Gelibolu

Gelibolu ⓘ
Bölge
Çanakkale Boğazı üzerindeki Gelibolu Limanı
Gelibolu'nun Çanakkale İli içindeki konumu.
Gelibolu Gelibolu'nun Konumu Gelibolu Gelibolu (Marmara) Gelibolu Gelibolu (Avrupa)
Koordinatlar: 40°24′50″N 26°40′13″E
Ülke	Türkiye
Bölge	Marmara
İl	Çanakkale
Hükümet
- Belediye Başkanı	M. Mustafa Özacar (CHP)
- Vali	Hakan Kılınçkaya
Alan
- Bölge	824,99 km2 (318,53 sq mi)
Yükseklik	0 m (0 ft)
Nüfus  (2012)
- Kentsel	29,998
- Bölge	44,315
- Bölge yoğunluğu	54/km2 (140/q mi)
Saat dilimi	UTC+2 (EET)
- Yaz (DST)	UTC+3 (EEST)
Posta kodu	17500
Alan kodu(ları)	286
Plaka	17
Web sitesi	www.gelibolu.bel.tr www.gelibolu.gov.tr

Gelibolu, Gelibolu olarak da bilinir (Yunanca: Καλλίπολις, Kallipolis, "Güzel Şehir"), Türkiye'nin Avrupa yakasında Doğu Trakya'da, Çanakkale Boğazı üzerinde kendi adıyla anılan yarımadanın güney kıyısında, diğer kıyıdaki Lapseki'ye 3 kilometre (1,9 mil) uzaklıkta, Marmara Bölgesi'nin Çanakkale iline bağlı bir belde ve ilçenin adıdır. ⓘ

Gelibolu, Çanakkale ilinde bulunan bir ilçe. Çanakkale Boğazı'nın Avrupa tarafında kuruludur. ⓘ

Anzak Koyu, Gelibolu ⓘ

Tarihçe

Çanakkale, Lapseki ve Gelibolu'nun yer aldığı Çanakkale Boğazı haritası. ⓘ

M.Ö. 5. yüzyılda kurulan Makedon şehri Callipolis, çeşitli hükümdarlar için bir deniz üssü olarak zengin bir tarihe sahiptir. ⓘ

İmparator I. Justinianus Gelibolu'yu tahkim etmiş ve burada bazı Bizans kalıntılarının hala görülebildiği mısır ve şarap için önemli askeri depolar kurmuştur. Konstantinopolis'in 1204 yılında Latinler tarafından ele geçirilmesinden sonra Gelibolu Venedik Cumhuriyeti'nin yönetimine geçmiştir. Cenevizliler 1294 yılında civardaki bir Venedik kuvvetini yenilgiye uğratmıştır. Roger de Flor komutasındaki Almogavarlardan oluşan Katalan Kumpanyası 1306'da buraya yerleşti ve liderlerinin ölümünden sonra neredeyse tüm halkı katletti; Venedik ve Bizans İmparatorluğu'nun müttefik birlikleri tarafından boşuna kuşatıldılar ve 1307'de surları söktükten sonra geri çekildiler. Şehrin savunması bir depremde hasar gördükten sonra, 1354 yılında Türkler tarafından fethedildi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki ilk kalesi oldu. Sultan I. Bayezid (1389-1403) burada halen görülebilen bir kale ve kule inşa ettirmiştir. 1416 yılında Pietro Loredan komutasındaki Venedikliler burada Türkleri yenilgiye uğratmıştır. Gelibolu, İslam yazarları Ahmed Bican (ölümü 1466) ve kardeşi Mehmed Bican'ın (ölümü 1451) mezarlarına atıfta bulunan "Trakya krallarının mezarlarının" bulunduğu yerdir. ⓘ

Gelibolu limanından bir görünüm ⓘ

Liman yakınındaki tarihi binalar ⓘ

Osmanlı dönemi boyunca Gelibolu Sancağı'nın başkenti ve Kapudan Paşa Eyaleti'nin asıl merkezi olan kasaba, 1864-1920 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Edirne Vilayeti'ne bağlıydı. 1904 yılında Kallipolis Rum piskoposluğu metropolitliğe yükseltilmiş ve Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi'ne bağlanmıştır. ⓘ

17. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar Gelibolu'da, İspanyol Engizisyonundan kaçanların torunları olan nispeten çok sayıda Sefarad Yahudisi yaşamıştır. ⓘ

1854 yılında şehir, Kırım Savaşı sırasında 1357'den kalma savunma yapılarını güçlendiren müttefik Fransız ve İngiliz orduları tarafından işgal edildi. Birçok asker burada koleradan ölmüş ve yerel bir mezarlığa gömülmüştür. Gelibolu'daki toplar, Rusların İstanbul'u ele geçirme tehdidi karşısında daha fazla tahkimatın yapıldığı 1878 yılına kadar Marmara Denizi'ni korumuştur. ⓘ

