Zambak

bilgipedi.com.tr sitesinden
Zambak ⓘ
Lil ciliatum 01Infl Tuerkei Kümbet 85.jpg
Lilium ciliatum
Bilimsel sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Bölüm: Tracheophyta
Klad: Angiosperms
Klad: Monocots
Takım: Liliales
Familya: Liliaceae
Alt familya: Lilioideae
Oymak: Lilieae
Cins: Lilium
L.
Sinonimler
  • Lirium Scop., nom. illeg.
  • Martagon Wolf
  • Martagon (Rchb.) Opiz, nom. illeg.
  • Nomocharis Franch.

Zambak (üyeleri gerçek zambaklar olan), zambakgiller (Liliaceae) familyasının çiçek soğanıyla yetişen, hepsi büyük belirgin çiçekli, otsu çiçekli bitkilerin bir cinsidir. Zambakgiller familyasında bu cinsin 110 civarı bitki türü vardır. ⓘ

Zambaklar, kültürde ve dünyanın birçok yerinde edebiyatta önemli bir çiçekli bitki grubudur. ⓘ

Türlerin çoğu ılıman kuzey yarım küreye özgüdür ancak yayılım alanları kuzey alttropiklere kadar uzanır. Diğer birçok bitkinin ortak adında "zambak" (ingilizce:lily) vardır ancak onlar gerçek zambaklarla alakasızdır.. ⓘ

Genellikle bahçe ve süs bitkisi olarak kullanılır, bazı soğanlı türleri ve zambak çiçekleri kimi ülke mutfaklarında besin olarak tüketilir. ⓘ

Açıklama

Lilium longiflorum çiçeği – 1. Stigma, 2. Style, 3. Stamens, 4. İnce tel, 5. Tepal ⓘ

Zambaklar boyları 2-6 ft (60-180 cm) arasında değişen çok yıllık bitkilerdir. ⓘ

Uzun ömürlü organları çıplak veya tohum zarfsız, pullu toprak altı soğanları oluşturur. Bazı Kuzey Amerika türlerinde soğanın tabanı, üzerinde çok sayıda küçük soğan olan rizomlara dönüşür. Bazı türler kollar (ingilizce: stolon) geliştirir. ⓘ

Çiçek soğanlarının çoğu toprağın derinliklerine gömülür ancak birkaç türü toprak yüzeyine yakın soğanlar oluşturur. ⓘ

Birçok tür gövde kökleri (ingilizce: stem-roots) oluştur. Bunlarla soğan toprakta bir miktar derinlikte doğal olarak büyür ve her yıl yeni gövde, topraktan çıkarken soğanın üzerine tesadüfi kökler verir. Bu kökler, soğanın tabanında gelişen bazal köklere ektir. ⓘ

Zambak, taç yaprağı ⓘ

Çiçekleri büyük, genellikle kokulu ve beyazlar, sarılar, portakallar, pembeler, kırmızılar ve morlar dahil olmak üzere geniş bir renk yelpazesine sahiptir. İşaretler, noktalar ve fırça darbesi şekillidir. ⓘ

Bitkiler ilkbahar sonunda veya yazın çiçeklidir. ⓘ

Çiçekleri, huni şeklinden "Türk şapkası" na kadar değişen çiçekler vermek için altı tepeller (ingilizce: tepal) yayılır, sapın ucunda çiçek salkımlarında veya şemsiye şeklinde çiçeklerde taşınırlar. Tepaller birbirinden bağımsızdır ve her çiçeğin tabanında bir nektar taşırlar. ⓘ

Zambak ⓘ

Tohumluk 'üstte', ercik başlarının (ingilizce:anther) bağlanma noktasının üstündedir. ⓘ

Meyvesi üç hücreli bir kapsüldür. ⓘ

Zambağın erciği ⓘ

Tohumlar yaz sonunda olgunlaşır. Birçoğu soğuk ılıman iklimlere uyum sağlamış, değişken ve bazen karmaşık çimlenme desenleri sergiler. ⓘ

Çoğu serin ılıman türü yaprak döken’ dir ve kendi doğal ortamlarında kışın uykudadırlar. Ancak yazları sıcak ve kışları ılık geçen bölgelere özgü (Lilium candidum, Lilium catesbaei, Lilium longiflorum) gibi birkaç türü yapraklarını döker ve yaz veya sonbaharda kısa bir uyku dönemine girer, sonbahardan kışa kadar filizlenir, yeterli soğuğu aldıktan sonra gövde, ısınan havalarda uzamaya başlayana kadar yapraklardan oluşan esas bir rozet taşıyan cüce gövdeler oluşturur. ⓘ

