Yuhanna
Aziz Havari Yuhanna ⓘ | |
|---|---|
 Aziz Aidan Katedrali, Enniscorthy'de Havari Yuhanna'nın vitray resmi | |
| Havari ve Evangelist, İlahiyatçı | |
| Doğan | c. MS 6 Bethsaida, Celile, Roma İmparatorluğu |
| Öldü | c. MS 100 (93-94 yaşlarında) yeri bilinmiyor, muhtemelen Efes, Roma İmparatorluğu (günümüz Selçuk, İzmir, Türkiye) |
| Saygıdeğer | Azizlere saygı gösteren tüm Hıristiyan mezhepleri İslam (İsa'nın havarilerinden biri olarak adlandırılır) |
| Kanonlaştırıldı | Cemaat öncesi |
| Şölen | 27 Aralık (Roma Katolik, Anglikan) 26 Eylül (Doğu Ortodoks) |
| Nitelikler | Kitap, kadeh içinde bir yılan, kazan, kartal |
| Patronaj | Aşk, sadakat, dostluklar, yazarlar, kitapçılar, yanık kurbanları, zehir kurbanları, sanat tacirleri, editörler, yayıncılar, kâtipler, incelemeler, akademisyenler, ilahiyatçılar |
| Etkiler | İsa |
| Etkilenmiş | Antakyalı Ignatius, Polycarp, Hierapolisli Papias, Odes of Solomon? |
Havari Yuhanna (Eski Yunanca: Ἰωάννης; Latince: Iohannes c. MS 6 - c. MS 100) ya da Aziz Sevgili Yuhanna, Yeni Ahit'e göre İsa'nın On İki Havarisinden biriydi. Genellikle en genç havari olarak listelenen Yuhanna, Zebedi ve Salome'nin oğluydu. Kardeşi, On İki Havari'den bir diğeri olan Yakup'tur. Kilise Babaları onu Evangelist Yuhanna, Patmoslu Yuhanna, Yaşlı Yuhanna ve Sevgili Öğrenci olarak tanımlar ve diğer havarilerden daha uzun yaşadığına ve doğal nedenlerle ölen tek kişi olduğuna tanıklık ederler, ancak modern bilim adamları bu iddiaların doğruluğu konusunda bölünmüşlerdir. ⓘ
Havari Yuhanna geleneksel olarak Yuhanna İncili'nin yazarı olarak kabul edilir ve birçok Hıristiyan mezhebi de onun Yeni Ahit'in diğer birkaç kitabının (üç Johannine mektubu ve Vahiy Kitabı, Yuhanna İncili ile birlikte Johannine eserleri olarak adlandırılır) yazarı olduğunu, Evangelist Yuhanna, Yaşlı Yuhanna ve Patmoslu Yuhanna'dan ayırt edilip edilmediğine veya onlarla özdeşleştirilip özdeşleştirilmediğine bağlı olarak kabul etmiştir. ⓘ
Johannine eserlerinin yazarlığı geleneksel olarak Havari Yuhanna'ya atfedilse de, çağdaş akademisyenlerin sadece bir azınlığı onun İncil'i yazdığına inanmakta ve çoğu hiçbirini yazmadığı sonucuna varmaktadır. Havari Yuhanna'nın Johannine eserlerinden herhangi birini yazıp yazmadığına bakılmaksızın, çoğu bilgin üç mektubun da aynı yazar tarafından yazıldığı ve mektupların Vahiy Kitabı ile aynı yazara sahip olmadığı konusunda hemfikirdir, ancak bilginler arasında mektupların yazarının İncil'in yazarından farklı olup olmadığı konusunda yaygın bir anlaşmazlık vardır. ⓘ
Yeni Ahit'te Yuhanna'ya yapılan atıflar
Havari Yuhanna, Zebedi'nin oğlu ve Büyük Yakup'un küçük kardeşiydi. Kilise geleneğine göre anneleri Salome'ydi. Yine bazı geleneklere göre, Salome İsa'nın annesi Meryem'in kız kardeşiydi, bu da Salome'yi İsa'nın teyzesi, oğulları Havari Yuhanna ve Yakup'u da İsa'nın kuzenleri yapıyordu. ⓘ
Havari Yuhanna'nın geleneksel olarak Yuhanna 1:35-39'da anlatılan, Vaftizci'nin İsa'yı "Tanrı Kuzusu" olarak işaret ettiğini duyduktan sonra İsa'yı takip eden ve günü onunla geçiren iki öğrenciden biri olduğuna inanılır (diğeri Andreas'tır). Bu nedenle, bazı gelenekler bu bölümde adı geçmese de, onun ilk olarak Vaftizci Yahya'nın öğrencisi olduğuna inanır. ⓘ
