benimsenmiş olsa da, aslında Erasmus Yunanca İncil'inden çevrilmiştir ve bu da "elimizdeki en kötü el yazmalarından biri olan 12. Yüzyıldan kalma tek bir el yazmasına dayanmaktadır". Son birkaç yüz yıl içinde, orijinal metni yeniden inşa etmek amacıyla farklı el yazmalarını karşılaştıran çok sayıda bilimsel çalışma yapılmıştır. Bir başka mesele de, bazı ayetlerin sahte olduğunun düşünülmesidir. Timoteos 1:2'deki kadınların "sessiz ve itaatkâr olmaları" emri birçok kişi tarafından Pavlus'un bir takipçisi tarafından uydurulduğu düşünülmektedir. Pavlus'a ait olduğu düşünülen 1. Korintliler 14'teki benzer bir ifade, farklı el yazmalarında farklı yerlerde yer alır ve aslında bir kopyacının kenar notu olduğu düşünülür. Kadınların dua ederken ya da peygamberlikte bulunurken saçlarını örtmelerinin emredildiği 1. Korintliler 11:2-16 gibi 1. Korintliler'deki diğer ayetler bu ayetle çelişmektedir. ⓘ

Kutsal Kitap'la ilgili son bir sorun da, Yeni Ahit'e dahil edilmek üzere kitapların seçilme şeklidir. Nag Hammadi yakınlarında 1945 yılında bulunanlar gibi başka İnciller de bulunmuştur ve bu metinlerden bazıları Hıristiyanların alışık olduklarından oldukça farklı olsa da, bu yeni bulunan İncil materyallerinden bazılarının Yeni Ahit İncilleri ile büyük olasılıkla çağdaş, hatta onlardan daha eski olduğu anlaşılmalıdır. Özellikle Thomas İncili'nin çekirdeği, MS 50 gibi erken bir tarihe ait olabilir (bazı önemli akademisyenler bu erken tarihe itiraz etse de) ve eğer öyleyse, kanonik İncillerin temelini oluşturan en eski İncil metinleri, Luka 1:1-2'de bahsedilen metinler hakkında bir fikir verecektir. Thomas İncili, kanonik İncillerden aşina olduğumuz pek çok şey içermektedir - örneğin 113. ayet ("Baba'nın Krallığı yeryüzüne yayılmıştır, ama insanlar onu görmezler"), Luka 17:20-21'i anımsatmaktadır - ve Yuhanna İncili, daha sonra Gnostisizm olarak adlandırılan şeyi düşündüren bir terminoloji ve yaklaşımla, son zamanlarda genellikle proto-Gnostik olarak etiketlenen bir metin olan Thomas İncili'ne olası bir yanıt olarak görülmüştür. O halde, bilim dünyası şu anda erken kilisede bir yandan mistik spekülasyon ve deneyim ile diğer yandan kilise düzeni arayışı arasındaki ilişkiyi, yeni bulunan metinleri analiz ederek, kanonik metinleri daha fazla incelemeye tabi tutarak ve Yeni Ahit metinlerinin kanonik statüye geçişini inceleyerek araştırmaktadır. ⓘ

Bazı mezheplerin İncil'in ötesinde, Son Gün Azizleri hareketinin standart eserleri ve Birleşme Kilisesi'ndeki İlahi İlke de dahil olmak üzere ek kanonik kutsal metinleri vardır. ⓘ

Katolik yorumu

Aziz Petrus Bazilikası, Vatikan Şehri, dünyanın en büyük kilisesi ve Katolik Kilisesi'nin sembolü. ⓘ

Antik dönemde İskenderiye ve Antakya'da iki tefsir okulu gelişmiştir. Origen tarafından örneklendirilen İskenderiye yorumu, Kutsal Yazıları alegorik olarak okuma eğilimindeyken, Antakya yorumu literal anlama bağlı kalmış ve diğer anlamların (theoria olarak adlandırılır) ancak literal anlama dayandığında kabul edilebileceğini savunmuştur. ⓘ

Katolik teolojisi kutsal metinlerin iki anlamını birbirinden ayırır: literal ve ruhani. ⓘ

Kutsal yazıları anlamanın literal anlamı, Kutsal Yazıların kelimeleri tarafından iletilen anlamdır. Ruhani anlam daha da alt bölümlere ayrılır:

Tipolojiyi de içeren alegorik anlam. Kızıldeniz'in yarılmasının vaftizin bir "tipi" (işareti) olarak anlaşılması buna bir örnektir.
Ahlaki duyu, kutsal yazıların bazı ahlaki öğretiler içerdiğini anlar.
Eskatoloji, sonsuzluk ve dünyanın sona ermesi için geçerli olan anagojik anlam. ⓘ

Tefsirle ilgili olarak, sağlam yorumlama kurallarını izleyen Katolik teolojisi şunları savunur:

Kutsal metinlerin diğer tüm anlamlarının literal anlama dayandığı hükmü
İncillerin tarihselliğinin kesinlikle ve sürekli olarak kabul edilmesi gerektiği
Kutsal Yazıların "tüm Kilise'nin yaşayan Geleneği" içinde okunması gerektiğini ve
"Yorumlama görevi, Petrus'un halefi Roma Piskoposu ile birlik içinde olan piskoposlara verilmiştir". ⓘ

Protestan yorumu

Kutsal Yazıların Nitelikleri

Lutherciler ve Reformcular gibi pek çok Protestan Hristiyan sola scriptura doktrinine -Kutsal Kitap'ın kendi kendine yeten bir vahiy olduğuna, tüm Hristiyan doktrinleri konusunda nihai otorite olduğuna ve kurtuluş için gerekli tüm hakikati ortaya koyduğuna- inanır; Metodistler ve Anglikanlar gibi diğer Protestan Hristiyanlar ise Kutsal Kitap'ın Hristiyan doktrini için birincil kaynak olduğunu ancak "gelenek, deneyim ve aklın" Kutsal Kitap'la uyum içinde oldukları sürece Hristiyan dinini besleyebileceğini öğreten prima scriptura doktrinini onaylar. Protestanlar karakteristik olarak sıradan inananların Kutsal Yazılar hakkında yeterli bir anlayışa ulaşabileceğine inanırlar çünkü Kutsal Yazılar'ın kendisi anlam bakımından açıktır (ya da "açıktır"). Martin Luther, Tanrı'nın yardımı olmadan Kutsal Yazılar'ın "karanlığa gömüleceğine" inanıyordu. "Kutsal Yazılar'ın kesin ve basit bir şekilde anlaşılmasını" savunmuştur. John Calvin, "Kutsal Ruh'u rehber olarak izlemeyi reddeden herkes, Kutsal Yazılar'da açık bir ışık bulur" diye yazmıştır. Bununla bağlantılı olarak "etkinlik", Kutsal Yazıların insanları imana götürebileceği; ve "yeterlilik", Kutsal Yazıların kurtuluşu elde etmek ve Hıristiyan bir yaşam sürmek için bilinmesi gereken her şeyi içerdiğidir. ⓘ

Kutsal Yazılar'ın orijinal anlamı

Protestanlar Kutsal Yazı'nın sözcüklerinin ifade ettiği anlamı, yani tarihsel-gramatik yöntemi vurgularlar. Tarihsel-gramatik yöntem ya da gramatiko-tarihsel yöntem, Kutsal Kitap hermenötiğinde metinde amaçlanan orijinal anlamı bulma çabasıdır. Metnin bu orijinal anlamı, gramatik ve sentaktik yönler, tarihsel arka plan, edebi tür ve teolojik (kanonik) hususlar ışığında pasajın incelenmesi yoluyla ortaya çıkarılır. Tarihsel-dilbilgisel yöntem, tek bir orijinal anlam ile metnin önemi arasında ayrım yapar. Metnin önemi, metnin sonraki kullanımını veya uygulamasını içerir. Orijinal pasaj sadece tek bir anlam ya da manaya sahip olarak görülür. Milton S. Terry'nin dediği gibi: "Dilbilgisel-tarihsel açıklamanın temel ilkelerinden biri, sözcüklerin ve cümlelerin tek ve aynı bağlantı içinde ancak tek bir anlama sahip olabileceğidir. Bu ilkeyi ihmal ettiğimiz anda bir belirsizlik ve varsayım denizine sürükleniriz." Teknik olarak konuşmak gerekirse, gramatik-tarihsel yorumlama yöntemi, bu yorumun ışığında pasajın öneminin belirlenmesinden farklıdır. Birlikte ele alındığında, her ikisi de (Kutsal Kitap) hermeneutik terimini tanımlar. Bazı Protestan yorumcular tipolojiden yararlanır. ⓘ

Tarih

Erken Dönem Hristiyanlık

Apostolik Çağ

Kudüs'teki Siyon Dağı'nda bulunan Cenacle, Son Akşam Yemeği ve Pentekost'un gerçekleştiği yer olarak iddia edilmektedir. ⓘ

Hıristiyanlık MS 1. yüzyılda İkinci Tapınak Yahudiliğinin Helenistik etkisiyle bir Yahudi Hıristiyan mezhebi olarak gelişmiştir. Kudüs'te İsa'nın kardeşi Adil Yakup, Petrus ve Yuhanna'dan oluşan Kilise Direkleri'nin önderliğinde ilk Yahudi Hıristiyan cemaati kurulmuştur. ⓘ

Yahudi Hıristiyanlığı kısa sürede Yahudi olmayan Tanrı korkusu olanları da kendine çekmiş, bu da Yahudi emirlerine sıkı sıkıya uyulmasında ısrar eden Yahudi dini bakış açısı için bir sorun teşkil etmiştir. Elçi Pavlus bu sorunu, Mesih'e iman ederek kurtuluşa ermenin ve vaftiz olarak onun ölümüne ve dirilişine katılmanın yeterli olduğunda ısrar ederek çözdü. İlk başlarda ilk Hıristiyanlara zulmetti, ancak din değiştirme deneyiminden sonra Yahudi olmayanlara vaaz verdi ve Yahudilikten ayrı olarak ortaya çıkan Hıristiyan kimliği üzerinde biçimlendirici bir etkiye sahip olduğu kabul edilir. Sonunda, Yahudi geleneklerinden uzaklaşması Hıristiyanlığın bağımsız bir din olarak kurulmasıyla sonuçlanacaktır. ⓘ

Ön-Nicene dönemi

Papirüs 46'dan bir folyo, Pavlus'un mektuplarından oluşan bir 3. yüzyıl başı koleksiyonu ⓘ

Bu biçimlendirici dönemi, Hıristiyanların Mesih'in elçilerinin halefleri olarak gördükleri ilk piskoposlar izlemiştir. 150 yılından itibaren Hıristiyan öğretmenler inancı savunmayı amaçlayan teolojik ve apolojetik eserler üretmeye başlamıştır. Bu yazarlar Kilise Babaları olarak bilinir ve bu yazarların incelenmesine patristik adı verilir. İlk Babalar arasında Antakyalı Ignatius, Polycarp, Justin Martyr, Irenaeus, Tertullian, İskenderiyeli Clement ve Origen sayılabilir. ⓘ

Hıristiyanlara yönelik zulüm hem Yahudi hem de Romalı yetkililer tarafından aralıklı olarak ve küçük çapta gerçekleştirilmiş, Roma'nın eylemleri MS 64'teki Büyük Roma Yangını sırasında başlamıştır. Yeni Ahit'te bildirilen Yahudi otoritesi altındaki ilk infazlara örnek olarak Aziz İstefanos ve Zebedi'nin oğlu Yakup'un ölümleri verilebilir. Decian zulmü, MS 250'de Decius'un fermanının Roma İmparatorluğu'ndaki herkesin (Yahudiler hariç) Roma tanrılarına kurban sunmasını gerektirdiği imparatorluk çapındaki ilk çatışmaydı. MS 303'te başlayan Diocletianus Zulmü de özellikle şiddetliydi. Roma zulmü MS 313 yılında Milano Fermanı ile sona ermiştir. ⓘ

Proto-ortodoks Hıristiyanlık baskın hale gelirken, aynı zamanda kökten farklı inançlara sahip heterodoks mezhepler de mevcuttu. Gnostik Hıristiyanlık, günahların bağışlanmasından ziyade illüzyon ve aydınlanmaya dayanan iki tanrılı bir doktrin geliştirmiştir. Gelişmekte olan Ortodoks kanonuyla örtüşen yalnızca birkaç kutsal metinle birlikte, Gnostik metinlerin ve Gnostik İncillerin çoğu sonunda sapkın olarak kabul edildi ve ana akım Hıristiyanlar tarafından bastırıldı. Yahudi olmayan Hıristiyanlıktan kademeli olarak ayrılan Yahudi Hıristiyanlar, sünnet gibi uygulamalar da dahil olmak üzere Musa'nın Yasasını takip etmeye devam etti. Beşinci yüzyıla gelindiğinde, bu mezhepler ve Yahudi-Hıristiyan İncilleri hem Yahudilik hem de Hıristiyanlıktaki baskın mezhepler tarafından büyük ölçüde bastırılacaktır. ⓘ