Lilium candidum tohumları ⓘ

Temel kromozom sayısı on ikidir (n=12). ⓘ

lilium stamen ⓘ

Taksonomi

Bölümlerdeki taksonomik ayrım Comber'in klasik ayrımını, tür kabulü Seçilmiş Bitki Ailelerinin Dünya Kontrol Listesini, Pseudolirium bölümünün taksonomisi Flora of North America'yı, Liriotypus bölümünün taksonomisi Resetnik ve ark. 2007'yi, Çin türlerinin (çeşitli bölümler) taksonomisi Flora of China'yı ve Sinomartagon bölümünün taksonomisi Archelirion bölümünün taksonomisi gibi Nishikawa ve ark. ⓘ

Seçilmiş Bitki Ailelerinin Dünya Kontrol Listesi, Ocak 2014 itibariyle, Nomocharis'i kendi başına ayrı bir cins olarak kabul etmektedir, ancak bazı otoriteler Nomocharis'i ayrı bir cins olarak ele almak yerine Lilium'un içine gömülü olduğunu düşünmektedir. Sinomartagon 3 parafiletik gruba, Leucolirion ise 2 parafiletik gruba ayrılır. ⓘ

Yedi bölüm vardır:

  • Martagon
  • Pseudolirium
  • Liriotypus
  • Archelirion
  • Sinomartagon
  • Leucolirion
  • Daurolirion ⓘ

Bu cins içinde sayılan 111 tür vardır. Doğal yayılış alanlarıyla birlikte kabul edilen türlerin tam listesi için Lilium türleri listesine bakınız. ⓘ

Eskiden bu cinse dahil olan bazı türler artık başka cinslere yerleştirilmiştir. Bu cinsler arasında Cardiocrinum, Notholirion, Nomocharis ve Fritillaria bulunmaktadır. ⓘ

Etimoloji

Botanik adı Lilium Latince formudur ve bir Linnaean adıdır. Latince isim Yunanca λείριον leírion kelimesinden türetilmiştir ve genellikle Madonna zambağı ile örneklendiği gibi gerçek, beyaz zambaklara atıfta bulunduğu varsayılır. Bu sözcük Kıpti (dial. Fayyumic) hleri, standart hreri, Demotik hrry, Mısırca hrṛt "çiçek" sözcüğünden alıntıdır. Meillet hem Mısırca hem de Yunanca kelimenin Doğu Akdeniz'in soyu tükenmiş bir alt tabaka dilinden olası ödünçlemeler olduğunu savunur. Antik Yunanca: κρῖνον, krīnon, Yunanlılar tarafından herhangi bir renkteki zambaklar için kullanılıyordu. ⓘ

"Zambak" terimi geçmişte, nilüfer, ateş zambağı, Nil zambağı, calla zambağı, alabalık zambağı, kaffir zambağı, kobra zambağı, vadi zambağı, gündüz zambağı, zencefil zambağı, Amazon zambağı, pırasa zambağı, Peru zambağı ve diğerleri dahil olmak üzere, genellikle gerçek zambağa sadece yüzeysel benzerlik gösteren çok sayıda çiçekli bitkiye uygulanmıştır. İncil'in tüm İngilizce çevirileri İbranice shūshan, shōshan, shōshannā'yı "zambak" olarak çevirir, ancak örneğin Süleyman'ın Şarkısı'ndaki "dikenler arasındaki zambak" hanımeli olabilir. ⓘ

Zambak olarak tanımlanan diğer türlerin bir listesi için Zambak (anlam ayrımı) bölümüne bakınız. ⓘ

Dağılım ve habitat

Karintiya Alpleri'nde yetişen Türk zambağı ⓘ

Zambakların Eski Dünya'daki yayılım alanı Avrupa'nın büyük bir kısmına, Asya'nın büyük bir kısmından Japonya'ya, güneyden Hindistan'a ve doğudan Çinhindi ve Filipinler'e kadar uzanır. Yeni Dünya'da ise Kanada'nın güneyinden Amerika Birleşik Devletleri'nin büyük bölümüne kadar uzanırlar. Genellikle ormanlık habitatlara, genellikle dağlık alanlara ya da bazen otlak habitatlara adapte olmuşlardır. Birkaçı bataklıkta yaşayabilir ve tropikal güneydoğu Asya'da epifit olarak yaşadığı bilinmektedir. Genel olarak orta derecede asidik veya kireçsiz toprakları tercih ederler. ⓘ

