Dinyeper

bilgipedi.com.tr sitesinden
Dinyeper
Dnieper is one of the major rivers of Europe.jpg
Dnipropetrovsk Oblastı, Ukrayna'daki Dinyeper Nehri
Dnipro Basin River Town International.png
Dinyeper Nehri drenaj havzası
Yerel isim
Konum
Ülkeler
  • Rusya
  • Belarus
  • Ukrayna
Şehirler
Fiziksel özellikler
Kaynak 
 - konumValdai Tepeleri, Rusya
 - koordinatlar55°52′18.08″N 33°43′27.08″E / 55.8716889°N 33.7241889°E
 - YÜKSEKLİK220 m (720 ft)
AğızDinyeper Deltası
 - konum
Ukrayna
 - koordinatlar
46°30′00″N 32°20′00″E / 46.50000°N 32.33333°EKoordinatlar: 46°30′00″N 32°20′00″E / 46.50000°N 32.33333°E
 - Yükseklik
0 m (0 ft)
Uzunluk2,201 km (1,368 mil)
Havza boyutu504.000 km2 (195.000 sq mi)
Tahliye 
 - konumKherson
 - ortalama1.670 m3/s (59.000 cu ft/s)
Havza özellikleri
Kollar 
 - SolSozh, Desna, Trubizh, Supiy, Sula, Psel, Vorskla, Samara, Konka, Bilozerka
 - doğruDrut, Berezina, Prypiat, Teteriv, Irpin, Stuhna, Ros, Tiasmyn, Bazavluk, Inhulets
Koruma durumu
Ramsar Sulak Alanı
Resmi adıDinyeper Nehri Taşkın Ovası
Belirlenmiş29 Mayıs 2014
Referans no.2244

Dinyeper (/ˈ(d)npər/) ya da Dnipro (/(d)nˈpr/), Rusya'nın Smolensk kenti yakınlarındaki Valdai Tepeleri'nden doğup Belarus ve Ukrayna üzerinden Karadeniz'e dökülen Avrupa'nın en büyük nehirlerinden biridir. Ukrayna ve Belarus'un en uzun nehri olup Volga, Tuna ve Ural nehirlerinden sonra Avrupa'nın dördüncü en uzun nehridir. Toplam uzunluğu yaklaşık 2,200 km (1,400 mil) olup 504,000 kilometrekarelik (195,000 sq mi) bir drenaj havzasına sahiptir.

Antik dönemde nehir, Amber Yolu ticaret yollarının bir parçasıydı. Yıkılış döneminde bölge, Polonya-Litvanya Topluluğu ve Rusya arasında çekişmeye sahne olmuş ve Ukrayna'yı sağ ve sol kıyılarıyla tanımlanan bölgelere ayırmıştır. Sovyet döneminde nehir, büyük hidroelektrik barajları ve büyük rezervuarları ile dikkat çekmiştir. 1986 Çernobil felaketi, Pripyat'ın Dinyeper ile birleştiği yerin hemen üzerinde meydana gelmiştir. Dinyeper, Ukrayna ekonomisi için önemli bir su yoludur ve Dinyeper-Bug Kanalı ile Avrupa'daki diğer su yollarına bağlanmaktadır.

Dinyeper
Dinyeper nehrinin Kiev'den görünümü.
Dinyeper nehrinin Kiev'den görünümü.
Kaynak Valday Dağları, Rusya
Ağız Karadeniz
Havza ülkeleri Rusya Rusya
Belarus Belarus
Ukrayna Ukrayna
Uzunluk 2.290 km
Kaynak rakımı 220 m
Debi 1.670 m³/s
Havza alanı 516.300 km²