Sinoptik Müjdeler'e göre (Matta 4:18-22; Markos 1:16-20; Lk 5:1-11), Zebedi ve oğulları Celile Denizi'nde balık tutarlar. İsa daha sonra Petrus, Andreas ve Zebedi'nin iki oğlunu kendisini takip etmeleri için çağırır. Yakup ve Yuhanna On İki Havari arasında sayılır. İsa bu ikiliden "Boanerges" ("gök gürültüsünün oğulları" olarak çevrilmiştir) diye söz etmiştir. Bir İncil öyküsü, kardeşlerin misafirperver olmayan bir Samiriyeli kasabasına gökten ateş yağdırmak istediklerini, ancak İsa'nın onları nasıl azarladığını anlatır. Yuhanna, şehit olarak ölen ilk Havari olan Yakup'un şehit edilmesinden sonra bir nesil daha yaşadı. ⓘ
Yuhanna'ya yapılan diğer atıflar
_-_WGA7025.jpg)
Petrus, Yakup ve Yuhanna Yairus'un kızının diriltilmesine tanıklık eden tek kişilerdi. Üçü de Başkalaşım'a tanıklık etmiş ve aynı üçü Getsemani'deki Acı'ya diğer Havarilerden daha yakından tanıklık etmişlerdir. Yuhanna, İsa'ya, öğrenci olmayan birinin İsa'nın adıyla cinleri çıkarmasını 'yasakladıklarını' bildiren öğrenciydi ve İsa'nın 'bize karşı olmayan bizim tarafımızdadır' demesine neden oldu. ⓘ
İsa son Fısıh yemeğinin (Son Akşam Yemeği) hazırlıklarını yapmaları için kente sadece Yuhanna ve Petrus'u göndermiştir. ⓘ
Birçok gelenek Yuhanna İncili'ndeki "sevgili öğrenciyi" Havari Yuhanna olarak tanımlar, ancak bu tanımlama tartışmalıdır. Yemekte "İsa'nın sevdiği öğrenci" İsa'nın yanında otururdu. Yemekte sedirlere yaslanmak âdettendi ve bu öğrenci İsa'ya yaslanmıştı. Gelenek bu öğrenciyi Yuhanna olarak tanımlar. İsa'nın tutuklanmasından sonra Petrus ve "diğer öğrenci" (geleneğe göre Yuhanna) onu başrahibin sarayına kadar izlediler. Havariler arasında sadece "sevgili öğrenci", İsa'nın yanında, çarmıhın dibinde, mür taşıyıcıları ve diğer birçok kadınla birlikte kalmıştır. İsa'nın Çarmıh'tan verdiği talimatı izleyen sevgili öğrenci, İsa'nın annesi Meryem'i İsa'nın son mirası olarak himayesine almıştır. ⓘ
İsa'nın göğe yükselişinden ve Pentikost'ta Kutsal Ruh'un inişinden sonra Yuhanna, Petrus'la birlikte kilisenin kuruluşunda ve yönlendirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Tapınaktaki Süleyman'ın Sundurması'nda topal adamın iyileştirilmesinde Petrus'la birlikteydi ve aynı zamanda Petrus'la birlikte hapse atılmıştı. Petrus'la birlikte Samiriye'deki yeni imanlıları ziyarete gitmiştir. ⓘ
O Yahudiye ve çevresinde kalırken, diğer öğrenciler Havarisel Konsil için Yeruşalim'e dönmüşlerdir (yaklaşık MS 51). Pavlus, Galatya'daki düşmanlarına karşı çıkarken, Yuhanna'nın açıkça, Petrus ve Adil Yakup'la birlikte "kilisenin direkleri" olarak anıldığını hatırlatır ve Yahudi Yasası'ndan bağımsız bir Müjde'nin Havarisel vaazının, Yeruşalim'deki Mesih cemaatinin en önde gelen adamları olan bu üç kişiden aldığı takdire atıfta bulunur. ⓘ
İsa'nın sevdiği öğrenci
"İsa'nın kardeş gibi sevdiği öğrenci" (ὁ μαθητὴς ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς, ho mathētēs hon ēgapā ho Iēsous) ya da Yuhanna 20: 2; "İsa'nın bir dost olarak sevdiği" (ὃν ἐφίλει ὁ Ἰησοῦς, hon ephilei ho Iēsous), Yuhanna İncili'nde altı kez kullanılır, ancak İsa'nın başka hiçbir Yeni Ahit anlatımında kullanılmaz. Yuhanna 21:24, Yuhanna İncili'nin bu öğrencinin yazılı tanıklığına dayandığını iddia eder. ⓘ
İsa'nın sevdiği öğrenciden Yuhanna İncili'nde özellikle altı kez söz edilir:
- Son Akşam Yemeği'nde İsa'nın yanında uzanırken, Petrus'un isteği üzerine İsa'ya kendisine kimin ihanet edeceğini soran da bu öğrencidir.
