Yörükler

Yörükler ⓘ

Kızıyla birlikte bir Yörük baba
Toplam nüfus
yaklaşık 3 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Anadolu, Balkanlar
Türkiye	>1,000,000 (2011)
Kuzey Makedonya	4,000
Bulgaristan	1,000
Diller
Türkçe
Din
İslam (Sünnilik, Alevilik)
İlgili etnik gruplar
Türkler ve diğer Türki halklar

15'inci yüzyılda kurulmuş bir Yörük köyü, geleneksel Türk evleri ⓘ

Yörükler ya da Yorouklar (Türkçe: Yörükler; Yunanca: Γιουρούκοι, Youroúkoi; Bulgarca: юруци; Makedonca: Јуруци, Juruci), Oğuz kökenli, bir kısmı göçebe olan, esas olarak Anadolu dağlarında ve kısmen Balkan yarımadasında yaşayan bir Türk etnik alt grubudur. Balkanlar'da Yörükler, güney Sırbistan'dan Bulgaristan'ın bazı bölgelerine, kuzeyde Teselya'daki Larissa'ya ve güney Trakya'ya kadar geniş bir alana yayılmışlardır. Adları, "yürümek" anlamına gelen Türkçe yürü- (mastarda yürümek) fiilinden türemiştir ve yörük veya yürük kelimesi "arka ayakları üzerinde yürüyenleri, yürüyenleri" belirtir. Yörükler, diğer sancaklar gibi bölgesel bir birim değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun ayrı bir örgütsel birimi olan Yörük Sancağı'na (Türkçe: Yörük Sancağı) bağlıydılar. ⓘ

Bazılarına göre, Kızılırmak nehrinin doğusunda yaşayan aşiretlere Türkmen, batısındakilere ise Yörük denmektedir. Osmanlı kaynaklarında Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenleri için her iki terim birlikte kullanılmıştır. Etno-tarihsel olarak Türkmen ve Türkmen terimleri literatürde Yörük soyunu belirtmek için eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. ⓘ

Antalya'da Yörükler ⓘ

Yörük çobanı, Ala Dağlar, Adana- Kayseri- Niğde, Türkiye ⓘ

Günümüzde Yörük hayatının yaşandığı bölgeler ⓘ

Göçebe yörük kervanı Konya ⓘ

Anadoluda Yörükler (kırmızı) ve Türkmenler (sarı) ⓘ

Anadolu

Anadolu'da Yörük (kırmızı) ve Türkmenler (sarı) ⓘ

2002'de Toros Dağları'nda bir Yörük çobanı. ⓘ

Tarihçiler ve etnologlar Anadolu'daki Yörükleri tanımlamak için sıklıkla "Yörük Türkmen" veya "Türkmenler" ek sıfatını kullanırlar. Bugün Türkiye'nin genel dilinde "Türkmen" ve "Yörük" terimleri, ilgili halkların eski yarı göçebe yaşam tarzına olan bağlılıklarının kademeli olarak korunduğunu göstermektedir; "Türkmenler" artık tamamen yerleşik bir yaşam sürerken, folklor ve gelenekler yoluyla, halı dokuma gibi sanatlarda miraslarının bir kısmını korumakta, yazları yayla evi tutma alışkanlığı devam etmekte, bazen Alevi toplumu ile ilişkili olarak, Yörükler ise göçebelikle daha güçlü bir ilişki sürdürmektedir. Bu isimler nihayetinde onların Oğuz Türk kökenlerine işaret etmektedir. Günümüz Anadolu'sunda kalan "gerçek" Yörükler geleneksel olarak ulaşım aracı olarak at kullanmaktadır, ancak bunların yerini giderek kamyonlar almaktadır. ⓘ

Yörükler, çok sayıda isimlendirilmiş endogamous patrilineal aşiretlere (aşiret) bölünmüştür. Literatürde adı geçen son aşiretler arasında Aksigirli, Ali Efendi, Bahşıs, Çakallar, Coşlu, Çekli, Gacar, Güzelbeyli, Horzum, Karaevli, Karahacılı, Karakoyunlu, Karakayalı, Karalar, Karakeçili, Manavlı, Melemenci, San Ağalı, Sanhacılı, Sarıkeçili, Tekeli ve Yeni Osmanlı bulunmaktadır. Aşiretler kabile, sülale veya oba gibi boy veya soylara ayrılırlar.