Dinyeper veya Özi (Rusça: Днепр, Dnyeper; Beyaz Rusça: Дняпро, Dniapro, [dnʲa'pro]; Ukraynaca: Днiпро, Dnipro, [dnʲi'pro]; Türkçe: Özi; Kırım Türkçesi: Özü), Rusya ile Ukrayna topraklarının bir kısmını sulayan bir nehir. İdil ve Tuna'dan sonra Avrupa'nın üçüncü uzun nehridir. 2290 km uzunluğundaki bu nehir, Valday Dağları yaylasının güneyinden doğar, Smolensk'e ulaşır, Belarus'a girer, bu cumhuriyetin doğu kısmından geçerek Ukrayna'ya ulaşır. Soldan Desna Irmağı ile birleşen nehir, Kiev'e geçer. Daha sonra Dinyeper Yaylası’nı bir eğri çizerek dolaşır ve kıyı dilinin kısmen kapattığı bir haliç meydana getirerek Odessa'nın doğusundan Karadeniz'e dökülür. Dinyeper, Volhıya kütlesinin sert kayalıklardan meydana gelmiş bir bölgesini aşar.

Nehrin rejimi Doğu Avrupa akarsularının rejimindendir. Kışın don sebebiyle suları azalır, ilkbaharda büyük bir artış gösterir. Yazın ise yoğun buharlaşma sebebiyle suları azalır. Önemli bir hidroelektrik kaynağıdır. En önemli kolları Brezine (585 km), Pripyat (Pripet 790 km), Teterev (365 km), Ingulets (550 km), Desna (1180 km), Psel (800 km)'dir.

Dinyeper (eski ismi Danapris'tir) sözcüğünün kökeni Türk Dınporis sözcüğünden gelir. Türk "tın" (yavaş) ve "boris" (dolambaçlı).

Dinyeper havzası ve çevre bölgeleri
Dinyeper nehrinin uydu görüntüsü.

İsimler

Pontus Olbia'sına ait bir Antik Yunan sikkesi üzerinde Dinyeper nehrinin insan temsili (Borysthenes olarak bilinir), MÖ 4.-3. yüzyıl
Dinyeper'in (Днѣпръ) eski yazılışıyla 1918 öncesi fotoğrafı

İngilizcede Dinyeper kelimesinin baş harfi olan D genellikle sessizdir, ancak seslendirilebilir: /(d)ˈnpər/ (D)NEE-pər. Nonrhotik aksanlar genellikle sondaki /r/'yi de atlar. İsim, nehrin adının Rusça formunun Fransızca transkripsiyonundan türemiştir. Dnipro'nun telaffuzu genellikle ikinci hecedeki vurgu ile yapılır: /(d)nˈpr/ (d)nee-PRO. Daha az yaygın olarak, ilk hecede vurgu ile telaffuz edilir, ikinci sesli harf bir schwa olur: /ˈ(d)nprə/ (D)NEE-prə.

Bu isim, içinden geçtiği üç ülkenin yerel Slav dillerinde biraz farklılık göstermektedir:

  • Belarusça: Дняпро, romanize edilmiştir: Dnyapro, [dnʲaˈprɔ], veya Днепр Dnyepr, [ˈdnʲɛpr]
  • Rusça: Днепр, tr. Dnepr, IPA: [dʲnʲepr]; eskiden Днѣпръ olarak yazılırdı
  • Ukraynaca: Дніпро, romanize edilmiştir: Dnipro, IPA: [d(j)n(j)iˈprɔ] (dinle); şiirsel Дніпр, Dnipr; eskiden Дніпер Dniper, [ˈd(j)n(j)iper] veya daha eski Днѣпръ (Dnipr, [ˈd(j)n(j)ipr])

Bu isimlerin hepsi Eski Doğu Slavca Дънѣпръ (Dŭněprŭ) kelimesinden türemiştir. Bu ismin kökeni tartışmalıdır ancak genellikle ya Dinyester'e ("Yakın Nehir") paralel olarak Sarmatça *Dānu Apara'dan ("Uzak Nehir") ya da geçitlerinin olmamasına atıfla İskitçe *Dānu Apr'dan ("Derin Nehir") türetilmiştir.

Dinyeper, Yunan ve Romalı coğrafyacılar tarafından Borysthenes (Yunanca: Βορυσθένης) olarak bilinir ve İskit'in baş nehri olarak kabul edilirdi. Latince'de şiirsel olarak Boristhenius olarak da bilinirdi. Hunlar ona Var derlerdi. Geç Antik Çağ'da Danapris (Yunanca: Δάναπρις) olarak bilinirdi.