- Daha sonra çarmıha gerilirken İsa annesine "Kadın, işte oğlun" der ve Sevgili Havari'ye de "İşte annen" der.
- Mecdelli Meryem boş mezarı fark ettiğinde, Sevgili Öğrenci ve Petrus'a haber vermek için koşar. İki adam boş mezara koşar ve Sevgili Öğrenci boş mezara ilk ulaşan kişidir. Ancak mezara ilk giren Petrus olur.
- Yuhanna İncili'nin son bölümü olan Yuhanna 21'de Sevgili Öğrenci 153 balığın mucizevi bir şekilde yakalanmasına katılan yedi balıkçıdan biridir.
- Yine kitabın son bölümünde, İsa Petrus'a Petrus'un nasıl öleceğini ima ettikten sonra, Petrus Sevgili Öğrenci'nin onları takip ettiğini görür ve "Peki ya o?" diye sorar. İsa şöyle yanıtlar: "Ben gelene kadar kalmasını istiyorsam, bundan sana ne? Sen beni izle!"
- Yine İncil'in son bölümünde, kitabın kendisinin İsa'nın sevdiği öğrencisinin yazılı tanıklığına dayandığı belirtilir. ⓘ
Diğer İncillerin hiçbirinde paralel sahnelerde doğrudan Sevgili Öğrenci olarak anlaşılabilecek kimse yoktur. Örneğin, Luka 24:12'de Petrus tek başına mezara koşar. Markos, Matta ve Luka on iki öğrenciden herhangi birinin çarmıha gerilme olayına tanık olduğundan bahsetmez. ⓘ
Ayrıca Yuhanna 1:35-40 ve Yuhanna 18:15-16'da isimsiz bir "diğer öğrenci "den söz edilir ki, Yuhanna 20:2'deki ifadeye göre bu aynı kişi olabilir. ⓘ
Yeni Ahit yazarı
| Üzerine bir dizi makalenin bir parçası ⓘ |
| İncil'de Yuhanna |
|---|
 |
| Johannine edebiyatı |
|
| Yazarlık |
|
| İlgili literatür |
|
| Ayrıca bakınız |
|
Kilise geleneği Yuhanna'nın Yuhanna İncili'nin ve Yeni Ahit'in diğer dört kitabının (Yuhanna'nın üç Mektubu ve Vahiy Kitabı) yazarı olduğunu kabul etmiştir. İncil'de yazarlık, Yuhanna 20:2'deki "İsa'nın sevdiği öğrenciye" (ὁ μαθητὴς ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς, o mathētēs on ēgapa o Iēsous) içsel olarak atfedilir. Yuhanna 21:24, Yuhanna İncili'nin "Sevgili Öğrenci "nin yazılı tanıklığına dayandığını iddia eder. Bazı Johannine literatürünün yazarlığı yaklaşık 200 yılından beri tartışılmaktadır. ⓘ
Eusebius, Kilise Tarihi adlı eserinde Yuhanna'nın Birinci Mektubu ve Yuhanna İncili'nin ona ait olduğu konusunda yaygın bir görüş birliği olduğunu söyler. Ancak Eusebius, Yuhanna'nın ikinci ve üçüncü mektuplarının ona ait olmadığı, başka bir Yuhanna tarafından yazıldığı konusunda fikir birliği olduğundan bahseder. Eusebius ayrıca Yuhanna'nın vahyi konusunda genel bir fikir birliği olmadığını okuyucuya anlatmak için uzun uzadıya uğraşır. Yuhanna'nın vahyi ancak bugün Vahiy Kitabı olarak adlandırılan şey olabilir. Yuhanna'ya göre İncil, muhtemelen onlarca yıl önce yazılmış olan Sinoptik İnciller'den önemli ölçüde farklıdır. Küçük Asya piskoposlarının, Mesih'in Meryem'den önce var olmadığını iddia eden Ebionitlerin sapkınlığıyla başa çıkmak için ondan müjdesini yazmasını istedikleri varsayılmaktadır. Yuhanna muhtemelen Matta, Markos ve Luka İncillerini biliyordu, ancak bu İnciller İsa'dan öncelikle Vaftizci Yahya'nın hapsedilmesi ve ölümünü takip eden yıl bahsetmiştir. Ancak 600 yılı civarında Kudüslü Sophronius, "kendi adını taşıyan iki mektubun... bazıları tarafından Yaşlı Yuhanna'nın eseri olarak kabul edildiğini" ve Vahiy'in Patmoslu Yuhanna tarafından yazıldığını belirtirken, muhtemelen Yunan üslubundaki bariz farklılıklarla geleneği uzlaştırmak amacıyla "daha sonra Justin Martyr ve Irenaeus tarafından tercüme edildiğini" belirtmiştir. ⓘ
