Menemen

Menemen ⓘ
Bölge
Menemen'deki Cumhuriyet Meydanı'ndan bir görünüm
Menemen'in İzmir İli İçindeki Konumu
Menemen
Koordinatlar: 38°36′N 27°04′E
Ülke	Türkiye
Bölge	Ege
İl	İzmir
Hükümet
- Belediye Başkanı	Deniz Karakurt (CHP)
Alan
- Bölge	694,49 km2 (268,14 sq mi)
Yükseklik	20 m (70 ft)
Nüfus (2015)
- Kentsel	156,974
Saat dilimi	UTC+3 (TRT)
Posta kodu	35x xx
Alan kodu(ları)	0232
Plaka	35
Web sitesi	www.menemen.bel.tr

Menemen, Türkiye'nin İzmir iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkez kasabasıdır. İlçe, Gediz Nehri'nin taşıdığı alüvyonlu toprakların oluşturduğu verimli bir ova üzerinde uzanmaktadır. Komşu ilçeler doğudan batıya doğru; kuzeyde Aliağa ve Foça, güneyde Bornova, Karşıyaka ve Çiğli olup, bu son ikisi İzmir'in metropol ilçeleri arasında yer almaktadır. Menemen ilçesi ayrıca batıda 27 km (17 mil) uzunluğunda bir sahil şeridine sahiptir ve doğuda Manisa iline komşudur. Menemen ilçesi, İzmir merkezine (Konak Meydanı) 35 km (22 mil) mesafede yer almaktadır. İlçe genelinde yerleşim, güneyde İzmir Büyükşehir Metropoliten Alanı boyunca gevşek bir şekilde dağılmış ve kuzeyde kırlar boyunca izole köylerden oluşmaktadır; bu da ortalama şehirleşme oranının sadece yüzde 42 olmasıyla sonuçlanmaktadır. Ekonomi hala büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmakla birlikte, iki ayrı ve uzmanlaşmış organize sanayi bölgesinde deri, seramik ve diğer toprak ürünlerinin yanı sıra potansiyel olarak plastik ürünlerin üretimi ve ihracatı son on yılda önemli adımlar atmıştır. Menemen'in toprak çanak çömlek ürünleri yüzyıllardır Türkiye'nin dört bir yanında ün salmıştır. Bu iki organize sanayi bölgesinin yanı sıra, komşu İzmir metropoliten alanından geri dönen faaliyetler de ilçe ekonomisinde giderek artan bir önem kazanmaktadır. Bununla birlikte, alt havzası Menemen ovasını aşarak ilçe sınırları içinde denize kavuşan Gediz Nehri halen bölgenin can damarını oluşturmakta ve nehrin akışı ve mevcut yüksek kirlilik oranıyla ilgili konular sürekli tartışma konusu olmaktadır. ⓘ

Etimoloji

Yunanca kökenli "Menemen" (Μενεμένη veya Μαινεμένη) adının tarihsel kökenine ilişkin farklı açıklamalar bulunmaktadır. En sık karşılaşılan açıklama, Euripides'in "Herakles Mainomenos" (Yunanca: Ἡρακλῆς μαινόμενος) oyununu yazdığı Herakles'in aklını kaçırdığı bir Yunan Mitolojisi hikayesine atıfta bulunan eski Yunanca mainómenos (μαινόμενος "öfkeli, çılgın, aklını kaçırmış") kelimesine dayanmaktadır. Ayrıca "meneménos" (μενεμένος) "sel" veya "taşma" anlamına geliyordu. Antik çağlarda modern barajların ve diğer su akışı kontrol araçlarının yokluğunda, Hermos Nehri (şimdiki Gediz Nehri) yakın zamanlara kadar vadide ciddi ve sık hasarlara neden olurdu. Nehre Türkçe'de "Büyücü Gediz" (Cadı Gediz) adı verilmiştir. ⓘ

Öte yandan, azınlık bir araştırmacı grubu Luvi kökenli olma ihtimalini tartışmaktadır. ⓘ

Her halükarda, özellikle Ege Gübre tesislerinde (Ege Gübre; literatürde sanayi tesislerinin adıyla anılmaktadır), Araptepe'de ve özellikle Panaztepe ve Menemen'in Larissa'sında yapılan son keşifler ışığında, bölgedeki yerleşimin tarih öncesi çağlara, en azından geç Neolitik ve erken Kalkolitik dönemlere kadar uzandığı açıktır. ⓘ