Eski Büyük Bulgaristan döneminde Buri-Chai olarak biliniyordu ve Kiev Rusları döneminde Славу́тич (Slavútytch) olarak biliniyordu, Eski Doğu Slav destanı İgor'un Seferi Masalı ve modern uyarlamalarının Ukrayna edebiyatı üzerindeki etkisi nedeniyle Ukraynaca'da hala şiirsel olarak kullanılan bir isim. Bu kullanım, 1986'daki Çernobil felaketinin ardından yerinden edilen işçileri barındırmak için kurulan Slavutych şehrine de adını vermiştir. Kıpçak Türkleri buraya Uzeu, Kırım Tatarları Özü, modern Türkler ise Özü veya Özi demiştir.

Coğrafya

Nehrin toplam uzunluğu 2,145 kilometre (1,333 mil) veya 2,201 km (1,368 mil) olarak verilmektedir; bunun 485 km'si (301 mil) Rusya, 700 km'si (430 mil) Belarus ve 1,095 km'si (680 mil) Ukrayna sınırları içerisindedir. Havzası 504.000 kilometrekare (195.000 mil kare) olup bunun 289.000 km2'si (112.000 mil kare) Ukrayna'da, 118.360 km2'si (45.700 mil kare) Belarus'tadır.

Dinyeper'in kaynağı, Rusya'nın merkezindeki Valdai Tepeleri'nin 220 m (720 ft) yükseklikteki sazlık bataklıklarıdır (Akseninsky Mokh). Uzunluğunun 115 km'si (71 mil) boyunca Belarus ve Ukrayna arasında sınır görevi görür. Haliç veya liman, eskiden güçlü Ochakiv kalesi tarafından savunulurdu.

Belarus'un en güney noktası Brahin Raion'daki Kamaryn'in güneyinde Dinyeper üzerindedir.

Dinyeper'in kolları

Dinyeper nehrinin Belarus bölümü

Dinyeper'in 89'u 100+ km'lik nehirler olmak üzere birçok kolu (32.000'e kadar) vardır. Bunlardan başlıcaları, kaynağından ağzına kadar, sol (L) veya sağ (R) yaka belirtilerek gösterilmiştir:

Dokuzuncu yüzyıldaki halkları gösteren Dinyeper havzası
  • Vyazma (L)
  • Vop (R)
  • Khmost (R)
  • Myareya (L)
  • Drut (R)
  • Berezina (R)
  • Sozh (L)
  • Prypiat (R)
  • Teteriv (R)
  • Irpin (R)
  • Desna (L)
  • Stuhna (R)
  • Trubizh (L)
  • Ros (R)
  • Tiasmyn (R)
  • Supii (L)
  • Sula (L)
  • Psyol (L)
  • Vorskla (L)
  • Oril (L)
  • Samara (L)
  • Konka (L)
  • Bilozerka (L)
  • Bazavluk (R)
  • Inhulets (R)

Kiev bölgesinde, şehrin kuzeyindeki Syrets (sağ yaka), merkezin batısından geçen tarihi öneme sahip Lybid (sağ yaka) ve güneydeki Borshahivka (sağ yaka) gibi birçok küçük doğrudan kol da mevcuttur.

Dinyeper havzasının su kaynakları tüm Ukrayna'nın yaklaşık %80'ini oluşturmaktadır.

Rapids

1915'te Dinyeper'de Rapids
Tractus Borysthenis veya Dinyeper (Bovzin şehrinden Chortyca adasına kadar) 1662

Dinyeper Rapids, ilk olarak Kiev Kroniği'nde bahsedilen, Vareglerden Yunanlılara uzanan ticaret yolunun bir parçasıydı. Bu rota muhtemelen sekizinci yüzyılın sonları ve dokuzuncu yüzyılın başlarında kurulmuş ve onuncu yüzyıldan on birinci yüzyılın ilk üçte birine kadar büyük önem kazanmıştır. Varegler Dinyeper üzerinde gemilerini Peçenek göçebelerine karşı tetikte olmaları gereken yedi akıntının etrafından dolaştırmak zorundaydılar.