Ekoloji

Zambaklar, Dun-bar da dahil olmak üzere bazı Lepidoptera türlerinin larvaları tarafından besin bitkisi olarak kullanılır. ⓘ

Kuzey Amerika'da geyiklerin (örneğin Odocoileus virginianus) çoğalması, özellikle insan güvenliği için büyük yırtıcıların ortadan kaldırılması gibi faktörler nedeniyle, vahşi doğadaki zambak popülasyonlarındaki düşüşten sorumludur ve bahçe zambakları için de bir tehdittir. Bitkileri tüketmelerini önlemek için 8 feet yüksekliğinde çitler gerekebilir, bu da çoğu yabani alan için pratik bir çözüm değildir. ⓘ

Yetiştirme

Birçok tür ılıman, sub-tropikal ve tropikal bölgelerde bahçede yaygın olarak yetiştirilir. Saksı bitkisi olarak da yetiştirilebilirler. Çok sayıda süs melezi geliştirilmiştir. Otsu bordürlerde, ormanlık ve çalılık alanlarda ve veranda bitkisi olarak kullanılabilirler. Bazı zambaklar, özellikle Lilium longiflorum, önemli kesme çiçek mahsulleri oluşturur. Bunlar belirli pazarlar için zorlanabilir; örneğin Paskalya ticareti için Lilium longiflorum, Paskalya zambağı olarak adlandırılabilir. ⓘ

Zambaklar genellikle uyku mevsiminde soğan olarak dikilir. En iyi dikimleri güneye bakan (kuzey yarımküre), hafif eğimli, güneşte ya da kısmen gölgede, soğanın boyunun 2½ katı derinlikte yapılır (yüzeye dikilmesi gereken Lilium candidum hariç). Çoğu gözenekli, tınlı bir toprağı tercih eder ve iyi drenaj şarttır. Çoğu tür Temmuz veya Ağustos aylarında çiçek açar (kuzey yarımküre). Bazı zambak türlerinin çiçeklenme dönemleri ilkbaharın sonlarında başlarken, diğerleri yaz sonu veya sonbahar başında çiçek açar. Bitkiyi doğru derinliğe çeken kontraktil köklere sahiptirler, bu nedenle çok derine dikmektense çok sığ dikmek daha iyidir. Toprak pH'ının 6,5 civarında olması genellikle güvenlidir. Toprak iyi drene edilmeli ve bitkiler büyüme mevsimi boyunca sulanmalıdır. Bazı bitkiler güçlü telli gövdelere sahiptir, ancak ağır çiçek başlarına sahip olanların kazıklanması gerekebilir. ⓘ

Ödüller

Aşağıdaki zambak türleri ve çeşitleri şu anda Royal Horticultural Society'nin Bahçe Liyakat Ödülü'ne sahiptir (2017'de onaylanmıştır):

'Golden Splendor' ⓘ
  • Afrika Kraliçe Grubu (VI-/a) 2002 H6
  • 'Casa Blanca' (VIIb/b-c) 1993 H6
  • 'Fata Morgana' (Ia/b) 2002 H6
  • 'Garden Party' (VIIb/b) 2002 H6
  • Golden Splendor Grubu (VIb-c/a)
  • Lilium henryi (IXc/d) 1993 H6
  • Lilium mackliniae (IXc/a) 2012 H5
  • Lilium martagon - Türk zambağı (IXc/d)
  • Lilium pardalinum - leopar zambağı (IXc/d)
  • Pink Perfection Group (VIb/a)
  • Lilium regale - kraliyet zambağı, kral zambağı (IXb/a) ⓘ

Bahçe formlarının sınıflandırılması

Çoğunlukla hibrit olan çok sayıda form bahçe için yetiştirilmektedir. Bunlar türlere ve türler arası melezlere göre değişir ve aşağıdaki geniş gruplarda sınıflandırılırlar: ⓘ

Asya melezleri (Bölüm I)

