Dahhak

Ajdahak Rüyası ⓘ

Dahhak, Zahhak ya da Zohak (Farsça: ضحاک), İran mitolojisinde şeytani bir figür. Avesta gibi antik İran Zerdüşt metinlerinde "Azi Dahaka" olarak da geçer. Bu metinlere göre Zohak, Ehrimen'in oğlu ve Ahura Mazda'nın düşmanıdır. ⓘ

Hükümdar Cemşid'den sonra İran ve Turan tahtına oturan beşinci hükümdarıdır. Efsaneye göre, zulmü ve kötülüğü seven Dahhak'ın omzunda ejderha ve yılan başına benzer iki kemik çıkar. Dönemin hekimleri bu durumun çaresini bulamamışlardır. Günün birinde şeytan hekim kılığına girmiş ve Hükümdar Dahhak'a çarenin hastalığın üzerine insan beyni sürmek olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine Dahhak günde iki insan öldürtmüş ve beyinlerini yaranın üzerine sürmüştür. Ağrıları hafifleyip acıları dinince Dahhak her gün yetkilendirdiği kişiler tarafından günde iki insan öldürtmeye başlamıştır. ⓘ

Bu zulme daha fazla dayanamayan yetkili, yakalanan iki kişiden birini serbest bırakmış ve yerine bir koyun kesip beynini Dahhak'a vermiştir. Her gün kaçan insanlar bir bölgede toplanmış, üremiş ve çoğalmıştır. Daha sonra bu halkın toplanmasında ve Dahhak'ı mağlup etmesinde Demirci Kawa rol alır. Demirci Kawa Dahhak'ın hastalığından dolayı 17 oğlunu kaybetmiştir. Bir oğlunu daha almaya geleceklerini bilen Kawa bunu istemez ve Dahhak'ı devirmek için bir plan yapar. Demirci, dükkanında silahlar yapar ve bu toplulukla birlikte 20 Mart'ı 21 Mart'a bağlayan gece Dahhak'ın sarayını kuşatıp onu devirir. O geceyi ateşin etrafında elden ele meşale tutarak kutlarlar. Bu günü özgürlüğe, mücadeleye ve halka adarlar. ⓘ

Şah Zahhak İran mitlerinin ve efsanelerinin kralı ⓘ
ضحاک
Diğer isimler	Azhi DahākaBēvar Asp
Eş(ler)	ArnavazShahrnaz
Ebeveyn(ler)	Mardas (baba)

Zahhak, Fereydun'un doğumuyla gördüğü kâbustan dehşet içinde uyanır. ⓘ

Etimoloji ve türetilmiş kelimeler

Aži (yalın hali ažiš) Avestaca "yılan" veya "ejderha" anlamına gelen bir sözcüktür. Vedik Sanskritçe ahi, "yılan" kelimesiyle akrabadır ve kötü bir ima içermez. ⓘ

Dahāka'nın orijinal anlamı belirsizdir. Önerilen anlamlar arasında "sokan" (kaynağı belirsiz), "yakan" (çapraz başvuru Sanskritçe dahana), "insan" ya da "insana benzeyen" (çapraz başvuru Hotanca daha), "devasa" ya da "yabancı" (çapraz başvuru Dahae halkı ve Vedik dasalar) vardır. Fars mitolojisinde Dahāka özel bir isim olarak ele alınırken, Şāhnāme'de geçen Zahhāk biçimi, "gülen" anlamına gelen ilgisiz Arapça ḍaḥḥāk (ضَحَّاك) kelimesinin etkisiyle oluşturulmuştur. ⓘ

Avestan terimi Aži Dahāka ve Orta Farsça azdahāg, Orta Farsça Maniheist açgözlülük şeytanı Az, Eski Ermeni mitolojik figürü Aždahak, Modern Farsça 'aždehâ/aždahâ', Tacikçe Farsça azhdahâ' sözcüklerinin kaynağıdır, Urduca 'azhdahā (اژدها) ve Kürtçe ejdîha (ئەژدیها) genellikle "ejderha" anlamına gelir. ⓘ