Dinyeper'in bu orta akışı boyunca, nehrin neredeyse tüm genişliğini engelleyen 9 büyük akıntı (bazı kaynaklar daha az sayıda olduğunu belirtse de), nehrin sadece bir kısmını engelleyen yaklaşık 30 ila 40 küçük akıntı ve yaklaşık 60 ada ve adacık vardı.

Dinyeper hidroelektrik istasyonu 1932 yılında inşa edildikten sonra, Dinyeper Rezervuarı tarafından sular altında bırakılmışlardır.

Kanallar

Dinyeper'e bağlı çok sayıda kanal bulunmaktadır:

  • Dinyeper-Donbas Kanalı;
  • Dinyeper-Kryvyi Rih Kanalı;
  • Kakhovka Kanalı (Kherson bölgesinin güneydoğusunda);
  • Herson bölgesinin güneybatısındaki Krasnoznamianka Sulama Sistemi;
  • Kuzey Kırım Kanalı - özellikle kurak kuzey ve doğu Kırım'da olmak üzere yarımadanın su sorununu büyük ölçüde çözecektir;
  • Inhulets Sulama Sistemi.

Fauna

Nehir, quagga midyesinin doğal yayılım alanının bir parçasıdır. Midye, istilacı bir tür haline geldiği dünyanın dört bir yanına yanlışlıkla sokulmuştur.

Haliç

Dinyeper Halici'nin 8 Ağustos 2015 tarihinde çekilen uydu görüntüleri

Kherson şehri Dinyeper Halici'ne en yakın şehirdir. Büyük liman tesisleri yoktur.

Ekoloji

Günümüzde Dinyeper Nehri antropojenik etkilerden muzdariptir ve çok sayıda kirletici emisyonu almaktadır. Dinyeper, Prydniprovsky Kimya Fabrikası radyoaktif çöplüklerine (Kamianske yakınlarında) yakındır ve radyoaktif atıklarının sızmasına açıktır. Nehir ayrıca Prypiat Nehri'nin ağzının yanında bulunan Çernobil Nükleer Santrali'ne (Çernobil Hariç Tutma Bölgesi) de yakındır.

Navigasyon

Nehrin yaklaşık 2.000 km'si (1.200 mil) gezilebilir durumdadır (Dorogobuzh şehrine kadar). Dinyeper, Ukrayna ekonomisinde ulaşım için önemlidir: Rezervuarlarında 270'e 18 metre (886 ft × 59 ft) boyutlarındaki gemilerin Kiev limanına kadar ulaşmasını sağlayan büyük gemi kilitleri bulunmaktadır ve bu nedenle önemli bir ulaşım koridorudur. Nehir yolcu gemileri tarafından da kullanılmaktadır. Tuna ve Dinyeper nehirleri üzerindeki iç yolculuklar son yıllarda büyüyen bir pazara sahip olmuştur.

Dinyeper, Kiev'den yukarı doğru Pripyat Nehri'nin sularını alır. Bu gezilebilir nehir, Bug Nehri ile bağlantı sağlayan Dinyeper-Bug kanalına bağlanmaktadır. Tarihsel olarak Batı Avrupa su yolları ile bir bağlantı mümkündü, ancak Belarus'un Brest kenti yakınlarında gemi kilidi olmayan bir savak bu uluslararası su yolunu kesintiye uğrattı. Batı Avrupa ile Belarus arasındaki zayıf siyasi ilişkiler, yakın gelecekte bu su yolunun yeniden açılma ihtimalinin düşük olduğu anlamına gelmektedir. Nehir seyrüseferi her yıl donma ve şiddetli kış fırtınaları nedeniyle kesintiye uğramaktadır.

