Voyvoda

Voyvoda (/ˈvɔɪˌvoʊd/, voievod, voevod, voivoda, vojvoda veya wojewoda olarak da yazılır), Erken Orta Çağ'dan beri Orta, Güneydoğu ve Doğu Avrupa'da askeri lider veya savaş ağasını ifade eden bir unvandır. Öncelikle Romenlerin yaşadığı devletlerin ortaçağ yöneticilerine ve Macar, Balkan ya da bazı Slav dillerini konuşan halkların vali ve askeri komutanlarına atıfta bulunur. ⓘ

Polonya-Litvanya Topluluğu'nda voyvoda, palatin ile birbirinin yerine kullanılmıştır. Rusya Çarlığı'nda voyvoda askeri bir valiydi. Tuna prenslikleri arasında voyvoda bir prenslik unvanı olarak kabul edilirdi. ⓘ

Voyvoda, Slav dillerinde kumandan ya da prens anlamına gelir. Osmanlı İmparatorluğu Eflak ve Boğdan'ı topraklarına katmadan önce bu ülkelerin kralları voyvoda adıyla anılmaktaydılar. Osmanlı İmparatorluğu zamanında aynı terim Eflak ve Boğdan vilayetlerinde Osmanlı Padişahına bağlı olarak hüküm süren Hristiyan hükümdarlar için de kullanılmaya devam etmiştir. Voyvodalar Osmanlı İmparatorluğu'nun kadrolarında sancak beylerine eşit konumdaydılar. ⓘ

Etimoloji

Voyvoda terimi iki kökten gelmektedir. Voi savaşmakla ilgilidir, vod ise Eski Slavcada lider anlamına gelir ve birlikte "savaş lideri" veya "savaş lordu" anlamına gelir. Latince çevirisi, hükümdarın vekili olarak görev yapan, askeri bir gücün baş komutanı için comes palatinus'tur. Erken Slavcada vojevoda, savaştaki askeri lider olan bellidux anlamına geliyordu. Terim, Slavca'dan etkilenen Romence, Macarca ve Arnavutça gibi Slav olmayan dillere de yayılmıştır. ⓘ

Tarihçe

Voyvoda Şapkası (hanedanlık armaları) ⓘ

Bizans İmparatorluğu döneminde, özellikle Balkanlar'da Slavca konuşan halkların askeri komutanlarına atıfta bulunulmuştur; Bulgar İmparatorluğu bölgede kalıcı olarak kurulan ilk Slav devletidir. Voevodas (Yunanca: βοεβόδας) unvanı ilk olarak 10. yüzyıl Bizans imparatoru Konstantin VII'nin De Administrando Imperio adlı eserinde Macar askeri liderlere atıfta bulunarak geçmektedir. ⓘ

Bu unvan ortaçağda da kullanılmıştır: Bohemya, Bosna, Bulgaristan, Hırvatistan, Yunanistan, Macaristan, Makedonya, Moldavya, Polonya, Rügen, Rus İmparatorluğu, Ukrayna, Sırbistan, Transilvanya ve Eflak. Geç Ortaçağ'da voyvoda, Latince tercümesi bir askeri gücün baş komutanı için palatinus olarak gelir ve hükümdara vekalet eder, giderek Polonya, Macaristan ve Çek topraklarında ve Balkanlar'da bölge valilerinin unvanı haline gelmiştir. ⓘ

Yunanistan'daki Osmanlı idaresi sırasında, Atina'nın Osmanlı Voyvodası, Hadrian'ın antik Gymnasium'unda ikamet etmiştir. ⓘ

Voyvodina Sırp Özerk Vilayeti, Stevan Šupljikac'ın Voyvoda veya Dük olduğu ve daha sonra Sırbistan Voyvodalığı ve Temeşvar Banat'ı olan Sırp Voyvodina'sından gelmektedir. ⓘ

Askeri rütbe

Voyvoda rütbesi için apoletler (Sırbistan Krallığı ve Yugoslavya Krallığı) ⓘ

Sırbistan Krallığı'nda ve daha sonra Yugoslavya Krallığı'nda en yüksek askeri rütbe Voyvoda idi. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, yeni kurulan Yugoslav Halk Ordusu kraliyet rütbe sistemini kullanmayı bıraktı ve bu isim kullanılmaz hale geldi. ⓘ