Yerleşim ve nüfus

Menemen, 136.000 civarındaki nüfusu ile İzmir'in büyükşehir belediyelerinin de dahil olduğu bir sıralamada İzmir ilinin en kalabalık beşinci ilçesi konumundadır ve bu durum Menemen'in il içindeki önemini göstermektedir. İlçe nüfusunun 2000 yılında yüz binin biraz üzerinde olduğu düşünüldüğünde, Menemen'in ve özellikle merkez ilçenin yüksek bir nüfus artış hızına sahip olduğu sonucuna varılabilir. Bu artışta belirleyici faktör, ilçe hakkında hazırlanan ve aşağıda alıntılanan bir rapora göre, 2000'li yıllarda bölgenin Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nden, özellikle de Bulanık, Karayazı, Malazgirt, Midyat, Diyadin, Patnos ve Kars'ın Akyaka ilçelerinden aldığı göçtür. ⓘ

Menemen'de ilçe merkezi dışında, kendi belediyeleri olan sekiz yerleşim birimi bulunmaktadır. Bağlı köylerin sayısı son zamanlarda, kalkınma ve insan hareketlerinin bir sonucu olarak, birçok eski köyün ilçe merkezine mahalle olarak bağlanması ve daha önce sadece mezra olan yerlerde yeni köylerin resmen kurulması veya bazı mahallelerin eski köy statülerini geri kazanması gibi değişiklikler göstermiştir. Bu sayı 2005 yılı sonunda yirmi köye ulaşmıştır. ⓘ

Menemen ilçesinde toplam 22.100 konut bulunmaktadır. Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 19, doktor başına düşen hasta sayısı ise 1.241'dir. ⓘ

Ekonomi

Menemen'in kişi başına düşen yıllık geliri 2006 yılında 3870 ABD Doları olarak hesaplanmış olup, bölgenin doğurganlığına ve İzmir merkeze yakınlığına rağmen bu oran ülke ortalamasının biraz altındadır ve bu durum kısmen Menemen'in son yıllarda özellikle Doğu Anadolu'dan aldığı yüksek göçle açıklanabilir. İlçe aynı yıl on milyon ABD Dolarına ulaşan bir ihracat gerçekleştirmiştir. Plastik ürünler sanayi bölgesinin Menemen ekonomisine getirmesi beklenen canlılık henüz gerçekleşmemiştir ve ilçenin Türkiye içine ve dışına yaptığı satışlar halen büyük ölçüde kurutulmuş domates, kuru üzüm, salamura ürünler ve yoğurt gibi birkaç tarım ve süt ürünü ile deri ve seramik ve diğer toprak ürünleri olmak üzere iki kalem sanayi ürününe dayanmaktadır. Menemen'deki toplam işletme sayısı 2006 yılında 10.723'tür. Menemen ilçesinde yedi banka, yedi şube ile hizmet vermektedir. ⓘ

Yeraltı zenginlikleri arasında andezit, bazalt ve mermer bulunmaktadır. Menemen'in güneyinde yer alan Yamanlar Dağı'ndaki kaynaklardan elde edilen ve dağla özdeşleşmiş markalar altında satılan içme suyu da tüm İzmir bölgesinde oldukça popülerdir. ⓘ

Ulaşım

Menemen'e E87 karayolu ve TCDD tarafından işletilen demiryolu hizmet vermektedir. Menemen Tren İstasyonu'ndan günde 7 yolcu treni geçmektedir. ⓘ

İlgi çekici yerler

Menemen'in tarihi kalıntıları, kentin eski mahallesinde, yakın zamanda restore edilen ve kesin inşa tarihi bilinmeyen ancak 16. yüzyıl sonu veya 17. yüzyıl başlarında inşa edildiği düşünülen Taşhan'ın (kelimenin tam anlamıyla taş kervansaray) işaret ettiği küçük bir alanı kaplamaktadır. Kapalı bir çarşı (bedesten) Taşhan'a bakmaktadır ve halen restorasyon beklemektedir. Taşhan'ın yakınında Osmanlı yüzyıllarının ortalarından kalma Türk tarzında birkaç türbe-mezar, iki eski cami, bir dizi eski ev ve muhtemelen kasabanın sinagogunun terk edilmiş kalıntıları resmi tamamlamaktadır. Menemen'in popüler mahallesi Hıdırtepe'nin biraz dışında, ovanın iklimine özgü bahçeli alçak tek katlı evlerle karakterize edilen bir başka Osmanlı türbesinin yanı sıra, ziyarete açık bir askeri bölgede Mustafa Fehmi Kubilay'a adanmış ve tepenin zirvesini işgal eden, mezarların ve ünlü bir yüksek heykelin bulunduğu anma alanı bulunmaktadır. ⓘ