Bulgar Ordusu Birinci Balkan Savaşı sırasında Gelibolu'yu tehdit etmiş ve 1912'de Bolayır'a kadar ilerlemiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında yarımada ve kasaba bir dizi unutulmaz savaşa sahne olmuştur (bkz. Gelibolu Seferi). Kasaba 1920-1922 yıllarında Yunan ordusu tarafından işgal edilmiş ve nihayet 1923 yılında Lozan Antlaşması uyarınca Türkiye'ye iade edilmiştir. Yarımadanın batı kıyısındaki İmroz adası gibi Gelibolu'da da antik çağlardan I. Dünya Savaşı'na kadar Rum nüfus çoğunluktaydı. 1923 tarihli Türk ve Rum Nüfus Mübadelesine İlişkin Sözleşme'nin 2. maddesinde muaf tutulmuş, ancak Rum nüfus Kurtuluş Savaşı sırasında sürülmüş ya da öldürülmüştür. 1922-1926 yılları arasında il merkezi olan kasaba Gelibolu, Eceabat, Keşan (Enez 1953'ten önce Keşan'a bağlıydı) ve Şarköy ilçelerine bağlıydı. ⓘ

Gelibolu'nun ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu bilinmemektedir. Ancak ilçenin geçmişinin Troya kenti kadar eski olduğu varsayılmaktadır. Yörenin eski adı "Critote"dir. Antik Çağ'da Keltler tarafından iskan edildiği için Eski Yunanca'da "Galliopolis" olarak adlandırılmıştır: Galli (Kelt) + polis (şehir)= Keltler'in şehri. Bu isim, Türkçeye de Gelibolu olarak geçmiştir. ⓘ

Günümüzde Fransa, Belçika, İsviçre ve Ren kıyılarını içine alan bölgeyi ele geçirmiş ve Romalılar tarafından bu bölgeye Galya, halkına da Galatlar adı verilmiş. ⓘ

Galatlar olarak adlandırılan bu savaşçı halk MÖ 281 yıllarında Trakya Krallığı'nın içinde bulunduğu bocalama döneminde Balkanlar'a, Çanakkale ve boğazlar üzerinden Anadolu'ya geçmişler. MÖ 278 yılında Anadolu'da Sakarya ve Kızılırmak havzasını kapsayan bölgeye de "Galatia" adı verilmiş. ⓘ

Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Dağdeviren'in yazdığı 1892 tarihli salnameye göre; ⓘ

Gelibolu Sancağı'na bağlı olan, Gelibolu’dan başlayarak İstanbul civarında son bulan bu coğrafyaya eskiden “Trasya” adı verilirdi. ⓘ

Sancak olarak 6457 evde 25889 Müslüman, 13831 evde 64029 Gayrimüslim, toplamda 89918 nüfus vardır. ⓘ

Gelibolu kazası, Eceabat ve Evreşe adlı iki resmi, Bolayır ve Tayfur adlı iki fahri nahiye müdürlüğü ve kaza olarak 3608 evde 13691 Müslüman, 4768 evde 21780 Rum, 188 evde 1032 Bulgar ve 210 evde 1756 Yahudi, toplamda 38259 nüfusa sahiptir. ⓘ

Eski eserlerden, iç limanda onarılan bir havuz ve bir kule, 12 cami, 4 mescit, 2 medrese, 1 Dar-ül kur’a, 1 lise, 7 ilkokul, 1 kütüphane, 6 kilise, 2 havra, 11 tekke, Abdülhamit tarafından genişletilmiş bir Mevlevîhane, 1 muvakkithane, saat kulesi, hükûmet konağı, adliye, belediye, jandarma, askeri karantina daireleri, gazino, gazhane, reji dairesi, 10 fabrika, 1 otel, 4 han, 7 hamam, 19 yel değirmeni, 1 kiremithane ve Hamidiye adında bir asker hastanesi vardır. ⓘ

Gelibolu kasabasında 22 el tezgahı vardır. Bunların 3'ünde yılda 3.000 zira kazmir, diğer 19'unda yılda 112.000 zira yelken bezi dokunur. ⓘ

Piskoposluk

Gelibolu'nun deniz feneri yakınındaki sahil şeridi ⓘ

Gelibolu'da Atatürk Heykeli ⓘ

Roma'nın Europa eyaletinin başkenti ve metropolitliği olan Heraclea'ya bağlı bir Hıristiyan piskoposluğu. Mevcut belgeler Doğu-Batı Bölünmesi'nden önceki döneme ait üç piskoposun adını vermektedir: 431'de Efes Konsili'ne katılan Cyrillus; 536'da Konstantinopolis Patriği Menas'ın Konstantinopolis'in Miafizit Patriği I. Anthimus'u kınamak için düzenlediği sinodda yer alan Harmonius; İkinci İznik Konsili'ne (787) katılan Melchisedec. ⓘ