• Anadolu Yörükleri: İçel Yörükleri, Alaiye Yörükleri, Tekeli Yörükleri, Bursa Yörükleri, Haruniye Yörükleri, Maraş Yörükleri, Ankara Yörükleri, Eğridir Yörükleri, Araç Yörükleri, Taraklı Yörüks, Murtana Yörüks, Nacaklı Yörüks, Nasırlı Yörüks, Eski Yörüks, Toraman Yörük, Tacirleri Yörüks, Tor Yörüks. ⓘ

Sarıkeçili Yörükleri

Sarıkeçili aşiretleri (Türkçesi "sarı keçi") göçebe yaşam tarzını sürdüren son Yörüklerdir (Türk göçebeleri). Ağırlıklı olarak Mersin ilinde, Türkiye'nin Akdeniz kıyısının orta-doğu kesimlerinde yaşamaktadırlar ve yaklaşık 200 aileden oluşmaktadırlar. Kış kampları Silifke, Gülnar ve Anamur kıyılarındadır. Yaz aylarında ise Konya ilinin Beyşehir ve Seydişehir ilçelerinde yaşamaktadırlar. Göçebe çadırları Türkiye'nin Akdeniz kıyılarında görülebilir. Bu, günümüzde bile Orta Asya'daki eski Türk boyları arasında çok yaygın bir uygulamadır. "Boğaz Havası" veya "Boğaz Çalma" olarak bilinen boğaz çalma geleneği, Sarıkeçili Yörüklerinin kültüründe önemli bir yere sahiptir, sesli şarkı söylerken boğaza parmakla basılarak icra edilir. Geçmiş yüzyıllarda bu bölgelerde birçok Sarıkeçili aşireti de ikamet etmiştir: İçel, Aydın, Konya, Karahisâr-ı Sahib, Akşehir, Saruhan, Doğanhisarı, Antalya, Eğridir, Isparta, Burdur, Dazkırı, Uluborlu. Bu bölgelerde yaşayan Sarıkeçili aşiretlerinin çoğu yerleşik hayat tarzını çoktan kabul etmiştir. Antalya ve Mersin çevresindeki Sarıkeçililer Yörük göçebeliğinin son temsilcileridir. 'Orta Asya'dan gelen Türk göçünü temsil eden tek grup' olarak kabul edilirler. ⓘ

Yaşam tarzı

Fransız tarihçi ve Türkolog Jean-Paul Roux 1950'lerin sonunda Anadolu Yörüklerini ziyaret etmiş ve çoğunluğun Sünni Müslüman olduğunu tespit etmiştir. Ziyaret ettiği aşiretler kalıtsal şefler yerine muhtar adı verilen seçilmiş yetkililer tarafından yönetiliyordu, ancak köy yaşlılarının yaşlarına bağlı olarak bir miktar sosyal otoriteye sahip olduklarını belirtmiştir. Yılın büyük bölümünde kara çadır adı verilen koyu renkli yün çadırlarda yaşıyorlardı. Yaz aylarında dağlara çıkar, kış aylarında ise kıyı ovalarına inerlerdi. Keçi, koyun, deve ve bazen de sığır gibi çeşitli hayvanlar beslerlerdi. ⓘ

