Koyun
| Koyun ⓘ | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Koyun sürüsü
| ||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
|
Metne bakınız. |
Koyun (Ovis), keçiler ile birlikte Caprinae alt familyası içerisinde yer alan bir memeli cinsi. Cinsin coğrafi olarak ve nüfusça en yaygın türü Evcil koyun olmaktadır, ancak pek çok yabani tür de Ovis cinsine aittir. ⓘ
Evcil koyun, tahminen 6000 ila 8000 yıl önce evcilleştirilmiş olup, köpeğin yanında en eski ev hayvanlarındandır. Gevişgetirenler ailesinin tür olarak en zengin familyasıdır. Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve özellikle Afrika'da yayılmışlardır. Güney Amerika'ya ve Avustralya'ya insan eliyle ulaşmışlardır. Farklı biyotoplarda, özellikle steplerde, dağlık kesimlerde, az da olsa ormanlarda bulunurlar. Bitkisel besinlerle beslenirler, sürü oluşturma eğilimleri çok yüksektir. ⓘ
Sütü, yünü ve eti için yetiştirilen koyunların burun kısımları çıplak ve nemli, vücutları kalın tüylerle kaplıdır. Erkeklerde her zaman bir çift boynuz bulunurken, dişilerde bazen bulunur. Boynuzlar üzerindeki boğumlar yaş hesaplamasında kullanılır. Vücutlarında ekstra kıl oluşumları (sakal, yele) bulunur. Yılda 2 kez ve her defasında 1-3 yavru doğururlar. Gebelik süreleri 5-11 aydır. Koyunların ömürleri 10 ila 12 yıl arasıdır. Koyundan elde edilen kürke post adı verilir. ⓘ
Terminoloji
Dişi koyunlara koyun, erkeklere koç ya da daha az sıklıkla teke ya da yavru, kısırlaştırılmış erkeklere teke ve genç koyunlara kuzu denir. Koyunlara verilen sıfat küçükbaş hayvan, koyunlar için kullanılan kolektif terim ise sürü veya kalabalıktır. Sürü terimi de zaman zaman bu anlamda, genellikle büyük sürüler için kullanılır. Evcil koyunlarla ilgili birçok uzmanlık terimi kullanılmaktadır. ⓘ
Özellikleri
Koyunlar diğer toynaklılara kıyasla oldukça küçüktür; çoğu türde yetişkinlerin ağırlığı 100 kg'dan (220 lb) azdır. Erkekler genellikle dişilerden önemli miktarda daha ağırdır. Yaban koyunları çoğunlukla tepelik veya dağlık habitatlarda bulunur. Diyetleri çoğunlukla otların yanı sıra diğer bitkiler ve likenlerden oluşur. Diğer geviş getiren hayvanlar gibi, yiyecekleri sindirmede hayati bir rol oynayan dört odacıklı mideleri vardır; düşük kaliteli, kaba bitki materyallerini sindirmelerini ve yaşamalarını sağlamak için geviş getirirler ve geviş getirirler. Koyunlar suyu iyi muhafaza eder ve oldukça kuru ortamlarda yaşayabilir. ⓘ
Yabani koyunların (ve bazı evcil ırkların) vücutları soğuktan korunmak için kalın bir kıl tabakasıyla kaplıdır. Bu kürk, sonbaharda uzayan ve ilkbaharda dökülen kısa, yünlü bir astarın üzerinde kemps adı verilen uzun, sert tüyler içerir. Bu yünlü astar, birçok evcil koyun ırkında, bu ırklarda kemp kıllarına karşı seçilim ile uzun yünlü bir yapağıya dönüştürülmüştür. Yapağı vücudu (birkaç ırkta yüzü ve bacakları da) kaplar ve elyaf olarak kullanılır. Evcil koyunlar ayrıca sütleri ve etleri (hayvanın yaşına bağlı olarak kuzu ya da koyun eti olarak adlandırılır) için de beslenir. ⓘ
