Tuğ
Tuğ - Türk ve Altay halklarının devlet geleneğinde hükümranlık sembolüdür. Sancağın tepesine takılan at kuyruğu, kıldan yapılan flama şeklindedir. Toğ veya Tuk şeklinde de söylenir. Moğollar Tug derler. Uğur ve Kut işareti olarak kullanılır. Kimileyin savaş isteği, başkaldırı ve isyan sembolü olarak kullanılmıştır. Önceleri bayrağın üzerine asılırken, daha sonraları dokuz kollu bir değnek şeklinde özel olarak tasarlanmış ve uçlarına dokuz kutlu hayvanın kuyruğu asılmıştır. İlerleyen zaman içinde ise bu kuyrukların yerine renkli püsküller geçmiştir. Türklerdeki dokuz tuğ geleneği dokuz sayısının kutluluğu nedeniyle gökteki dokuz gezegeni temsil etmektedir. Gök dokuz kattır ve Türk dünya anlayışında yeryüzü dokuz bölgeye bölünmüştür. Tanzimat'tan önceki padişahların savaş bayrakları, Oğuz geleneğine uygun olarak dokuz tuğdan oluşurdu. Bu uygulama bir cihan imparatorluğu sembolüdür. Cengiz Han, kağanlığını ilan ettiğinde dokuz kollu beyaz bir tuğ diktirmiştir. ⓘ
Suat Yalaz'ın Türk tarihini ve kültürünü kurgusal olarak işleyen Karaoğlan adlı çizgi romanda uyarlanmış olan ve daha sonra seri halde çevrilen aynı adlı filmlerinin müziğinde şu sözler yer alır:
- Ak aygır koşulur
- Yalçın dağlar aşılır
- Kum sıcaktır yel ateş
- Tuğ dokuzdur çakılır
- Su dökülür dibi taş ⓘ
Tuğ (Moğolca: туг [tʰʊɡ], Türkçe: tuğ, Osmanlı Türkçesi: طوغ ṭuġ veya توغ tuġ, Eski Türkçe: 𐱃𐰆𐰍, romanize: tuğ) veya sulde (Moğolca: сүлд), (Tibetçe: བ་དན) tepesinde dairesel olarak düzenlenmiş farklı renklerde at veya öküz kuyruğu kılları bulunan bir sırıktır. Tarihsel olarak Tuğluğ Konfederasyonu gibi Türk boyları tarafından ve ayrıca Moğol İmparatorluğu döneminde uçurulmuş ve daha sonra türetilmiş Türk-Moğol hanlıklarında kullanılmıştır. Türk Oğuz boyları tarafından kurulan bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu tarafından da kullanılmıştır. 17. yüzyılda Slav süvarileri (kazaklar, haidamaka) tarafından da, orijinal Türkçe boncuk kelimesinin yansıması olan bunchuk (Ukraynaca: Бунчук, Lehçe: Buńczuk) adı altında benimsenmiştir. Polonya ordusunun bazı birimleri tarafından hala kullanılmaktadır. ⓘ
Tarihçe
Erken tarihçe
At kuyruğundan veya at kılı demetinden yapılan geleneksel Türk standartları için kullanılan Türkçe tu:ğ sözcüğü Orta Çince *dok 纛 "sancak, standart" (buradan da standart Çince dú) sözcüğünden ödünçlenmiştir. Çinli gözlemciler Göktürklerin dişi kurt atadan geldiklerini unutmamak için kamplarının kapısında kurt başıyla süslenmiş bir tuğ sergilediklerini belirtmişlerdir. Bir Batı Türk kabile konfederasyonu olan Duolu, eğer Eski Türkçe Tuğluğ (𐱃𐰆𐰍𐰞𐰍) "bayrakları (sancakları) var, standartları var" anlamına geliyorsa, muhtemelen adını tuğdan almıştır. Aynı zamanda Moğol kabileleri tarafından da kullanılmıştır. Beyaz saçlı sancak barış zamanı sembolü olarak kullanılırken, siyah sancak savaş zamanı içindi. At kuyruğunun kullanımı semboliktir çünkü atlar Moğolların geçim kaynağının merkezinde yer alırdı. Bu, morin khuur için at kuyruğu kıllarının kullanılmasına benzer. ⓘ