Her kabilenin odak noktası aile birimiydi. Genç erkekler evlendikten sonra doğrudan ailelerinin çadırından kendi çadırlarına taşınırlardı. Yörükler endogamik olarak evlenirlerdi; yani kesinlikle kendi kabileleri içinde evlenirlerdi. Çocuklar, Roux'ya "hepimiz ebeveyniz" diyen kabile tarafından bir bütün olarak yetiştirilirdi. Her ne kadar Yörükler örgün eğitime kasıtlı olarak direnç göstermeleriyle ün kazanmış olsalar da, Roux karşılaştığı Yörük çocuklarının tam dörtte birinin, sınırlı erişime sahip uzak yerlerde göçebe bir yaşam sürmenin zorluklarına rağmen okula gittiğini tespit etti. ⓘ

Balkanlar

Balkan Yörük Yerleşimleri ⓘ

1911 yılında Yörükler, 14. yüzyıl gibi erken bir tarihte yerleştikleri Makedonya ve Trakya'da nüfusun farklı bir kesimini oluşturuyordu. Yörüklerin daha eski bir kolu olan Kailar veya Kayılar Türkleri, Avrupa'daki ilk yerleşimciler arasındaydı.

• Rumeli Yörükleri: Atçekenler/Tanrıdağı Yörükleri, Naldöken Yörükleri, Kocacık Yörükleri, Ofcabolu Yörükleri, Vize Yörükleri, Yanbolu Yörükleri, Selanik Yörükleri. Tekirdağ Yürükleri. ⓘ

1900 yılında Balkanlar'daki Rumeli Türk nüfusunun yedi milyon olduğu tahmin edilmektedir. Yeni Bulgar devletinin bağımsızlığından kısa bir süre sonra ülkede çoğunluğu oluşturdular. Çeşitli göçler Rumeli Türk nüfusunun azalmasına yol açtı ve 1925'e kadar yaklaşık 1,5 milyon kişi kaldı. Yunanistan'daki birçok Rumeli Türkü, ayrımcılıktan kaçmak için Hıristiyan olarak kaydedildiklerinden nüfus sayımlarında sayılmamaktadır. Dinsel, dilsel ve sosyal farklılıklar nedeniyle Rumeli Türklerinin büyük bir kısmı Balkanlar'ın yerli halklarıyla evlenmemiş veya karışmamıştır. ⓘ

Rumeli Türkleri 1971 gibi geç bir tarihte hâlâ eski göçebelerden oluşan (Yörüklük olarak bilinen) ayrı bir etnos oluşturuyordu. Başlangıçta bu Yörük göçebeler, Yunanistan-Bulgaristan-Makedonya sınırındaki Teselya ve Rodop ya da Bulgaristan'daki Filibe ve Yambol gibi Rumeli bölgelerini kolonileştirmek için Batı Anadolu'dan (Saruhan, Menemen) götürülmüşlerdir. ⓘ

Makedonya ve Bulgaristan Yörükleri

1993 yılında Bulgaristan'daki Yörük nüfusunun yaklaşık 418 bin kişi olduğu tahmin edilmektedir ve bu nüfus esas olarak Surguç (7.000 çocuksuz) ve Yörük (320.000 çocuksuz) olarak ikiye ayrılmaktadır. Ağırlıklı olarak Türkiye'nin Avrupa yakasında, Bulgaristan'ın Dulovo ve Deliorman bölgesinde ve Kuzey Makedonya'nın Kumanovo ve Bitola bölgelerinde yaşamaktadırlar. Lehçeleri arasında Gacal, Gerlovo Türkü, Karamanlı, Kızılbaş, Surguç, Tozluk Türkü, Yörük (Konyar, Yörük), Prizren ve Makedon Gagavuzları bulunmaktadır. 2019 yılı güncel tahminlerine göre tüm Balkan bölgesinde yaklaşık 1,5 ila 2,3 milyon Yörük Türkü yaşamaktadır. ⓘ