Bu isim Doğu Avrupa'ya da göç etmiş, Balkan ve Slav dillerinde "azhdaja" biçimini ve "ejderha", "ejderha dişi" veya "su yılanı" anlamını almıştır. ⓘ

Aži Dahāka'nın mitolojideki olumsuz yönüne rağmen, ejderhalar İran halklarının tarihi boyunca bazı savaş sancaklarında kullanılmıştır. ⓘ

Azhdarchid grubu pterozorlar isimlerini Farsçada "ejderha" anlamına gelen ve nihayetinde Aži Dahāka'dan gelen bir kelimeden almıştır. ⓘ

Zerdüşt edebiyatında Aži Dahāka (Dahāg)

Aži Dahāka, Zerdüştlüğün en eski dini metinleri olan Avesta'daki ažilerin en önemlisi ve en uzun ömürlüsüdür. Üç ağzı, altı gözü ve üç başı olan, kurnaz, güçlü ve şeytani bir canavar olarak tanımlanır. Diğer açılardan Aži Dahāka insani niteliklere sahiptir ve asla sadece bir hayvan değildir. ⓘ

Aži Dahāka Avestan mitlerinin birçoğunda yer alır ve Zerdüşt edebiyatında daha birçok yerde parantez içinde bahsedilir. ⓘ

Avestan sonrası bir Zerdüşt metni olan Dēnkard'da Aži Dahāka, iyi kral Jam'ın (veya Cemşid'in) zıttı olarak olası tüm günahlara ve kötü öğütlere sahiptir. Dahāg (Dahāka) adı, "on (dah) günah sahibi" anlamına gelecek şekilde kurnazca yorumlanmıştır. Annesi Wadag (ya da Ōdag), oğluyla ensest ilişkiye giren büyük bir günahkâr olarak tanımlanır. ⓘ

Avesta'da Aži Dahāka'nın Baβri ülkesindeki erişilmez Kuuirinta kalesinde yaşadığı ve burada nehirlerin ilahı Arədvī Sūrā (Anāhitā) ve fırtına-rüzgar ilahı Vayu yazatalarına taptığı söylenir. Baβri ve Eski Farsça Bābiru (Babil) arasındaki benzerliğe dayanarak, sonraki Zerdüştler Aži Dahāka'yı Mezopotamya'da konumlandırmışlardır, ancak bu tanımlama şüpheye açıktır. Aži Dahāka bu iki yazatadan dünyanın nüfusunu azaltmak için güç istemiştir. İyi'nin temsilcileri olarak bunu reddettiler. ⓘ

Bir Avestan metninde, Aži Dahāka'nın Spitiyura adında bir kardeşi vardır. Birlikte kahraman Yima'ya (Cemşid) saldırırlar ve onu bir testereyle ikiye bölerler, ancak daha sonra ateşin ilahi ruhu olan yazata Ātar tarafından geri püskürtülürler. ⓘ

Avestan sonrası metinlere göre, Jam ī Xšēd'in (Cemşid) ölümünün ardından Dahāg krallık yönetimini ele geçirmiştir. Bir başka geç dönem Zerdüşt metni olan Mēnog ī xrad, bunun nihayetinde iyi olduğunu söyler, çünkü Dahāg kral olmasaydı, yönetim ölümsüz iblis Xešm (Aēšma) tarafından ele geçirilecek ve böylece dünyanın sonuna kadar yeryüzünde kötülük hüküm sürecekti. ⓘ

Dahāg'ın, Jam'ın Khvarenah'ını, kraliyet ihtişamını kaybetmesinden 100 yıl sonra başlayarak bin yıl boyunca hüküm sürdüğü söylenir (bkz. Cemşid). İblislerin, daevaların (divler) yardımıyla hüküm süren bir büyücü olarak tanımlanır. ⓘ

