Tuğrul
| Tughril ⓘ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 Tuğril avı, Ali Yezdi'nin Zafarname'sinden bir minyatür | |||||
| Selçuklu İmparatorluğu Sultanı | |||||
| Reign | 1037 - 4 Ekim 1063 | ||||
| Öncül | Pozisyon oluşturuldu | ||||
| Halef | Alp Arslan | ||||
| Doğan | c. 993 Orta Asya Bozkırları | ||||
| Öldü | 4 Ekim 1063 (70 yaşında) Ray, Jibal, Selçuklu İmparatorluğu | ||||
| Defin | Tuğrul Kulesi, Ray, İran | ||||
| Eş |
| ||||
| Sorun | Hiçbiri | ||||
| |||||
| Ev | Selçuklu | ||||
| Baba | Mikail | ||||
| Din | Sünni İslam | ||||
Ebu Talib Muhammed Tuğril ibn Mika'il (Farsça: ابوطالب محمد تغریل بن میکائیل), daha çok bilinen adıyla Tughril (طغریل; Toghril olarak da yazılır), Selçuklu İmparatorluğu'nu kuran ve 1037'den 1063'e kadar hüküm süren bir Türkmen reisiydi. ⓘ
Orta Asya bozkırlarındaki birçok Türkmen savaşçıyı, soylarını Selçuk adlı tek bir ataya dayandıran bir kabileler konfederasyonunda birleştirmiş ve onlara doğu İran'ın fethinde önderlik etmiştir. Daha sonra İran'ı fethettikten ve Abbasilerin başkenti Bağdat'ı 1055'te Büveyhilerden aldıktan sonra Selçuklu Sultanlığı'nı kuracaktır. Tuğril, Abbasi Halifelerini devlet başkanı konumuna indirgemiş ve imparatorluğunun sınırlarını genişletmek ve İslam dünyasını birleştirmek amacıyla Bizans İmparatorluğu ve Fatımilere karşı askeri saldırılarda halifelik ordularının komutasını üstlenmiştir. ⓘ
Selçukluların gelişinden önce İran, Saffariler, Buyidler, Kakuyidler ve Gazneliler gibi savaşan birkaç yerel güç arasında bölünmüştü. Sonuç olarak, sürekli savaş ve yıkımdan muzdaripti. Ancak Tuğril döneminde ülkeye ve Mezopotamya'ya barış ve refah geldi; bu geçiş Selçukluların İran-Müslüman kültürüne asimilasyonu sayesinde daha da güçlendi. ⓘ
| Tuğrul Bey طغرل بیک ⓘ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun I. sultanı | |||||
 | |||||
| Büyük Selçuklu'nun 1. Sultan-ı Selatını | |||||
| Hüküm süresi | 1037 – 4 Eylül 1063 | ||||
| Önce gelen | Devlet kuruldu. Yeni makam | ||||
| Sonra gelen | Alp Arslan | ||||
| Doğum |
990 İran, Horasan | ||||
| Ölüm |
4 Eylül 1063 Rey | ||||
| Defin | Rey | ||||
| Eş(ler)i |
Aka Hatun (Yusuf Kadir Han'ın kızı) Altuncan Hatun Seyyide Hatun | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu | ||||
| Babası | Mikail Bey bin Selçuk Gazi | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Tuğrul Bey veya Toğrül, Tuğril, Toghrïl Beg, I. Tuğrul Tam adı: Rükneddîn Ebû Talîb Muhammed Tuğrul-Bey bin Mikail bin Selçuk) (Arapça: طغرل بك; Farsça: طغرل بیک) (d. 995, Horasan - ö. 4 Eylül 1063, Rey) Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk sultanıdır. ⓘ
İsim
"Tughril" Eski Türkçe'de bir yırtıcı kuş, muhtemelen tepeli atmaca için kullanılan bir sözcüktür. Erken Türk tarihi ve kültüründe, Uygur Kağanlığı'ndan başlayarak kişisel bir isim olarak kullanılmıştır. ⓘ
Erken dönem yaşamı
.jpg)
Tuğril yaklaşık 993 yılında, büyük olasılıkla göçebe Oğuz Türklerinin hayvanlarına otlak bulmak için dolaştığı Orta Asya bozkırlarında doğmuştur. Babası Mikail'in ölümünden sonra Tuğril ve kardeşi Çağrı'nın, dedeleri Selçuk (Selçukluların isimsiz kurucusu) tarafından Cend'de yetiştirildikleri bildirilmektedir. Görünüşe göre bu dönemde Selçuklu ailesi en azından sözde İslam'ı kabul etmiştir. Sonraki on yıllarda Selçuklular, sürüleri için otlak karşılığında Maveraünnehir ve Harezm'in savaşan gruplarında paralı asker olarak istihdam edildiler. ⓘ