19. yüzyıla kadar Yuhanna İncili'nin yazarlığı Havari Yuhanna'ya atfedilmiştir. Ancak modern eleştirmenlerin çoğunun şüpheleri vardır. Bazı bilginler Yuhanna İncili'ni MS 65 ile 85 yılları arasında bir yere yerleştirir; John Robinson, Pavlus ile olan anlatım benzerlikleri nedeniyle 50-55 yılları arasında bir ilk baskı ve ardından 65 yılında bir son baskı önerir. Diğer bilginler Yuhanna İncili'nin iki ya da üç aşamada yazıldığı görüşündedirler. Çağdaş bilginlerin çoğu, İncil'in MS birinci yüzyılın son üçte birine kadar yazılmadığını ve olası en erken tarihin MS 75-80 olduğunu düşünmektedir: "...bu İncil'in olası en erken yazılış tarihi olarak MS 75-80 tarihi verilmektedir." Diğer bilginler daha da geç bir tarihin, hatta belki de MS 1. yüzyılın son on yılından 2. yüzyılın başına kadar (yani 90 - 100) geçerli olduğunu düşünmektedirler. ⓘ
Bununla birlikte, bugün birçok ilahiyatçı geleneksel yazarlığı kabul etmeye devam etmektedir. Colin G. Kruse, ilk Kilise Babalarının yazılarında sürekli olarak Müjdeci Yuhanna'nın adı geçtiği için, "modern bilginlerin hepsi olmasa da birçoğu tarafından kabul edilmesindeki yaygın isteksizliğe rağmen, bu sonuca varmanın zor olduğunu" belirtmektedir. ⓘ
Modern, ana akım Kutsal Kitap bilginleri genellikle Yuhanna İncili'nin anonim bir yazar tarafından yazıldığını ileri sürmektedir. ⓘ
Paul N. Anderson'a göre, Yuhanna İncili'nin yazarının bir görgü tanığı olup olmadığı konusunda, İncil "diğer İncil geleneklerinin herhangi birinden daha fazla görgü tanığı kökenine ilişkin doğrudan iddialar içerir." F. F. Bruce, 19:35'in "görgü tanığı otoritesine dair kesin ve açık bir iddia" içerdiğini savunur. Müjde hiçbir yerde bildirilen olayların doğrudan tanıkları tarafından yazıldığını iddia etmez. ⓘ
Ana akım Kutsal Kitap bilginleri, Yeni Ahit'teki dört İncil'in de temelde anonim olduğunu ve ana akım bilginlerin çoğunun bu İncillerin görgü tanıkları tarafından yazılmadığı konusunda hemfikir olduğunu ileri sürmektedir. The New Oxford Annotated Bible'ın (2018) belirttiği gibi, "Bilginler genel olarak İncillerin İsa'nın ölümünden kırk ila altmış yıl sonra yazıldığı konusunda hemfikirdir." ⓘ
Vahiy Kitabı
Vahiy Kitabı'na göre, yazarı Vahiy'de yer alan görümle onurlandırıldığında, "Tanrı'nın sözü ve İsa'nın tanıklığı için" Patmos adasındaydı. ⓘ
Vahiy Kitabı'nın yazarı kendisini "Ἰωάννης" (standart İngilizce çeviride "John") olarak tanımlar. 2. yüzyılın başlarında yaşamış olan yazar Justin Martyr, Vahiy'in yazarını Havari Yuhanna ile özdeşleştiren ilk kişidir. Ancak, birçok tarihçi iki metnin benzerliğine dayanarak Yuhanna İncili'nin yazarının Vahiy Kitabı'nın yazarıyla özdeşleştirilmesini savunmuş olsa da, çoğu İncil alimi artık bu metnin Havari Yuhanna'nın ölümünden sonra, MS 100 civarında yazılmış olması nedeniyle bunların ayrı kişiler olduğunu iddia etmektedir. ⓘ