  • Lilium canadense.JPG
  • Dwarf Asian Lily Tiny Dessert (closeup).jpg
  • Lilium 'Navona'2.jpg
  • Lily Festival 2009 Neepawa Manitoba Canada (16).JPG
  • Lilium Cappuccino.jpg
Bunlar Sinomartagon Lilium bölümündeki türler arasındaki hibritlerden türetilmiştir.
Orta ve Doğu Asya türlerinden ve Lilium amabile, Lilium bulbiferum, Lilium callosum, Lilium cernuum, Lilium concolor, Lilium dauricum, Lilium davidii, Lilium × hollandicum, Lilium lancifolium (syn. Lilium tigrinum), Lilium lankongense, Lilium leichtlinii, Lilium × maculatum, Lilium pumilum, Lilium × scottiae, Lilium wardii ve Lilium wilsonii.
Bunlar orta büyüklükte, dik veya dışa dönük çiçekleri olan, çoğunlukla kokusuz bitkilerdir. Lilium 'Cappuccino', Lilium 'Dimension', Lilium 'Little Kiss' ve Lilium 'Navona' gibi çeşitli çeşitleri vardır.
  • Bodur (Patio, Border) çeşitler çok daha kısadır, yaklaşık 36-61 cm yüksekliğindedir ve kaplar için tasarlanmıştır. Genellikle 'Tiny Padhye', 'Tiny Dessert' gibi 'Lily Looks' serisi gibi 'Tiny' çeşit adını taşırlar. ⓘ

Martagon hibritleri (Bölüm II)

  • Lilium 'Claude Shride' 2013 013.JPG
  • Lilium 'Kalna Karalis' 2013 015.JPG
  • Lilium 'Manitoba Fox' 007.JPG
  • Lilium 'Mrs R.O.Backhouse' (cropped).jpg
  • Lilium 'Slate's Morning'.jpg
Bunlar Lilium dalhansonii, Lilium hansonii, Lilium martagon, Lilium medeoloides ve Lilium tsingtauense'ye dayanmaktadır.
Çiçekler başını sallar, Türk şapkası stilindedir (taç yaprakları güçlü bir şekilde kıvrıktır). ⓘ

Candidum (Avrupa-Kafkas) melezleri (Bölüm III)

Bu, çoğunlukla Avrupa türlerini içerir: Lilium candidum, Lilium chalcedonicum, Lilium kesselringianum, Lilium monadelphum, Lilium pomponium, Lilium pyrenaicum ve Lilium × testaceum. ⓘ

Amerikan melezleri (Bölüm IV)

Bunlar çoğunlukla Lilium bolanderi, Lilium × burbankii, Lilium canadense, Lilium columbianum, Lilium grayi, Lilium humboldtii, Lilium kelleyanum, Lilium kelloggii, Lilium maritimum, Lilium michauxii'den türetilmiş daha uzun boylu formlardır, Lilium michiganense, Lilium occidentale, Lilium × pardaboldtii, Lilium pardalinum, Lilium parryi, Lilium parvum, Lilium philadelphicum, Lilium pitkinense, Lilium superbum, Lilium ollmeri, Lilium washingtonianum ve Lilium wigginsii.
Birçoğu rizomlu anaçlara sahip öbek oluşturan uzun ömürlü bitkilerdir. ⓘ

Longiflorum hibritleri (Bölüm V)

Bunlar bu türün ve alt türlerinin kültür formlarıdır.
En çok kesme çiçek bitkisi olarak önemlidirler ve bahçede diğer melezlere göre daha az yetiştirilirler. ⓘ

Aurelian melezleri (L. henryi ile) dahil olmak üzere trompet zambakları (Bölüm VI)

  • Lilium x African Queen.jpg
  • Lilium 'Fanfare'.jpg
  • Lilium Pink Perfection1f.UME.jpg
  • Lilium x Dresdener Romance.jpg
Bu grup, Lilium × aurelianense, Lilium brownii, Lilium × centigale, Lilium henryi, Lilium × imperiale, Lilium × kewense, Lilium leucanthum, Lilium regale, Lilium rosthornii, Lilium sargentiae, Lilium sulphureum ve Lilium × sulphurgale dahil olmak üzere birçok Asya türünün melezlerini ve bunların türler arası melezlerini içerir.
Çiçekler trompet şeklindedir, dışa veya biraz aşağıya doğru bakar ve güçlü kokulu olma eğilimindedir, genellikle özellikle gece kokuludur. ⓘ

