Dukak
| Dukak ⓘ | |
|---|---|
| Bey, subaşı | |
| Ölüm | y. 924 |
| Dini | önceden Musevilik, sonra Sünni İslam |
Dukak, Oğuz devlet adamı ve asker. Selçuklu Hanedanı'nın kurucusu Selçuk Bey'in babası, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kurucusu Tuğrul'un büyük büyükbabası olan Dukak Selçuklu soyunun büyük atası sayılmaktadır. ⓘ
Oğuz Yabguluğu'nda nüfuz sahibi bir devlet adamı ve asker olarak öne çıkan Dukak, bu işlerdeki becerileri nedeniyle "demir yaylı" lakabıyla bilinmekteydi. Ok ve yayın Oğuz kültüründe egemenlik alameti olmasından yola çıkan araştırmacılar Dukak'ın lakabını da göz önüne alarak sıradan bir devlet adamı değil, subaşı olduğunu düşünmektedirler. ⓘ
Dukak'ın emrinde olduğu Hazar yabgusu halkı için önemli olan konularla ilgili ona danışmadan emir vermezdi. Bir gün yabgu, yanlış anlaşılma sonucu hiçbir suçu olmayan bir grup Türk'e zarar vermek istemişti. Dukak bunu duyunca kızgınlıkla yabguya gitmiş ve ona öfkeyle bağırmıştı. Çok sert konuşmuş ve yabgu da buna kızmıştı. Yabgu Dukak'a kılıç çekmiş, sağa sola sallarken kılıç Dukak'a isabet etmiş ve kan akmaya başlamıştı. Dukak ateş püskürerek yabguya elindeki gürzü fırlatmış ve kafası yarılan yabgu attan düşmüştü. ⓘ
| Tuqaq Temur Yalig ⓘ | |
|---|---|
| Bey, Soubashi | |
| Öldü | c. MS 924 |
| Defin | Bilinmiyor |
| Sorun | Selçuklu |
| Ev | Oğuz Yabgu |
| Baba | Kerequchi |
| Din |
|
Köken
Tuqaq veya erken dönem faaliyetleri hakkında çok az şey bilinmektedir, çünkü hayatının ayrıntılarının çoğu belirsizdir ve özellikle Dandanakan Savaşı'ndan sonra yazılan daha sonraki yazılı veya sözlü kaynaklardan gelmektedir. Ancak kendisinin ve ünlü torunlarının Oğuz Türklerinin Qiniq boyuna mensup olduğu bilinmektedir. Tuqaq'ın babasının adı Kerequchi idi ve ya popüler bir yerel demirci ya da çadır (yurt) yapım ustasıydı. ⓘ
Pers destanı Maliqnameh (Krallar Kitabı), bir Hazar Kağanına (hükümdar) hizmet eden Tuqaq adlı bir savaşçıdan bahseder. Tuqaq'ın, Kumanların baskısı nedeniyle devletlerinin çöküşünden önce Hazarlara hizmet etmiş olması muhtemeldir. Daha sonra Oğuz Yabgu Devleti ile ittifak kurmuş ve hayatının geri kalanını bu devlette geçirmiştir. ⓘ
Erken ortaçağ kaynakları, Tuqaq'ın hayatının son dönemlerinde Oğuz Yabgu Devleti'nin ordusunda yer aldığını ve Oğuz Türkleri arasında önemli bir konuma sahip olduğunu belirtmektedir. "Demir Yay" lakabı onun sıradan bir asker olmadığını göstermektedir, çünkü Oğuz kültüründe ok ve yay bir güç göstergesi olarak kabul edilirdi. Lakabı göz önüne alındığında, Tuqaq büyük olasılıkla Oğuz ordusunun başkomutanı ya da güçlü bir devlet adamıydı. Sonuç olarak, Oğuz Yabgu Devleti'nde muazzam bir güce ve etkiye sahip olmalıydı. ⓘ
Bağlantılar
Tuqaq Oğuz Yabgu'da önemli bir figür olmasına rağmen, diğer Türk boylarına akın yapma politikalarına karşı çıktığı için diğer nüfuzlu devlet liderleriyle ilişkileri karmaşıktı. Tuqaq'ın oğlu Selçuk da benzer görüşlere sahipti ve bu durum, Oğuz Yabgu Devleti'ndeki diğer Türklerin, Maveraünnehir'de yeni bir yurt edinmek için Oğuz Yabgu'dan ayrıldıktan sonra Selçuk'un boyuna katılmalarının başlıca nedeni olabilir. Bu durum daha sonra, o dönemde Türkmenler olarak bilinen Selçukluların Horasan'da güçlü Gaznelilere meydan okumalarını sağlayan zorlu bir güç haline gelmesiyle büyük bir önem kazanacaktır. ⓘ
Dini eğilimler
Tuqaq'ın hayatının erken dönemlerinde hangi dine mensup olduğu bilinmemektedir. Onun ölümünden sonra, oğlu Selçuk'un yaşamı sırasında, onun Qiniq kabilesinden Türkmenler önemli sayıda İslam'ı kabul ettiler. Bununla birlikte, Tuqaq'ın Oğuz Yabgu Devleti'nin hükümdarı ile komşu Müslümanlara karşı zorlu bir ordu topladığında geniş kapsamlı bir kan davası olduğu bilinmektedir. Bu da büyük olasılıkla Tuqaq'ın hayatının son dönemlerinde İslam'ı kabul ettiği anlamına gelmektedir. Arap tarihçi ve biyografi yazarı Ali ibn al-Athir'e göre, Tuqaq'ın Oğuz hükümdarıyla olan tartışması o kadar yoğundu ki, "bu yüzden yumruklaştılar, ancak sonunda uzlaştılar ve Duqaq yabgu ile kaldı". ⓘ
Ölümü ve mirası
Tuqaq'ın 924 yılında öldüğüne inanılmaktadır. Ölümünden sonra oğlu Selçuk, Oğuz-Türkmen ordusunun başkomutanı seçildi. 961 yılında "keçileri, koyunları ve atları" ile Oğuz Yabgu Devleti'nden ayrılarak birkaç Türkmen kabilesi ile birlikte Maveraünnehir'e taşındı. Selçuklu ve takipçileri İslam'ı kabul ettikten sonra, Oğuz Yabgu Türkleri Müslüman olmadıkları için Oğuz Yabgu Devleti'ne vergi ödemeyi reddettiler. Selçuklu ve onun Qiniq boyu daha sonra kendi bağımsız beyliklerini kurdular. ⓘ