Yabani koyunlarda hem koçlarda hem de koyunlarda boynuz bulunurken, evcil koyunlarda (ırka bağlı olarak) boynuzlar hem koçlarda hem de koyunlarda, sadece koçlarda ya da hiçbirinde bulunmayabilir. Koçların boynuzları çok büyük olabilir - olgun bir bighorn koçunun boynuzları 14 kg (31 lb) ağırlığında olabilir - vücudunun geri kalanındaki kemiklerin toplamı kadar. Koçlar boynuzlarını birbirleriyle baskınlık ve dişilerle çiftleşme hakkı için savaşmak için kullanır. Çoğu durumda birbirlerine zarar vermezler çünkü kafa kafaya vururlar ve kıvrık boynuzları birbirlerinin vücutlarına çarpmaz. Ayrıca çok kalın derileri ve çift katmanlı kafatasları sayesinde korunurlar. ⓘ
Yaban koyunları çok keskin görme ve işitme duyularına sahiptir. Yırtıcı hayvanları tespit ettiklerinde, yaban koyunları genellikle daha yüksek yerlere kaçarlar, ancak aynı zamanda savaşabilirler. Dall koyununun kurtları uçurumlardan aşağı ittiği bilinmektedir. ⓘ
Koyunların yüzlerinde ve ayaklarında koku bezleri vardır. Koku bezleri aracılığıyla iletişim iyi anlaşılmamıştır, ancak cinsel sinyalizasyon için önemli olduğu düşünülmektedir. Erkekler kızgınlık dönemindeki dişilerin kokusunu alabilir ve koçlar kayalara koku sürterek bölgelerini işaretler. ⓘ
Türler
Şu anda yedi koyun türü (ve çok sayıda alt türü) tanınmaktadır. Tanınan ana bölümler şunlardır:
 |
Ovis ammon | Argali ⓘ |
.jpg) |
Ovis aries | Evcil koyun |
 |
Ovis canadensis | Bighorn koyunu |
 |
Ovis dalli | Dall koyunu |
 |
Ovis gmelini | Mouflon |
_by_Joseph_Smit.jpg) |
Ovis nivicola | Kar koyunu |
 |
Ovis vignei | Urial |
Davranış
Koyunlar sosyal hayvanlardır ve sürü adı verilen gruplar halinde yaşarlar. Bu, yırtıcılardan kaçınmalarına ve soğuk havalarda birbirlerine sokularak sıcak kalmalarına yardımcı olur. Koyun sürüleri, mevsimler değiştikçe yeni otlak alanları ve daha elverişli havalar bulmak için hareket etmeye devam etmelidir. Her sürüde, genellikle olgun bir koç olan bir koyun diğerleri tarafından takip edilir. Bu "lider-takipçi" ilişkisi Ovis aries sürüleri için hem olumlu hem de olumsuz olabilir. Sayıların güvenliği söz konusu olsa da, olgun koçun sürüyü yanlış yönlendirdiği birçok durumda bir olgun koçu takip etmenin sürüyü kesime götürebileceği bildirilmiştir. ⓘ
Çiftleşme
Koyunlarda çiftleşme, erkeklerin kızgınlık dönemindeki dişiler için rekabet etmesiyle karakterize edilir. Koçlarda sosyal rütbe, kızgınlık olarak bilinen erkek-erkek rekabeti ile belirlenir. Dişiler, vücut büyüklüğü ve boynuz büyüklüğü gibi cinsel olarak seçilmiş özelliklere dayalı olarak baskın erkeklerden seçim yapar, çünkü bu özellikler yavrularda arzu edilir. ⓘ
Dişiler genellikle kızgınlık dönemi dışında erkeklerden ayrılır, ancak kızgınlık döneminde dişiler ve erkekler bir arada bulunur. Östrus dönemindeki dişiler kendilerini diğer koyunlardan izole eder ve daha az hareketli olabilirler. Kızgınlık, kızgınlık olmayan dönemlere kıyasla farklı koyun davranışlarıyla da bağlantılıdır. Bu değişiklikler, beslenmenin azalması, çevrelerini gözlemleme süresinin artması ve davranış değişikliklerinin artması ile karakterize edilir. Koyunların ayrıca koçların gösterilerine biraz daha açık olacağı tahmin edilmektedir. ⓘ