1020'lerde Tuğril ve diğer akrabaları Buhara'daki Kara-Hanlılara hizmet ediyorlardı. 1026 yılında Karahanlılar, Gazneli Sultan Mahmud tarafından Buhara'dan çıkarıldı. Selçuk'un oğlu Arslan İsra'il, Serahs yakınlarında bir yere kaçtı ve burada Mahmud'dan askeri yardım karşılığında bölgeye yerleşmek için izin istedi. Ancak Mahmud, Arslan İsra'il'i hapse attırdı ve kısa süre sonra orada öldü. Bu arada Tuğril ve Çağrı, 1029'da aralarında anlaşmazlıklar olmasına rağmen Karahanlı derebeylerine sadık kaldılar; 1032'de Dabusiyye Savaşı'nda Karahanlıların yanında savaştılar. ⓘ
Ancak Karahanlı hükümdarı Ali-Tegin'in ölümünden sonra Selçuklular Harezm hükümdarı Harun'a bağlılıklarını bildirdiler, ancak 1035'te Oğuz hükümdarı Şah Melik tarafından püskürtüldüler. Selçuklular daha sonra Arslan İsra'il ile aynı yere gittiler ve Mahmud'un oğlu I. Mes'ud'dan sığınma istediler. Ancak Mes'ud, göçebe Türklerin tehlikeli olduğunu düşündü ve başkomutanı Begtoghdi komutasında bir ordu gönderdi. Ordu kısa süre içinde Selçuklular tarafından yenilgiye uğratıldı ve Mes'ud, Selçukluların Gazneli otoritesini tanıması ve bölgeyi diğer Türk boylarından koruması karşılığında Nasa, Farava ve Dihistan'ı teslim etmeye zorlandı. ⓘ
Selçuklular 1037'de Gaznelileri Serahs, Abivard ve Merv'i kendilerine bırakmaya zorladılar. Selçuklular daha sonra yavaş yavaş Horasan şehirlerine boyun eğdirmeye başladılar ve Nişabur'u ele geçirdiklerinde Tuğrul kendisini Horasan Sultanı ilan etti. ⓘ
Reign
Mes'ud, Horasan'a döndükten sonra Selçukluları Herat ve Nişabur'dan kovdu. Kısa süre sonra Selçuklu tehdidini Horasan'dan tamamen kaldırmak için Merv'e doğru yürüdü. Ordusunda 50.000 adam ve 12 ila 60 savaş fili vardı. ⓘ
Kısa süre sonra Merv yakınlarında gerçekleşen Dandanakan Savaşı'nda Mes'ud'un ordusu Tuğril, kardeşi Çağrı Bey ve Kakuyid prensi Faramurz komutasındaki çok daha küçük bir ordu tarafından yenilgiye uğratıldı. Mes'ud böylece Batı Horasan'ın tamamının kontrolünü kalıcı olarak kaybetti. Bu zafer, artık hızla batıya doğru genişleyen Selçuklu İmparatorluğu'nun kuruluşunu işaret ediyordu. ⓘ
Tuğril daha sonra Çağri'yi Horasan valisi olarak atadı ve Gaznelilerin yeniden fethini engelledi, ardından 1040'tan 1044'e kadar İran platosunun fethine geçti; 1041-1042'de Tuğril Taberistan ve Gurgan'ı fethetti ve Mardavij ibn Bishui'yi bölgenin valisi olarak atadı. 1042/3'te Ray ve Kazvin'i fethetti ve aynı zamanda Daylam'ın Justanid hükümdarı tarafından hükümdarlığı kabul edildi. Şamiran'ın Sallarid hükümdarı da kısa süre içinde onun derebeyliğini kabul etti. 1054 yılında Tuğril, Azerbaycan'ın Rawadid hükümdarı Ebu Mansur Vahsudan'ı otoritesini kabul etmeye zorladı. Tuğril'in adı hutbede (Cuma namazı) yer alırken, Vahsudan'ın bir oğlu, muhtemelen Ebu'l-Hayce Manuçihr, Selçuklu rehinesi olarak Horasan'a gönderildi. Aynı yıl Tuğril'in kuvvetleri Anadolu'da Bizanslılarla mücadele ediyordu. ⓘ
1055 yılında Abbasi Halifesi El-Kaim tarafından Bağdat'ı Buyidlerden geri almakla görevlendirildi. Üvey kardeşi İbrahim Yinal komutasındaki Türkmen güçlerinin isyanı ve Buyid güçlerinin çabaları, şehrin 1058'de Fatımi Halifesi'ne kaybedilmesine yol açtı. İki yıl sonra Tuğril, İbrahim'i yay kirişiyle bizzat boğarak isyanı bastırdı ve Bağdat'a girdi. Daha sonra Tebriz şehri yakınlarında Abbasi Halifesi'nin kızıyla evlendi. ⓘ
Ölüm ve veraset