Oryantal melezler (Bölüm VII)

  • Oriental hybrid1 (cropped).jpg
  • Smithsoniangardens1.jpg
  • Lilium Dizzy.jpg
  • Lilium x Universe.jpg
  • Lilium Golden Stargazer.jpg
Bunlar, Lilium bölümü Archelirion içindeki melezlere, özellikle Lilium auratum ve Lilium speciosum ile birlikte Lilium nobilissimum, Lilium rubellum, Lilium alexandrae ve Lilium japonicum dahil olmak üzere Japonya'ya özgü çeşitli türlerin melezlerine dayanmaktadır.
Güzel kokuludurlar ve çiçekleri dışa dönük olma eğilimindedir. Bitkiler uzun olma eğilimindedir ve çiçekler oldukça büyük olabilir. Birçoğu yukarı doğru bakıyor gibi göründüğü için tüm grup bazen "yıldız gözlemcisi" olarak adlandırılır. (Özel bir çeşit için bakınız Lilium 'Stargazer'). ⓘ

Diğer melezler (Bölüm VIII)

  • Lilium 'Royal Trinity' 03.JPG
  • Lilium x Sea Treasure.jpg
  • Lilium x Red Alert.jpg
  • Lilium 'Anastasiya' 03.JPG
  • Lily -- Lilium 'Tiny Double You'.jpg
  • Lilium 'Eyeliner' 06.JPG
Diğer tüm bahçe hibritlerini içerir. ⓘ

Türler (Bölüm IX)

Tüm doğal türler ve doğal olarak oluşan formlar bu gruba dahildir. ⓘ

Çiçekler, çiçek yönü ve biçimine göre sınıflandırılabilir:

  • Çiçek yönü:
  • yukarı bakan
  • b dışa dönük
  • c aşağı bakan
  • Çiçek formu:
  • trompet şeklinde
  • b kase şeklinde
  • c düz (veya tepal uçları kıvrık)
  • d tepalleri güçlü bir şekilde kıvrılmış (nihai durum olarak Türk şapkası formu ile) ⓘ

Yumurtalık kültürü ve embriyo kurtarma gibi yeni teknolojiler kullanılarak birçok yeni ticari çeşit geliştirilmiştir. ⓘ

Zararlılar ve hastalıklar

Kızıl zambak böcekleri, Oxfordshire, Birleşik Krallık ⓘ

Yaprak bitleri bitkileri istila edebilir. Deri böcekleri köklerden beslenir. Kızıl zambak böceğinin larvaları gövde ve yapraklarda ciddi hasara neden olabilir. Kırmızı böcek yumurtalarını bırakır ve yaşam döngüsünü sadece gerçek zambaklar (Lilium) ve fritillariler (Fritillaria) üzerinde tamamlar. Oryantal, rubrum, kaplan ve trompet zambaklarının yanı sıra Oryantal trompetler (orienpets) ve Türk şapkası zambakları ve yerli Kuzey Amerika Lilium türlerinin hepsi savunmasızdır, ancak böcek bazı türleri diğerlerine tercih eder. Böceğin Kanada'nın yerli türleri ve Kuzey Amerika'nın kuzeydoğusunda bulunan bazı nadir ve nesli tükenmekte olan türler üzerinde de etkisi olabilir. Gün zambakları (Hemerocallis, gerçek zambaklar değil) bu kategorinin dışında tutulmaktadır. Bitkiler fare, geyik ve sincapların neden olduğu zararlardan muzdarip olabilir. Sümüklü böcekler, salyangozlar ve kırkayaklar fidelere, yapraklara ve çiçeklere saldırır. Nemli yapraklardaki kahverengi lekeler botrytis'e (zambak hastalığı olarak da bilinir) işaret edebilir. Çeşitli mantar ve virüs hastalıkları yapraklarda beneklenmeye ve büyümede bodurluğa neden olabilir. ⓘ

Çoğaltma ve büyüme

Zambaklar çeşitli şekillerde çoğaltılabilir;