Tarihçe

Panaztepe'de çok sayıda tholos mezarı bulunan bir Geç Tunç Çağı yerleşimi, belirgin bir Miken etkisine işaret etmektedir. Menemen'in ilk çekirdeği Gediz Nehri'nin sol kıyısında, bugünkü Yahşelli köyünün hemen yakınında oluşmuştur. Bu yerleşim M.Ö. 1000 yıllarına kadar uzanmaktadır ve antik çağda İyonya ile Aiolis arasındaki doğal akarsu sınırı üzerindedir. Yerleşimin M.Ö. 263 ile 241 yılları arasında eski yerinden bugünkü Asarlık köyüne, daha sonra da Anadolu'daki Türk beylikleri döneminde (13.-14. yüzyıllar) asıl yerine taşındığı düşünülmektedir. ⓘ

Menemen ile sahil arasındaki Panaztepe yerleşimi (Tunç Çağı ve sonrası) ⓘ

Kent Yunan yerleşimciler tarafından kurulmuş ve bölge önce Yunan siyasi etkisi altına girmiş, daha sonra Frig Krallığı'nın egemenliği altına girmiştir. Bölge Lidyalılar tarafından ele geçirilmiş ve M.Ö. 676-546 yılları arasında Lidyalıların ünlü Pers Kralı Kiros karşısında uğradıkları yenilginin ardından Batı Anadolu'da Pers egemenliğinin başlamasına kadar sürmüştür. ⓘ

Pers İmparatorluğu Makedonyalılara karşı aldığı bir dizi kesin yenilginin ardından çökerken, bölge İskender İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir. İskender'in M.Ö. 323'teki ölümünden sonra Menemen ve çevresi Pergamon Krallığı tarafından yönetilmiştir. ⓘ

M.Ö. 64 yılında bölge Roma İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir. Daha sonra, M.S. 395 yılında Roma topraklarının iki bağımsız devlete bölünmesiyle, Doğu Roma eyaletlerinin geri kalanıyla birlikte Bizans egemenliği altına girmiştir. ⓘ

Malazgirt Savaşı'ndan (M.S. 1071) sonra Anadolu'da Türk hakimiyetinin başlamasıyla bölge M.S. 1084'te Selçuklu İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Ancak Selçuklu hakimiyeti, Küçük Asya'daki hem Bizans hem de Selçuklu toprakları üzerinde yıkıcı bir etkiye sahip olan Haçlı Seferleri tarafından sık sık kesintiye uğradı. ⓘ

Selçukluların 13. yüzyılın son çeyreğinde çöküşüyle birlikte, yerel feodal beyler Anadolu topraklarında çeşitli beylikler kurmuşlardır. Manisa civarında kurulan Saruhan Beyliği, 1313 yılında Foça ve çevresiyle birlikte Menemen'i de ele geçirmiştir. Türk fethi sırasında Menemen bir kasaba olarak mevcut değildi: sadece aristokrat Bizans ailesi Tarchaneiotes'in bölgede sahip olduğu domanial kompleksin merkeziydi. Ancak Saruhanoğlu döneminde bir yerleşim yeri olarak ortaya çıkışı nispeten hızlı olmuş gibi görünüyor. Kökenini hatırlatırcasına, bu yeni yöreye Tarhaniyat adı verildi ve Osmanlı belgelerinin, özellikle de nüfus sayımı kayıtlarının gösterdiği gibi, bu alternatif isim uzun süre varlığını sürdürdü. ⓘ

Ancak Menemen'deki Saruhan hâkimiyeti, Anadolu'da yeni yükselen güç olan Osmanlıların 14. yüzyılın son çeyreğinde Yıldırım Bayezid döneminde şehri ele geçirmesiyle çok uzun sürmemiştir. ⓘ

Timur'un 1402'deki Ankara Savaşı'nın ardından Anadolu'yu işgal etmesiyle Osmanlı devleti parçalanmış ve Saruhan Beyliği 1425'te 2. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı topraklarına katılana kadar bölgeyi bir kez daha ele geçirmiştir. ⓘ

En azından 18. yüzyılın sonuna kadar Menemen, pamuğun büyük ölçekte yetiştirildiği bir bölgenin tam ortasındaki konumuyla Batı Anadolu'daki önemli geleneksel tekstil ve giyim üretim merkezlerinden biriydi. Kumaşları, özellikle de "demit", "demiton" ve "escamit" olarak adlandırılanlar, özellikle denizaşırı pazarlarda ihraç ürünleri olarak çok rağbet görüyordu ⓘ

