Güyük
| Güyük Kağan ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Moğol İmparatorluğu'nun 3. Kağan-İmparatoru (Moğolların Yüce Hanı) Kralların Kralı Yuan Hanedanı İmparatoru (ölümünden sonra) | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Moğol İmparatorluğu'nun 3. Kağan-İmparatoru | |||||||||||||
| Reign | 24 Ağustos 1246 - 20 Nisan 1248 | ||||||||||||
| Taç Giyme Töreni | 24 Ağustos 1246 | ||||||||||||
| Öncül | Ögeday Kağan Töregene (naip olarak) | ||||||||||||
| Halef | Möngke Khan | ||||||||||||
| Doğan | 19 Mart 1206 Khamag Moğol | ||||||||||||
| Öldü | 20 Nisan 1248 (42 yaşında) Qum-Senggir, Sincan, Moğol İmparatorluğu | ||||||||||||
| Eş | Oghul Qaimish | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Ev | Borjigin | ||||||||||||
| Baba | Ögedei Khan | ||||||||||||
| Anne | Töregene | ||||||||||||
| Din | Tengrizm | ||||||||||||
Güyük (veya Kuyuk; Moğolca: Гүюг хаан, romanize edilmiştir: Güyug khaan, Orta Moğolca: 
güyüg qaγan; Çince: 貴由; pinyin: Guìyóu) (yak. 19 Mart 1206 - 20 Nisan 1248), Moğol İmparatorluğu'nun üçüncü Kağan-İmparatoru, Ögedey Han'ın en büyük oğlu ve Cengiz Han'ın torunudur. 1246'dan 1248'e kadar hüküm sürmüştür. ⓘ
Aynı zamanda naiplik görevi yapan annesi Töregene'nin siyasi manevraları sayesinde 1246'da toplanan kurultayda büyük kağan seçildi. Batı Hristiyanlığınca heretiklik olarak kabul edilen Nasturilikten büyük ölçüde etkilendi ve çevresine Hristiyan danışmanlar topladı. Hanlığa seçilişi Cengiz'in öteki torunu, Rusya fatihi ve Altın Orda Devleti'nin kurucusu Batu'nun tepkisini çektiyse de, erken ölümü Moğol İmparatorluğu'nun tümüyle parçalanmasını önledi. ⓘ
Görünüşü
Giovanni da Pian del Carpine'ye göre Güyük, "orta boylu, çok ihtiyatlı ve son derece kurnaz, tavırlarında ciddi ve sakin" biriydi. ⓘ
Erken dönem yaşamı
Güyük askeri eğitim aldı ve dedesi Cengiz Han ve daha sonra babası Ögeday Han (Cengiz'in 1227'de ölümünden sonra) altında bir subay olarak görev yaptı. Merkit klanından Oghul Qaimish ile evlendi. 1233 yılında Güyük, anne tarafından kuzeni Alchidai ve Moğol generali Tangghud ile birlikte, asi bir Jin yetkilisi olan Puxian Wannu'nun kısa ömürlü Dongxia Krallığı'nı birkaç ay içinde fethetti. Güyük'ün amcası Tolui'nin ölümünden sonra Ögedei, Tolui'nin dul eşi Sorghaghtani'ye oğlu Güyük ile evlenmesini teklif etti. Sorghaghtani, asıl sorumluluğunun kendi oğullarına karşı olduğunu söyleyerek teklifi reddetti. ⓘ
