Adapazarı
Adapazarı ⓘ | |
|---|---|
Büyükşehir belediyesi | |
 | |
  Adapazarı Türkiye'deki Konum  Adapazarı Adapazarı (Avrupa)  Adapazarı Adapazarı (Karadeniz) | |
| Koordinatlar: 40°47′N 30°24′E / 40.783°N 30.400°E | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Sakarya İli |
| Bölge | Adapazarı İlçesi |
| Hükümet | |
| - Belediye Başkanı | Mutlu Işıksu |
| Yükseklik | 31 m (102 ft) |
| Nüfus (2021) | |
| - Toplam | 1,042,649 |
| Saat dilimi | UTC+3 (TRT) |
| Posta Kodu | 54*** |
| Alan kodu(ları) | (+90) 264 |
| Araç kaydı | 54 |
| İklim | Cfa |
| Web sitesi | Belediye sitesi |
Adapazarı (okunuşu [adapaˈzaɾɯ]), Türkiye'nin kuzeybatısında bir şehir ve Sakarya ilinin merkez ilçesidir. İlin kendisi de başlangıçta Adapazarı olarak adlandırılmıştır. Adapazarı, ülkenin Marmara Bölgesi olarak bilinen yoğun nüfuslu bölgesinin bir parçasıdır. Şehir 2014 yılında 462.087 kişilik bir nüfusa sahipti. ⓘ
Adapazarı, Sakarya ilinin 16 ilçesinden biri. İlin merkezi olmakla beraber, 2020 yılı itibarıyla nüfusu 279.127 kişidir. ⓘ
Tarihçe
.jpg)
Adapazarı'nın tarihi, Agrilion (Yunanca Ἀγρίλιον) olarak adlandırıldığı MÖ 378 yılına kadar uzanmaktadır. Eski yerleşimciler arasında Frigler, Bitinyalılar, Kimmerler, Lidyalılar, Yunanlılar ve Persler vardı, ancak Adapazarı kimliğini eski Helenistik, Romalılar ve Yunan Bizans hükümdarlarından aldı. Tarihi öneme sahip en önemli kalıntılardan biri MS 533 yılında Bizans İmparatoru Justinianus tarafından yaptırılan Justinianus Köprüsü'dür (Türkçe: Beş Köprü). Tarihsel olarak, Konstantinopolis'ten (şimdiki İstanbul) doğuya giden eski askeri yol üzerinde yer almaktaydı ve Geç Antik Çağ'da önemli Sangarius Köprüsü ve 19. yüzyılın sonundan beri Anadolu demiryolu ile bir şube hattı ile bağlantılıydı. ⓘ
1868 yılında Der Seadet adı verilen kasabada Adapazarı Belediyesi resmen kurulmuştur. Bir şeker fabrikası ve tarımsal şeker fabrikası çok sayıda göç aldı ve şehrin sanayileşmesini hızlandırdı. 17 Haziran 1954 tarihinde Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilen bir kanunla şehir Kocaeli ilinden ayrılarak kendi ilinin merkezi haline getirilmiştir. 1999 Marmara depremi Adapazarı'nı da etkilemiş, can ve mal kaybına yol açmıştır. 2000 yılında yapılan resmi nüfus sayımında nüfus 158 474 olarak kaydedilmiştir. Resmi kararname ile ilin adı, içinden geçen Sakarya Nehri'ne atfen Sakarya olarak değiştirilmiştir. ⓘ
İlk Çağlar
Bölgede önceleri Bitinyalıların, ardından Bizanslıların yaşadıkları bilinmektedir. Nitekim bölgenin en önemli tarihi eseri olan Beşköprü’yü (Sangarios Köprüsü) Bizans İmparatoru II. Jüstinyanus’un inşa ettiği kayıtlarda mevcuttur. ⓘ
Öte yandan bilim adamlarının yaptıkları araştırmalara göre, (eski adı: Sangarios) Sakarya Nehri’nin birkaç asır öncesine kadar biri şehrin doğu yakasından geçen bugünkü yatağından, diğeri Beşköprü’nün altından olmak üzere iki farklı koldan aktığı düşünülmektedir. ⓘ
Osmanlı Dönemi
Nitekim 1324'te Orhan Gazi zamanında Bizanslılar'dan fethedilen yerleşim birimine “Ada Karyesi” (Ada köy) adının verilmesi, söz konusu bilgileri doğrulamaktadır. Hâlen mevcudiyetini koruyan Orhan Camii, deprem ve yangınlarla mimarisi değişse de, Osmanlı fethi'nin en önemli ayak izlerini taşımaktadır. ⓘ