İlk kilisede silik bir figür olan Presbiter Yuhanna da Kilise Tarihi'nde Eusebius (Kitap III, 39) ve Jerome gibi yazarlar tarafından Vahiy Kitabı'nın kahini ile özdeşleştirilmiştir. ⓘ
Yuhanna'nın İmparator Domitian'ın zulümleri sırasında Patmos'a sürgün edildiği kabul edilir. Vahiy 1:9 yazarın kitabı Patmos'ta yazdığını söyler: "Ben, Yuhanna, hem kardeşin hem de sıkıntıda yoldaşın, ... Tanrı'nın sözü ve İsa Mesih'in tanıklığı için Patmos denilen adadaydım." Yale İlahiyat Fakültesi'nde Kutsal Kitap uzmanı olan Adela Yarbro Collins şöyle yazmaktadır:
Eski gelenekler Yuhanna'nın Romalı yetkililer tarafından Patmos'a sürgün edildiğini söyler. Bu gelenek inandırıcıdır çünkü sürgün, İmparatorluk döneminde bir dizi suç için kullanılan yaygın bir cezaydı. Bu suçlar arasında büyü ve astroloji uygulamaları da vardı. Kehanet Romalılar tarafından Pagan, Yahudi ya da Hıristiyan olsun aynı kategoriye ait olarak görülüyordu. Vahiy kitabında Yuhanna tarafından ifade edildiği gibi, siyasi imaları olan kehanetler Roma siyasi gücü ve düzeni için bir tehdit olarak algılanırdı. Sporades'teki adalardan üçü siyasi suçluların sürgün edildiği yerlerdi. (Plinius Doğa Tarihi 4.69-70; Tacitus Annals 4.30) ⓘ
Bazı modern eleştirmenler Havari Yuhanna, Müjdeci Yuhanna ve Patmoslu Yuhanna'nın üç ayrı kişi olma olasılığını gündeme getirmişlerdir. Bu bilginler Patmoslu Yuhanna'nın Vahiy'i yazdığını, ancak ne Yuhanna'nın Müjdesi'ni ne de Yuhanna'nın Mektupları'nı yazdığını iddia ederler. Vahiy'in yazarı kendisini birkaç kez "Yuhanna" olarak tanımlar, ancak Yuhanna İncili'nin yazarı kendisini hiçbir zaman doğrudan tanımlamaz. Bazı Katolik akademisyenler, "kelime dağarcığı, dilbilgisi ve üslubun, kitabın dördüncü müjdeden sorumlu aynı kişi(ler) tarafından bugünkü haline getirilmiş olabileceği konusunda şüphe uyandırdığını" belirtmektedir. ⓘ
Kutsal Kitap dışı gelenekler
Kutsal Kitap'ta Yuhanna'nın Yahudiye'deki faaliyetlerinin süresiyle ilgili hiçbir bilgi yoktur. Geleneğe göre, Yuhanna ve diğer Havariler bu ilk çalışma alanında yaklaşık 12 yıl kaldılar. I. Hirodes Agrippa (MS 41-44) yönetiminde Hıristiyanlara yapılan zulüm, Havarilerin Roma İmparatorluğu'nun eyaletleri boyunca dağılmasına yol açtı. ⓘ
Pavlus'un ilk çalışmalarından önce Efes'te Priskilla ve Akvila'nın yanı sıra bir Mesih topluluğu vardı (bkz. "kardeşler"). İlk topluluk Apollos'un önderliği altındaydı (1Ko.1:12). Vaftizci Yahya'nın öğrencileriydiler ve Akvila ile Priskilla tarafından din değiştirmişlerdi. Geleneğe göre, Meryem'in göğe alınışından sonra Yahya Efes'e gitmiştir. Irenaeus, "Pavlus tarafından kurulan Efes kilisesinden ve Yuhanna'nın Trajan dönemine kadar onlarla birlikte devam ettiğinden" bahseder. Kendisine atfedilen üç mektubu Efes'te yazmıştır. Yuhanna'nın Romalı yetkililer tarafından Yunan adası Patmos'a sürüldüğü ve geleneğe göre Vahiy Kitabı'nı burada yazdığı iddia edilir. Tertullian'a göre (The Prescription of Heretics'te) Yuhanna Roma'da kaynar yağa batırıldıktan ve bundan hiçbir zarar görmedikten sonra (muhtemelen Patmos'a) sürülmüştür. Colosseum'daki izleyicilerin hepsinin bu mucizeye tanık olduktan sonra Hıristiyanlığa döndüğü söylenir. Bu olay 1. yüzyılın sonlarında, Hıristiyanlara yaptığı zulümle tanınan İmparator Domitian döneminde gerçekleşmiş olmalıdır. ⓘ