Asalet unvanı ve il valiliği

Voyvodanın askeri liderlikten bölgesel yönetimde (Yerel yönetim) yüksek rütbeli bir sivil role geçişi, Geç Orta Çağ'da Slavca konuşan ülkelerin çoğunda ve Balkanlar'da meydana gelmiştir. Bu ülkeler arasında Bulgaristan, Bohemya, Moldavya ve Polonya da vardı. Dahası, Çek topraklarında ve aynı zamanda Balkanlar'da, dux, Duke veya Prince'e karşılık gelen aristokratik bir unvandı. Balkanlar'da soyluluğun varlığına ilişkin tartışmalara rağmen İliryum'un birçok soylu ailesi hala bu unvanı kullanmaktadır. ⓘ

Polonya-Litvanya Topluluğu

16. yüzyıl Polonya ve Litvanya'sında wojewoda, senatörlük rütbesine sahip bir yurttaşlık göreviydi ve ne kalıtsaldı ne de soyluluk unvanıydı. Yetkileri ve görevleri bulunduğu yere bağlıydı. En az zahmetli rol Ruthenia'da iken en güçlü wojewoda Kraliyet Prusyası'ndaydı. Rol, kraliyet topraklarında idari bir gözetmen olarak başladı, ancak yetkileri büyük ölçüde törenseldi. Zamanla yerel ve ulusal meclisler olan Sejm'de bir temsilci haline geldi. Askeri işlevleri tamamen kitlesel bir seferberliği denetlemeye indirgendi ve pratikte ağırlık ve ölçü denetçisinden biraz daha fazlası haline geldi. ⓘ

Bu göreve atamalar 1775 yılına kadar genellikle Kral tarafından yapılıyordu. Bunun istisnaları Polock ve Vitebsk voyvodalarıydı ve bunlar hükümdar tarafından onaylanmak üzere erkek seçmenlerden oluşan yerel bir oylama ile seçiliyorlardı. 1791'de bu usulün tüm ülkede uygulanmasına karar verildi ancak 18. yüzyılda Polonya'nın bölünmesi bu uygulamaya son verdi. Polonya voyvodaları, kendi bölgelerinde aynı anda bakanlık veya diğer sivil makamlarda bulunmalarını engelleyen Uyumsuzluk Kanunu'na (1569) tabiydi. ⓘ

Bu rol, Polonya'nın 1918'de bağımsızlığını kazanmasının ardından İkinci Polonya Cumhuriyeti döneminde yeniden canlandırılmıştır. ⓘ

Modern Polonya

Voyvodalar, voyvodalıkların yetkilileri ve kendi kendini yöneten yerel konseylerin gözetmenleri olarak, yerel seçmenlere değil, merkezi hükümetin Bakanlar Kurulu'nun temsilcileri/elçileri olarak bugün Polonya'da yerel yönetimde bir role sahip olmaya devam etmektedir. Bakanlar Kurulu Başkanı tarafından atanırlar ve başlıca görevleri arasında bütçe kontrolü ve idari kanunun denetimi yer alır. ⓘ

Osmanlı İmparatorluğu

Muhammed Ruşen Efendi, Osmanlı Atina Voyvodası, 1827 ⓘ

Osmanlı İmparatorluğu'nun bazı eyaletlerinde ve vasal devletlerinde voyvoda unvanı üst düzey yöneticiler ve yerel yöneticiler tarafından kullanılıyordu. Bu durum özellikle imparatorluğun kuzey sınırlarını koruyan ve Rum Fenariotes tarafından yönetilen Tuna Beyliklerinde yaygındı. Atina'nın baş Osmanlı yöneticisi de Voyvoda olarak adlandırılırdı. Bu unvana sahip olanlardan biri olan Hacı Ali Haseki, Atina'nın hem Rum hem de Türk sakinlerini kızdırdıktan ve Babıali'de güçlü düşmanlar edindikten sonra 1795'te sürgüne gönderilip idam edilmeden önce beş ayrı kez voyvodalık yapmıştır. ⓘ

Popüler kültürde

Progresif metal grubu Voivod adını Michel Langevin'in "post-apokaliptik bir vampir" hakkındaki öyküsünden almıştır. Birçok vampir hikâyesine ilham veren Vlad III Drakula, Eflak Voyvodasıydı. Bu unvanın Langevin'in karakterinin ve daha sonra grubunun adının kaynağı olması muhtemeldir. ⓘ