Başta Gubarizadeler, Arapzadeler, Abasıyanıkzadeler, Kandıralıoğulları ve Rençberzadeler olmak üzere 12 aile tarafından kurulan köy, bölgede ziraatın canlanması üzerine pazarıyla ilgi çekmiş, ardından nüfus artmaya başlamış 16. yüzyılda “Ada Nahiyesi”ne dönüşmüş, 18. yüzyılda Kocaeli vilâyetine bağlı “Ada Kazâsı” adını almıştır. ⓘ
19. yüzyılda bölgenin zirâi ve ticari yapısına göre şekillenen yerleşim; Semerciler; Tığcılar; Hasırcılar; Papuçcular ve Çıracılar adını taşıyan merkez mahalleler kurulmuş ve ilçe Sakarya Nehri’nin iki kolu arasında kurulan pazarıyla, gerçek bir “Adapazarı” hüviyetine dönüşmüştür. ⓘ
1868 yılında “Adapazarı Belediyesi” adıyla belediye teşkilatı kurulan ilçe, 93 Harbi diye bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında, bilhassa Kafkasya ve Rumeli’dan yoğun göçe maruz kalmış ve bir nevi “Der Sâadet” hüviyeti kazanmıştır. ⓘ
19. asrın ikinci yarısında ilçede Rum ve Ermenilerin önemli bir ticâri gelişme gösterdikleri Uzun Çarşı ve Orta Camii civârındaki dükkânlarda ticaret yaptıkları, Kömürpazarı, Karaağaç Dibi ve Tuzla mahallelerinde ikâmet ettikleri gözlenmiştir. ⓘ
1893 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Adapazarı'nda yaşayan kişi sayısı 53.924 kişiydi. Bunların büyük çoğunluğu (%75) Manavlar ve Rumeli muhâcirinden oluşmaktaydı (40.318 kişi). Kentteki en büyük azınlık 10.702 kişi ile Ermenilerdi. Nüfusun %20'sini oluşturan Ermenileri, 2.517 kişi ile Rumlar izlemekteydi. Onların nüfus payı ise %5'ti. 19. yüzyıl sonunda Adapazarı'ndaki her dört kişiden biri Hristiyandı. ⓘ
I. Cihan Harbi neticesinde işgal kuvvetlerinin Anadolu’ya üşüştükleri dönemde; 3 kez Yunan ve onların işbirlikçisi yerli çetelerin işgaline maruz kalan Adapazarı ilçesi; bir kısmında Çerkez Ethem Kuvvetleri, diğerlerinde Halit Molla liderliğindeki Mahalli Milis Kuvvetleri sayesinde 21 Haziran 1921'de düşman işgalinden kurtarılmıştır. Bu süreçte yerli Rum halk yerinden edilmiştir. ⓘ
Ekonomi
Adapazarı, Toyota Motor Corporation'a ait büyük bir otomobil fabrikasının yanı sıra Hyundai EURotem tren fabrikasının da bulunduğu yerdir. En büyük Türk savunma müteahhitlerinden biri olan Tank Palet 1. Ana Bakım ve büyük bir otobüs ve askeri araç üreticisi olan Otokar Sakarya'da bulunmaktadır. Şehir ve çevresindeki diğer önemli endüstriler arasında ipek ve keten ürünleri üreten tekstil fabrikaları bulunmaktadır. Tarım ve ormancılık da tütün, fındık, ceviz, koza ve sebze üretimiyle kent ekonomisinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Adapazarı Türkiye'nin en önemli sanayi başkentlerinden biridir. Türkiye gelişmekte olan bir ülke olsa da Adapazarı şehri, geride 18.000'den fazla can kaybı bırakan 17 Ağustos 1999 felaket depreminden sonra altyapısını ve sanayisini yenilemiştir. Depremin anısına belediye şehir merkezinde bir deprem müzesi inşa etmiştir. ⓘ
Adapazarı, geniş otomobil endüstrisine sahiptir. BDS, Otosan, Otokar, Toyota, Goodyear fabrikaları burada bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şeker, ipek, yağ ve kereste endüstrisini de içinde barındırır. Fındık üretimi oldukça fazladır. ⓘ