Tuğril 4 Ekim 1063'te Ray'da yetmiş yaşında öldü. Çocuğu olmadığından, küçük yaştaki yeğeni Süleyman'ı (Çağrı Bey'in oğlu) halefi olarak tayin etmişti. Vezir Kunduri bu seçimi desteklemiş ve çocuğun naibi olarak yetkisini büyük ölçüde genişletmek için bunu önermiş olabilir. Verasete, Çağrı Bey'in daha yetkin ve büyük oğlu Alp Arslan itiraz etti; Alp Arslan babasının 1059'daki ölümünden beri Horasan'ı yönetiyordu. Alp Arslan hızla tüm imparatorluk üzerinde otoritesini kabul ettirdi ve hem Tuğril'in hem de Çağrı'nın topraklarına hükmeden ilk Selçuklu hükümdarı oldu. ⓘ
Aile
Eşlerinden biri Altun Jan Hatun'du. Muhtemelen Harezmli bir Türk kadınıydı ve Harezm Şahı Şah Melik ile evliydi ve ondan Anuşirvan adında bir oğlu vardı. Yaklaşık 1043 yılında evlendiler. Kadın 1061 yılında ölmüştür. Diğer eşi Akka Hatun'du. Tuğril'in ölümünden sonra Alp Arslan ile evlendi. Eşlerinden bir diğeri Ebu Kalicar'ın kızıydı. 1047-48 yıllarında evlendiler. Bir diğer eşi ise kardeşi Çağrı Bey'in dul eşi ve oğlu Süleyman'ın annesiydi. Çağri'nin 1060'taki ölümünden sonra evlendiler. Bir diğer eşi Sayida Hatun'du. Abbasi Halifesi El-Kaim'in kızıydı. Tuğril 1061'de Ray kadısını Bağdat'a göndererek onunla evlenmesini istedi. Evlilik sözleşmesi Ağustos-Eylül 1062'de Tebriz dışında, yüz bin dinarlık bir mehirle imzalandı. Mart-Nisan 1063'te Sultan'ın sarayına getirildi. Tuğril'in ölümünden sonra Alp Arslan onu 1064 yılında Bağdat'a geri gönderdi. 1094 yılında Halife El-Mustazhir, kendisini devirmek için entrika çevirmemesi için onu evinde kalmaya zorladı. 20 Ekim 1102 tarihinde öldü. ⓘ
Miras
Sultan Tuğril hiç kuşkusuz askeri bir dehaydı. Askeri seferleri fethettiği birçok devletin üretici güçlerine ciddi zararlar vermiş olsa da, Türklerin "Doğu ile Batı'yı" birbirine bağlayan ilk güçlü ortaçağ imparatorluğunun kurulmasının yolunu açmıştır. Geniş bir imparatorluğun kurulması sosyo-ekonomik, siyasi ve kültürel hayatta önemli değişikliklere yol açmıştır. Toprak sahibi aristokrasinin rolü belirgin bir şekilde arttı. Yavaş yavaş, yeni bir devlet yönetimi aygıtı ve sivil ve askeri yönetimden oluşan bir imparatorluk sistemi şekillendi. ⓘ
Tuğril'in fetihleri sadece ilhak edilen devletlerin halklarını değil, aynı zamanda yeni devletin kuruluşuna katılan göçebelerin yaşamlarını da etkiledi. Horasan, İran, Irak, Suriye, Transkafkasya ve Küçük Asya'ya yerleşen Oğuz-Türkmen boylarının hayatında gözle görülür değişiklikler meydana geldi. Sıkışık göçebe gruplarının yarı yerleşik ve yerleşik bir hayata ve tarıma geçişi gerçekleşti. Eski kabile bağları koptu; feodal ilişkiler daha da gelişmek için yeni bir teşvik aldı, ancak arkaik kurumların kalıntıları uzun süre kaldı. Selçuklu soyluluğu, fethedilen toprakların feodal aristokrasisiyle yavaş yavaş birleşmeye başladı. ⓘ
Hayatı
Vezirleri
- Ebu'l-Kasım Buzgânî (Cüveynî, Kevbânî, Sâlâr-ı Buzgân)
- Ebu'l-Feth Râzî
- Reisü'l-rüesâ Mikâil (Şaheb Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali b. Mikail)
- Ebu Ahmet Dihistânî Amrek
- Amîdülmülk Ebû Nasr el-Kündurî ⓘ
Atabeyleri
Doğan Avcıoğlu'nun Türklerin Tarihi kitabında belirttiğine göre, Prof. Altan Köymen, "Tuğrul Bey’in, Kürt, Arap, İranlı, Deylemli vs. 26 vasal Atabeyi bulunduğunu" hesaplamıştır. ⓘ
Popüler Kültürde Yeri
2021'de TRT 1'de yayınlamaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Barış Bağcı tarafından canlandırılmaktadır. ⓘ