Güyük, aralarında kuzeni Batu ve üvey kardeşi Kadan'ın da bulunduğu diğer Moğol prensleriyle birlikte 1236-1241 yılları arasında Doğu ve Orta Avrupa'nın istilasına katıldı. Ryazan Kuşatması'nda ve Osetya'nın başkenti Maghas'ın uzun süren kuşatmasında birliklerine liderlik etmiştir. Fetih sırasında Güyük, zafer ziyafetinde Batu ile şiddetli bir şekilde tartıştı ve ona "Batu sadece sadağı olan yaşlı bir kadın" diye bağırdı. Güyük ve Çağatay'ın torunu Büri, ziyafetten hışımla çıktılar ve küfürler ederek uzaklaştılar. Haber Büyük Han'a ulaştığında, bir süreliğine Moğolistan'a geri çağrıldılar. Ögedey onları görmeyi reddetti ve oğlu Güyük'ü idam ettirmekle tehdit etti. Ögedey sakinleşti ve sonunda Güyük'ü gerine kabul etti. Ögedei, Güyük'ü eleştirdi, "Rusların kendi adamlarına ne kadar kötü davrandığın için mi teslim olduğunu sanıyorsun. ...Bir iki savaşçıyı ele geçirdiğin için savaşı kazandığını sanıyorsun. Ama tek bir oğlak bile ele geçiremediniz." Ögeday oğlunu aile içinde savaştığı ve askerlerine kötü davrandığı için sert bir şekilde azarladı. Güyük tekrar Avrupa'ya gönderildi. ⓘ
Bu arada Ögedey ölmüş (1241'de) ve dul eşi Töregene, oğlu Güyük'ü savunmak için kullandığı büyük nüfuz ve otoriteye sahip bir pozisyon olan naiplik görevini üstlenmişti. Batu, veraset üzerinde biraz etkisi olabilmesi için Avrupa'dan çekildi, ancak geciktirme taktiklerine rağmen Töregene, 1246'da Güyük'ün Han seçilmesini sağlamayı başardı. Cengiz Han'ın en küçük kardeşi Temüge, tahtı ele geçirmek için Büyük Hatun Töregene'yi tehdit ettiğinde, Güyük hemen konumunu güvence altına almak için Emil'den Moğolistan'a geldi. ⓘ
Tahta Çıkışı (1246)
Güyük'ün 24 Ağustos 1246'da Karakurum'daki Moğol başkenti yakınlarında yapılan tahta çıkış törenine çok sayıda yabancı elçi katıldı: Fransisken rahip ve Papa Innocent IV'ün elçisi Plano Carpini'li John ve Polonyalı Benedict; Vladimir Büyük Dükü Yaroslav II; Gürcistan tahtına aday olanlar; Ermenistan kralının kardeşi ve tarihçi Sempad the Constable; geleceğin Rum Selçuklu Sultanı Kılıç Arslan IV; ve Abbasi Halifesi Al-Musta'sim ve Delhi Sultanlığı'ndan Ala ud din Masud'un elçileri. Plano Carpini'den John'a göre, Güyük'ün büyük bir kurultayda ya da kabilelerin diyetinde resmi olarak seçilmesi, Sira Orda ya da "Sarı Köşk" olarak adlandırılan bir kampta, Asya ve Doğu Avrupa'nın her yerinden gelen, saygı, haraç ve hediyeler taşıyan 3.000 ila 4.000 ziyaretçiyle birlikte gerçekleşmiştir. Daha sonra civardaki "Altın Ordu" adı verilen başka bir kampta resmi tahta çıkışa tanıklık ettiler ve ardından imparatora takdim edildiler. Musul, bu meclise elçiler göndererek ona boyun eğdi. ⓘ
Papalık elçisi Plano Carpini'li John, Avrupa'nın Katolik krallıklarına yönelik Moğol saldırılarını protesto ettiğinde, Güyük, bu insanların Cengiz Han ve Ogedei Han zamanında Moğol elçilerini öldürdüklerini belirtti. Ayrıca "güneşin doğuşundan batışına kadar tüm toprakların Büyük Han'a tabi kılındığını" iddia ederek açık bir dünya fethi ideolojisi ilan etmiştir. Kağan, Papa Innocent IV'e Kilise ve Moğollar arasındaki ilişkiler üzerine bir mektup yazdı. "Samimi bir yürekle şunu söylemelisiniz: 'Sizin tebaanız olacağız; size gücümüzü vereceğiz'. Krallarınızla birlikte, istisnasız hep birlikte, bize hizmet etmek ve saygı göstermek için bizzat gelmelisiniz. Ancak o zaman itaatinizi kabul ederiz. Ve eğer Tanrı'nın emirlerine uymaz ve bizim emirlerimize karşı gelirseniz, sizi düşmanımız olarak biliriz." ⓘ