Piskoposluk, 1923 yılında Yunanistan ile Türkiye arasında gerçekleşen nüfus mübadelesine kadar Rum Ortodoks Kilisesi'ne bağlı bir makam olarak kalmaya devam etmiştir. Le Quien, 14. ve 15. yüzyıllarda yaşamış olan bu piskoposlardan üçünden bahsetmektedir. Kallipolis'te 13. yüzyılın başlarından itibaren Latin Kilisesi piskoposları da görev yapmıştır. ⓘ

Artık bir yerleşim piskoposluğu olmayan Callipolis, bugün Katolik Kilisesi tarafından bir titular see olarak listelenmiştir. ⓘ

Bilinen piskoposlar

• Cyrillus fl. 431
• Harmonius fl. 538
• Melchisedec fl. 787
• Joseph
• Paulus
• Alexius ⓘ

Titüler Katolik piskoposlar

• Heinrich Kratz, O.Hosp.S.J.H., 28 Ocak 1484'te atandı
• Edward, 1494'te atandı
• Diego, 21 Ağustos 1507'de atandı; 1509'da öldü
• John Young, piskopos olarak atandı 3 Temmuz 1513; 28 Mart 1526'da öldü
• Petrus Deodato, O.F.M., 13 Şubat 1638'de atandı; 15 Haziran 1641'de Sardica (Sredek, Sofya) Piskoposu oldu
• James Smith, 28 Ocak 1688'de atandı; 13 Mayıs 1711'de öldü
• Hyacinthus Archiopoli, 1757'de atandı; 7 Nisan 1789'da öldü
• Giuseppe Menditto, 23 Haziran 1828'de atandı
• John Bernard Fitzpatrick, 21 Kasım 1843'te atandı; 11 Ağustos 1846'da Boston, Massachusetts Piskoposu oldu
• Jean-Benoît Truffet, C.S.Sp., 11 Aralık 1846'da atandı; 23 Kasım 1847'de öldü
• Jean-René Bessieux, C.S.Sp., 20 Haziran 1848'de atandı; 30 Nisan 1876'da öldü
• Rosario Maria Frungillo, 31 Aralık 1877'de atandı; 5 Şubat 1886'da öldü
• Vincenzo Molo, 20 Eylül 1887'de atandı; 15 Mart 1904'te öldü
• Karel Wisnar, 14 Kasım 1904'te atandı; 18 Nisan 1926'da öldü
• José María Betanzos y Hormaechevarría, O.F.M., 17 Temmuz 1926'da atandı; 27 Aralık 1948'de öldü
• Joseph-Pierre-Albert Wittebols, S.C.I., 10 Mart 1949'da atandı; 10 Kasım 1959'da Wamba Piskoposu olarak atandı
• Bernard Schilling, S.V.D., 19 Aralık 1959'da atandı; 16 Haziran 1992'de öldü ⓘ

Gelibolu bugün

Gelibolu, günümüzde Çanakkale iline bağlı bir idari merkezdir. İlçenin nüfusu 44.697 olup, 28.326'sı ilçe merkezinde yaşamaktadır (2010 yılı itibariyle) Belediye başkanı Münir Mustafa Özacar'dır (CHP). Gelibolu sardalya konserveciliği ile tanınır. ⓘ

Önemli kişiler

• Piri Reis (1465-1555 civarı), Türk haritacı ve coğrafyacı
• Ahmed Bican Yazıcıoğlu (ö. 1466 civarı), Bayramiyeli derviş ve yazar
• Mustafa Âlî (1541-1600), Türk tarihçi
• Sofia Vembo (1910-1978), Yunan şarkıcı ⓘ

Ulaşım

Trakya'dan yarımadaya yalnızca Keşan'dan ana yolla veya Tekirdağ, Şarköy'den küçük dağ yollarından ve Anadolu'dan Lapseki'den Gelibolu'ya ve Çanakkale'den Eceabat'a vapurla veya 1915 Çanakkale Köprüsü ‘den geçerek ulaşılır. ⓘ

Gökçeada‘dan (Yunanca: "İmbros") Gelibolu’ya vapurla ulaşılır. ⓘ

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır ⓘ
1940	44.300	12.713	31.587
1945	54.097	16.496	37.601
1950	31.197	9.893	21.304
1955	35.613	12.341	23.272
1960	36.453	12.945	23.508
1965	35.431	12.945	22.486
1970	36.909	14.716	22.193
1975	35.288	13.466	21.822
1980	37.199	14.721	22.478
1985	40.013	16.715	23.298
1990	40.020	18.670	21.350
2000	46.226	23.127	23.099
2007	47.252	31.246	16.006
2008	44.623	27.160	17.463
2009	45.853	28.989	16.864
2010	44.697	28.326	16.371
2011	45.327	30.273	15.054
2012	44.315	29.998	14.317
2013	43.345	27.927	15.418
2014	44.851	28.962	15.889
2015	44.131	29.151	14.980
2016	43.886	29.276	14.610
2017	44.079	29.843	14.236
2018	44.809	30.341	14.468
2019	44.346	30.394	13.952
2020	43.581	31.041	12.540

Saros'un uzaydan çekilmiş fotoğrafı ⓘ