Avesta, Aži Dahāka'yı ortadan kaldıran kişiyi, Orta Farsça'da Frēdōn olarak adlandırılan Aθβiya'nın oğlu Θraētaona olarak tanımlar. Avesta, Θraētaona'nın Aži Dahāka'yı yenmesinin doğası hakkında, dünyanın en güzel iki kadını olan Arənavāci ve Savaŋhavāci'yi özgürleştirmesini sağlaması dışında çok az şey söyler. Daha sonraki kaynaklar, özellikle Dēnkard, daha fazla ayrıntı sağlar. Feyredon'un ömür boyu kralların ilahi ışıltısıyla (Khvarenah, Yeni Farsça farr) donatıldığı ve Dahāg'ı bir topuzla vurarak yenebildiği söylenir. Ancak bunu yaptığında, yaralardan haşarat (yılanlar, böcekler ve benzerleri) çıktı ve tanrı Ormazd ona Dahāg'ı öldürmemesini, dünyanın bu yaratıklarla enfekte olmamasını söyledi. Bunun yerine Frēdōn Dahāg'ı zincire vurup efsanevi Damāvand Dağı'na (daha sonra Damāvand ile özdeşleştirilmiştir) hapsetmiştir. ⓘ

Orta Farsça kaynaklar ayrıca dünyanın sonunda Dahāg'ın sonunda bağlarını koparacağı ve dünyayı yakıp yıkarak her üç insan ve hayvandan birini tüketeceği kehanetinde bulunur. Az ī Srūwar'ı öldüren eski kahraman Kirsāsp, Dahāg'ı öldürmek için hayata döner. ⓘ

Şāhnāma'da Zahhāk

Firdevsi'nin MS 1000 civarında yazdığı ve İran folklorunun bir parçası olan Şâhnâme adlı epik şiirinde efsane, ana karaktere Zahhâk adı verilerek ve doğaüstü bir canavardan kötü bir insana dönüştürülerek yeniden anlatılır. ⓘ

Arabistan'da Zahhâk

Zahhāk'ı kraliyet tahtına çıkarken tasvir eden Farsça tablo. ⓘ

Firdevsî'ye göre Zahhâk, Merdâs (Farsça: مرداس) adlı bir hükümdarın oğlu olarak doğmuştur. Arap soyundan geldiği için bazen "Tayyi Zahhāk" anlamına gelen Zahhāk-e Tāzī' (Farsça: ضحاکِ تازی) olarak adlandırılır. Yakışıklı ve zekidir, ancak karakterinde istikrar yoktur ve danışmanlarından kolayca etkilenir. Ahriman bu nedenle onu düzensizlik ve kaos tohumları ekmek için bir araç olarak seçer. Zahhâk genç bir adamken Ahriman ona önce geveze, pohpohlayıcı bir arkadaş olarak görünür ve zamanla onu kendi babasını öldürmeye ve krallığını, hazinelerini ve ordusunu miras almaya ikna eder. Zahhâk, Merdās'ın her sabah dua ettiği bahçeye giden yolda üstü yapraklarla örtülü derin bir çukur kazar; Merdās içine düşer ve ölür. Zahhâk böylece tahta çıkar. ⓘ

Ahriman daha sonra kendisini Zahhâk'a muhteşem bir aşçı olarak sunar. Zahhāk'a günlerce süren görkemli ziyafetler sunduktan sonra (eskiden vejetaryen olan insan mutfağına eti sokar), Zahhāk Ahriman'a ne isterse vermeye razı olur. Ahriman sadece Zahhâk'ı iki omzundan öpmek ister ve Zahhâk buna izin verir. Ahriman dudaklarını Zahhâk'ın omuzlarına yerleştirir ve aniden ortadan kaybolur. Bir anda Zahhâk'ın omuzlarından iki siyah yılan çıkar. Ameliyatla çıkarılamazlar, çünkü kopan bir yılanın yerine başka bir yılan büyür. Ahriman Zahhâk'a yetenekli bir hekim kılığında görünür. Zahhâk'a yılanları çıkarmaya çalışmanın sonuçsuz kalacağını, yılanları yatıştırmanın ve kendisini öldürmelerini engellemenin tek yolunun onlara her gün iki insan beyninden yapılmış bir yahni vererek açlıklarını gidermek olduğunu öğütler. ⓘ

İmparator Zahhâk

Orontes I Sakavakyats'ın kızı Ermeni Prenses Tigranuhi, Ajdahak ile evlenmeden önce. Azhdahak Ermeni kaynaklarında Astyages olarak tanımlanır. ⓘ