1850 yılında Menemen, merkezi İzmir'de olmak üzere yeni kurulan Osmanlı Aydın Vilayeti'nin bir kazası olmuştur. ⓘ

20. yüzyılın başları

1914 yılında, bölgedeki yerel Rum nüfusu Osmanlı devletinin şiddetli etnik temizlik kampanyasından etkilenirken, Osmanlı düzensiz çeteleri, Başıbozuklar, bazıları Giritli Müslümanlar, çoğu Müslüman mülteciler, Menemen'in güneyindeki köyleri yağmalıyor ve yerel Rumları öldürüyordu. İttihat ve Terakki bunu, on binlerce kişinin evlerini terk ettiği Balkan savaşlarından (1912-1913) bu yana Yunan egemenliği altında acı çeken Müslümanlara misilleme olarak görüyordu. Menemen'e bağlı Serekuy'da, bir tür direniş oluşturmaya çalışan Rum köylüler bu düzensizler tarafından öldürüldü. Birkaçı 20.000 nüfuslu Menemen kasabasına kaçmış, Başıbozuklar kasabayı terk edenleri vurmuş ancak kasabanın kendisine saldırmamıştır. ⓘ

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Yunan birlikleri İzmir'e çıkarma yapmış ve Türk-Yunan Savaşı (1919-1922) sırasında iç kesimlere doğru ilerlemiştir. Bergama'daki savaştan sonra geri çekilen Yunan ordu birlikleri, İzmir'in Yunan işgal bölgesinin bir parçası olarak Menemen'e girmeyi başardı. Ancak, her iki tarafın da taşkınlık yaptığı şiddetli Türk direnişinin ardından kasabadan geçici olarak geri çekilmek zorunda kaldılar. Bu gelişmelere bağlı olarak 17 Haziran 1919'da gerçekleşen katliamda 200 Türk sivil Yunanlılar tarafından öldürülmüş, 200'ü de yaralanmıştır; Türk kaynakları ise 1000 ölü olduğunu iddia etmektedir. Olaylar Osmanlı Şeyhülislamı tarafından protesto edildi. Yunan ordusu şehirde saldırıya uğradıklarını iddia etti, öte yandan bir Müttefik komisyonu yaptığı soruşturma sonucunda Yunanlıların beyanlarının doğru olmadığına inandı ve katliamdan sadece Yunanlıları sorumlu tuttu, ancak katliamın Yunan Komutanlığı tarafından organize edilmediği, Bergama olaylarının etkisinde kalan ve subaylarının sakinleştiremediği genç Yunan birliklerinin panik ve öfkesinin bir sonucu olduğu konusunda hemfikir oldu. ⓘ

Şehir, üç yıl sonra 9 Eylül 1922'de Türk-Yunan Savaşı (1919-1922) sırasında Türk Ordusu tarafından geri alındı. Kasabanın Rum sakinleri 1923'ün sonlarında ve 1924'te iki ülke arasında imzalanan Rum ve Türk Nüfus Mübadelesi Anlaşması uyarınca Menemen'i terk etmek zorunda kalmış, Yunanistan'ın farklı bölgelerinden gelen Türk göçmenler daha sonra kasabaya yerleştirilmiştir. ⓘ

Menemen Olayı

23 Aralık 1930'da Giritli Müslüman bir sufi olan ve kendini peygamber ilan eden Derviş Mehmed, laik hükümete karşı isyan başlatmak ve İslam hukukunu yeniden tesis etmek amacıyla altı müridiyle birlikte Menemen'e geldi. Mehmed ve coşkulu destekçileri yerel ordu garnizonunu ezerek komutan Teğmen Mustafa Fehmi Kubilay'ı öldürdü. Kubilay'ın kesik başı bir direğe asıldı ve şehirde geçit töreni yapıldı. Ordu kısa süre sonra kontrolü yeniden ele geçirerek Mehmed'i ve birkaç yandaşını öldürdü. ⓘ

Genç Türkiye Cumhuriyeti bu olayı laik reforma karşı ciddi bir tehdit olarak değerlendirdi. Bir dizi yargılamanın ardından 37 kişi idama mahkum edildi ve daha sonra kasaba meydanında asıldı; diğer birkaç kişi de hapse gönderildi. 1932 yılında Menemen'de olayın anısına bir anıt dikildi. ⓘ