Rezervuarlar ve hidroelektrik enerji

Dinyepr'deki barajlar ve hidroelektrik santraller. Ukrayna'da yer almaktadır
Kiev HES
Kiev HES
Kaniv HES
Kaniv HES
Kremenchuk HES
Kremenchuk HES
Orta Dinyeper HES
Orta Dinyeper HES
Dinyeper HES
Dinyeper HES
Kahkovka HES
Kahkovka HES
Dinyepr'deki barajlar ve hidroelektrik santralleri (Ukrayna)

Prypiat Nehri'nin ağzından Kakhovka Hidroelektrik İstasyonu'na kadar, Ukrayna'nın elektriğinin %10'unu üreten altı set baraj ve hidroelektrik istasyonu bulunmaktadır.

İlk inşa edilen, Zaporizhzhia yakınlarındaki Dinyeper Hidroelektrik İstasyonu (veya DniproHES), 1927 ve 1932 yılları arasında inşa edilmiş ve 558 MW'lık bir çıktıya sahipti. Dünya Savaşı sırasında yıkılmış, ancak 1948 yılında 750 MW'lık bir üretimle yeniden inşa edilmiştir.

Konum Baraj Rezervuar alanı Hidroeleksiyon istasyonu İnşaat tarihi
Kiev Kiev Rezervuarı 922 km2 veya 356 sq mi Kiev Hidroelektrik Santrali 1960–1964
Kaniv Kaniv Rezervuarı 675 km2 veya 261 sq mi Kaniv Hidroelektrik Santrali 1963–1975
Kremenchuk Kremenchuk Rezervuarı 2.250 km2 veya 870 sq mi Kremenchuk Hidroelektrik İstasyonu 1954–1960
Kamianske Kamianske Rezervuarı 567 km2 veya 219 sq mi Orta Dinyeper Hidroelektrik Santrali 1956–1964
Zaporizhzhia Dinyeper Rezervuarı 420 km2 veya 160 sq mi Dinyeper Hidroelektrik İstasyonu 1927–1932; 1948
Kakhovka Kakhovka Rezervuarı 2.155 km2 veya 832 sq mi Kakhovka Hidroelektrik İstasyonu 1950–1956

Bölgeler ve şehirler

Dinyeper ve kollarının uydu görüntüsü

Bölgeler

  • Smolensk Oblastı, Rusya
  • Vitebsk Bölgesi, Beyaz Rusya
  • Mogilev Bölgesi, Beyaz Rusya
  • Gomel Bölgesi, Beyaz Rusya
  • Chernihiv Oblastı, Ukrayna
  • Kiev Oblastı, Ukrayna
  • Cherkasy Oblastı, Ukrayna
  • Kirovohrad Oblastı, Ukrayna
  • Poltava Oblastı, Ukrayna
  • Dnipropetrovsk Oblastı, Ukrayna
  • Zaporizhzhia Oblastı, Ukrayna
  • Kherson Oblastı, Ukrayna

Şehirler

Nüfusu 100.000'in üzerinde olan büyük şehirler kalın harflerle yazılmıştır. Dinyeper üzerinde bulunan şehir ve kasabalar nehrin kaynağından (Rusya'da) ağzına (Ukrayna'da) doğru sıralanmıştır:

  • Dorogobuzh, Rusya
  • Smolensk, Rusya
  • Orsha, Beyaz Rusya
  • Shklow, Beyaz Rusya
  • Mogilev, Beyaz Rusya
  • Bychaw, Beyaz Rusya
  • Rahachow, Beyaz Rusya
  • Zhlobin, Beyaz Rusya
  • Rechytsa, Belarus
  • Kiev, Ukrayna
  • Ukrayinka, Ukrayna
  • Kaniv, Ukrayna
  • Çerkassi, Ukrayna
  • Kremenchuk, Ukrayna
  • Horishni Plavni, Ukrayna
  • Kamianske, Ukrayna
  • Dnipro, Ukrayna
  • Zaporizhzhia, Ukrayna
  • Marhanets, Ukrayna
  • Nikopol, Ukrayna
  • Enerhodar, Ukrayna
  • Kamianka-Dniprovska, Ukrayna
  • Nova Kakhovka, Ukrayna
  • Kherson, Ukrayna

Gotların başkenti olan Arheimar, Hervarar destanına göre Dinyeper üzerinde bulunuyordu.