Bu sırada dünyanın hükümdarı Cemşid kibirlenir ve ilahi hükmetme hakkını kaybeder. Zahhâk, yeni bir hükümdar arayan hoşnutsuz İranlılara kendisini bir kurtarıcı olarak sunar. Büyük bir ordu toplayan Zahhâk, Cemşid'i yıllarca avlar ve sonunda onu ele geçirir. Zahhâk Cemşid'i ikiye bölerek idam eder ve Cemşid'in önceki tahtına çıkar. Köleleri arasında Cemşid'in iki kızı Arnavāz ve Şehrnāz (Avestan Arənavāci ve Savaŋhavāci) da vardır. Zahhāk'ın ajanları her gün iki adamı yakalar ve beyinleri Zahhāk'ın yılanlarını besleyebilsin diye onları idam ederler. Armayel ve Garmayel adındaki iki adam, aşçılık öğrenerek ve Zahhāk'ın kraliyet aşçıları olarak insanları yılanlar tarafından öldürülmekten kurtarmaya çalışırlar. Armayel ve Garmayel her gün iki adamdan birini kurtararak onu dağlara ve uzak ovalara gönderir ve adamın beynini bir koyununkiyle değiştirir. Kurtarılan adamlar Kürtlerin mitolojik atalarıdır. ⓘ

Ajdahak rüyası ⓘ

Zahhāk'ın dünya üzerindeki zorbalığı yüzyıllar boyunca sürer. Bir gece Zahhāk rüyasında üç savaşçının kendisine saldırdığını görür. En genç savaşçı gürzüyle Zahhâk'ı yere serer, onu bağlar ve büyük bir kalabalık onu takip ederken Damāvand Dağı'na doğru sürükler. Zahhâk uyanır ve o kadar yüksek sesle bağırır ki sarayın sütunları sallanır. Arnavāz'ın tavsiyesine uyan Zahhāk, rüyasını yorumlamaları için bilgeleri ve âlimleri çağırır. Tereddütlü danışmanları sessiz kalır, ta ki içlerinden en korkusuz olanı rüyanın Zahhâk'ın saltanatının topuzlu genç adam Fereydun'un ellerinde sona ereceğine dair bir öngörü olduğunu bildirene kadar. Zahhâk düşmanının kimliğini öğrendiği için çok heyecanlanır ve ajanlarına tüm ülkede Fereydun'u arayıp bulmalarını ve yakalamalarını emreder. Ajanlar Fereydun'un muhteşem inek Barmāyeh'in sütüyle beslenen bir çocuk olduğunu öğrenirler. Casuslar Barmāyeh'in otladığı yayla çayırlarına kadar izini sürerler, ancak Fereydun ve annesi onlardan önce kaçmıştır bile. Ajanlar ineği öldürür ama görevlerini tamamlayamadan Zahhāk'a dönmek zorunda kalırlar. ⓘ

Zahhāk'a karşı devrim

Fereydun Zahhak'ı yener ⓘ

Zahhâk sonraki birkaç yılını Fereydun'dan korkarak ve endişe duyarak geçirir ve bu nedenle, düşmanının intikam almaktan vazgeçmesi umuduyla, krallığının erdemine ve doğruluğuna tanıklık eden ve krallığın ileri gelenleri ve sosyal seçkinleri tarafından onaylanacak bir belge yazar. Çağrılan meclistekilerin çoğu hayatlarından endişe ettikleri için bu tanıklığı kabul etmez. Ancak Kāva (Kaveh) adlı bir demirci, Zahhāk'ın yılanlarını beslemek için öldürülen çocukları ve kalan son oğlunun da aynı kadere mahkûm edilmesi nedeniyle öfkeyle konuşur. Zahhâk, Kāva'yı belgeyi tasdik etmeye zorlamak amacıyla oğlunun serbest bırakılmasını emreder, ancak Kāva belgeyi yırtar, mahkemeyi terk eder ve isyan bayrağı olarak demirci önlüğünden bir bayrak yapar - Kāviyāni Sancağı, derafsh-e Kāviyānī (درفش کاویانی). Kāva, Fereydun'u hükümdar olarak desteklediğini ilan eder ve Fereydun'un genç bir adam olarak yaşadığı Alborz dağlarına onu takip etmeleri için bir kalabalık toplar. Fereydun, Zahhâk'a karşı halka önderlik etmeyi kabul eder ve onun için öküz başlı bir gürz yaptırır. ⓘ