Bu zamana kadar, Toregene'nin Güyük'ün tahta çıkmasındaki rolüne rağmen, Güyük ve Toregene arasındaki ilişki önemli ölçüde bozulmuştu. Toregene'nin isteklerine karşı çıkan Güyük, Toregene'nin gözdesi Fatima'yı kardeşi Koden'e (Khuden) büyü yaptığı gerekçesiyle tutuklattı, işkence ettirdi ve idam ettirdi; Abd-ur-Rahman'ın da yolsuzluk yaptığı gerekçesiyle başı kesildi. Toregene döneminde atanan taşra yetkililerinden sadece Oirat yetkilisi Arghun Aqa kaldı. Toregene'nin kendisi de daha sonra, muhtemelen Güyük'ün emriyle öldü. Güyük, Temüge'nin davasını Orda Han ve Möngke tarafından soruşturttu ve onu idam ettirdi. Güyük, konumunu güvence altına almak için Çağatay Hanlığı'nın çocuk hanı Qara Hülëgü'nün yerine en sevdiği kuzeni Yesü Möngke'yi getirdi. Ayrıca babasının memurları Mahmud Yalavaç, Mesud Bey ve Çinçay'ı eyaletlerdeki görevlerine iade etti. ⓘ
Hükümdarlık Dönemi (1246-1248)
Güyük, annesi naibin popüler olmayan birkaç fermanını tersine çevirdi ve şaşırtıcı derecede yetenekli bir han oldu; Bağdat'a ve İsmaililere saldırı hazırlığı için İran'a Eljigidei'yi atadı ve Song Hanedanlığı'na karşı savaşı sürdürdü. Yine de güvensizdi ve önceki rejimin birkaç yüksek rütbeli memurunu vatana ihanetten idam ettirerek tebaasının hoşnutsuzluğunu kazandı. Selçuklu prensleri Rum Sultanlığı'nın tahtı için durmaksızın mücadele ettiler. İzzeddin tarafından hor görülen Rükneddin Kılıç Arslan IV Moğolistan'a geldi. Güyük, İz-ad-Din Kaykaus II'nin yerine Rükneddin'in tahta çıkarılmasını emretti. Bu kararı uygulamak için 2.000 Moğol askeriyle bir darugaçi gönderildi. David Narin ve David Ulu Karakurum'da Güyük'ün huzuruna çıktıklarında, Güyük David Ulu'yu kıdemli kral yaptı ve Gürcistan Krallığı'nı aralarında paylaştırdı. Moğollar ve Kilikya Ermenistanı arasında 1243 yılında imzalanan antlaşmadan sonra, kral I. Hetoum kardeşi Sempad'ı Karakurum'daki Moğol sarayına göndermiş ve 1247 yılında Kilikya Ermenistanı'nın Moğol İmparatorluğu'nun bir vasal devleti olarak kabul edileceği resmi bir anlaşma yapmıştır. Ermenistan'ın gönüllü teslimiyeti nedeniyle Sempad bir Moğol eşi aldı ve krallığı Moğol gözetmenlerinden ve vergiden kurtuldu. Güyük, Abbasilerin ve İsmaililerin tam teslimiyetini talep etti. Güyük Han, Abbasi Halifeliğinin sinirli direnişinden Baycu'yu sorumlu tuttu. ⓘ