Orijinal beyaz sancak tarihin erken dönemlerinde kaybolmuş, ancak siyah sancak Cengiz Han'ın ruhunun deposu olarak hayatta kalmıştır. Moğollar sancağı onurlandırmaya devam etmiş ve Zanabazar (1635-1723) 17. yüzyılda siyah sancağı dalgalandırmak ve korumakla görevli bir manastır inşa etmiştir. 1937 yılı civarında, milliyetçilerin, keşişlerin ve aydınların büyük tasfiyesi ve manastırların yıkımı sırasında siyah sancak ortadan kayboldu. ⓘ
Cengiz Han tüm Moğolların Kağanı ilan edildi. Sağ tarafta beyaz sancaklar görülebilir. Reşidüddin'in "Dünya Tarihi" adlı eserinin 15. yüzyıla ait nüshası (BNF Supplément persan 1113, fol. 44v)
Moğollar Orta Doğu'da bir şehri kuşatıyor. Siyah sancak trebuchet'in arkasında görülebilir, Reşidüddin'in "Dünya Tarihi" adlı eserinin 14. yüzyıl başlarına ait bir minyatürü (Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi) ⓘ
Modern dönem
Dokuz Beyaz Afiş
Dokuz Beyaz sancak, 1990'ların başında geleneksel Moğol devletinin sembolü olarak demokrasinin benimsenmesinin ardından Moğolistan'da yeniden önem kazandı ve önceki komünist kızıl bayrakların yerini aldı. ⓘ
Moğollar tarafından dalgalandırılan devlet bayrağı, Есөн хөлт цагаан туг, (Yesön Khölt tsagaan tug, 'Dokuz Temel Beyaz Bayrak)', tepesinde alev veya üçgen benzeri bir şekil bulunan yuvarlak bir yüzeyden sarkan beyaz at kuyruğu kıllarıyla süslenmiş dokuz bayrak direğinden oluşur. Dokuz Beyaz Sancak barış zamanında sadece Hanlar tarafından yurtlarının önünde kullanılan bir amblemdi. Merkezdeki sancak diğerlerinden daha büyüktür ve diğer sekiz sancağın ortasına yerleştirilir. Modern Moğol dokuz beyaz sancağı Ulan Batur'daki Hükümet Sarayı'nda muhafaza edilmektedir. Ulusal Gurur Günü'nde Dokuz Beyaz Sancak için geleneksel bir tören düzenlenir. ⓘ
Siyah sancaklar
Dörvön khölt khar sulde (Дөрвөн хөлт хар сүлд) veya lit. 'Dört Tabanlı Siyah Sancak' savaş zamanında kullanılmıştır. Siyah at kuyruğu kıllarından yapılır ve aynı şekilde dalgalandırılırdı. Resimli Japon kroniği Mōko Shūrai Ekotoba'ya göre, Japonya'yı işgal eden Moğol Yuan filosunun sancağı siyahtı. Modern Moğol siyah sancakları Savunma Bakanlığı'nda muhafaza edilmektedir. ⓘ
Moğol ordusundaki römorkörler
Moğolistan Silahlı Kuvvetleri bünyesinde, siyah römorkör askeri renklerdeki bayrak direklerinde finial olarak kullanılırken, beyaz römorkör Moğolistan Devlet Onur Muhafızları tarafından kullanılır ve sivil güvenlik hizmetlerinin renklerinde finialdir. ⓘ
Kullanımı
- Tuğ eski Türk devletlerinde sancak görevi de görmektedir.
- Günümüzde ise tören ve benzeri kutlamalarda kullanılır.
- Eskiden at kuyruğu ile kullanılıyordu ancak ilerleyen süreçte renkli püsküller kullanılmaya başlanmıştır.
- Tuğ tek başına da kullanılabilir ancak genellikle 9 Tuğ ile birlikte kullanılır. ⓘ
Etimoloji
(Tuğ/Tuk/Doğ/Dok) kökünden türemiştir. İşaret, alamet anlamları taşır. Tuğra (padişah mührü) sözü de bu kökten türemedir. Toğ/Tok, eski Türkçede tavuk demektir ve kağanların direğin üzerine diktirdiği Altın Tavuk ile ilgili görünmektedir. Dokuz sözü Tuğuz - Toğuz dönüşümünün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. ⓘ