Fereydun, başkentini çoktan terk etmiş olan Zahhâk'a karşı savaşmaya gider ve Zahhâk küçük bir direnişle Fereydun'un eline düşer. Fereydun, Arnavâz ve Şehrnâz da dâhil olmak üzere Zahhâk'ın tüm esirlerini serbest bırakır. Zahhâk'ın hazinedarı Kondrow, Fereydun'a boyun eğer gibi yapar ama gizlice Zahhâk'a kaçar ve olanları ona rapor eder. Zahhâk başlangıçta meseleyi önemsemez, ancak Fereydun'un Cemşid'in kızlarını kendi kraliçeleri gibi tahtlara oturttuğunu öğrenince öfkelenir ve hemen Fereydun'a saldırmak için şehrine geri döner. Zahhâk başkentinin kendisine karşı güçlü bir şekilde tutulduğunu ve ordusunun şehrin savunması yüzünden tehlikede olduğunu görür. Şehri düşüremeyeceğini anlayınca casus olarak kendi sarayına gizlice girer ve Arnavāz ile Şehrnāz'a suikast girişiminde bulunur. Fereydun öküz başlı gürzüyle Zahhâk'ı yere serer, ancak onu öldürmez; bir meleğin tavsiyesi üzerine Zahhâk'ı bağlar ve Damâvend Dağı'nın altındaki bir mağaraya hapseder. Fereydun, Zahhâk'ı mağaranın duvarlarına sabitlenmiş büyük çivilere bağlı bir aslan postuyla bağlar ve Zahhâk dünyanın sonuna kadar burada kalacaktır. ⓘ

Yer adları

"Zahhak Kalesi", İran'ın Doğu Azerbaycan Eyaleti, Hashtrud'da bulunan ve çeşitli uzmanlara göre M.Ö. ikinci binyıldan Timur dönemine kadar yerleşim görmüş antik bir harabenin adıdır. İlk olarak 19. yüzyılda İngiliz arkeologlar tarafından kazılan yapı, İran Kültürel Miras Örgütü tarafından 6 aşamada incelenmektedir. ⓘ

Popüler kültürde

• Zahhak'ın Cemşid'i yenmesi ve ardından Fereydun'a yenilmesinin hikâyesi, 1992 Sega Game Gear video oyunu Defenders of Oasis'in arka planını oluşturmaktadır. Zahhak'ın soyundan gelen biri, oyunun planında önemli bir antagonisttir.
• Xenaverse'de Zahhak (Dahak olarak anılır) hem Zeyna'nın hem de daha sonra Herkül'deki Herkül'ün doğaüstü düşmanıdır: The Legendary Journeys'de dünyayı mutlak yıkımdan kurtarmak için yenmek zorunda oldukları doğaüstü düşmandır. Dahak Herkül'de göründüğünde, görünüşü bir kabuklu deniz hayvanına benzer.
• Final Fantasy Legend III'te (Amerika Birleşik Devletleri dışında SaGa 3 olarak bilinir), ara patron Dahak çok başlı bir kertenkele olarak tasvir edilir.
• Prince of Persia: Warrior Within'de Pers Prensi, Dahaka adında güçlü ve karanlık bir figürden kaçar.
• Future Card Buddyfight'ta ana antagonistin dostunun adı Demonic Demise Dragon, Azi Dahaka'dır.
• Marvel MAX Terror Inc. sayılarında iki şeytani yılana bağlı Zahhak adında ölümsüz bir kötü adam bulunmaktadır. Başkalarının beyinleriyle beslenmedikçe, kendi beyinlerini yemeye başlarlar.
• Quest Corporation video oyunu Ogre Battle 64'te: Person of Lordly Caliber'da Ahzi Dahaka, oyunun ikinci yarısında sıkça karşılaşılan Toprak elementinin saygıdeğer bir ejderhasıdır.
• High School DxD'de Azi Dahaka, Apophis adında başka bir kötü ejderha ile düşman bir gruba liderlik eden kötü bir ejderhadır.
• Hafif roman serisi Problem Çocuklar Başka Dünyadan Geliyor, Değil mi?'de Azi Dahaka üç başlı beyaz bir ejderha olarak temsil edilir ve serinin ana antagonistlerinden biridir.
• Shadowverse kart oyununda Azi Dahaka, Chronogenesis Expansion'dan gelen efsanevi Dragoncraft sınıfı bir kart olarak görünür.
• Pathfinder Roleplaying Game'de Dahak, kromatik ejderhaların tanrısı ve ejderhalar Apsu ve Tiamat'ın oğludur. Babasını öldürmek ve tüm ejderha türüne hükmetmek ister.
• Aži Dahāka, Liyue'nin Geo Archon'u Morax tarafından yeraltına mühürlenen efsanevi bir ejderha (Vishap) olan Genshin Impact'teki patron Azhdaha (Çince: 若陀龙王) için ilham kaynağı olmuştur. ⓘ

