Albıs

Almas ⓘ
Benzer kuruluşlar	Yeti, Koca Ayak, Kokarca Maymunu
Folklor	Türk folkloru, Kazak folkloru, Moğol folkloru
Diğer isim(ler)	Almasty
Ülke	Bulgaristan, Türkiye, Rusya, Gürcistan, Kazakistan, Tacikistan, Ermenistan, Moğolistan, Çin, Azerbaycan, Kırgızistan
Bölge	Kafkasya Bölgesi, Kuzey Asya ve Doğu Asya'nın bazı bölümleri

Kafkas Folklorunda, diğer varyantların yanı sıra bir almas, alma veya almasty (Moğolca: Алмас, Çeçence: Алмазы, Türkçe: Albıs/Albız veya Albastı, Kazakça: Алмас, Rusça: Алмасты, Ermenice: Ալմաս, Gürcüce: ალმასი, Kırgızca: Алмасты), Orta Asya'nın Kafkasya ve Pamir Dağları ile Batı Moğolistan'ın Altay Dağları'nda yaşadığı söylenen bir kriptid, halk yaratığı veya tanrıdır. ⓘ

Albıs (Bulgarca: Алмас, Çeçence: Алмазы) - Türk ve Altay halk inancında ve kültüründe Cadı anlamına gelir. Albız, Albas, Alpas ve Moğolcada Almas, Anadoluda "Alkarısı" olarak da bilinir. Albastı’ya neden olan kızıl renkli kötü varlık. ⓘ

Etimoloji

"Almas" terimi ve bunun çok sayıda varyantı Moğolca, Türk dilleri ve İran dillerinde görülür. ⓘ

1964 yılında yazan akademisyen P. R. Rinčen, "eski ismin kökeni oldukça bilinmemektedir ... ve diğer dillere tercüme edilmeye uygun değildir" demektedir. ⓘ

Bu isim güneybatı Moğolistan'da Almasyn Dobo ('Almases Tepeleri'), Almasyn Ulan Oula ('Almases'in Kızıl Dağları') ve ('Almases'in Kızıl Kayaları') gibi çeşitli yer adlarıyla (toponimler) bağlantılıdır. ⓘ

Oburkhangai ve Bayankhongor'da Almaslara olan halk inancı, buralarda bir isimden kaçınma tabusuna yol açmış olup, varlıklar 'amca-kardeş' anlamına gelen akhai olarak anılabilmektedir. ⓘ

Darkhad'ın halk gelenekleri arasında 'Kara Tanrı Almas' anlamına gelen ve yayla çayırları ve dağ ormanlarıyla ilişkilendirilen Almas khara Tenguer tanrısı bulunmaktadır. Rinčen'e göre tanrıya yenilebilir yabani kökler ve yabani hayvan eti sunulabilir. ⓘ

(Al) kökünden türemiştir. Aldatmak, kandırmak ve kızıl renk anlamlarını içerir. Moğolca kökünde ise Al-Hal benzeşmesine ilave olarak “Gal” (Ateş) anlamı da vardır. Yine Moğolcada Halah fiili yakmak demektir. ⓘ

Açıklama

Nikolay Przhevalsky, kendisine kung-guressu ("insan-canavar") adı altında anlatıldığı şekliyle almas'ı şöyle tarif eder:

Bir insanınki gibi yassı bir yüzü olduğu ve genellikle iki ayak üzerinde yürüdüğü, vücudunun kalın siyah bir kürkle kaplı olduğu ve ayaklarının muazzam pençelerle donanmış olduğu söylendi; gücünün korkunç olduğu ve avcıların ona saldırmaktan korkmakla kalmayıp, sakinlerinin ülkenin ziyaret ettiği bölgelerinden yerleşim yerlerini uzaklaştırdıkları söylendi.

Heaney, Almas'ın Riphean Dağları'nda yaşadığı söylenen bir grup efsanevi insansı yaratık olan Arimaspi ile özdeşleştirilmesi gerektiğini öne sürmektedir. ⓘ

Bilim dünyasında

1964 yılında Sovyet Bilimler Akademisi'nden bir Sovyet bilim adamı, Almasti'nin Sibirya'da hala yaşayan Neandertallerin bir kalıntısı olabileceğini öne sürdü. ⓘ

1992 yılında bir grup bilim insanı Kafkas Dağları'nda almaları aramak için bir keşif gezisine çıktı. ⓘ