21. yüzyıl

Mayıs 2015'te "Agios Konstantinos" Rum Kilisesi yeniden açılmış ve 93 yıl sonra ilk kez ayin düzenlenmiştir. ⓘ

Önemli kişiler

• Attilâ İlhan
• Çağlar Söyüncü
• Harun Tekin
• Kaymakam Kemal Bey ⓘ

Twinnings

• Menemeni, Selanik'te bir banliyö ⓘ

Coğrafya

İzmir'in kuzeyinde yer alan Menemen, il merkezine 33 km uzaklıktadır. İlçenin kuzeyinde Aliağa ve Foça, güneyinde Çiğli, Karşıyaka ve Bornova ilçeleri, doğusunda Manisa ilinin Yunusemre ilçesi, batısında İzmir Körfezi bulunmaktadır. Yüzölçümü 573 km²'dir. Kıyı bölgesinde Gediz Deltası yer almaktadır. ⓘ

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır ⓘ
1940	37.885	12.634	25.251
1945	36.472	10.572	25.900
1950	40.466	11.252	29.214
1955	53.971	14.218	39.753
1960	54.606	15.155	39.451
1965	68.523	16.588	51.935
1970	66.739	16.734	50.005
1975	68.476	18.464	50.012
1980	79.623	21.832	57.791
1985	62.915	24.998	37.917
1990	76.043	29.006	47.037
2000	114.457	46.079	68.378
2007	126.934	53.940	72.994
2008	125.478	113.870	11.608
2009	128.113	116.147	11.966
2010	131.394	119.230	12.164
2011	134.889	122.722	12.167
2012	138.143	125.984	12.159
2013	142.836	142.836	veri yok
2014	148.662	148.662	veri yok
2015	156.974	156.974	veri yok
2016	163.565	163.565	veri yok
2017	170.090	170.090	veri yok
2018	174.564	174.564	veri yok
2019	179.881	179.881	veri yok
2020	186.182	186.182	veri yok
2021	193.229	193.229	veri yok

Not 1: 1982 yılında Aliağa ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır. ⓘ

Not 2: 2008 yılında bazı belde ve köyler mahalle statüsüne geçtiğinden şehir nüfusu artıp kır nüfusu azalmıştır. 2013 yılında ise Büyükşehir yasası nedeniyle köylerin tamamı mahalle statüsüne geçtiğinden kır nüfusu tabloda yer almamıştır. ⓘ

Kültür

Mutfak

Yumurta, biber, domates ve bazen soğan kullanılarak yapılan bir yemek olan menemen, ilk kez mübadele ile ilçeye gelen Girit Türkleri tarafından yapılmıştır ve adını ilçeden almaktadır. ⓘ

Yönetim

Belediye başkanları ⓘ

Belediye başkanları, partileri ve aldıkları oy oranları ⓘ
Yıllar	Belediye Başkanı	Parti	Oy oranı (%)
2021	Aydın Pehlivan	Adalet ve Kalkınma Partisi	Meclis Oylaması İle Vekâleten
2019	Serdar Aksoy	Cumhuriyet Halk Partisi	53,29
2014	Tahir Şahin	Cumhuriyet Halk Partisi	43,50
2009			40,80
2004			42,70
1999			23,30
1994	İlhami Gürsoy	Doğru Yol Partisi	39,50
1989	Kadir Yıldırım	Sosyaldemokrat Halkçı Parti	41,96
1984	İlhami Gürsoy	Doğru Yol Partisi	45,59
1977	İlhami Gürsoy	Adalet Partisi	59,45
1963	Yücel Dirik	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1950	Bedri Onat	Demokrat Parti	Bilinmiyor
1946	İdris Tınaz	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1946	Hüsnü Evlioğlu	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1943	Muhittin Çiftçi	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1932	İdris Tınaz	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1931	Fadıl Arat	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1930	Akif Uluözen	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1927	Kenan Ali Gemicigil	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1925	Aziz Bey	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1923	Ahmet Kemal Bey	Bilinmiyor	Bilinmiyor
1919	Süleyman Bey	Hürriyet ve İtilaf Fırkası	Bilinmiyor

Eğitim

Bakırçay Üniversitesi ilçede yer almaktadır. ⓘ

Altyapı

Menemen-Çandarlı Otoyolu ilçeden geçmektedir. İlçede ulaşım İZBAN trenleri ve ESHOT otobüsleri ile sağlanmaktadır. İlçede bir Bisim istasyonu bulunmaktadır. ⓘ