Roma İmparatorluğu'nda yayılma ve kabul görme

Kuzey Irak'taki Alfaf Dağı'nın tepesinde bulunan Aziz Matta Manastırı, var olan en eski Hıristiyan manastırlarından biri olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Hıristiyanlık, Akdeniz kıyısı boyunca Aramice konuşan halklara ve ayrıca Roma İmparatorluğu'nun iç kısımlarına ve bunun ötesinde Part İmparatorluğu'na ve daha sonra Sasani İmparatorluğu'na, bu imparatorluklar tarafından farklı zamanlarda ve değişen ölçülerde egemenlik altına alınan Mezopotamya da dahil olmak üzere yayılmıştır. Afrika'da Hıristiyanlığın varlığı 1. yüzyılın ortalarında Mısır'da ve 2. yüzyılın sonlarında Kartaca çevresinde başlamıştır. Evangelist Markos'un MS 43 yılında İskenderiye Kilisesi'ni kurduğu iddia edilir; Kıpti Ortodoks Kilisesi de dahil olmak üzere daha sonraki çeşitli kiliseler bunu kendi mirasları olarak kabul eder. Hıristiyanlığın erken dönem gelişimini etkileyen önemli Afrikalılar arasında Tertullian, İskenderiyeli Clement, İskenderiyeli Origen, Cyprian, Athanasius ve Hippolu Augustine sayılabilir. ⓘ

Ağrı Dağı'nın gölgesindeki 7. yüzyıldan kalma Khor Virap manastırı; Ermenistan, MS 301 yılında Hıristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk devlet olmuştur. ⓘ

Kral Tiridates III, 301 ve 314 yılları arasında Hıristiyanlığı Ermenistan'da devlet dini haline getirmiş, böylece Ermenistan resmi olarak Hıristiyan olan ilk devlet olmuştur. Ermenistan'da tamamen yeni bir din değildi, en azından üçüncü yüzyıldan itibaren ülkeye nüfuz etmişti, ancak daha da önce mevcut olabilirdi. ⓘ

I. Konstantin gençliğinde Hıristiyanlığa maruz kaldı ve hayatı boyunca dine olan desteği artarak ölüm döşeğinde vaftiz edilmesiyle doruğa ulaştı. Onun hükümdarlığı sırasında, 311'de Hoşgörü Fermanı ve 313'te Milano Fermanı ile Hıristiyanlara yönelik devlet onaylı zulüm sona erdirildi. Bu noktada, Hıristiyanlık hala Roma nüfusunun belki de sadece yüzde beşini oluşturan bir azınlık inancıydı. Danışmanı Mardonius'un etkisiyle, Konstantin'in yeğeni Julian başarısız bir şekilde Hıristiyanlığı bastırmaya çalıştı. 27 Şubat 380'de I. Theodosius, Gratian ve II Valentinianus, İznik Hıristiyanlığını Roma İmparatorluğu'nun Devlet kilisesi olarak kurdu. Devlete bağlanır bağlanmaz Hıristiyanlık zenginleşti; Kilise zenginlerden bağış talep etti ve artık toprak sahibi olabiliyordu. ⓘ

Konstantin aynı zamanda 325 yılında Ariusçuluğu ele almayı amaçlayan ve halen Katoliklik, Doğu Ortodoksluğu, Luthercilik, Anglikanizm ve diğer birçok Protestan kilisesi tarafından kullanılan İznik İnancı'nı formüle eden Birinci İznik Konsili'nin toplanmasında da etkili olmuştur. İznik, Kilise teolojisinin özellikle Kristoloji ile ilgili kritik unsurlarını resmi olarak tanımlayan bir dizi ekümenik konsilin ilkiydi. Doğu Kilisesi üçüncü ve sonraki ekümenik konsilleri kabul etmemiştir ve bugün hala halefleri tarafından ayrı tutulmaktadır (Doğu Süryani Kilisesi). ⓘ

Refah ve kültürel yaşam açısından, Bizans İmparatorluğu Hıristiyan tarihinin ve Hıristiyan medeniyetinin zirvelerinden biriydi ve Konstantinopolis büyüklük, zenginlik ve kültür açısından Hıristiyan dünyasının önde gelen şehri olmaya devam etti. Klasik Yunan felsefesine olan ilginin yanı sıra yerel Yunanca edebi üretimde de bir artış yaşandı. Bizans sanatı ve edebiyatı Avrupa'da seçkin bir yere sahipti ve bu dönemde Bizans sanatının Batı üzerindeki kültürel etkisi çok büyük ve uzun süreli bir öneme sahipti. Daha sonra Kuzey Afrika'da İslam'ın yükselişi Hıristiyan cemaatlerinin boyutunu ve sayısını azaltmış, geriye sadece Mısır'daki Kıpti Kilisesi, Afrika Boynuzu'ndaki Etiyopya Ortodoks Tewahedo Kilisesi ve Sudan'daki Nubya Kilisesi (Nobatia, Makuria ve Alodia) kalmıştır. ⓘ

Orta Çağ

Erken Orta Çağ

Orta Doğu'dan Afrika ve Avrupa'ya yayılmasının ardından M.S. 600'de Hıristiyanlık. ⓘ

Batı'da Roma İmparatorluğu'nun gerilemesi ve çöküşüyle birlikte papalık, ilk olarak Papa Leo'nun Hunlar ve Vandallarla diplomatik ilişkilerinde görüleceği üzere siyasi bir aktör haline geldi. Kilise ayrıca çeşitli kavimler arasında uzun bir misyonerlik faaliyeti ve yayılma dönemine girdi. Ariusçular paganları ölüm cezasına çarptırırken (örneğin Verden Katliamı'na bakınız), daha sonra Katolikliğe dönüşecek olan şey Macarlar, Cermenler, Keltler, Baltık ve bazı Slav halkları arasında da yayıldı. ⓘ

Yaklaşık 500 yılında Aziz Benedict, manastırların kurulması ve işletilmesi için bir kurallar sistemi oluşturarak Manastır Kuralları'nı ortaya koymuştur. Manastırcılık tüm Avrupa'da güçlü bir güç haline gelmiş ve en ünlüleri İrlanda, İskoçya ve Galya'da olmak üzere birçok erken dönem öğrenim merkezinin doğmasına yol açarak 9. yüzyıldaki Karolenj Rönesansına katkıda bulunmuştur. ⓘ

7. yüzyılda Müslümanlar Suriye (Kudüs dahil), Kuzey Afrika ve İspanya'yı fethederek Hıristiyan nüfusun bir kısmını İslam'a döndürmüş, geri kalanını ise ayrı bir yasal statü altına almıştır. Müslümanların başarısının bir kısmı, Bizans İmparatorluğu'nun İran'la on yıllar süren çatışmalarında yorgun düşmesinden kaynaklanıyordu. 8. yüzyıldan itibaren Karolenj liderlerinin yükselişiyle birlikte Papalık, Frank Krallığı'nda daha fazla siyasi destek arayışına girmiştir. ⓘ

Orta Çağ kilise içinde büyük değişikliklere yol açmıştır. Papa Büyük Gregory kilise yapısında ve yönetiminde önemli reformlar yapmıştır. 8. yüzyılın başlarında ikonoklazm, Bizans imparatorları tarafından desteklendiğinde bölücü bir mesele haline geldi. İkinci İznik Ekümenik Konsili (787) sonunda ikonalar lehine karar vermiştir. 10. yüzyılın başlarında Batı Hıristiyan manastırcılığı, büyük Benedikten manastırı Cluny'nin öncülüğünde daha da canlanmıştır. ⓘ

Yüksek ve Geç Orta Çağ

Bizans resim sanatının bir örneği, Konstantinopolis'teki Ayasofya'da bulunan Deësis mozaiği. ⓘ

Papa Urban II, Birinci Haçlı Seferi'ni vaaz ettiği Clermont Konsili'nde. Passages d'outremer'den Jean Colombe'un illüstrasyonu, yaklaşık 1490. ⓘ

Batı'da 11. yüzyıldan itibaren bazı eski katedral okulları üniversiteye dönüştü (örneğin Oxford Üniversitesi, Paris Üniversitesi ve Bologna Üniversitesi'ne bakınız). Daha önceleri yüksek eğitim, keşişler ve rahibeler tarafından yönetilen Hıristiyan katedral okullarının veya manastır okullarının (Scholae monasticae) alanıydı. Bu tür okullara dair kanıtlar MS 6. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Bu yeni üniversiteler müfredatı din adamları, avukatlar, devlet memurları ve doktorlar için akademik programları içerecek şekilde genişletmiştir. Üniversite genellikle kökeni Ortaçağ Hıristiyan ortamına dayanan bir kurum olarak kabul edilir. ⓘ

Avrupa genelinde "yeni şehirlerin" yükselişine eşlik eden dilenci tarikatları kurulmuş ve kutsanmış dini yaşam manastırdan çıkıp yeni şehir ortamına taşınmıştır. Başlıca iki dilenci hareketi, sırasıyla Aziz Francis ve Aziz Dominic tarafından kurulan Fransiskenler ve Dominikenlerdi. Her iki tarikat da Avrupa'nın büyük üniversitelerinin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Bir başka yeni tarikat da, büyük izole manastırları eski vahşi bölgelerin yerleşimine öncülük eden Sistersiyanlardı. Bu dönemde kilise inşası ve dini mimari yeni zirvelere ulaşmış, Romanesk ve Gotik mimari tarikatları ve büyük Avrupa katedrallerinin inşasıyla doruğa ulaşmıştır. ⓘ

Hıristiyan milliyetçiliği, Hıristiyanların tarihsel olarak Hıristiyanlığın geliştiği toprakları geri alma dürtüsünü hissettiği bu dönemde ortaya çıkmıştır. Urban II'nin papalığı altında 1095'ten itibaren Birinci Haçlı Seferi başlatıldı. Bunlar, Bizans İmparatoru I. Aleksios'un Türk yayılmasına karşı yardım talebine yanıt olarak Kutsal Topraklar'da ve başka yerlerde başlatılan bir dizi askeri seferdi. Haçlı Seferleri nihayetinde İslami saldırganlığı bastırmakta başarısız oldu ve hatta Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Konstantinopolis'in yağmalanmasıyla Hıristiyan düşmanlığına katkıda bulundu. ⓘ

Hıristiyan Kilisesi, 7. ve 13. yüzyıllar arasında Latin ya da Batı Hıristiyan kolu (Katolik Kilisesi) ve Doğu, büyük ölçüde Yunan kolu (Doğu Ortodoks Kilisesi) arasında bir bölünme ile sonuçlanan bir iç çatışma yaşadı. İki taraf bir dizi idari, ayinsel ve doktrinsel konuda anlaşmazlığa düşmüş, en önemlisi de Doğu Ortodokslarının papalığın üstünlüğüne karşı çıkması olmuştur. İkinci Lyon Konsili (1274) ve Floransa Konsili (1439) kiliseleri yeniden birleştirmeye çalışmış, ancak her iki durumda da Doğu Ortodokslar kararları uygulamayı reddetmiş ve iki ana kilise günümüze kadar ayrılık içinde kalmıştır. Bununla birlikte, Katolik Kilisesi çeşitli küçük doğu kiliseleriyle birlik sağlamıştır. ⓘ

On üçüncü yüzyılda, Fransiskenlerin vaazlarıyla örneklenen, İsa'nın çektiği acılara yapılan yeni vurgu, ibadet edenlerin dikkatini, Hıristiyanların İsa'nın ölümünden sorumlu tuttukları Yahudilere yöneltmesi sonucunu doğurmuştur. Hıristiyanlığın Yahudilere karşı sınırlı hoşgörüsü yeni değildi -Hippolu Augustine, Yahudilerin Hıristiyanların sahip olduğu vatandaşlıktan yararlanmasına izin verilmemesi gerektiğini söylemişti- ancak Yahudilere karşı artan antipati, Avrupa'da bu türden pek çok sürgünün ilki olan 1290 yılında Yahudilerin İngiltere'den kovulmasına yol açan bir faktördü. ⓘ

Cathar sapkınlığına karşı düzenlenen Haçlı seferinin ardından 1184'ten itibaren, sapkınlığı bastırmak ve Hıristiyanlık içinde din değiştirme ve kovuşturma yoluyla dini ve doktrinsel birliği sağlamak amacıyla genel olarak Engizisyon olarak adlandırılan çeşitli kurumlar kurulmuştur. ⓘ

Modern dönem

Protestan Reformu ve Karşı-Reform

Martin Luther 1517'de Doksan Beş Tez'i ile Reformasyon'u başlattı. ⓘ

15. yüzyılda yaşanan Rönesans, antik ve klasik öğrenime olan ilginin yeniden artmasını sağlamıştır. Reformasyon sırasında Martin Luther, 1517'de endüljans satışına karşı Doksan Beş Tez'i yayınladı. Basılı kopyalar kısa sürede tüm Avrupa'ya yayıldı. 1521'de Worms Fermanı Luther ve takipçilerini mahkûm edip aforoz etti ve Batı Hıristiyan âleminin birkaç kola ayrılmasına neden oldu. ⓘ

Zwingli, Oecolampadius, Calvin, Knox ve Arminius gibi diğer reformcular da Katolik öğretisini ve ibadetini eleştirdi. Bu meydan okumalar, papanın önceliğini, geleneğin rolünü, yedi sakramenti ve diğer doktrin ve uygulamaları reddeden Protestanlık olarak adlandırılan harekete dönüştü. İngiltere'deki Reform 1534 yılında Kral 8. Henry'nin kendisini İngiltere Kilisesi'nin başı ilan etmesiyle başladı. 1536'dan itibaren İngiltere, Galler ve İrlanda'daki manastırlar feshedildi. ⓘ