Yuhanna yaşlandığında, daha sonra İzmir Piskoposu olacak olan Polikarp'ı eğitmiştir. Bu önemliydi çünkü Polikarp, Yuhanna'nın mesajını gelecek nesillere taşıyabildi. Polikarp, Irenaeus'a Yahya hakkındaki hikâyeleri aktararak onu eğitmiştir. Benzer şekilde, Antakyalı Ignatius da Yuhanna'nın öğrencisiydi. İrenaeus, Against Heresies (Sapkınlıklara Karşı) adlı kitabında Polikarp'ın Yuhanna'yla ilgili bir hikâyeyi nasıl anlattığını aktarır
Efes'te yıkanmaya giden Rab'bin öğrencisi Yuhanna, içeride Cerinthus'un olduğunu fark edince, yıkanmadan hamamdan dışarı fırladı ve "Haydi kaçalım, hamam bile yıkılmasın, çünkü gerçeğin düşmanı Cerinthus içeride" diye haykırdı. ⓘ
Geleneksel olarak Yuhanna'nın havarilerin en genci olduğuna ve onlardan sonra hayatta kaldığına inanılır. Yaşlılığa kadar yaşadığı, MS 98'den sonra, Trajan'ın hükümdarlığı sırasında Efes'te öldüğü söylenir. ⓘ
Daha sonraki Hıristiyan yazarlar tarafından Hierapolisli ikinci yüzyıl başlarında yaşamış piskopos Papias'a atfedilen Yuhanna'nın ölümüne ilişkin alternatif bir anlatı, onun Yahudiler tarafından öldürüldüğünü iddia eder. Johannine araştırmacılarının çoğu bu rivayetin Papias'a atfedilmesinin güvenilirliğinden şüphe duymaktadır, ancak aralarında B.W. Bacon, Martin Hengel ve Henry Barclay Swete'in de bulunduğu bir azınlık Papias'a yapılan bu atıfların güvenilir olduğunu savunmaktadır. Zahn bu referansın aslında Vaftizci Yahya'ya ait olduğunu savunur. Yahya'nın geleneksel mezarının Efes yakınlarında küçük bir kasaba olan Selçuk'taki eski Aziz Yahya Bazilikası'nda olduğu düşünülmektedir. ⓘ
Yahya aynı zamanda, geleneksel olarak Yahya'nın kendisi ya da öğrencisi Leucius Charinus tarafından yazıldığı düşünülen Yuhanna'nın İşleri adlı apokrif metinle de ilişkilendirilir. MS ikinci yüzyılda yaygın bir şekilde dolaşıma girmiş ancak İkinci İznik Konsili'nde (MS 787) sapkın olarak kabul edilmiştir. Manastır kütüphanelerinde Yunanca ve Latince olarak çeşitli parçaları günümüze ulaşmıştır. Güçlü doketik temalar içerir, ancak modern bilim dünyasında Gnostik olduğu düşünülmez. ⓘ
Litürjik anma töreni
Aziz Yuhanna'nın yortu günü, onu "Havari ve Müjdeci Aziz Yuhanna" olarak adlandıran Roma Katolik Kilisesi'nde ve onu "Havari ve Müjdeci Aziz Yuhanna" olarak adlandıran Anglikan Cemaati ve Lüteriyen Takvimlerinde 27 Aralık'tır. Tridentine Takvimi'nde, 27 Aralık yortusunun Oktavı olan 3 Ocak'a kadar ve 3 Ocak dahil olmak üzere takip eden her günde de anılmıştır. Bu Oktav 1955 yılında Papa XII Pius tarafından kaldırılmıştır. Geleneksel ayin rengi beyazdır. Havari ve Evangelist Yuhanna, İngiltere Kilisesi'nde 27 Aralık'ta bir Festival ile anılır. ⓘ