İran geleneğindeki diğer ejderhalar

Aži Dahāka'nın yanı sıra, Zerdüşt kutsal kitaplarında başka ejderha ve ejderha benzeri yaratıklardan da bahsedilmektedir:

• Aži Sruvara - 'boynuzlu ejderha'
• Aži Zairita - kahraman Kərəsāspa tarafından öldürülen 'sarı ejderha', Orta Farsça Kirsāsp. (Yasna 9.1, 9.30; Yasht 19.19)
• Aži Raoiδita - Angra Mainyu tarafından Ahura Mazda'nın Airyanem Vaejah'ı yaratmasına tepki olarak 'daeva kaynaklı kışı' getirmek için tasarlanan 'kırmızı ejderha'. (Vendidad 1.2)
• Aži Višāpa - gün batımı ile gün doğumu arasında Aban'a yapılan sunuları tüketen 'zehirli köle ejderhası' (Nirangistan 48).
• Gandarəβa - denizin 'sarı topuklu' canavarı 'Vourukasha' aynı anda on iki vilayeti yutabilir. Asha'nın tüm yaratılışını yok etmek için ortaya çıktığında, o da kahraman Kərəsāspa tarafından öldürülür. (Yaşt 5.38, 15.28, 19.41) ⓘ

Hint-İran geleneğinde Aži/Ahi

Kahramanlar ya da ilahi varlıklar tarafından öldürülen ya da hapsedilen canavar yılanların hikâyeleri tarih öncesine kadar uzanabilir ve Hint-İranlıların, yani hem İranlıların hem de Vedik Hintlilerin ortak atalarınınkiler de dâhil olmak üzere birçok Hint-Avrupa halkının mitlerinde bulunur. ⓘ

En bariz karşılaştırma noktası, Vedik Sanskritçede ahi'nin Avestan aži'nin akrabası olmasıdır. Bununla birlikte, Vedik gelenekte önemli olan tek ejderha Vrtra'dır, ancak "Hint Vrtra'sı gibi bir ejderhaya dair İran geleneği yoktur" (Boyce, 1975: 91-92). Dahası, İran geleneğinde hepsi kötü niyetli olan çok sayıda ejderha varken, Vedik geleneğinde Vṛtra'dan başka sadece bir ejderha daha vardır - ahi budhnya, iyiliksever "derinlerin ejderhası". Vedalarda tanrılar ejderhalarla savaşır, ama İran geleneğinde bu ölümlü kahramanların bir işlevidir. ⓘ

Dolayısıyla, ejderha öldüren kahramanların (ve Vedalar söz konusu olduğunda tanrıların) "Hint-İran geleneğinin ve folklorunun bir parçası olduğu açık olsa da, İran ve Hindistan'ın erken dönemlerde farklı mitler geliştirdiği de açıktır." (Skjaervø, 1989:192) ⓘ

Uyarlamalar

• Persler ve ben
• Son Kurgu
• Mardoush Efsanesi
• Mobarak ⓘ