Thomas Müntzer, Andreas Karlstadt ve diğer teologlar hem Katolik Kilisesi'ni hem de Magisterial Reform'un itiraflarını yozlaşmış olarak algıladılar. Onların faaliyetleri, çeşitli Anabaptist mezheplerin doğmasına neden olan Radikal Reformu ortaya çıkardı. ⓘ

Michelangelo'nun Aziz Petrus Bazilikası'ndaki 1498-99 Pietà tablosu; Katolik Kilisesi Rönesans'ın hamileri arasındaydı. ⓘ

Kısmen Protestan Reformu'na tepki olarak Katolik Kilisesi, Karşı Reform veya Katolik Reformu olarak bilinen önemli bir reform ve yenilenme sürecine girmiştir. Trent Konseyi Katolik doktrinini netleştirmiş ve yeniden ortaya koymuştur. Takip eden yüzyıllar boyunca Katoliklik ve Protestanlık arasındaki rekabet, Avrupa devletleri arasındaki siyasi mücadelelerle iç içe geçmiştir. ⓘ

Bu arada, 1492 yılında Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfi yeni bir misyonerlik faaliyeti dalgasını beraberinde getirdi. Kısmen misyonerlik gayretiyle, ancak Avrupalı güçlerin sömürgeci yayılmacılığının itici gücüyle Hıristiyanlık Amerika, Okyanusya, Doğu Asya ve Sahra altı Afrika'ya yayıldı. ⓘ

Avrupa genelinde, Reform'un neden olduğu bölünme, dini şiddet olaylarının patlak vermesine ve Avrupa'da ayrı devlet kiliselerinin kurulmasına yol açtı. Luthercilik bugünkü Almanya, Livonya ve İskandinavya'nın kuzey, orta ve doğu bölgelerine yayıldı. Anglikanizm 1534 yılında İngiltere'de kurulmuştur. Kalvinizm ve Presbiteryenlik gibi çeşitleri İskoçya, Hollanda, Macaristan, İsviçre ve Fransa'da tanıtıldı. Arminianizm Hollanda ve Frizya'da taraftar kazandı. Nihayetinde bu farklılıklar, dinin önemli bir faktör olduğu çatışmaların patlak vermesine yol açtı. Otuz Yıl Savaşları, İngiliz İç Savaşı ve Fransız Din Savaşları bunun önde gelen örnekleridir. Bu olaylar Hıristiyanlar arasındaki zulüm ve hoşgörü tartışmalarını yoğunlaştırmıştır. ⓘ

Neoplatonizmin yeniden canlanmasında Rönesans hümanistleri Hıristiyanlığı reddetmedi; tam tersine, Rönesans'ın en büyük eserlerinin çoğu ona adanmıştı ve Katolik Kilisesi birçok Rönesans sanat eserini himaye etti. Yeni sanatın çoğu olmasa da büyük bir kısmı Kilise tarafından yaptırılmış ya da Kilise'ye ithaf edilmiştir. Bazı akademisyenler ve tarihçiler Hıristiyanlığın Bilimsel Devrim'in yükselişine katkıda bulunduğunu düşünmektedir. Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Johannes Kepler, Isaac Newton ve Robert Boyle gibi Batı bilimini etkileyen pek çok tanınmış tarihi şahsiyet kendilerini Hıristiyan olarak kabul etmiştir. ⓘ

Aydınlanma Sonrası

Bir 19. yüzyıl Kakure Kirishitan Japon gravüründe Madonna ve Çocuk tasviri. ⓘ

Batı'da Aydınlanma Çağı ve bilimsel devrimin büyük toplumsal değişimlere yol açtığı ve Büyük Ayrışma olarak bilinen dönemde, Hıristiyanlık çeşitli şüphecilik biçimleriyle ve sosyalizm ve liberalizmin versiyonları gibi bazı modern siyasi ideolojilerle karşı karşıya kalmıştır. Fransız Devrimi sırasında Fransa'nın Hıristiyanlıktan çıkarılması, İspanya İç Savaşı ve bazı Marksist hareketler, özellikle de Rus Devrimi ve Sovyetler Birliği'ndeki Hıristiyanların devlet ateizmi altında zulme uğraması gibi olaylar sadece ruhban karşıtlığından Hıristiyanlığa karşı şiddetli patlamalara kadar uzanıyordu. ⓘ

Avrupa'da özellikle Napolyon döneminden sonra ulus devletlerin oluşumu baskı yaratmıştır. Tüm Avrupa ülkelerinde, farklı Hıristiyan mezhepleri kendilerini birbirleriyle ve devletle az ya da çok rekabet içinde buldu. Değişkenler, mezheplerin göreceli büyüklükleri ve devletlerin dini, siyasi ve ideolojik yönelimleri olmuştur. Fribourg Üniversitesi'nden Urs Altermatt, özellikle Avrupa'daki Katolikliğe bakarak, Avrupa ulusları için dört model tanımlamaktadır. Belçika, İspanya ve Avusturya gibi geleneksel olarak Katoliklerin çoğunlukta olduğu ülkelerde, dini ve ulusal topluluklar bir dereceye kadar aşağı yukarı aynıdır. Polonya, İrlanda Cumhuriyeti ve İsviçre'de kültürel ortak yaşam ve ayrılıklar görülmektedir; bu ülkelerin hepsi rakip mezheplere sahiptir. Rekabet, az ya da çok ulusla özdeşleşmiş azınlık Katolik nüfusa sahip Almanya, Hollanda ve yine İsviçre'de görülmektedir. Son olarak, din (yine özellikle Katoliklik) ve devlet arasındaki ayrılık, devletin Katolik Kilisesi'nin otoritesine aktif olarak karşı çıktığı ülkeler olan Fransa ve İtalya'da büyük ölçüde görülmektedir. ⓘ

Ulus devletlerin oluşumu ve ultramontanizm faktörlerinin bir araya gelmesi, özellikle Almanya ve Hollanda'da, ama aynı zamanda İngiltere'de çok daha az ölçüde, Katolik kiliselerini, örgütlerini ve inananlarını genellikle devletin ulusal talepleri ile Kilise'nin, özellikle de papalığın otoritesi arasında seçim yapmaya zorlamıştır. Bu çatışma Birinci Vatikan Konsili'nde doruğa ulaştı ve Almanya'da Bismarck liderliğindeki liberallerin ve Protestanların Katolik ifade ve örgütlenmeyi ciddi şekilde kısıtlamayı başardığı Kulturkampf'a doğrudan yol açacaktı. ⓘ

Avrupa'da Hristiyan bağlılığı, modernite ve sekülerizmin özellikle Çek Cumhuriyeti ve Estonya'da kendini göstermesiyle birlikte düşerken, Amerika'da dini bağlılık Avrupa'ya kıyasla genel olarak yüksek olmuştur. 20. yüzyılın sonları Hıristiyan bağlılığının Üçüncü Dünya'ya ve genel olarak Güney Yarımküre'ye kaydığını ve Batı'nın artık Hıristiyanlığın başlıca standart taşıyıcısı olmadığını göstermiştir. Arapların yaklaşık %7 ila 10'u Hıristiyan olup, bu oran en çok Mısır, Suriye ve Lübnan'da yaygındır. ⓘ

Demografi

Katolik, Protestan ve Doğu Ortodoks olmak üzere üç ana kola ayrılan Hıristiyanlık, yaklaşık 2,6 milyar mensubuyla dünyanın en büyük dinidir. Hıristiyanların dünya nüfusundaki payı son yüz yıldır %33 civarında seyretmektedir; bu da dünya üzerindeki her üç kişiden birinin Hıristiyan olduğu anlamına gelmektedir. Bu durum Hıristiyanlığın demografik yapısında büyük bir değişim olduğunu göstermektedir; gelişmekte olan ülkelerdeki büyük artışlara, başta Batı Avrupa ve Kuzey Amerika olmak üzere gelişmiş ülkelerdeki önemli düşüşler eşlik etmektedir. Pew Araştırma Merkezi'nin 2015 yılında yaptığı bir çalışmaya göre, önümüzdeki kırk yıl içinde Hıristiyanlık en büyük din olmaya devam edecek ve 2050 yılına kadar Hıristiyan nüfusunun 3 milyarı aşması beklenmektedir. ⓘ

Dünyanın en büyük Katolik nüfusuna sahip ülkesi Brezilya'da bir Hıristiyan alayı. ⓘ

Rusya'da Trinity Pazarı; Rus Ortodoks Kilisesi komünizmin çöküşünden bu yana büyük bir canlanma yaşadı. ⓘ

Bazı akademisyenlere göre Hıristiyanlık, din değiştirme yoluyla elde edilen net kazançlarda ilk sırada yer almaktadır. Hıristiyanların yüzdesi olarak, Katolik Kilisesi ve Ortodoksluk (hem Doğu hem de Doğu) dünyanın bazı bölgelerinde azalırken (Katoliklik Asya'da, Afrika'da, Doğu Avrupa'da vs. büyüyor olsa da), Protestanlar ve diğer Hıristiyanlar gelişmekte olan dünyada yükseliştedir. Popüler Protestanlık olarak adlandırılan akım dünyada en hızlı büyüyen dini kategorilerden biridir. Bununla birlikte, Küresel Hıristiyanlık Çalışmaları Merkezi'nden Todd Johnson'a göre Katoliklik de büyümeye devam ederek 2050 yılına kadar 1,63 milyara ulaşacaktır. Sadece Afrika, 2015 yılı itibariyle 230 milyon Afrikalı Katoliğe ev sahipliği yapacaktır. Ve eğer 2018 yılında Birleşmiş Milletler Afrika'nın nüfusunun 2100 yılına kadar 4,5 milyara ulaşacağını öngörüyorsa (2004 yılında öngörüldüğü gibi 2 milyar değil), Katoliklik de diğer dini gruplar gibi büyüyecektir. Pew Araştırma Merkezi'ne göre Afrika'nın 2050 yılına kadar 1.1 milyar Afrikalı Hıristiyan'a ev sahipliği yapması beklenmektedir. ⓘ

2010 yılında dünya Hristiyan nüfusunun %87'si Hristiyanların çoğunlukta olduğu ülkelerde yaşarken, %13'ü Hristiyanların azınlıkta olduğu ülkelerde yaşamaktaydı. Hıristiyanlık Avrupa, Amerika, Okyanusya ve Güney Afrika'da baskın dindir. Asya'da ise Ermenistan, Kıbrıs, Gürcistan, Doğu Timor ve Filipinler'de baskın dindir. Ancak, kuzey ve batı Amerika Birleşik Devletleri, Okyanusya'daki bazı bölgeler (Avustralya ve Yeni Zelanda), kuzey Avrupa (Büyük Britanya, İskandinavya ve diğer yerler dahil), Fransa, Almanya ve Kanada'nın Ontario, British Columbia ve Quebec eyaletleri ve Asya'nın bazı bölgeleri (özellikle Hıristiyan göçü nedeniyle Orta Doğu ve Makao) dahil olmak üzere bazı bölgelerde azalmaktadır. ⓘ

Brezilya'da, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneyinde ve Kanada'nın Alberta eyaletinde Hıristiyan nüfus azalmamakla birlikte, yüzde olarak azalmaktadır. Komünizmin çöküşünden bu yana Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde Hıristiyanların oranı sabit kalmış, hatta artmıştır. Çin, diğer Asya ülkeleri, Sahra Altı Afrika, Latin Amerika, Doğu Avrupa, Kuzey Afrika (Mağrip), Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri ve Okyanusya'da Hıristiyanlık hem sayı hem de yüzde olarak hızla artmaktadır. ⓘ

Azalan sayılara rağmen, Hıristiyanlık, %70'inin Hıristiyan olduğu Batı Dünyasında baskın din olmaya devam etmektedir. Hristiyanlık, 2018 yılında Batı Avrupalıların %71'inin kendilerini Hristiyan olarak tanımladığı Batı Avrupa'daki en büyük din olmaya devam etmektedir. 2011 yılında Pew Araştırma Merkezi tarafından yapılan bir ankete göre Avrupalıların %76'sı, Okyanusya'da %73'ü ve Amerika kıtasında yaklaşık %86'sı (Latin Amerika'da %90 ve Kuzey Amerika'da %77) kendilerini Hristiyan olarak tanımlamaktadır. 2010 yılı itibariyle dünyada yaklaşık 157 ülke ve bölgede Hıristiyan çoğunluk bulunmaktadır. ⓘ