  • soğanların bölünmesi ile
  • gövde üzerinde oluşan adventif soğanlar olan soğancıkların büyümesi ile
  • Bütün pulların soğandan ayrıldığı ve yeni bir soğan oluşturmak için dikildiği pullama yoluyla
  • tohumla; karmaşık olabilen birçok tohum çimlenme modeli vardır
  • Mikropropagasyon teknikleri (doku kültürünü içeren) ile; ticari miktarlarda zambak genellikle in vitro olarak çoğaltılır ve daha sonra satılacak kadar büyük bitkilere dönüşmesi için ekilir. ⓘ

Anna Pobudkiewicz ve Jadwiga tarafından yapılan bir çalışmaya göre, flurprimidol yaprak spreyi kullanımı oryantal zambaklarda gövde uzamasının sınırlandırılmasına yardımcı olur. (1) ⓘ

Toksisite

Bazı Lilium türleri kediler için zehirlidir. Bunun özellikle Lilium longiflorum için böyle olduğu bilinmektedir, ancak diğer Lilium ve akraba olmayan Hemerocallis de aynı semptomlara neden olabilir. Toksisitenin gerçek mekanizması belirlenememiştir, ancak akut böbrek yetmezliğine neden olabilen böbrek tübüler epitelinde (böbrek maddesini oluşturan ve idrar salgılayan, toplayan ve ileten) hasarı içerir. Tüylerine bulaşmış olabilecek polenleri yalamak da dahil olmak üzere zambağın herhangi bir parçasını yediğinden şüphelenilen her kedi için acil olarak veteriner yardımı alınmalıdır. ⓘ

Mutfakta kullanımı

Çin mutfağı

Zambak soğanları nişastalıdır ve kök sebze olarak yenilebilir, ancak bazı türlerin soğanları yenemeyecek kadar acı olabilir. ⓘ

百合 (pak hop; pinyin: bǎi hé; Kantonca Yale: baak hap; lit. 'yüz birleşik') olarak bilinen Lilium brownii var. viridulum, Çin'deki en önde gelen yenilebilir zambaklardan biridir. Soğanları büyüktür ve acı değildir. Hatta 19. yüzyılda ihraç edilmiş ve San Francisco Çin Mahallesi'nde hem taze hem de kuru olarak satılmıştır. Özellikle Hunan ve Jiangxi'de yetiştirilen 龍牙百合 (pinyin: lóng yá bǎi hé; lit. 'dragon-tooth lily') adlı bir landrace özellikle kaliteli soğanlarıyla ünlüdür. ⓘ

L. lancifolium (Çince: 卷丹; pinyin: juǎn dān; lit. 'reflexed red') Çin'de, özellikle Yixing, Huzhou ve Longshan'da yaygın olarak yetiştirilir. Soğanları hafif acıdır. ⓘ

L. davidii var. unicolor (Çince: 蘭州百合; lit. 'Lanzhou zambağı') çoğunlukla Lanzhou'da yetiştirilir ve soğanları tatlılık açısından değerlidir. ⓘ

Diğer yenilebilir Çin zambakları arasında L. brownii var. brownii, L. davidii var. davidii, L. concolor, L. pensylvanicum, L. distichum, L. martagon var. pilosiusculum, L. pumilum, L. rosthornii ve L. speciosum var. gloriosoides bulunmaktadır. Araştırmacılar ayrıca süs çeşitlerinin yenilebilir zambak olarak kullanılma olasılığını da araştırmışlardır. ⓘ

Kurutulmuş soğanlar güneyde çorbalara tat vermek için yaygın olarak kullanılır. Sulandırılıp kızartılabilir, rendelenip çorbayı koyulaştırmak için kullanılabilir ya da nişastayı çıkarmak için işlenebilir. Tek tek soğan pulları çok daha küçük olmasına rağmen, dokuları ve tatları patatesle karşılaştırılmaktadır. ⓘ

Yaygın olarak pazarlanan "zambak" çiçek tomurcukları, 金针菜 (kam cham tsoi; pinyin: jīn zhēn cài; Kantonca Yale: gāmjām choi; lit. 'altın iğneli sebze') aslında gündüz zambaklarından, Hemerocallis citrina veya muhtemelen H. fulva'dan gelmektedir. H. graminea ve Lilium bulbiferum çiçeklerinin de yenildiği bildirilmiştir, ancak bilgi veren kişi tarafından sağlanan örnekler kesinlikle gündüz zambaklarıdır ve L. bulbiferum içermemektedir. ⓘ