Kayılar Yörükleri

Kailar Türkleri eskiden Teselya ve Makedonya'nın bazı bölgelerinde (özellikle Kozani kasabası ve modern Ptolemaida yakınlarında) yaşıyorlardı. 1360'tan önce, Küçük Asya'daki Konya bölgesinden çok sayıda göçebe çoban veya Yörük ülkeye yerleşmişti. Bu bölgeden 18. yüzyılın ortalarına kadar zaman zaman daha fazla göç gerçekleşmiştir. Feodal sistemin 1397'de kurulmasından sonra Selçuklu soylu ailelerinin çoğu Küçük Asya'dan gelmiştir; Balkan Savaşları'ndan önce güney Makedonya'daki bazı beyler ya da Müslüman toprak sahipleri onların soyundan gelmiş olabilir. ⓘ

İran

Yörüklerle yakın akraba olan boylar Anadolu Yarımadası'na ve ötesine, özellikle Toros Dağları zincirine ve daha doğuda Hazar Denizi kıyılarına dağılmıştır. İran Türkmenleri arasında Yomutlar, Yörük tanımına en yakın olanıdır. Yörük kitlesinin ilginç bir kolu da Batı Anadolu'nun dağlık bölgelerindeki Tahtacılardır ve adlarından da anlaşılacağı üzere yüzyıllardır orman işçiliği ve ahşap zanaatkârlığı ile uğraşmaktadırlar. Buna rağmen, diğer Yörük kuzenleriyle benzer gelenekleri (toplum yapılarında belirgin anaerkil tonlarla) paylaşırlar. Güney İran'ın Kaşkay halkı da ortak özellikleri nedeniyle anılmaya değerdir. ⓘ

Galeri

• 

  Yörük çadırı

• 

  Yörük Yörükleri

• 

  Yörük baba kızlarıyla birlikte, Orta Anadolu

• 

  Geleneksel kıyafetleriyle Balıkesir Yörükleri

• 

  Toros Dağları'ndaki Yörük kampı, 1879 civarı

• 

  Yörük kampı, 1893 civarı

• 

  Ussumly-Kadyanda yakınlarında Yörük keçe kilimi, 19. yüzyıl sonu.

• 

  Buğday çuvalı üzerine Yörük işlemesi

• 

  Yörük kadınları pınar başında

• 

  Erkek Yörük yetişkinleri üzerine antropolojik deneme (Felix von Luschan, 1889) ⓘ

Etimoloji

Türkçedeki "yürümek" kelimesinden türetilmiştir. Sıfat olarak Meninski sözlüğünde geçer. ⓘ

Günümüzde Yörükler

Balkan Yörük yerleşmeleri ⓘ

Türkiye'de, Osmanlı döneminde 19. yüzyıldan sonra asayiş ve devlet otoritesinin temini için mecburi iskan ettirilerek göçebe yaşam tarzından vazgeçirtilen gruplar da kendilerini "Yörük Türkmenler" olarak tanımlarlar. Yörükler de yavaş yavaş yerleşik hayat tarzına geçtikleri için, günümüzde özellikle Toroslar'da göçebe Yörükler kalmıştır. Ancak göçebe yörüklere (fazla olmasa da) Türkiye'nin pek çok bölgesinde rastlanmaktadır. Günümüzde yörüklerin büyük bölümü ise tam yerleşik yaşam biçimine geçmişlerdir. Ancak panayır, keşkek, kıl çadırı, kilim, hasır ve deve güreşleri gibi bazı göçebe alışkanlıklarını halen devam ettirirler. Antalya'nın Kumluca ve Muğla'nın Fethiye ilçesinde tarım ve seracılık şenliklerinde temsili Yörük göçü ve gelenekleri sergilenmekte ve deve güreşleri yapılmaktadır. ⓘ

Osmanlı devletinin zorunlu iskan politikaları sebebiyle yerlerinden yurtlarından edilen Avşar, Yörük, Türkmen tayfası bu duruma sessiz kalmamış, Dadaloğlu ve Karacaoğlan şiirlerinde ve ağıtlarında buna karşı çıkmış ve günümüze ulaşan "ferman padişahınsa dağlar bizimdir" deyimini söylemişlerdir. ⓘ