Bununla birlikte, başta Afrika, Latin Amerika ve Asya olmak üzere dünyanın büyük bir bölümünde yerleşik hale gelmiş çok sayıda karizmatik hareket bulunmaktadır. 1900 yılından bu yana Protestanlık, öncelikle din değiştirme yoluyla Afrika, Asya, Okyanusya ve Latin Amerika'da hızla yayılmıştır. 1960'tan 2000'e kadar, rapor edilen Evanjelik Protestanların sayısındaki küresel artış dünya nüfus oranının üç katı, İslam'ın ise iki katı olmuştur. Melbourne Üniversitesi'nden tarihçi Geoffrey Blainey'e göre, 1960'lardan bu yana İslam'dan Hıristiyanlığa, çoğunlukla da Evanjelik ve Pentekostal formlara geçenlerin sayısında önemli bir artış olmuştur. Mary's Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre yaklaşık 10. 2015 yılında 2 milyon Müslüman Hristiyanlığa geçmiştir; Araştırmaya göre Afganistan, Azerbaycan, Orta Asya (Kazakistan, Kırgızistan ve diğer ülkeler dahil), Endonezya, Malezya, Orta Doğu (İran, Suudi Arabistan, Türkiye ve diğer ülkeler dahil), Kuzey Afrika (Cezayir, Fas ve Tunus dahil), Sahra Altı Afrika ve Batı Dünyası'nda (Arnavutluk, Belçika, Fransa, Almanya, Kosova, Hollanda, Rusya, İskandinavya, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer batı ülkeleri dahil) Hıristiyanlığa geçen önemli sayıda Müslüman bulunmaktadır. Hıristiyanlığın Afrika ve Asya'da farklı geçmişlere sahip insanlar arasında popüler olduğu da bildirilmektedir; Singapur Yönetim Üniversitesi tarafından hazırlanan bir rapora göre, Güneydoğu Asya'da çoğu genç ve üniversite mezunu olan daha fazla insan Hıristiyanlığa geçmektedir. Vrije Universiteit Amsterdam'dan akademisyen Juliette Koning ve Heidi Dahles'e göre Singapur, Çin, Hong Kong, Tayvan, Endonezya, Malezya ve Güney Kore'de Hıristiyanlık "hızla yayılıyor". Güneydoğu Asya Çalışmaları Enstitüsü'nden akademisyen Terence Chong'a göre 1980'lerden bu yana Hıristiyanlık Çin, Singapur, Endonezya, Japonya, Malezya, Tayvan, Güney Kore ve Vietnam'da yayılıyor. ⓘ

Gelişmiş dünyanın çoğu ülkesinde, kendilerini Hıristiyan olarak tanımlamaya devam eden insanlar arasında kiliseye katılım son birkaç on yıldır düşmektedir. Bazı kaynaklar bunu basitçe geleneksel üyelik kurumlarından uzaklaşmanın bir parçası olarak görürken, diğerleri bunu genel olarak dinin önemine olan inancın azaldığına dair işaretlerle ilişkilendirmektedir. Avrupa'nın Hıristiyan nüfusu, düşüşte olsa da, hala dinin en büyük coğrafi bileşenini oluşturmaktadır. Avrupa Sosyal Araştırması 2012 verilerine göre, Avrupalı Hıristiyanların yaklaşık üçte biri ayda bir ya da daha fazla ayine katıldıklarını söylemektedir. Buna karşılık Dünya Değerler Araştırması'na göre Latin Amerikalı Hıristiyanların yaklaşık üçte ikisinden fazlası ve Afrikalı Hıristiyanların (Gana, Nijerya, Ruanda, Güney Afrika ve Zimbabve'de) yaklaşık %90'ı düzenli olarak kiliseye gittiklerini söylemiştir. ⓘ

Hıristiyanlık, şu ya da bu şekilde, aşağıdaki ulusların tek devlet dinidir: Arjantin (Katolik), Tuvalu (Reform), Tonga (Metodist), Norveç (Lutheran), Kosta Rika (Katolik), Danimarka Krallığı (Lutheran), İngiltere (Anglikan), Gürcistan (Gürcü Ortodoks), Yunanistan (Yunan Ortodoks), İzlanda (Lutheran), Lihtenştayn (Katolik), Malta (Katolik), Monako (Katolik) ve Vatikan (Katolik). ⓘ

Kıbrıs gibi, yerleşik bir kilisesi olmamasına rağmen belirli bir Hristiyan mezhebine resmi tanıma ve destek veren çok sayıda başka ülke de vardır. ⓘ

Hristiyanlık içindeki başlıca geleneklerin demografisi (Pew Araştırma Merkezi, 2011 verileri) ⓘ
Gelenek	Takipçiler	Hristiyan nüfusun %'si	Dünya nüfusunun %'si	Takipçi dinamikleri	Hristiyanlık içi ve dışı dinamikler
Katolik Kilisesi	1,329,610,000	50.1	15.9	Büyüyen	Büyüyen
Protestanlık	900,640,000	36.7	11.6	Büyüyen	Büyüyen
Ortodoksluk	260,380,000	11.9	3.8	Büyüyen	Azalan
Diğer Hristiyanlık	28,430,000	1.3	0.4	Büyüyen	Büyüyen
Hristiyanlık	2,382,750,000	100	31.7	Büyüyen	Kararlı

(Pew Araştırma Merkezi, 2010 verileri) ⓘ
Bölge	Hristiyanlar	Hristiyan
Bölgelere göre + Hristiyanlar (kendini tanımlayanlar)
Avrupa	558,260,000	75.2
Latin Amerika-Karayipler	531,280,000	90.0
Sahra Altı Afrika	517,340,000	62.9
Asya Pasifik	286,950,000	7.1
Kuzey Amerika	266,630,000	77.4
Orta Doğu-Kuzey Afrika	12,710,000	3.7
Dünya	2,173,180,000	31.5

Hristiyanların bölgesel medyan yaşları ile genel medyan yaşlarının karşılaştırılması (Pew Research Center, 2010 verileri) ⓘ
	Hristiyan medyan yaşı bölgede (yıl)	Bölgesel medyan yaş (yıl)
Dünya	30	29
Sahra Altı Afrika	19	18
Latin Amerika-Karayipler	27	27
Asya-Pasifik	28	29
Orta Doğu-Kuzey Afrika	29	24
Kuzey Amerika	39	37
Avrupa	42	40

Hristiyanların küresel dağılımı: Koyu renkle boyanan ülkelerde Hristiyanların oranı daha yüksektir.

ⓘ

50 veya daha fazla Hristiyan olan ülkeler mor renkte; %10 ila %50 Hristiyan olan ülkeler pembe renktedir
Devlet dini Hristiyanlık olan uluslar mavi renktedir
Katoliklerin Dağılımı
Protestanların Dağılımı
Doğu Ortodokslarının Dağılımı
Doğu Ortodokslarının Dağılımı
Diğer Hıristiyanların dağılımı ⓘ

Dünyanın hemen hemen her yerine yayılmış olmakla birlikte, en yoğun olarak Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya'da bulunmaktadır. Diğer kıtalardan farklı olarak Asya ve Güney Afrika'da farklı dinlerle iç içe yaşayan Hristiyanlar, erken dönemlerden beri, kırsal kesimlerden ziyade şehirlerde yayılmıştı. Böylece kısa bir süre içinde Hristiyan olmayan kişi ile köylü neredeyse eş anlamlı hâle geldi. ⓘ

Hristiyanların sayısı yani Mesih'i takip edenler, İsa'nın ortaya çıkmasıyla ve ona inanlarla birlikte genişlemiştir. Alışılagelmişin dışında, Kitâb-ı Mukaddes'te yer alan kayıtlara göre, İsa'nın, toplumun dışladığı fahişelere de yardım ettiği ve engellileri, körleri iyileştirdiği yer almaktadır. İsa'nın; Luka 16:13'te yer alan Siz hem Tanrı’ya, hem paraya kulluk edemezsiniz öğretisi, Yakup 2:6'da yer alan Ama siz yoksulun onurunu kırdınız. Sizi sömüren zenginler değil mi? gibi sözler, Hristiyanlık öğretisinin çoğunluğu oluşturan sıradan yoksul halk tarafından kabul edilip yayılmasında ve Hristiyanlığın desteklenmesinde etkili oldu. ⓘ

Diriliş Bayramı'nı kutlayan Suriyeli Arap Hristiyanlar ⓘ

Öte yandan, yine Yeni Ahit'te yer alan kayıtlara göre, İsa'nın çarmıha gerilip üç gün sonra dirildiği zaman, kendisine inananlara görünüp, Müjdeyi bütün uluslara yayın emrini verdiği yer almaktadır. Pavlus'un Galatyalılar'a mektubunun 3. bölümün 28. ayetinde yer alan; Artık ne Yahudi ne Grek, ne köle ne özgür, ne erkek ne dişi ayrımı var. Hepiniz Mesih İsa'da birsiniz. ifadesi, aslında müjdenin hiçbir dil ya da hiçbir millet ayrım gözetmeksizin geçerli olduğunu göstermekle birlikte, birbirinden çok farklı uluslarında Hristiyanlık öğretisini kabul etmesinin mümkün olabileceğini söylemiştir. Bu düşünce, Hristiyanlığın farklı topluluklarda daha rahat yayılmasına fırsat sağlamıştır. ⓘ

Aslında, Hristiyanlar, ilk yüzyıllarda büyük zulümlere uğramıştır. Günümüzde, Katolik ya da Ortodokslar tarafından kabul edilen çoğu aziz ve azize, inancı yüzünden hayatını kaybeden ve bazen kafası bile kesilmiş olan ilk Hristiyanlardır. Hatta Pavlus, yazdığı mektuplarda aslında adının Saul olduğundan ve Hristiyan olmadan önce Hristiyanları öldüren birisi olduğundan bahsetmiştir. Pavlus'un, Korintlilere 1. mektubunun 9. bölümünün 19 ilâ 22. ayetlerinde Hristiyanlığı yaymak için ettiği mücadelesini anlatırken, Ben özgürüm, kimsenin kölesi değilim. Ama daha çok kişi kazanayım diye herkesin kölesi oldum. Yahudileri kazanmak için Yahudilere Yahudi gibi davrandım. Kendim Kutsal Yasa'nın denetimi altında olmadığım hâlde, Yasa altında olanları kazanmak için onlara Yasa altındaymışım gibi davrandım. Tanrı'nın Yasasına sahip olmayan biri değilim, Mesih'in Yasası altındayım. Buna karşın, Yasa'ya sahip olmayanları kazanmak için Yasa'ya sahip değilmişim gibi davrandım. Güçsüzleri kazanmak için onlarla güçsüz oldum. Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak için herkesle her şey oldum demesi, Hristiyanlık öğretisinin yani müjdenin hızlıca yayılması konusunda Pavlus'un rolünü ve önemini göstermektedir. Öyle ki, bu durum, kimi İslami kesimlerce, kendisi hakkında Hristiyanlığın ikinci kurucusu olarak anılmasına bile yol açmıştı. ⓘ

Kiliseler ve mezhepler

Hristiyanlık taksonomik olarak altı ana gruba ayrılabilir: Roma Katolikliği, Protestanlık, Oryantal Ortodoksluk, Doğu Ortodoksluğu, Doğu Kilisesi ve Restorasyonizm. Bazen Doğu Hıristiyanlığı ile Batı Hıristiyanlığı arasında daha geniş bir ayrım yapılmaktadır ki bu ayrımın kökeni 11. yüzyıldaki Doğu-Batı Bölünmesine (Büyük Bölünme) dayanmaktadır. Son zamanlarda, ne Batı ne de Doğu Dünyası Hıristiyanlığı, örneğin Afrika'da inisiye edilen kiliselerde de öne çıkmıştır. Bununla birlikte, bu ana kategorilerden birine tam olarak uymayan başka mevcut ve tarihsel Hıristiyan gruplar da vardır. ⓘ

Kendilerini Hristiyan olarak adlandıran gruplar arasında doktrinler ve ayin uygulamaları açısından bir çeşitlilik söz konusudur. Bu gruplar, Hıristiyan mezheplerinin sınıflandırılmasına ilişkin görüşlerinde dini açıdan farklılık gösterebilirler. Ancak İznik İnancı (325), Katolik, Doğu Ortodoks, Doğu Ortodoks ve başlıca Protestan (Lutherci ve Anglikan gibi) mezhepleri de dahil olmak üzere çoğu Hristiyan tarafından genellikle yetkili olarak kabul edilir.