Eğitim ve kültür
Şehirdeki tek üniversite, öğrenci sayısı bakımından Türkiye'nin en büyük üniversitelerinden biri olan Sakarya Üniversitesi'dir. Sakarya Üniversitesi, kurulduğu 1992 yılından bu yana şehrin kültürünü etkilemiş ve kamusal yaşamı dönüştürmüştür. ⓘ
Üniversitenin yanı sıra birçok farklı kurum da şehrin kültürünü şekillendirmekte ve etkilemektedir. Adapazarı Kültür Merkezi, Ofis Sanat Merkezi ve Sakarya Sanat Galerisi belediyenin öncülük ettiği başlıca kültür kurumlarıdır. Adapazarı ayrıca sivil toplum kültür ve eğitim kuruluşlarına da ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan Sakarya Bilgi Kültür Merkezi eğitim ve kültür faaliyetleri sunmaktadır. ⓘ
Kent Park, bir zamanlar Çark Nehri'nden şehir genelinde birkaç blokta bir bulunan halka açık musluklara taze içme suyu sağlayan tarihi bir su çarkının otantik, pitoresk bir rekonstrüksiyonuna sahiptir. Genellikle Çark Çarkı olarak bilinen orijinal ahşap su çarkı, 1724'ten 1955'e kadar şu ya da bu şekilde çalışacak şekilde korunmuş ve yenilenmiştir. ⓘ
Spor
Adapazarı Sakaryaspor'a ev sahipliği yapmaktadır. Sakaryaspor bir kez Türkiye Kupası'nı kazanmış ve 11 sezon boyunca Süper Lig'de mücadele etmiştir. TFF İkinci Lig play-off maçlarında üst üste Konya Şeker S.K., Bugsaşspor ve Bandırmaspor'u yenerek 2011 yılında Türk futbol piramidinin ikinci seviyesi olan TFF Birinci Lig'e tekrar yükselmiştir. Ancak bir sonraki sezon küme düştüler ve 2013'ten beri TFF Üçüncü Lig'de oynuyorlar. Sakaryaspor Süper Lig'de her zaman kalıcı bir takım olamasa da Hakan Şükür, Tuncay, Oğuz Çetin, Aykut Kocaman gibi Türkiye'nin en iyi oyuncularından birçoğunu yetiştirmiştir. ⓘ
İklim
Adapazarı nemli subtropikal iklime sahiptir (Köppen: Cfa, Trewartha: Cf). Yazlar sıcak ve bazen bunaltıcı derecede nemlidir, ortalama maksimum sıcaklık Temmuz ve Ağustos aylarında 30 °C civarındadır. Kışlar serin ve yağışlı geçer, en düşük ortalama minimum sıcaklık Ocak ayında 4 °C'nin biraz altındadır. Yağışlar bol, yıl boyunca oldukça eşit dağılımlı ve en sık kış aylarında görülür. Kar yağışı Aralık ve Mart ayları arasında biraz yaygındır, bir veya iki hafta boyunca kar yağar ve yoğun olabilir. ⓘ
| Adapazarı için iklim verileri (1991-2020, ekstremler 1951-2020) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 25.8 (78.4) |
28.7 (83.7) |
31.9 (89.4) |
35.8 (96.4) |
38.0 (100.4) |
40.4 (104.7) |
44.0 (111.2) |
41.8 (107.2) |
40.7 (105.3) |
38.6 (101.5) |
30.2 (86.4) |
28.5 (83.3) |
44.0 (111.2) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 10.2 (50.4) |
11.6 (52.9) |
14.7 (58.5) |
19.4 (66.9) |
24.2 (75.6) |
28.2 (82.8) |
30.3 (86.5) |
30.5 (86.9) |
27.2 (81.0) |
22.3 (72.1) |
17.2 (63.0) |
12.1 (53.8) |
20.7 (69.3) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 6.4 (43.5) |
7.1 (44.8) |
9.3 (48.7) |
13.2 (55.8) |
17.9 (64.2) |
22.1 (71.8) |
24.3 (75.7) |
24.4 (75.9) |
20.6 (69.1) |
16.4 (61.5) |
12.0 (53.6) |
8.3 (46.9) |
15.2 (59.4) |
| Ortalama düşük °C (°F) | 3.5 (38.3) |
3.7 (38.7) |
5.2 (41.4) |
8.5 (47.3) |
13.0 (55.4) |