Güyük, imparatorluk çapında bir nüfus sayımı yapılmasını emretti. 1246'da Güyük'ün fermanıyla her şeye 1⁄30 ila 1⁄10 arasında değişen vergiler kondu ve Gürcistan ve Ermenistan'daki erkeklerden 60 gümüş dramlık ağır bir baş vergisi alındı. Büyük Han, büyük darugaçi ile baş kâtiplik görevlerini birbirinden ayırdı. Güyük, babasının kheshig'inin yarısını kendisi için aldı. Onun yönetimi altında Uygur yetkililer, Kuzey Çinlileri ve Müslümanları bir kenara iterek egemenliklerini artırdılar. Güyük, oldukça asık suratlı ve hastalıklı olmasına rağmen katı ve zeki bir kişiydi ve kötü içki alışkanlığı sağlığını daha da kötüleştirdi. ⓘ
Güyük, Amuqan'ı Kore'ye gönderdi ve Moğollar Temmuz 1247'de Yiom-ju yakınlarında kamp kurdular. Goryeo kralı Gojong'un başkentini Ganghwa Adası'ndan Songdo'ya taşımayı reddetmesinin ardından Amuqan'ın kuvvetleri 1250 yılına kadar Kore Yarımadası'nı yağmaladı. ⓘ
Batu, Güyük'ün seçilmesini desteklemese de, gelenekçi biri olarak Büyük Han'a saygı duydu ve Andrey ile Aleksandr Nevski'yi babalarının ölümünden sonra 1247'de Moğolistan'daki Karakurum'a gönderdi. Güyük, Andrey'i Vladimir-Suzdal Büyük Prensi ve Aleksandr'ı Kiev Prensi olarak atadı. 1248'de Batu'dan kendisiyle görüşmek üzere Moğolistan'a gelmesini talep etti, bu bazı çağdaşların Batu'nun tutuklanması için bir bahane olarak gördüğü bir hareketti. Batu emre uyarak büyük bir orduyla yaklaştı. Güyük batıya doğru ilerlediğinde, Sorghaghtani Batu'yu Jochidlerin hedefi olabileceği konusunda uyardı. ⓘ
Hesaplaşma hiçbir zaman gerçekleşmedi - Güyük yolda, günümüz Qinghe İlçesi, Sincan, Çin'de öldü. Güyük zehirlenmiş olabilir, ancak bazı modern tarihçiler sağlığı bozulduğu için doğal nedenlerle öldüğüne inanmaktadır. Rubrucklu William'a göre Şiban ile girdiği şiddetli bir kavgada öldürülmüştür. Dul eşi Oghul Qaimish naip olarak görevi devraldı, ancak veraseti ailenin kendi kolu içinde tutamayacaktı. Möngke 1251 yılında Han olarak başa geçti. ⓘ
Eşleri, cariyeleri ve çocukları
Güçlü Moğol erkeklerinin çok sayıda karısı ve cariyesi olması yaygındı, ancak Güyük'ün kaç karısı veya cariyesi olduğu bilinmemektedir. ⓘ
Oghul Qaimish (baş karısı) ile:
- Hoca
- Naqu ⓘ
İmparatoriçe Naimanzhen (乃蠻真皇后) ⓘ
Cariye Wuwuerheimishi ⓘ
Bilinmeyen eş veya cariye:
- Khokhoo
- Babahaer
- Yelimishi ⓘ
Miras
Güyük'ün ölümünün dünya tarihi üzerinde derin bir etkisi oldu. Güyük, Moğol gücünü Avrupa'ya karşı kullanmak istiyordu ancak erken ölümü Moğol kuvvetlerinin Avrupa'nın batısına doğru ilerlemesini engelledi. Güyük'ün ölümünün ardından Moğol aile politikaları, Moğol çabalarının Kubilay Han döneminde fethedilen Güney Çin'e yönelmesine neden olmuştur. ⓘ
Kubilay Han 1271 yılında Yuan Hanedanlığını kurduğunda, Güyük Han'ı resmi kayıtlara Dingzong (Çince: 定宗) olarak geçirmiştir. ⓘ