Hristiyanlıktaki başlıca mezhep aileleri:

Batı Hristiyanlığı

Doğu Hristiyanlığı

Anabaptizm

(Latin Kilisesi)

Katolik Kilisesi

(Doğu Katolik Kiliseleri)

Doğu Ortodoks Kilisesi

Doğu Ortodoks Kiliseleri

Doğu Kilisesi

Bölünme (1552)

Doğu Süryani Kilisesi

Antik Doğu Kilisesi

Protestan Reformu

(16. yüzyıl)

Büyük Bölünme

(11. yüzyıl)

Efes Konsili (431)

Kalkedon Konsili (451)

Erken Dönem Hristiyanlık

Devlet kilisesi
Roma İmparatorluğu

"Büyük Kilise"

(Tam komünyon)

(İznikçi olmayan, teslisçi olmayan ve bazı restorasyoncu mezhepler gösterilmemiştir). ⓘ

Katolik Kilisesi

Papa Francis, Katolik Kilisesi'nin şu anki lideri. ⓘ

Katolik Kilisesi, piskoposlar tarafından yönetilen, inanç, ahlak ve kilise yönetimi konularında en yüksek otorite olarak Roma piskoposu Papa ile birlik içinde olan belirli kiliselerden oluşur. Doğu Ortodoksluğu gibi Katolik Kilisesi de havarisel veraset yoluyla kökenlerini İsa Mesih tarafından kurulan Hıristiyan topluluğuna dayandırır. Katolikler, İsa tarafından kurulan "tek, kutsal, katolik ve havarisel kilisenin" Katolik Kilisesi'nde tam olarak var olduğunu, ancak diğer Hıristiyan kiliselerini ve topluluklarını da kabul ettiğini ve tüm Hıristiyanlar arasında uzlaşma için çalıştığını savunur. Katolik inancı Katolik Kilisesi İlmihalinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. ⓘ

Yedi sakramentinden en önemlisi Efkaristiya'dır ve ayinde litürjik olarak kutlanır. Kilise, bir rahip tarafından kutsama yoluyla, kurban edilen ekmek ve şarabın İsa'nın bedeni ve kanı haline geldiğini öğretir. Meryem Ana, Katolik Kilisesi'nde Tanrı'nın Annesi ve Cennetin Kraliçesi olarak saygı görür, dogmalar ve ibadetlerle onurlandırılır. Öğretileri arasında İlahi Merhamet, iman yoluyla kutsallaştırma ve İncil'in müjdelenmesinin yanı sıra bedensel ve ruhsal merhamet işleri aracılığıyla hastalara, yoksullara ve acı çekenlere gönüllü desteği vurgulayan Katolik sosyal öğretisi de yer alır. Katolik Kilisesi dünya çapında binlerce Katolik okulu, üniversite, hastane ve yetimhane işletmektedir ve dünyadaki en büyük hükümet dışı eğitim ve sağlık hizmeti sağlayıcısıdır. Diğer sosyal hizmetleri arasında çok sayıda hayırsever ve insani yardım kuruluşu bulunmaktadır. ⓘ

Kanon hukuku (Latince: jus canonicum), Katolik Kilisesi'nin hiyerarşik otoriteleri tarafından dış örgütlenmesini ve hükümetini düzenlemek ve Katoliklerin faaliyetlerini kilisenin misyonuna yönelik olarak düzenlemek ve yönlendirmek için yapılan ve uygulanan yasalar ve yasal ilkeler sistemidir. Latin Kilisesi'nin kanon hukuku ilk modern Batı hukuk sistemidir ve Batı'da sürekli işleyen en eski hukuk sistemidir; Doğu Katolik kanon hukukunun kendine özgü gelenekleri ise 23 Doğu Katolik özel kilisesini sui iuris yönetmektedir. ⓘ

Dünyanın en eski ve en büyük sürekli işleyen uluslararası kurumu olarak Batı medeniyetinin tarihinde ve gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. 2.834 kilise, her biri ayin ve kutsal ayinlerin uygulanmasına ilişkin kendine özgü geleneklere sahip 24 özel özerk Kilise (en büyüğü Latin Kilisesi) olarak gruplandırılmıştır. 1.1 milyardan fazla vaftiz edilmiş üyesiyle Katolik Kilisesi en büyük Hıristiyan kilisesidir ve tüm Hıristiyanların %50.1'ini ve dünya nüfusunun altıda birini temsil etmektedir. Katolikler misyonlar, diaspora ve din değiştirmeler yoluyla dünyanın her yerinde yaşamaktadır. ⓘ

Doğu Ortodoks Kilisesi

İstanbul'daki Aziz George Katedrali: Doğu Ortodoks Kilisesi'nde lider olarak primus inter pares kabul edilen Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi'nin merkezi olmuştur. ⓘ

Doğu Ortodoks Kilisesi, Konstantinopolis Ekümenik Patriği gibi Doğu'nun patriklik makamlarıyla birlik içinde olan kiliselerden oluşur. Katolik Kilisesi gibi Doğu Ortodoks Kilisesi de mirasını havarisel veraset yoluyla Hıristiyanlığın kuruluşuna dayandırır ve episkopal bir yapıya sahiptir, ancak bileşenlerinin özerkliği vurgulanır ve bunların çoğu ulusal kiliselerdir. ⓘ

Doğu Ortodoks teolojisi, yedi Ekümenik Konsilin dogmatik kararlarını, Kutsal Yazıları ve Kilise Babalarının öğretilerini içeren kutsal geleneğe dayanır. Kilise, İsa Mesih tarafından Büyük Komisyon'da kurulan tek, kutsal, katolik ve havarisel kilise olduğunu ve piskoposlarının Mesih'in havarilerinin halefleri olduğunu öğretir. Kutsal gelenek tarafından aktarıldığı şekliyle orijinal Hıristiyan inancını uyguladığını savunur. Pentarşiyi andıran patrikhaneleri ve diğer otosefal ve özerk kiliseleri çeşitli hiyerarşik örgütlenmeleri yansıtır. Kilise, sinaksis içinde ayinsel olarak kutlanan ve Evharistiya'nın başlıcası olduğu yedi büyük sakramenti kabul eder. Kilise, bir rahip tarafından çağrılan kutsama yoluyla, kurban edilen ekmek ve şarabın Mesih'in bedeni ve kanı haline geldiğini öğretir. Meryem Ana, Doğu Ortodoks Kilisesi'nde Tanrı taşıyıcısı olarak saygı görür ve adaklarda onurlandırılır. ⓘ

Doğu Ortodoksluğu, Protestanların toplam sayısı önemli ölçüde fazla olmasına rağmen, tahminen 230 milyon taraftarıyla Hıristiyanlıktaki en büyük ikinci mezheptir. Dünyanın ayakta kalan en eski dini kurumlarından biri olan Doğu Ortodoks Kilisesi, Doğu ve Güneydoğu Avrupa, Kafkasya ve Yakın Doğu'nun tarihi ve kültüründe önemli bir rol oynamıştır. Doğu Ortodoks Hristiyanlarının yarısından fazlası Rus Ortodoks Kilisesi'ni takip ederken, büyük çoğunluğu Rusya içinde yaşamaktadır. ⓘ

Doğu Ortodoksluğu

Etiyopya Ortodokslarının merkezi Addis Ababa'daki Kutsal Üçlü Katedrali. ⓘ

Doğu Ortodoks Kiliseleri ("Eski Doğu" kiliseleri olarak da adlandırılır), ilk üç ekümenik konseyi (İznik, Konstantinopolis ve Efes) tanıyan, ancak Kalkedon Konsili'nin dogmatik tanımlarını reddeden ve bunun yerine bir Miafizit Hıristiyolojisini benimseyen doğu kiliseleridir. ⓘ

Doğu Ortodoks cemaati altı gruptan oluşur: Süryani Ortodoks, Kıpti Ortodoks, Etiyopya Ortodoks, Eritre Ortodoks, Malankara Ortodoks Suriye Kilisesi (Hindistan) ve Ermeni Apostolik kiliseleri. Bu altı kilise, birbirleriyle birlik içinde olmakla birlikte, hiyerarşik olarak tamamen bağımsızdır. Bu kiliseler genellikle, bir cemaat kurmak için diyalog halinde oldukları Doğu Ortodoks Kilisesi ile cemaat halinde değildir. Birlikte dünya çapında yaklaşık 62 milyon üyeye sahiptirler. ⓘ

Dünyanın en eski dini kurumlarından biri olan Doğu Ortodoks Kiliseleri Ermenistan, Mısır, Türkiye, Eritre, Etiyopya, Sudan ve Orta Doğu ile Hindistan'ın bazı bölgelerinin tarihi ve kültüründe önemli bir rol oynamıştır. Otosefal kiliselerden oluşan bir Doğu Hıristiyan topluluğu olan bu kilisenin piskoposları piskoposluk yetkisi bakımından eşittir ve doktrinleri kiliselerin sadece ilk üç ekümenik konseyin geçerliliğini tanıması şeklinde özetlenebilir. ⓘ

Doğu Süryani Kilisesi

Türkiye'nin güneydoğusunda, Hakkari'deki Geramon Süryani köyünde 6. yüzyıldan kalma bir Nasturi kilisesi, Arap Aziz Yuhanna. ⓘ

Büyük Kilise'nin bir parçası olan Doğu Kilisesi, 431 yılında Efes Konsili Nestorius'u mahkûm edene kadar Roma İmparatorluğu'ndakilerle aynı cemaati paylaşmıştır. Müslümanların İran'ı fethinden (633-654) sonra Sünni Halifeliği altında zimmi bir topluluk olarak varlığını sürdüren Doğu Kilisesi, Asya'daki Hıristiyanlık tarihinde önemli bir rol oynamıştır. 9. ve 14. yüzyıllar arasında, coğrafi kapsam açısından dünyanın en büyük Hıristiyan mezhebini temsil etmiştir. Akdeniz'den bugünkü Irak ve İran'a, Hindistan'a (Kerala'daki Saint Thomas Suriyeli Hıristiyanları), Orta Asya'daki Moğol krallıklarına ve Tang hanedanlığı döneminde (7-9. yüzyıllar) Çin'e kadar uzanan piskoposluklar ve cemaatler kurmuştur. Kilise 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol İmparatorluğu altında son bir genişleme dönemi yaşamış ve Doğu Kilisesi'nin etkili din adamları Moğol sarayında görev almıştır. ⓘ

Doğu Süryani Kilisesi, 17. yüzyılda kurulan kesintisiz bir patriklikle, Doğu Kilisesi'nden devamlılık iddia eden bağımsız bir Doğu Hıristiyan mezhebidir - 16. yüzyılda kurulan ve Papa ile tam bir birlik içinde olan bir Doğu Katolik kilisesi olan Keldani Katolik Kilisesi'ne dönüşen Katolik patrikliğine paralel olarak. Bu kilise, tarihi Doğu Kilisesi'nin geleneksel Hıristiyanlık ve kilise bilimini takip eden bir Doğu Hıristiyan kilisesidir. Büyük ölçüde anikoniktir ve başka hiçbir kiliseyle birlik içinde değildir, Süryani Hristiyanlığının doğu koluna aittir ve ayinlerinde Doğu Süryani Ayinini kullanır. ⓘ

Azize Meryem Kilisesi; İran'ın Urmiye kentinde bulunan eski bir Süryani kilisesidir. ⓘ

Ana konuşma dili Doğu Aramice'nin bir lehçesi olan Süryanice'dir ve taraftarlarının çoğunluğu çoğunlukla İran, Irak, Suriye, Türkiye, Hindistan (Keldani Süryani Kilisesi) ve Süryani diasporasında yaşayan etnik Süryanilerdir. Resmi merkezi Kuzey Irak Kürdistanı'ndaki Erbil kentinde bulunan kilisenin asıl bölgesi, antik Asur'a tekabül eden güneydoğu Türkiye ve kuzeybatı İran'a da yayılmaktadır. Hiyerarşisi metropolit piskoposlar ve piskopos piskoposlardan oluşurken, alt düzey din adamları Orta Doğu, Hindistan, Kuzey Amerika, Okyanusya ve Avrupa (Kafkaslar ve Rusya dahil) boyunca piskoposluklarda (eparşi) ve cemaatlerde hizmet veren rahipler ve diyakozlardan oluşur. ⓘ

Kadim Doğu Kilisesi 1964 yılında kendisini Doğu Süryani Kilisesi'nden ayırmıştır. Mezopotamya'daki en eski Hıristiyan kiliselerinden biri olan tarihi Doğu Kilisesi ile devamlılık iddiasında olan Süryani kiliselerinden biridir. Resmi merkezi Irak'ın Bağdat kentindedir. Taraftarlarının çoğunluğunu etnik Süryaniler oluşturmaktadır. ⓘ

Protestanlık

1521 yılında Worms Fermanı Martin Luther'i mahkûm etti ve Kutsal Roma İmparatorluğu vatandaşlarının onun fikirlerini savunmasını ya da yaymasını resmen yasakladı. Roma Katolik kilisesi içindeki bu bölünme günümüzde Reformasyon olarak adlandırılmaktadır. Önde gelen Reformcular arasında Martin Luther, Huldrych Zwingli ve John Calvin vardı. Aforoz edilmeye karşı Speyer'de yapılan 1529 Protestosu bu partiye Protestanlık adını vermiştir. Luther'in başlıca teolojik mirasçıları Lutherciler olarak bilinmektedir. Zwingli ve Calvin'in mirasçıları mezhepsel olarak çok daha geniştir ve Reform geleneği olarak anılırlar. Protestanlar eğitim, beşeri bilimler ve fen bilimleri, siyasi ve sosyal düzen, ekonomi ve sanat ve diğer birçok alanda önemli katkılarda bulunarak kendi kültürlerini geliştirmişlerdir. ⓘ

Anglikan kiliseleri İngiltere Kilisesi'nden türemiş ve Anglikan Komünyonu'nda örgütlenmiştir. Anglikanların hepsi olmasa da bazıları kendilerini hem Protestan hem de Katolik olarak görmektedir. ⓘ

Protestanlığın Anglikan, Lutherci ve Reformcu kolları çoğunlukla hükümetle işbirliği içinde ortaya çıktığı için bu hareketler "Magisterial Reform" olarak adlandırılmaktadır. Öte yandan, kendilerini genellikle Protestan olarak görmeyen Anabaptistler gibi gruplar, bazen Hoşgörü Yasaları altında korunmuş olsalar da, geçmişlerini herhangi bir devlet kilisesine dayandırmayan Radikal Reformasyon'dan kaynaklanmıştır. Ayrıca bebek vaftizini reddetmeleriyle de ayırt edilirler; sadece yetişkin inananların vaftizine inanırlar - akredobaptizm (Anabaptistler Amiş, Apostolik, Mennonitler, Hutteritler, Nehir Kardeşleri ve Schwarzenau Kardeşleri/Alman Baptist gruplarını içerir). ⓘ