Zambak çiçekleri ve soğanları özellikle yaz aylarında iç ısıyı düşürdükleri düşüncesiyle yenmektedir. Bir 19. yüzyıl İngiliz kaynağı "Zambak çiçeklerinin akciğer rahatsızlıklarında da etkili olduğu ve tonik özelliklere sahip olduğu söylenir" diye bildirmiştir. ⓘ

Asya zambağı çeşitleri de Hollanda'dan ithal edilmektedir; fide soğanları her yıl Hollanda'dan ithal edilmelidir. ⓘ

Lilium türlerinin Tayvan'da resmi olarak gıda maddesi olarak listelenen kısımları Lilium lancifolium, Lilium brownii var. viridulum, Lilium pumilum ve Lilium candidum'un çiçek ve soğanlarıdır. ⓘ

Japon mutfağı

Donburi çanağında gevşek zambak soğanı pulları. ⓘ

Zambak soğanı veya yuri-ne bazen Japon mutfağında kullanılır. Günümüzde en çok chawan-mushi'de (tuzlu yumurtalı muhallebi) ara sıra kullanılan bir malzeme (具, gu) olarak bilinmektedir; bu isteğe bağlı malzemenin gevşemiş birkaç pulu her porsiyonun "sıcak pudingine" gömülü olarak bulunur. Ayrıca berrak bir çorbada veya suimonoda [ja] bir bileşen olarak da kullanılabilir. ⓘ

Haşlanmış soğan, tatlandırılmış kinton ya da chakin-shibori'de olduğu gibi süzülerek püre haline de getirilebilir. ⓘ

Yokan

Bir de yuri-yōkan vardır, bir tarifinde yuri nişastasının su ve şekerde çözülmüş agar ile birleştirilmesi istenir. Bu Hamada, Shimane'nin bir spesiyalitesiydi ve 1885 yılında kurulan Kaisei-dō (開盛堂) dükkanı bununla ünlendi. Bir Vikont Jimyōin şekerleme hakkında hime-yuri "prenses zambağı "ndan bahseden bir waka şiiri yazdığı için, bir kaynak hime-yuri (genellikle L. concolor anlamında alınır) kullanılmış olması gerektiğini belirtmiştir, ancak başka bir kaynak Hamada şehrinin yama-yuri (L. auratum) üretimiyle ünlü Fuchu, Hiroshima ile bir dağ sırası boyunca sırt sırta uzandığına işaret etmektedir. ⓘ

Kullanılan türler

Mevcut Japon resmi kaynakları (2005 civarı) şu zambak türlerinin iç tüketimde öne çıktığını belirtmektedir: oni yuri veya kaplan zambağı Lilium lancifolium, kooni yuri Lilium leichtlinii var. maximowiczii ve altın bantlı beyaz yama-yuri L. auratum. ⓘ

Ancak 1895-1900 civarındaki Japon kaynakları, kooni yuri yerine tepalleri arasındaki boşluklardan dolayı sukashi-yuri (透かし百合, lit. "transparan zambak", L. maculatum) adını alan ilk üç listesini vermektedir. ⓘ

Gıda olarak kullanılan hime-yuri ile hangi türün kastedildiği konusunda belirsizlik vardır, çünkü çoğu güncel literatürde bu genellikle L. concolor'un ortak adı olmasına rağmen, 1895-1900 civarında belirsiz bir şekilde kaplan zambağına da atıfta bulunulmuştur. Kaplan zambağı olmayan himeyuri, o zamanki literatürde kesinlikle oldukça lezzetli olarak tanımlanmaktadır, ancak sömürünün boyutu o kadar önemli olmayabilir. ⓘ

Kuzey Amerika

Lilium canadense'nin çiçek tomurcukları ve kökleri geleneksel olarak Kuzey Amerika yerli halkları tarafından toplanıp yenmektedir. Coast Salish, Nuu-chah-nulth ve çoğu batı Washington halkı Lilium columbianum soğanlarını buharda pişirir, kaynatır ya da çukurda pişirir. Acı ya da biberli bir tada sahip olan bu bitkiler çoğunlukla et ya da balık çorbalarında tatlandırıcı olarak kullanılır. ⓘ