1960 yılına kadar Genel Roma Takvimi'nde yer alan bir diğer bayram günü de 6 Mayıs'ta kutlanan "Latin Kapısı Önündeki Aziz Yuhanna" bayramıdır ve Jerome'un anlattığı bir geleneğe göre Aziz Yuhanna, İmparator Domitian döneminde Roma'ya getirilmiş ve mucizevi bir şekilde zarar görmeden kurtulduğu kaynar yağ dolu bir fıçıya atılmıştır. Bu olayın geleneksel yeri olan Roma'nın Latin kapısı yakınlarında ona adanmış bir kilise (San Giovanni a Porta Latina) inşa edilmiştir. ⓘ
Doğu Ortodoks Kilisesi ve Bizans Riti'ni takip eden Doğu Katolik Kiliseleri 26 Eylül'de "Kutsal Havari ve Evangelist Teolog Yuhanna'nın Yeniden Doğuşu "nu anmaktadır. 8 Mayıs'ta ise "Kutsal Havari ve Müjdeci Teolog Yuhanna Bayramı "nı kutlarlar; bu tarihte Hıristiyanlar onun mezarından hastaları iyileştirdiğine inanılan ince küller çıkarırlardı. ⓘ
Diğer görüşler
İslami bakış
Kur'an da İsa'nın havarilerinden bahseder, ancak onların isimlerini zikretmez, bunun yerine onlardan "[Allah yolunda] destekçiler" olarak bahseder. Sünnet de onların isimlerinden bahsetmemiştir. Ancak bazı Müslüman âlimler, muhtemelen İslam geleneğinde "Kitap Ehli" olarak kabul edilen Hıristiyanların kaynaklarına dayanarak onların isimlerini zikretmişlerdir. Müslüman tefsirleri Yeni Ahit'teki listeyle aşağı yukarı aynı görüştedir ve havarilerin Petrus, Filipus, Tomas, Bartolomeos, Matta, Andreas, Yakup, Jude, Yuhanna ve Zelot Simon'dan oluştuğunu söyler. Özellikle, Kitap Ehli'nin (Hristiyanlar ve Yahudiler) rivayetleri, Kur'an veya Sünnet'te bunları destekleyen veya reddeden bir şey olmadığı sürece Müslümanlar tarafından inanılmamalı veya inkâr edilmemelidir. ⓘ
Son Gün Azizleri'nin görüşü
İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi (LDS Kilisesi) şunu öğretir: "Yahya'dan son zaman vahyinde sıkça bahsedilir (1 Ne. 14:18-27; 3 Ne. 28:6; Ether 4:16; D&C 7; 27:12; 61:14; 77; 88:141). Son Zaman Azizleri için bu pasajlar Yuhanna'nın Kutsal Kitap'taki kayıtlarını teyit etmekte ve aynı zamanda onun büyüklüğü ve Rab'bin ona Yeni Ahit zamanlarında ve son günlerde yeryüzünde yapması için verdiği işin önemi hakkında fikir vermektedir. Ahir zaman kutsal yazıları Yahya'nın ölmediğini, Rab'bin İkinci Gelişine kadar hizmetkâr olarak yeryüzünde kalmasına izin verildiğini açıklamaktadır (Yuhanna 21:20-23; 3 Ne. 28:6-7; D&C 7)." Ayrıca 1829 yılında dirilen Petrus ve dirilen Yakup ile birlikte Yuhanna'nın Joseph Smith ve Oliver Cowdery'yi ziyaret ettiğini ve rahiplik yetkisini Apostolik ardıllık ile yeryüzüne geri getirdiğini öğretir. Yuhanna, Üç Nefit ile birlikte, Mesih'in İkinci Gelişini tercüme edilmiş varlıklar olarak görecek kadar yaşayacaktır. ⓘ
LDS Kilisesi Havari Yuhanna'nın Evangelist Yuhanna, Patmoslu Yuhanna ve Sevgili Öğrenci ile aynı kişi olduğunu öğretir. ⓘ
Sanatta