Protestan terimi aynı zamanda daha sonra Magisterial ya da Radikal geleneklerle kurulan kiliseleri de ifade eder. Örneğin 18. yüzyılda Metodizm, Anglikan papaz John Wesley'in evanjelik canlanma hareketinden doğmuştur. Kutsal Ruh'un arındırıcı gücünü vurgulayan birçok Pentekostal ve mezhepsel olmayan kilise de Metodizm'den doğmuştur. Metodistler, Pentekostallar ve diğer Evanjelikler, Wesley'in Yeni Doğum vurgusundan gelen "İsa'yı kişisel Rabbiniz ve Kurtarıcınız olarak kabul etmeyi" vurguladıkları için, genellikle kendilerinden yeniden doğmuş olarak bahsederler. ⓘ

Doğu Ortodoks Kilisesi herhangi bir Protestan mezhebinden daha büyük olmasına rağmen Protestanlık, takipçi sayısına göre Katoliklikten sonra en büyük ikinci Hıristiyan grubudur. Tahminler, özellikle hangi mezheplerin Protestan olarak sınıflandırılacağı konusunda farklılık göstermektedir. Yine de Protestan Hristiyanların toplam sayısının 800 milyon ile 1 milyar arasında olduğu tahmin edilmektedir ki bu da dünyadaki Hristiyanların yaklaşık %40'ına tekabül etmektedir. Protestanların çoğunluğu Adventistler, Anglikanlar, Baptistler, Reformcular (Kalvinistler), Lutherciler, Metodistler, Moravyalılar/Hussitler ve Pentekostallar gibi sadece birkaç mezhep ailesinin üyesidir. Mezhepsel olmayan, evanjelik, karizmatik, neo-karizmatik, bağımsız ve diğer kiliseler yükseliştedir ve Protestan Hristiyanlığın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. ⓘ

Temel Protestan ilkelerini benimseyen bazı gruplar kendilerini sadece "Hristiyan" ya da "yeniden doğmuş Hristiyanlar" olarak tanımlamaktadır. Genellikle kendilerini "mezhepsel olmayan" ya da "evanjelik" olarak adlandırarak diğer Hristiyan topluluklarının mezhepçilik ve inanççılığından uzak dururlar. Genellikle bireysel papazlar tarafından kurulurlar ve tarihi mezheplerle çok az bağları vardır. ⓘ

Mezhepler arası hareketler ve Protestanlık içindeki diğer gelişmeler arasındaki bağlantılar
Ana Protestan kollarının tarihsel tablosu ⓘ

Restorasyonizm

Joseph Smith ve Oliver Cowdery'nin Vaftizci Yahya'dan Aronik rahipliği aldığı 19. yüzyıla ait bir çizim. Son Gün Azizleri, Rahipliğin havarilerin ölümünden sonra sona erdiğine ve bu nedenle yeniden tesis edilmesi gerektiğine inanmaktadır. ⓘ

1800'lerin başında Amerika Birleşik Devletleri'nde meydana gelen bir dini canlanma dönemi olan İkinci Büyük Uyanış, bir dizi ilgisiz kilisenin gelişimine tanık oldu. Genel olarak kendilerini mevcut kiliselerden birinde reform yapmak yerine İsa Mesih'in orijinal kilisesini restore etmek olarak gördüler. Restorasyoncular tarafından benimsenen ortak bir inanç, Hıristiyanlığın diğer bölümlerinin Hıristiyanlığa doktrinsel kusurlar getirdiğiydi ve bu da Büyük Döneklik olarak biliniyordu. Asya'da Iglesia ni Cristo 1900'lü yılların başında kurulmuş bilinen bir restorasyonist dindir. ⓘ

Bu dönemde ortaya çıkan kiliselerden bazıları tarihsel olarak 19. yüzyılın başlarında Ortabatı ve New York'un taşrasında yapılan kamp toplantılarıyla bağlantılıdır. Bu hareketten doğan en büyük kiliselerden biri İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'dir. Evanjelik Protestanlıktan doğan Amerikan Binyılcılığı ve Adventizmi, Yehova'nın Şahitleri hareketini ve özellikle William Miller'a bir tepki olarak Yedinci Gün Adventistlerini etkilemiştir. Hıristiyan Kilisesi (İsa'nın Müritleri), Kanada'daki Evanjelik Hıristiyan Kilisesi, Mesih Kiliseleri ve Hıristiyan kiliseleri ve Mesih'in kiliseleri de dahil olmak üzere diğerlerinin kökleri, Kentucky ve Tennessee'de merkezlenmiş olan çağdaş Stone-Campbell Restorasyon Hareketine dayanmaktadır. Bu dönemde ortaya çıkan diğer gruplar arasında Christadelphianlar ve daha önce bahsedilen Son Gün Azizleri hareketi bulunmaktadır. İkinci Büyük Uyanış'ta ortaya çıkan kiliseler bazı yüzeysel benzerliklere sahip olsa da, doktrinleri ve uygulamaları önemli ölçüde farklılık göstermektedir. ⓘ

Diğer

Cluj-Napoca'daki Transilvanya Üniteryen Kilisesi. ⓘ

İtalya, Polonya, Litvanya, Transilvanya, Macaristan, Romanya ve Birleşik Krallık'ta 16. yüzyılda Reformcu gelenekten Üniteryen Kiliseler ortaya çıkmıştır; Transilvanya Üniteryen Kilisesi bu dönemde ortaya çıkan mezheplere bir örnektir. Anabaptist credobaptism doktrinini benimsemişlerdir. ⓘ

Eski Katolik Kilisesi gibi çeşitli küçük Bağımsız Katolik topluluklar, unvanlarında Katolik kelimesini içerirler ve muhtemelen Katolik Kilisesi ile az çok ortak ayin uygulamalarına sahiptirler, ancak artık Kutsal Makam ile tam bir birlik içinde değildirler. ⓘ

Doukhoborlar ve Molokanlar gibi ruhani Hıristiyanlar Rus Ortodoks Kilisesi'nden ayrılmış ve benzer dini uygulamalar nedeniyle Mennonitler ve Quakerlar ile yakın ilişkilerini sürdürmektedir; ayrıca tüm bu gruplar pasifizme olan inançları nedeniyle toplu olarak barış kiliseleri olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Mesihçi Yahudilik (ya da Mesihçi Hareket), üyeleri kendilerini Yahudi olarak kabul edebilen bir dizi akımdan oluşan bir Hristiyan hareketinin adıdır. Hareket 1960'lar ve 1970'lerde ortaya çıkmıştır ve dini Yahudi uygulamalarının unsurlarını Evanjelik Hristiyanlıkla harmanlamaktadır. Mesihçi Yahudilik, "Yeshua "nın (İsa'nın İbranice adı) mesihliği ve tanrısallığı ve Tanrı'nın Üçlü Doğası gibi Hristiyan inançlarını onaylarken, aynı zamanda bazı Yahudi diyet yasalarına ve geleneklerine de bağlı kalmaktadır. ⓘ

The Christian Community gibi ezoterik Hıristiyanlar, Hıristiyanlığı gizemli bir din olarak görür ve halktan gizlenen ve yalnızca "aydınlanmış", "inisiye edilmiş" veya yüksek eğitimli dar bir çevre tarafından erişilebilen belirli ezoterik doktrinlerin veya uygulamaların varlığını ve bunlara sahip olduğunu iddia eder. ⓘ

Mezhebe bağlı olmayan Hristiyanlık ya da mezhebe bağlı olmayan Hristiyanlık, resmi olarak belirli bir Hristiyan mezhebine bağlı kalmayarak kendilerini diğer Hristiyan topluluklarının mezhepçiliğinden ya da inanççılığından uzak tutan kiliselerden oluşur. Mezhepsel olmayan Hristiyanlık ilk olarak 18. yüzyılda Stone-Campbell Restorasyon Hareketi ile ortaya çıkmış, takipçileri kendilerini sadece "Hristiyanlar" ve "İsa'nın Havarileri" olarak örgütlemiş, ancak çoğu tipik olarak Evanjelik Hristiyanlığa bağlı kalmıştır. ⓘ

Batı kültürü üzerindeki etkisi

Hristiyan kültürü

Üstten saat yönünde: Sistine şapelinin tavanı, Paris'teki Notre-Dame katedrali, Doğu Ortodoks düğünü, Kurtarıcı İsa heykeli, Doğuş sahnesi

Hıristiyan dünyasının tarihi yaklaşık 1.700 yıllık bir dönemi kapsamakta ve çeşitli sosyo-politik gelişmelerin yanı sıra sanat, mimari, edebiyat, bilim, felsefe ve teknoloji alanlarındaki ilerlemeleri de içermektedir. Erken Roma İmparatorluğu döneminde Hıristiyanlığın Levant'tan Avrupa ve Kuzey Afrika'ya yayılmasından bu yana, Hıristiyan dünyası önceden var olan Yunan Doğu ve Latin Batı olarak ikiye bölünmüştür. Sonuç olarak, Hıristiyan kültürlerinin farklı versiyonları kendi ayinleri ve uygulamalarıyla ortaya çıkmış, Roma (Batı Hıristiyanlığı, topluluğu Batı veya Latin Hıristiyanlığı olarak adlandırılmıştır) ve Konstantinopolis (Doğu Hıristiyanlığı), Antakya (Süryani Hıristiyanlığı) ve İskenderiye (Kıpti Hıristiyanlığı) şehirleri etrafında toplanmıştır. 11. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar Latin Hıristiyanlığı Batı dünyasının merkezi rolüne yükselmiştir. ⓘ

Batı kültürü, tarihinin büyük bir bölümünde neredeyse Hıristiyan kültürüyle eşdeğer olmuştur ve Batı Yarımküre nüfusunun büyük bir kısmı pratik veya nominal Hıristiyanlar olarak tanımlanabilir. "Avrupa" ve "Batı Dünyası" kavramları "Hıristiyanlık ve Hıristiyan âlemi" kavramlarıyla yakından ilişkilidir. Hatta birçok tarihçi Hıristiyanlığı birleşik bir Avrupa kimliği yaratan bağlantı olarak nitelendirmektedir. ⓘ

Batı kültürü, Yunan ve Roma imparatorlukları altındaki ilk yıllarında çok tanrılı dinler içerse de, merkezi Roma gücü azaldıkça, Katolik Kilisesi'nin hakimiyeti Batı Avrupa'daki tek tutarlı güç olmuştur. Aydınlanma Çağı'na kadar Hıristiyan kültürü felsefe, edebiyat, sanat, müzik ve bilimin gidişatına yön vermiştir. İlgili sanatların Hıristiyan disiplinleri daha sonra Hıristiyan felsefesi, Hıristiyan sanatı, Hıristiyan müziği, Hıristiyan edebiyatı ve benzeri şekillerde gelişmiştir. ⓘ

Kilise, Batı eğitim sisteminin temellerini oluşturduğundan ve Batı dünyasında üniversitelerin kuruluşunun sponsoru olduğundan, üniversite genellikle kökeni Ortaçağ Hıristiyan ortamına dayanan bir kurum olarak kabul edildiğinden, Hıristiyanlığın eğitim üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Tarihsel olarak Hıristiyanlık genellikle bilim ve tıbbın hamisi olmuştur; başta Cizvitler olmak üzere birçok Katolik din adamı tarih boyunca bilim alanında aktif olmuş ve bilimin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Protestanlığın da bilim üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Merton Tezine göre, bir yandan İngiliz Püritanizmi ve Alman Pietizminin yükselişi ile diğer yandan erken deneysel bilim arasında pozitif bir korelasyon vardı. Hıristiyanlığın medenileştirici etkisi sosyal refah, hastanelerin kurulması, ekonomi (Protestan çalışma ahlakı olarak), mimari, siyaset, edebiyat, kişisel hijyen (abdest) ve aile hayatını içerir. ⓘ

Ortaçağ İslam dünyasının Doğulu Hıristiyan bilim adamları ve alimleri (özellikle Yakubi ve Nasturi Hıristiyanlar) Emeviler ve Abbasiler döneminde Yunan filozofların eserlerini Süryaniceye ve daha sonra Arapçaya çevirerek Arap İslam medeniyetine katkıda bulunmuşlardır. Ayrıca felsefe, bilim, teoloji ve tıp alanlarında da üstün başarı göstermişlerdir. Akademisyenler ve entelektüeller, Ortadoğu'daki Hıristiyanların İslam'ın kabulünden bu yana Arap ve İslam medeniyetine önemli katkılarda bulunduklarını ve Maşrık, Türkiye ve İran kültürüne katkıda bulunarak önemli bir etkiye sahip olduklarını kabul etmektedir. ⓘ

Hıristiyanlar felsefe, bilim ve teknoloji, tıp, güzel sanatlar ve mimari, siyaset, edebiyat, müzik ve iş dünyası da dahil olmak üzere geniş ve çeşitli alanlarda insanlığın ilerlemesine sayısız katkıda bulunmuşlardır. Nobel Ödüllerinin 100 Yılı'na göre, 1901-2000 yılları arasında verilen Nobel Ödülleri incelendiğinde, Nobel Ödülü sahiplerinin %65,4'ünün dini tercihlerini çeşitli şekillerde Hıristiyanlık olarak belirledikleri görülmektedir. ⓘ