16.9 (62.4) |
19.1 (66.4) |
19.4 (66.9) |
15.7 (60.3) |
12.3 (54.1) |
8.0 (46.4) |
5.3 (41.5) |
10.9 (51.6) |
| Kayıt düşük °C (°F) | −14.5 (5.9) |
−13.5 (7.7) |
−7.3 (18.9) |
−2.4 (27.7) |
2.0 (35.6) |
6.1 (43.0) |
8.7 (47.7) |
7.8 (46.0) |
5.4 (41.7) |
−0.2 (31.6) |
−6.6 (20.1) |
−9.1 (15.6) |
−14.5 (5.9) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 95.8 (3.77) |
80.3 (3.16) |
75.6 (2.98) |
61.8 (2.43) |
59.3 (2.33) |
84.8 (3.34) |
49.7 (1.96) |
50.9 (2.00) |
53.0 (2.09) |
85.2 (3.35) |
73.0 (2.87) |
109.2 (4.30) |
878.6 (34.59) |
| Ortalama yağış günleri | 15.57 | 14.83 | 14.47 | 12.20 | 11.47 | 9.73 | 5.97 | 6.10 | 8.73 | 12.13 | 12.13 | 16.40 | 139.7 |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 77.5 | 93.2 | 124.0 | 165.0 | 204.6 | 243.0 | 275.9 | 263.5 | 204.0 | 145.7 | 108.0 | 77.5 | 1,981.9 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 2.5 | 3.3 | 4.0 | 5.5 | 6.6 | 8.1 | 8.9 | 8.5 | 6.8 | 4.7 | 3.6 | 2.5 | 5.4 |
| Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Önemli kişiler
- Udi Hrant (1901-1978) - ud sanatçısı, şarkıcı ve Türkçe ve Ermenice şarkıların bestecisi
- Kriton İlyadis (1916-1980) - görüntü yönetmeni
- Sait Faik Abasıyanık - yazar, şair
- Tuncay - Bolton Wanderers ve Türkiye futbolcusu
- Hakan Şükür - eski futbolcu
- Semih Saygıner - profesyonel karambol bilardo şampiyonu
- Kenan Sofuoğlu - Türk profesyonel motosiklet yarışçısı ⓘ
Kardeş şehirler
İzmir, Türkiye- Manisa, Türkiye
- Turgutlu, Türkiye
- Muratpaşa, Türkiye
- Domaniç, Türkiye
- Eskipazar, Türkiye
- Yenice, Türkiye
- Ovacık, Türkiye
- Eflani, Türkiye
Louisville, ABD ⓘ
| Şehir | Ülke | Yıl ⓘ |
|---|---|---|
| Delft |  Hollanda
|
|
| Şumnu |  Bulgaristan
|
|
| Louisville, Kentucky |  Amerika Birleşik Devletleri
|
2012 |
| Sohum |  Gürcistan
|
1992 |
Demografi
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| Adapazarı ilçesi (Kocaeli) | |||
| 1940 | 99.910 | 25.793 | 74.117 |
| 1945 | 84.773 | 29.386 | 55.387 |
| 1950 | 97.993 | 35.581 | 62.412 |
| Sakarya merkez ilçesi | |||
| 1955 | 135.020 | 55.622 | 79.398 |
| 1960 | 162.508 | 79.420 | 83.088 |
| 1965 | 182.073 | 86.124 | 95.949 |
| 1970 | 199.839 | 101.283 | 98.556 |
| 1975 | 223.046 | 114.130 | 108.916 |
| 1980 | 258.561 | 130.977 | 127.584 |
| 1985 | 301.067 | 152.291 | 148.776 |
| 1990 | 316.307 | 171.225 | 145.082 |
| 2000 | 340.825 | 283.752 | 57.073 |
| 2007 | 412.994 | 377.683 | 35.311 |
| Adapazarı ilçesi | |||
| 2008 | 237.259 | 224.962 | 12.297 |
| 2009 | 243.204 | 230.832 | 12.372 |
| 2010 | 245.458 | 233.023 | 12.435 |
| 2011 | 251.680 | 239.284 | 12.396 |
| 2012 | 257.826 | 244.748 | 13.078 |
| 2013 | 259.516 | 259.516 | veri yok |
| 2014 | 263.408 | 263.408 | veri yok |
| 2015 | 269.079 | 269.079 | veri yok |
| 2016 | 274.898 | 274.898 | veri yok |
| 2017 | 272.901 | 272.901 | veri yok |
| 2018 | 271.515 | 271.515 | veri yok |
| 2019 | 276.385 | 276.385 | veri yok |
| 2020 | 279.127 | 279.127 | veri yok |
Not 1: 2008 yılında merkez ilçenin yerine Adapazarı, Arifiye, Erenler ve Serdivan ilçeleri kurulmuştur. ⓘ
Not 2: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır. ⓘ