Sanatta

Edebiyat

Dinyeper Nehri, Nikolai Gogol'un Korkunç Bir İntikam (1831, 1832'de Dikanka Yakınlarındaki Bir Çiftlikte Akşamlar kısa öyküler koleksiyonunun bir parçası olarak yayınlandı) adlı öyküsünün X. bölümüne konu olmuştur. Rus edebiyatında doğa betimlemelerinin klasik bir örneği olarak kabul edilir. Nehir, Taras Şevçenko'nun eserlerinde de tasvir edilmiştir.

Viking Çağı'nda geçen macera romanı The Long Ships'te (Kızıl Orm olarak da çevrilmiştir), bir Scanian reisi, kardeşi tarafından saklanan bir hazineyi almak için Dinyeper Nehirleri'ne gider ve birçok zorlukla karşılaşır. Roman İsveç'te çok popüler olmuştur ve Doğu Avrupa'ya yapılan bir Viking yolculuğunu anlatan az sayıdaki eserden biridir.

Görsel sanatlar

Dinyeper Nehri, yüzyıllar boyunca büyük ve küçük sanatçılara konu olmuştur. Dinyeper'i konu alan eserleri bulunan başlıca sanatçılar Arkhip Kuindzhi ve Ivan Aivazovsky'dir.

Filmler

Dinyeper Nehri, 1964 Macar drama filmi The Sons of the Stone-Hearted Man'de (Mór Jókai'nin aynı adlı romanından uyarlanmıştır), iki karakter Saint Petersburg'dan ayrılırken kurtların saldırısına uğradığında ortaya çıkar.

1983 yılında, Kiev şehrinin Alman faşist işgalcilerden kurtuluşunun 40. yıldönümüne adanan "Victory Salute" serisinden "Song of the Dnieper" konser programı yayınlandı. Programda Sovyet bestecilerin şarkıları, Ukrayna halk şarkıları ve A. Pustovalov yönetimindeki Kiev Askeri Bölgesi Şarkı ve Dans Topluluğu, P. Virsky Ukrayna Ulusal Halk Dansları Topluluğu, Kiev Bandurist Capella, A. Kuzmenko yönetimindeki Kiev Askeri Bölgesi Karargahı Askeri Bandosu, şarkıcılar Anatoliy Mokrenko, Lyudmila Zykina, Anatoliy Solovianenko, Dmytro Hnatyuk, Mykola Hnatyuk tarafından icra edilen danslar yer alıyor. Çekimler savaş alanında, Kiev sokaklarında ve meydanlarında yapıldı. Senaryo yazarı - Victor Meerovsky. Yönetmen: Victor Cherkasov. Operatör - Alexander Platonov.

Volcano (2018 filmi) Kherson Oblastı, Beryslav'daki bu nehirde çekildi.

Müzik

1941 yılında Mark Fradkin, Yevgeniy Dolmatovsky'nin sözleriyle "Dinyeper'in Şarkısı "nı yazdı.

Resim galerisi

Popüler kültür

  • Nehir, Ukrayna ulusunun sembollerinden biridir ve Ukrayna milli marşında adı geçmektedir.
  • Nehrin adını Ukrayna ile ilişkilendiren birkaç isim vardır: Overdnieper Ukraine, Right-bank Ukraine, Left-bank Ukraine ve diğerleri. Kıyılarındaki bazı şehirler - Dnipro, Dniprorudne, Kamianka-Dniprovska - nehrin adını almıştır.
  • Zaporozhian Kazakları aşağı Dinyeper'de yaşıyordu ve isimleri "akıntıların ötesinde" bulundukları yere atıfta bulunuyor.
  • Folk metal grubu Turisas'ın 2007 tarihli The Varangian Way albümünde "The Dnieper Rapids" adlı bir şarkı bulunmaktadır.