Kültürel Hıristiyanlar, Hıristiyan mirasına sahip, Hıristiyanlığın dini iddialarına inanmayan, ancak dinle ilgili popüler kültür, sanat, müzik ve benzerlerine yakınlık duyan seküler insanlardır. ⓘ

Posthıristiyanlık, 20. ve 21. yüzyıllarda, özellikle Avrupa, Kanada, Avustralya ve az da olsa Güney Koni'de, postmodernizm açısından değerlendirildiğinde, Hıristiyanlığın gerilemesi için kullanılan bir terimdir. Tarihsel olarak Hıristiyan olan toplumlarda Hıristiyanlığın değerler ve dünya görüşü üzerindeki tekelini kaybetmesini ifade eder. ⓘ

Ekümenizm

Winona Roma Katolik Piskoposluğu'ndan Piskopos John M. Quinn ve Evanjelik Lutheran Güneydoğu Minnesota Sinodu'ndan Piskopos Steven Delzer Reform Günü ayinini yönetirken (2017) ⓘ

Hıristiyan gruplar ve mezhepler uzun zamandır uzlaşma ideallerini dile getirmektedir. 20. yüzyılda Hıristiyan ekümenizmi iki şekilde ilerlemiştir. Bu yollardan biri, 1846'da Londra'da kurulan Dünya Evanjelik İttifakı veya 1910'da Protestanların Edinburgh Misyonerlik Konferansı, 1948'de Protestan ve Ortodoks kiliseleri tarafından kurulan Dünya Kiliseler Konseyi'nin Adalet, Barış ve Yaratılış Komisyonu ve Avustralya'da Katolikleri de içeren Ulusal Kiliseler Konseyi gibi benzer ulusal konseyler gibi gruplar arasında daha fazla işbirliğiydi. ⓘ

Diğer yol ise, 19. yüzyıl başlarında Almanya'da Lutherciler ve Kalvinistler arasındaki birleşmelere kadar uzanan bir uygulama olan, birleşik kiliselerle kurumsal bir birlikteliktir. Cemaatçi, Metodist ve Presbiteryen kiliseleri 1925 yılında birleşerek Kanada Birleşik Kilisesi'ni, 1977 yılında ise Avustralya Birleşik Kilisesi'ni oluşturmuştur. Güney Hindistan Kilisesi 1947 yılında Anglikan, Baptist, Metodist, Cemaatçi ve Presbiteryen kiliselerinin birleşmesiyle kurulmuştur. ⓘ

Hıristiyan Bayrağı, 20. yüzyılın başlarında tüm Hıristiyanlığı ve Hıristiyan âlemini temsil etmek üzere tasarlanmış ekümenik bir bayraktır. ⓘ

Ekümenik, manastır Taizé Topluluğu, Protestan ve Katolik geleneklerinden gelen yüzden fazla kardeşten oluşmasıyla dikkat çekmektedir. Topluluk tüm mezheplerin uzlaşmasını vurgular ve Fransa'nın Saône-et-Loire bölgesindeki Taizé'de bulunan ana kilisesi "Uzlaşma Kilisesi" olarak adlandırılır. Her yıl 100.000'den fazla genç hacı adayını kendine çeken cemaat uluslararası alanda tanınmaktadır. ⓘ

Küresel düzeyde uzlaşmaya yönelik adımlar 1965 yılında Katolik ve Ortodoks kiliseleri tarafından atılmış ve 1054'teki Büyük Bölünme'ye damgasını vuran aforozları karşılıklı olarak iptal etmişlerdir; Anglikan Katolik Uluslararası Komisyonu (ARCIC) 1970'ten beri bu kiliseler arasında tam bir birlik için çalışmaktadır; ve bazı Lutheran ve Katolik kiliseleri Protestan Reformu'nun kökenindeki çatışmaları ele almak için 1999'da Aklanma Doktrini Üzerine Ortak Deklarasyonu imzalamışlardır. Tüm Metodist mezhepleri temsil eden Dünya Metodist Konseyi 2006 yılında bu bildirgeyi kabul etmiştir. ⓘ

Eleştiri, zulüm ve özür dileme

Eleştiri

Thomas Aquinas'ın ünlü Hıristiyanlık savunusu eseri Summa Theologica'nın bir kopyası. ⓘ

Hıristiyanlığa ve Hıristiyanlara yönelik eleştiriler Havariler Çağı'na kadar uzanır; Yeni Ahit İsa'nın takipçileri ile Ferisiler ve din bilginleri arasındaki sürtüşmeleri kaydeder (örneğin Matta 15:1-20 ve Markos 7:1-23). 2. yüzyılda Hıristiyanlık Yahudiler tarafından çeşitli gerekçelerle eleştirilmiştir, örneğin İbranice İncil'deki kehanetlerin İsa tarafından yerine getirilemeyeceği, zira İsa'nın başarılı bir yaşam sürmediği iddia edilmiştir. Ayrıca, herkes için ya da bir insan olarak günahları peşinen ortadan kaldıracak bir kurbanın Yahudi kurban ritüeline uymadığı; ayrıca, Tanrı'nın insanları inançlarına göre değil, eylemlerine göre yargıladığı söylenir. Hıristiyanlığa yönelik ilk kapsamlı saldırılardan biri, Hıristiyanları toplumun faydasız üyeleri olmakla eleştiren bir polemik olan Gerçek Söz'ü yazan Yunan filozof Celsus'tan gelmiştir. Buna karşılık kilise babası Origen, Celsus'un eleştirilerini sistematik bir şekilde ele alan ve Hıristiyanlığa akademik bir saygınlık kazandırmaya yardımcı olan, Hıristiyan apolojetiğinin ufuk açıcı bir eseri olan Contra Celsum ya da Celsus'a Karşı adlı risalesini yayınlamıştır. ⓘ

3. yüzyıla gelindiğinde Hıristiyanlığa yönelik eleştiriler artmıştı. Hıristiyanlar hakkında, ateist oldukları ve ayinlerinin bir parçası olarak insan bebeklerini yedikleri ve ensest seks partileri düzenledikleri gibi vahşi söylentiler yaygın bir şekilde dolaşıma sokulmuştu. Neoplatonist filozof Porphyry, kısmen Plotinus'un öğretilerini temel alarak Hıristiyanlığa karşı kapsamlı bir saldırı olarak on beş ciltlik Adversus Christianos'u yazdı. ⓘ

12. yüzyıla gelindiğinde Mishneh Torah (yani Haham Moses Maimonides) Hıristiyanlığı, Hıristiyanların fiziksel bir bedene sahip olan İsa'ya tanrısallık atfetmeleri nedeniyle puta tapma gerekçesiyle eleştiriyordu. 19. yüzyılda Nietzsche, Hıristiyanlığın "doğal olmayan" öğretileri (örneğin cinsel perhiz) üzerine bir dizi polemik yazmaya başladı ve Hıristiyanlığa yönelik eleştirilerini hayatının sonuna kadar sürdürdü. 20. yüzyılda filozof Bertrand Russell, Hıristiyanlığa yönelik eleştirilerini Neden Hıristiyan Değilim adlı eserinde dile getirmiş ve Hıristiyanlığı reddettiğini mantıksal argümanlar çerçevesinde formüle etmiştir. ⓘ

Hıristiyanlığa yönelik eleştiriler günümüzde de devam etmektedir, örneğin Yahudi ve Müslüman ilahiyatçılar çoğu Hıristiyan tarafından benimsenen Teslis doktrinini eleştirmekte ve bu doktrinin aslında üç tanrı olduğunu varsaydığını, bunun da tektanrıcılığın temel ilkesine aykırı olduğunu belirtmektedir. Yeni Ahit uzmanı Robert M. Price, The Christ Myth Theory and its problems (Mesih Miti Teorisi ve Sorunları) adlı kitabında bazı İncil hikâyelerinin kısmen efsanelere dayandığı ihtimalini ortaya koymuştur. ⓘ

Zulüm

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki evlerinden kaçan Hıristiyanlar, 1922 civarı. Ermeni soykırımı, Yunan soykırımı ve Süryani soykırımı sırasında pek çok Hıristiyan zulme uğramış ve/veya öldürülmüştür. ⓘ

Hıristiyanlar, özellikle Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Güney ve Doğu Asya'da olmak üzere, dünyada en çok zulüm gören dini gruplardan biridir. 2017 yılında Open Doors, yılda yaklaşık 260 milyon Hristiyanın "yüksek, çok yüksek veya aşırı zulme" maruz kaldığını ve Kuzey Kore'nin Hristiyanlar için en tehlikeli ülke olduğunu tahmin etmiştir. 2019 yılında, Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı tarafından Hristiyanlara yönelik küresel zulmü araştırmak üzere hazırlatılan bir rapor, zulmün arttığını ve diğerlerinin yanı sıra Orta Doğu, Kuzey Afrika, Hindistan, Çin, Kuzey Kore ve Latin Amerika'da en yüksek seviyede olduğunu ve İslam ülkeleriyle sınırlı olmayıp küresel olduğunu ortaya koymuştur. Bu araştırma, dünya çapında zulüm gören inananların yaklaşık %80'inin Hıristiyan olduğunu ortaya koymuştur. ⓘ

Apolojetik

Hristiyan apolojetiği Hristiyanlık için rasyonel bir temel sunmayı amaçlar. "Apolojetik" kelimesi (Yunanca: ἀπολογητικός apologētikos) Yunanca ἀπολογέομαι apologeomai fiilinden gelir ve "(Ben) savunmak için konuşuyorum" anlamına gelir. Hristiyan apolojetiği, Havari Pavlus'tan başlayarak yüzyıllar boyunca birçok şekil almıştır. Filozof Thomas Aquinas Summa Theologica'da Tanrı'nın varlığına dair beş argüman sunarken, Summa contra Gentiles adlı eseri önemli bir apolojetik çalışmadır. Bir başka ünlü apolojist, G. K. Chesterton, yirminci yüzyılın başlarında dinin ve özellikle de Hıristiyanlığın yararları hakkında yazmıştır. Paradoksu kullanmasıyla ünlü olan Chesterton, Hıristiyanlığın en gizemli din olmasına rağmen en pratik din olduğunu açıklamıştır. Pratikliğinin kanıtı olarak da Hıristiyan uygarlıklarının ilerlemesine işaret etmiştir. Fizikçi ve rahip John Polkinghorne, Questions of Truth adlı eserinde din ve bilim konusunu tartışmaktadır; bu konu Ravi Zacharias, John Lennox ve William Lane Craig gibi diğer Hıristiyan savunucuların da ilgilendiği bir konudur ve bu son iki kişi enflasyonist Big Bang modelinin Tanrı'nın varlığının kanıtı olduğu görüşündedir. Yaratılışçı apolojetik, yaratılışçılığı savunmayı amaçlayan apolojetiktir. ⓘ

Kelime kökeni

Hristiyan sözcüğünün kökeni, mesih kelimesinin Yunanca karşılığı olan khristos (χριστός) kelimesine dayanır. Mesih sözcüğü, İbranicedeki maşiah (משיח) kelimesine dayanır ve kutsal yağ ile ovulmuş, kutsanmış kişi anlamına gelir. Khristos (mesih) olarak adlandırılan İsa'ya inananlara, ilk olarak Antakya'da Hristiyan (Χριστιανός, Khristianos) denmeye başlanmıştır. Hristiyan sözcüğü ise "Mesih'in yandaşı" ve "Mesih'e bağlı" anlamlarına gelir. Türkçede kullanılan mesih kelimesi ise, Arapçadan geçme (مسيح) olup İbranicedeki maşiah (משיח) kelimesi ile kökteştir. ⓘ

Yağ ile kutsama geleneği ve meshedilmek

Yeni Ahit'te geçtiğine göre Yeşua, takipçileri için "Celileliler" tabirini kullanmıştır. Bunun sebebi, Celile'nin Hristiyanlığın ilk ortaya çıktığı yer olmasıydı. ⓘ

Tarih öncesi İsrail kralları ve yüksek rahipleri, görevlerinin simgesi olarak yağla kutsanırlardı. Tevrat'ın birçok yerinde bu işlemin yapıldığına dair ayetler vardır (Örnek: Levililer 14:18, Mısır'dan Çıkış 29:7, Levililer 21:10). ⓘ

Geniş anlamıyla bu unvan, "Tanrı'nın bir görev vermek üzere seçmiş olduğu" kişileri de kapsıyordu. Eski Ahit'in Yeşaya kitabında, Yahudileri MÖ 500'lü yıllardaki Babil sürgününden kurtaran Pers Kralı Büyük Kiros'a da mesih unvanıyla hitap edildiği görülür. ⓘ

"Nasrani" ismi

Nasrânî kelimesinin Hristiyan geleneğindeki etimolojik açıklaması, Meryem oğlu İsa'nın memleketi olan Nasıra'ya izâfeten, kendisinin ve getirdiği dinin mensuplarının da Nasıralı (Ναζωραίος, Nazoraios; ναζωραιων Nazoraion) olarak bilindiği anlamındadır. Bununla birlikte, araştırmacı yazar Ali Ünal'ın bu ismin etimolojisi hakkında getirdiği başka bir önerme de mevcuttur. Kur'an temel alınarak yapılan bu önermeye göre, Nasrani kelimesinin bir kökeni şudur: İsa'nın, yeni getirdiği dine yardım çağrısına havarilerin verdikleri cevaptır ve daha sonra da bu isim, "Nasrânî" (Yardımcılar) anlamında bir gelenek hâline gelmiştir. İsa, getirdiği din ve mensupları için hususiyetle Hristiyanlık ya da "Mesihîlik" anlamına gelen herhangi bir unvanla, getirdiği dini kendisine izâfe eden bir yol tercih etmemiştir. Yahudi İsrailoğulları ise, onları Celileliler ya da Nasrânîler olarak anarlardı. Celileliler denmesinin sebebi, İsa'nın memleketi olan Nasıra'nın Celile'de olmasıydı. ⓘ

İbadetler

Sakrament

Yedi sakrament (Rogier van der Weyden, y. 1448) ⓘ

Sakrament, Tanrı'nın aktif olarak yer aldığına inanılan kutsal ayinlere verilen addır. İnanca göre sakrament, Tanrı'nın kutsamasını, merhametini, lütfunu iştirak eden, inananlara ulaştıran veya görünmeyen gerçekliğini temsil eden görünen semboldür. Buna örnek olarak vaftiz verilebilir. Vaftizde su, Kutsal Ruh'un hediyesinin lütfunu, günahların affını ve Kilise'nin bir üyesi olmayı temsil eder. Sakramente bir başka bakış ise, Kutsayıcı Lütuf'un onayının fiziki bir işareti olmasıdır. ⓘ

Kutsal Kitap

Hristiyanlığın kutsal kitabı, Kitâb-ı Mukaddes'tir. Kitâb-ı Mukaddes, Eski Ahit ve Yeni Ahit olmak üzere başlıca iki bölümden oluşur.