Geleneksel olarak sevgili havari, müjdeci, Vahiy ve çeşitli Mektupların yazarı ile özdeşleştirildiği için, Yuhanna erken Hıristiyanlık döneminden itibaren sanatta son derece önemli bir rol oynamıştır. Geleneksel olarak iki farklı şekilde tasvir edilir: ya beyaz ya da gri sakallı yaşlı bir adam olarak ya da alternatif olarak sakalsız bir genç olarak. İlk tasvir şekli, muhtemelen antik Sokrates tasvirlerinden etkilenmiş olan Bizans sanatında daha yaygındı; ikincisi ise Ortaçağ Batı Avrupa sanatında daha yaygındı ve 4. yüzyıl Roma'sına kadar geri götürülebilir. ⓘ
Yuhanna'ya atfedilen apokrif bir metin olan Yuhanna'nın İşleri'ndeki efsaneler Ortaçağ ikonografisine çok katkıda bulunmuştur; Yuhanna'nın genç yaşta havari olduğu fikrinin kaynağıdır. Yuhanna'nın tanıdık özelliklerinden biri, genellikle içinden bir yılan çıkan kadehtir. Bu sembol, Yuhanna'nın Elçilerin İşleri'nde yer alan ve Yuhanna'nın inancının gücünü göstermek için bir bardak zehir içmeye zorlandığı (zehir yılanla sembolize edilir) bir efsaneye gönderme olarak yorumlanır. Diğer ortak özellikler arasında, geleneksel olarak ona atfedilen yazılara atıfta bulunan bir kitap veya tomar ve bu yazıların yükseklere uçan, ilham verici niteliğini sembolize ettiği ileri sürülen bir kartal bulunmaktadır. ⓘ
Ortaçağ'dan Rönesans'a kadar resim, heykel ve edebiyat eserlerinde Aziz Yuhanna genellikle çift cinsiyetli veya dişileştirilmiş bir şekilde sunulur. Tarihçiler bu tür tasvirleri amaçlandıkları inananların koşullarıyla ilişkilendirmişlerdir. Örneğin, Yahya'nın kadınsı özelliklerinin onu kadınlara daha yakın kılmaya yardımcı olduğu ileri sürülmektedir. Benzer şekilde Sarah McNamer, çift cinsiyetli bir aziz olması nedeniyle Yahya'nın "üçüncü ya da karma bir cinsiyet imgesi" olarak işlev görebileceğini ve Ortaçağ'ın sonlarında erkeklikle pek bağdaşmadığı düşünülen son derece duygusal bir adanmışlık tarzı olan duygusal dindarlık tutumunu geliştirmeye çalışan erkek inananlar için "özdeşleşilecek önemli bir figür" olabileceğini savunmaktadır. Ortaçağ'dan sonra da Aziz John'un kadınsılaştırıcı tasvirleri yapılmaya devam etmiştir; sağda görülen Jacques Bellange'ın gravürü, sanat eleştirmeni Richard Dorment tarafından "kıvırcık saçları, genç bir kız gibi küçük göğüsleri ve olgun bir kadının yuvarlak göbeğiyle yumuşak ve çift cinsiyetli bir yaratık" olarak tanımlanmıştır. ⓘ
Popüler medya alanında bu son fenomen Dan Brown'ın Da Vinci Şifresi (2003) adlı romanında dikkat çekmiş, kitabın karakterlerinden biri Leonardo da Vinci'nin Son Akşam Yemeği tablosunda İsa'nın sağındaki kadınsı görünümlü kişinin aslında Aziz Yuhanna değil Mecdelli Meryem olduğunu öne sürmüştür. ⓘ
Sanat galerisi
- Havari Yuhanna
Kells Kitabı'ndan bir portre, yaklaşık 800
Leonardo da Vinci'nin restore edilmiş Son Akşam Yemeği tablosundan,
c. 1400s
El Greco'dan Havari Yuhanna ve Aziz Francis, 1600-1614 civarı
Winkler Epitaph'ın Ustası Tarafından Evangelist Aziz John'un Şehit Edilmesi
Valentin de Boulogne, Yuhanna ve İsa
Simone Cantarini (1612-1648) tarafından yapılan Aziz Evangelist John meditasyonda, Bologna
Aziz John ve Zehirli Kupa, El Greco, 1610-1614 civarı
Son Akşam Yemeği, anonim ressam ⓘ
