Fenomen

Bir kibritin yanması gözlemlenebilir bir oluşum ya da olaydır ve bu nedenle bir fenomendir.

Bir fenomen (Yunanca: φαινόμενον, romanize: phainómenon, lit. 'görünen şey'; çoğul fenomen) gözlemlenebilir bir olaydır. Terim modern felsefi kullanımına, onu doğrudan gözlemlenemeyen noumenon ile karşılaştıran Immanuel Kant aracılığıyla girmiştir. Kant, felsefesinin bu bölümünde Gottfried Wilhelm Leibniz'den büyük ölçüde etkilenmiştir; burada fenomen ve noumenon birbiriyle ilişkili teknik terimler olarak kullanılmaktadır. Bundan çok daha önce, antik Yunan Pyrrhonist filozof Sextus Empiricus da fenomen ve noumenon'u birbiriyle ilişkili teknik terimler olarak kullanmıştır. ⓘ

Fenomen (Fransızca: phénomène veya görüngü), duyularla algılanabilen şey. Fenomen kelimesi, bazılarınca sadece şaşırtıcı şeyler için kullanılsa da, genel kullanımda böyle bir anlamı bulunmamaktadır. ⓘ

Yaygın kullanım

Popüler kullanımda, bir fenomen genellikle olağanüstü bir olayı ifade eder. Bu terim en yaygın olarak, ilk başta açıklamaya meydan okuyan veya gözlemciyi şaşırtan olaylara atıfta bulunmak için kullanılır. Görsel Söylem Sözlüğü'ne göre:

Sıradan dilde 'fenomen/olgu', not edilmeye ve araştırılmaya değer herhangi bir olayı, tipik olarak özel bir öneme sahip veya başka bir şekilde dikkate değer olan uygunsuz veya olağandışı bir olayı, kişiyi veya gerçeği ifade eder. ⓘ

Felsefe

Modern felsefi kullanımda fenomen terimi, yaşamın kendinde ve kendinde şeylerinden (noumena) farklı olarak duyularla deneyimlenen şeyler anlamına gelmiştir. Immanuel Kant (1770), Duyulur ve Akledilir Dünyanın Biçimi ve İlkeleri Üzerine başlıklı açılış tezinde, insan zihninin mantıksal dünya ile sınırlı olduğunu ve bu nedenle olayları yalnızca fiziksel görünümlerine göre yorumlayıp anlayabileceğini teorize eder. İnsanların yalnızca duyularının izin verdiği ölçüde çıkarım yapabileceğini, ancak gerçek nesnenin kendisini deneyimleyemeyeceğini yazmıştır. Bu, bir girdiler topluluğundan (ontoloji) beslenen bir iletişim kanalı (epistemoloji) açısından mantıklı olabilir, ancak bilge hayal gücünün uygulanması anlamında değil (Albert Einstein gibi, kısmi başarı). Dolayısıyla fenomen terimi, özellikle olağandışı veya ayırt edici öneme sahip süreç ve olaylar olmak üzere, araştırma ve incelemeyi hak eden her türlü olaya atıfta bulunur. ⓘ

Bilim

Dünya'daki (solda) bir mum alevi ile Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki (sağda) gibi mikro yerçekimi ortamındaki bir mum alevi arasında bir karşılaştırma.
Aynı yanma fenomeni gözlemlenmektedir, ancak farklı alev şekli ve renklenme fenomenleri de gözlemlenmektedir. ⓘ

Bulut odası fenomeni. Bilim insanları fenomenleri bazı hipotezleri geliştirmek ve bazen de bir teoriyi çürütmek için kullanırlar. Animasyonlu versiyona da bakınız.

Bilimsel kullanımda olgu, gözlemlemek, kaydetmek veya veri derlemek için alet kullanımı da dahil olmak üzere gözlemlenebilen herhangi bir olaydır. Özellikle fizikte, bir fenomenin incelenmesi, Isaac Newton'un ayın yörüngesine ve yerçekimine ilişkin gözlemleri veya Galileo Galilei'nin bir sarkacın hareketine ilişkin gözlemleri gibi madde, enerji veya zamanla ilgili ölçümler olarak tanımlanabilir. ⓘ

Doğa bilimlerinde olgu, gözlemlenebilir bir olay ya da olgudur. Genellikle bu terim, belirli bir olayın nedenleri dikkate alınmadan kullanılır. Fiziksel bir olguya örnek olarak ay yörüngesinin gözlemlenebilir bir olgusu veya bir sarkacın salınım olgusu verilebilir. ⓘ

Mekanik bir olgu, nesnelerin dengesi veya hareketi ile ilişkili fiziksel bir olgudur. Bazı örnekler Newton'un beşiği, motorlar ve çift sarkaçlardır. ⓘ

Sosyoloji

Grup olguları, genellikle organizmalar ve özellikle de insanlar olmak üzere belirli bir grup bireysel varlığın davranışlarıyla ilgilidir. Bireylerin davranışları genellikle bir grup ortamında çeşitli şekillerde değişir ve bir grup, sürü zihniyeti nedeniyle bir birey için mümkün olmayan kendi davranışlarına sahip olabilir. ⓘ

Sosyal olgular özellikle organizmalar ve insanlar için geçerlidir, zira öznel durumlar bu terimde örtük olarak yer alır. Bir gruba özgü tutumlar ve olaylar, grubun ötesinde etkilere sahip olabilir ve daha büyük toplum tarafından benimsenebilir ya da sapkın olarak görülebilir, cezalandırılabilir veya dışlanabilir. ⓘ

Felsefî anlamı

Felsefede somut, algılanabilir ve denenebilir olay ve nesne demektir. Bir nesne, olay ya da sürecin nesnel gerçekliğini vurgulayan bir ifadedir. Kant, fenomeni duyularla algılanamayan mutlak gerçek anlamında kullandığı numen terimine karşıt olarak, duyularla algılanabilen şeyler için kullanmıştır. Edmund Husserl'e göre ise fenomenolojinin ele aldığı konu, algısal ve deneysel nesneler dünyası değil, nesnelerin özüdür. ⓘ