Kitâb-ı Mukaddes ⓘ

Eski Ahit

Kitâb-ı Mukaddes'in ilk kısmı, Eski Ahit ya da Eski Antlaşma olarak adlandırılır. Yahudilerin kutsal kitaplarından olan Tanah ile bölüm adları ve sınıflandırmalar hariç hemen hemen aynıdır. Eski Antlaşma, İsa'nın doğumundan önceki çok uzun bir zaman diliminde Yahudi peygamberler tarafından yazılmıştır. Bu bölümde, henüz dünyaya gelmemiş oldukları için İsa ve annesi Meryem'den ismen bahsedilmez; ancak Eski Ahit'in bazı kitaplarında İsa'ya atıfta bulunulur. ⓘ

İsa (Yeşua)

"İsa" adı

Sağ üstten saat yönünün tersine: Yeşua adının İbranice, Aramice, Grekçe, Latince ve İngilizce çevirileri ⓘ

"İsa" adı Kur'an kökenli olarak Arapçadan gelmektedir (عيسى). Türkçeye İslam etkisi nedeniyle yerleşmiştir. İsa'nın orijinal adı Yeşua (Yahşuah) olarak geçer. Orijinal adın anlamı, İbranicede "YHVH Kurtarır" anlamına gelir. Arap Hristiyanlar İsa adını değil orijinal addan köken alan Yasû (يسوع) adını kullanır. ⓘ

Tarihi

Yeşua'nın dağdaki vaazı (Carl Bloch, 1877) ⓘ

Hristiyanlık, yaklaşık MS 30 civarında, Roma İmparatorluğu sınırları içerisindeki Yahudiye eyaletinde, Yeşua adındaki bir Yahudi din adamı tarafından kuruldu. Yeşua; Hristiyanlığa göre beklenen Mesih ve Üçlü Birlik'in ikinci hipostazı veya kişisi olan Oğul Tanrı'nın beden almış hâli, Yahudilere göre bir büyücü ve sahte Mesih, İslam'a göre bir peygamber, Bahâîliğe göre Tanrı'nın bir tezahürü ve tarihçilere göre ise bir filozof ve din adamıdır. ⓘ

Hristiyanlar, Yeşua'nın yeryüzüne gelişinin, Tanrı ile Yahudi halkı arasında Eski Ahit'ten sonra bir [[Yeni Ahit|Yeni Ahit]]i müjdelediğine inanırlar. Hristiyanlar, Yeşua'nın çarmıha gerilmesi, dirilmesi ve göğe yükselmesine büyük önem verirler. İnanca göre Yeşua acı çekti, öldü ve gömüldü, sonra dirildi ve Baba Tanrı'yla birlikte hüküm sürmek üzere göğe yükseldi. Yeşua'dan sonra elçileri Yeni Antlaşma kanonunu tamamlayacak metinleri kaleme aldı. ⓘ

Pavlus'u Efeslilere yazdığı mektubu bitirip Tihikos'a verirken tasvir eden bir ahşap gravür ⓘ

1. yüzyılda Hristiyanlığın yayılması için çabalayanlardan biri, Tarsuslu Pavlus diye de anılan Elçi Pavlus'tu. Pavlus, önceden Yahudi bir din adamıydı ve başlangıçta Hristiyanlığa düşmandı. Bu dönemde Tarsuslu Saul olarak anılıyordu. Saul ve beraberinde yolculuk edenlerin Şam yolundayken "Saul, Saul, neden bana zulmediyorsun?" sesini işittiklerine ve bu olaydan sonra Saul'un Yeşua'ya iman ederek yeni inancı Yahudi olmayan uluslara yayma görevini yüklendiğine inanılır. ⓘ

Yeşua'nın ölümünün ardından ilk Hristiyanlar, hem Yahudi yetkililerinin hem de Roma İmparatorluğu'nun çeşitli zulmüne uğradılar ve birçoğu öldürüldü. Yine de inanç, ilk kilisenin liderliği altında varlığını sürdürdü. Roma liderleri Hristiyanlığa git gide daha hoşgörülü davranmaya başladılar. 313'de Roma İmparatorluğu'nda Milano Fermanı ilan edildi ve Hristiyanlık serbest bırakıldı. 325 yılında, evrensel bir Hristiyan amentüsünün kabul edildiği Nikaia (İznik) Konsili gerçekleşti. 380 yılında da Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu'nun resmi dini kabul edildi. ⓘ

Kavimler Göçü (375) ile birlikte Cermen kavimleri Avrupa'nın dört bir yanına yayıldı. Cermen kavimleri sonraları Hristiyanlığı benimsedi. Bu da Hristiyanlığın Avrupa'da iyice yaygınlaşmasına neden oldu. ⓘ

Katolikler, 1099 yılında Yeruşalim'i ele geçirip Birinci Haçlı Seferi'ni başarıyla sonlandırdılar. ⓘ

Roma İmparatorluğu'nun gerilemesi ve çöküşünden sonra Avrupa'da iktidar, havarilerin ve ilk din adamlarının doğal ardılları sayılan papalara geçti. 1054 yılında, Kilise içinde Papalığın otoritesi konusunda bir ayrılık yaşandı. Hristiyan tarihinde "Büyük Bölünme" denilen bu olay sonucunda Hristiyanlık, Katolik Kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi olarak ikiye ayrıldı. ⓘ

Hristiyanlık, 7. yüzyılda İslam dininin doğuşu ve 8. yüzyılda da İslam'ın yayılışında Müslümanların rekabetiyle karşılaştı. 12. ve 13. yüzyıllarda kutsal kent sayılan Yeruşalim'i Müslümanlardan almak için bir dizi Haçlı Seferi düzenlendi. 1096'da başlayan bu seferlerin ilki, Katoliklerin 1099 yılında Yeruşalim'i ele geçirip şehri savunan Yahudileri ve Müslümanları kılıçtan geçirmesiyle sonuçlandı. ⓘ

Katolik Kilisesi, Avrupa'da nüfuzunu korudu ve dogmaları Orta Çağ boyunca kültüre ve bilgiye egemen oldu. Felsefi ve bilimsel düşünceler çoğu kez sapkınlık olarak görüldü. 1274 yılında Thomas Aquinas, Aristotelesçi akıl yürütmeyi Hristiyan teolojiye uyguladı ve bu sebeple mahkum edildi, ölümünden ancak yüzyıllar sonra Avrupa'da gerçekleşen bir dizi reformlar sayesinde büyük değeri anlaşıldı. ⓘ

1453 yılında Osmanlı Türklerinin Konstantinopolis'i ele geçirip 11 asırlık Bizans İmparatorluğu'na son vermesiyle birlikte Doğu Ortodoks Kilisesi, Osmanlı himayesine girdi. 1517 yılında Martin Luther, 95 Tez'i yayımladı ve Protestanlık reformunun tetiğini çekti. Protestanlık, Kuzey Avrupa'da gelişmeye başladı ve yeni Hristiyan mezheplerinin yolunu açtı. ⓘ

Mezhepler

Katolik Kilisesi

Vatikan ⓘ

Katoliklik mezhebinin dünyada yaklaşık 1,2 milyar mensubu vardır ve en çok takipçisi olan Hristiyan mezhebidir. Katoliklik; Kutsal Ruh'un kaynağı, İsa'nın ilahi (tanrısal) yönü, geleneklere verdiği önem, dini törenler ve Havari Petrus'un halefi kabul ettiği Roma başpiskoposuna (Papa) verdiği ayrıcalıklarla diğer Hristiyan mezheplerinden ayrılır. Papa'nın yanılamayacağı, 1870'te alınan bir kararla resmîleşmiştir. ⓘ

Katolik Kilisesi'ndeki bazı özellikler şöyledir:

Kilise, azizlere ve Meryem'e diğer kiliselerden daha fazla kutsiyet verir.
Sadece erkekler papaz olabilirler. Evlenemezler ve cinsel ilişkide bulunamazlar.
Boşanmaya, kürtaja ve suni döllenmeye karşıdır.
Günah çıkarma çok önemli bir yer tutar. ⓘ

Diğer İbrahimî dinlere göre Hristiyanlık

İslamiyete göre Hristiyanlık

İslam dinine göre Hristiyanlık, semavi dinlerden biridir ve dünya üzerindeki diğer dinlere nazaran Yahudilikle beraber özel bir yere sahiptir. Hristiyanlar 'Ehl-i Kitap' yani kendisine kutsal kitap gönderilenler olarak kabul edilirler: "Muhakkak ki Allah seni, kendisinden bir kelime ile müjdeliyor. Onun adı Meryem oğlu İsa Mesih'dir." (Al-i İmran, 3/45) ⓘ

İslam'a göre İsa, Allah'ın peygamberlerindendir ve Kur'an'da "İsa Mesih" olarak anılır. Bununla birlikte Kur'an'da İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğu inancı ve çarmıha gerilmesi reddedilir. ⓘ

Allah'ı bırakıp, hahamlarını, rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih'i rab edindiler. (Tevbe 30-31) Andolsun, "Allah, Meryem oğlu Mesih'tir" diyenler kesinlikle kâfir oldu….(Maide 72) Bir de inkârlarından ve Meryem'e büyük bir iftira atmalarından ve "Biz Allah'ın peygamberi Meryemoğlu İsa Mesih'i öldürdük" demelerinden dolayı kalplerini mühürledik. Oysa onu öldürmediler ve asmadılar… (Nisa 157) ⓘ

Eleştiriler

Hristiyanlık tarihinin sorgulanan ve eleştirilen tarafları arasında Kutsal Makam ve Papalık Devleti yer alır. I. Konstantin döneminde Kutsal Makam'ın getirilmesiyle felsefi Rönesans çağı "Din için uygun değil" iddiasıyla felsefe okullarının kapatılması ve felsefecilere değer verilmemesiyle sona ermiş oldu. Ayrıca din için Papa'nın izniyle alt sınıftan binlerce çocuk (aralarında yetişkin azınlık da vardı) Yeruşalim'i geri alma amacıyla yola çıktı. Çocuk grubun neredeyse hepsi (50.000) yol sırasında su ve yemek sıkıntısından telef oldu. Bunun gibi olaylar nedeniyle Katoliklik mezhebine eleştiriler getirilir. ⓘ

Hristiyanlık ⓘ
נַצְרוּת‎ Natsrut (İbranice) Χρῑστῐᾱνισμός Ḥristianismós (Grekçe)
Hristiyanlığın geleneksel sembolü olan haç
Diğer isimler	İsevilik, Nasranilik
Tip	Çok uluslu
Sınıflandırma	İbrahimî din
Mukaddes metin	Kitâb-ı Mukaddes
Teoloji	Monoteist
Tanrı	Üçlü Birlik (teslis)
Aktif saha	Dünya çapında
Mezhepler	Katoliklik Doğu Ortodoksluk Protestanlık
Mukaddes yerler	Kutsal Topraklar Kutsal Kabir Kilisesi (Yeruşalim) Aziz Pavlus Kilisesi (Tarsus, Türkiye) Antakya (Hatay, Türkiye)
Kurucu	Nasıralı İsa (Yeşua)
Köken	y. MS 30'lar (y. 2000 yıl önce) Yahudiye Eyaleti, Roma İmparatorluğu veya Yahudiye Hirodes Krallığı (günümüzde İsrail)
Takipçi	y. 2,4 milyar
Tatil günü	Pazar
İbadethane	Kilise
Vaiz	Peder, Pastör, Papaz (Rahip), Piskopos vb.

Beş solae Protestan Reformu ⓘ
Sola scriptura
Sola fide
Sola gratia
Solus Christus
Soli Deo gloria
v t e