2014 yılında yapılan bir çalışmada, almalara atfedilen saç örneklerinin Ursus arctos, Equus caballus ve Bos taurus gibi türlere ait olduğu sonucuna varıldı. Gutiérrez ve Pine bu örneklerin birçoğunun boz ayıya ait olduğu sonucuna varmıştır. ⓘ

Özellikleri

Çirkin, saçları dağınık, gözleri kanlı, uzun tırnaklı, uzun boylu, çok kuvvetli olarak tanımlanır. Deveyle güreşebilecek kadar uzun olduğu söylenir. Kızıl elbiseler giyer. Kimi anlatılarda bir küpün içine girerek orada yaşar. Bazen de ırmak kenarlarındaki ıssız bölgelerde veya içi boş ağaç kovuklarında yaşadığı söylenir. İri gözlüdür. Çok fazla sayıda ağır, demir takıları vardır. En sevdiği şey atların yelesini örmektir. Yakalamak için elbisesine veya kendisine iri bir iğne saplamak gerekir. Demirden ve demircilerden korkar. Lohusalara musallat olur ve ölümlerine sebebiyet verir. Korunmak için Lohusaların odalarında demir eşya bulundurulur. Kötülük yapmaktan zevk alır. Yaptığı kötülükler Albasmak tabiri ile anlatılır. Ayakları ters olarak betimlenir. Kendisiyle konuşan kam ne derse tersini yapar. Kuyuya girerek kaybolur. Bazen de iğne batırılınca su olup bir kuyuya doğru akar. uzun boylu, uzun parmak ve tırnaklı, dağınık saçlı, yağlı vücutlu, el ve ayakları küçük, dişlek, bir bir dudağı yerde, bir dudağı gökte, çıplak gezen, göğüslerinden birini geriye atmış, tepesinde gözü olan çok çirkin, al gömlek giyen bu yaratık Muğla’da denizden çıkan ve yalnız bırakılan çocukları çalarak dalgaların dibindeki evine götüren bir kadın olarak tasarlanmaktadır. Gökçe Munçuk (Mavi Boncuk)’tan çok korkar, ki Nazar Boncuğu kavramının kökeninde bu anlayış yatar. Moğolca anlamı küp içine girmeyi de içerir. Buna bağlı olarak küplerin içinde saklandığı da düşünülür. Ağzında sihirli bir taş olan bir kuş kılığına girebilir. Öleceğini anladığında kendini yaralar ve akan kanından bir süre sonra yeni bir Albıs doğar. Çeçen diline “Almaz” olarak geçmiştir. Türklerdeki “Hal Ana” ve Moğolca “Gal Ana” (Ateş Ana) tamlamasıyla da bağlantılıdır. Sümerlerdeki Al Tanrısı ile de ilişkilidir. Bulgarlarda şeytan Ala olarak adlandırılır. Sümerlere göre insanların göğsüne zarar vermekte ve soluğunu kesmektedir ve bela yaymaktadır. Hıbılık adı verilen bir varlık da Albıs’ın özelliklerini taşır. Ayrıca Kızıl Albıs olarak da bilinen bu varlığın iki türü daha vardır ; Sarı Albıs ve Kara Albıs. ⓘ

Sarı Albıs: “Sarısaç” olarak da bilinir. Sarışın bir kadın görünümündedir. Kötülükte Kızıl Albıs’a göre biraz daha düşük seviyededir. Ölümcül değildir. Keçi veya tilki kılığına bürünebilir. Verdiği zararlar Sarıbasmak tabiri ile karşılanır. Sarı giysiler giyer. Sarıhummaya neden olur. Şarlatanlık yönü ağır basar, daha hoppa ve oynaktır. Kandıracağı kişiyi cilvelerle kendisine çeker. Dünyadaki en güzel kadından daha güzel bir görünüşe sahip olabilir. Şehvetli ve açgözlü bir karakterdedir. Oluşturduğu hastalık “Sarı Basmak” tabiriyle ifade edilir.
Kara Albıs: “Karasaç” olarak da bilinir. Esmer, koyu tenli bir kadındır. Daha ağırbaşlı ve ciddi bir görünüme sahiptir. Ancak daha aldatıcı ve baştan çıkarıcıdır. Verdiği zararlar Kızıl Albıs’a göre daha ölümcüldür. Nadiren rastlanır. Karabasmak tabiri bu Albıs’ın yaptığı kötülükler için kullanılır. Kara giysiler giyer. Karahummaya neden olur. Çakal veya sırtlan kılığına girebilir. Oluşturduğu hastalık “Kara Basmak” tabiriyle ifade edilir. Ve bu durum kabuslarla da ilgilidir. ⓘ