Tıbbi kullanımları

Geleneksel Çin tıbbında kullanıların listesi şunlardır: 野百合 Lilium brownii, 百合 Lilium brownii var. viridulum, 渥丹 Lilium concolor, 毛百合 Lilium dauricum, 卷丹 Lilium lancifolium, 山丹 Lilium pumilum, 南川百合 Lilium rosthornii, 药百合Lilium speciosum var. gloriosoides, 淡黄花百合 Lilium sulphureum ⓘ

Tayvan'daki zambakla ilgili resmi yayın listesi: Lilium lancifolium Thunb., Lilium brownii var. viridulum Baker, Lilium pumilum DC. ⓘ

Kanpō 'da ya da Japonya'da uygulandığı gibi Çin tıbbında resmi Japon devleti pharmacopeia Nihon yakkyokuhō (日本薬局方) tarafından aşağıda listesi olan zambak soğanı türleri kullanılır (bilinen (geleneksel farmakolojik çevrelerde byakugō (ビャクゴウ 百合) olarak bilinen zambak soğanı) : Lilium lancifolium, Lilium brownii, Lilium brownii var. colchesteri, Lilium pumilum ⓘ

Soğanlardan çıkan kabuklar kullanılır ve genellikle buharda pişirilir. ⓘ

Güney Kore'de tıbbi kullanım için resmi olarak listelenen zambak türleri şunlardır: 참나리 Lilium lancifolium Thunberg; 당나리 Lilium brownii var. viridulun Baker; ⓘ

Kültürde

Sembolizm

Viktoryen çiçek dilinde zambaklar sevdiklerinize olan aşk, şevk ve şefkati temsil ederken, turuncu zambaklar mutluluk, sevgi ve sıcaklığı temsil eder. ⓘ

Zambaklar cenazelerde en sık kullanılan çiçeklerdir ve sembolik olarak ölen kişinin ruhunun masumiyet haline geri döndüğünü ifade ederler. ⓘ

Lilium formosanum veya Tayvan zambağı, Hakka etnik grubunun yaşlı üyeleri tarafından "kırık kase çiçeği" (Çince: 打碗花) olarak adlandırılır. Bu zambak temiz su kaynaklarının yakınında yetiştiği için, zambağa zarar vermenin, tıpkı insanların güvendiği kaseleri kırmak gibi çevreye zarar verebileceğine inanıyorlar. Alternatif bir açıklama da, ebeveynlerin çocukları bu çiçeği yok ederlerse yemek kaplarının kırılabileceğine ikna ederek zambağı almamaya ikna etmeleridir. ⓘ

Batı Hıristiyanlığında, Madonna zambağı veya Lilium candidum en azından Ortaçağ'dan beri Meryem Ana ile ilişkilendirilmiştir. Meryem Ana'nın Ortaçağ ve Rönesans tasvirleri, özellikle de Müjde'de, onu genellikle bu çiçeklerle gösterir. Meryem Ana zambakları ayrıca İsa'nın dirilişinin tasvirlerinde de yaygın olarak yer almaktadır. Paskalya zambağı olan Lilium longiflorum Paskalya'nın sembolüdür ve Madonna zambağı olan Lilium candidum birçok kültürde büyük bir sembolik değer taşır. Daha fazla bilgi için makalelere bakınız. ⓘ

Hanedanlık armaları

Pohja armasında stilize edilmiş bir zambak çiçeği ⓘ

Öncelikle Fransız kraliyetiyle ilişkilendirilen fleur-de-lis, stilize edilmiş bir zambak çiçeğidir. ⓘ

Lilium bulbiferum uzun zamandır Kuzey İrlanda'daki Orange Order'ın sembolü olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Lilium mackliniae Manipur'un devlet çiçeğidir. Lilium michauxii, Carolina zambağı, Kuzey Carolina'nın resmi devlet çiçeğidir. Idyllwild, Kaliforniya, Lilium parryi'nin kutlandığı Limon Zambağı Festivali'ne ev sahipliği yapar. Lilium philadelphicum Kanada'daki Saskatchewan eyaletinin çiçek amblemidir ve Saskatchewan bayrağında yer alır. ⓘ

Zambak olarak anılan diğer bitkiler

Vadideki zambak, alev zambakları, gündüz zambakları ve nilüferler genellikle zambak olarak adlandırılan sembolik olarak önemli çiçeklerdir, ancak Lilium cinsinde değildirler. ⓘ

"http://bilgipedi.com.tr/index.php?title=Zambak&oldid=12741" sayfasından alınmıştır