Zaporijya
| Zaporijya (Zaporizhia) Запоріжжя | |
|---|---|
.svg) Bayrak  Arma | |
  Zaporijya (Zaporizhia) | |
| Ülke |
 Ukrayna |
| Oblast |
 Zaporijya Oblastı |
| Rayon | Zaporijya Şehir Belediyesi (Rayon) |
| Kuruluş | 952 |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Anatoly Kurtev |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 334 km² (128 mil²) |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 722,713 |
| • Yoğunluk | 1,365/km² (3,53/mil²) |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAYS) |
| Posta kodu |
69xxx |
| Alan kodu | +380 61(2) |
Zaporijya ya da Zaporijjia (Ukraynaca: Запоріжжя; Rusça: Запорожье) Rus İmparatorluğu döneminde 1921'e kadar: Александровск / Aleksandrovsk), Dinyeper Nehri'nin sahilinde bulunan ve Ukrayna'nın Zaporijya Oblastı'nın idarî merkezi olan şehir. ⓘ
1770'te Alexandrivska’nın Rus İmparatorluğu’nun sınırlarını Türklerden ve Tatarlardan korumak için yaptırdığı surlarla birlikte kurulmuştur. ⓘ
Zaporoje Ukrayna'nın turistik şehirlerinden birisidir. ⓘ
Zaporizhzhia
Запоріжжя ⓘ | |
|---|---|
Şehir | |
| Ukraynaca transkripsiyon(lar) | |
| - Ulusal | Zaporizhzhia |
| - ALA-LC | Zaporiz͡hz͡hi͡a |
| - BGN/PCGN | Zaporizhzhya |
| - Bilimsel | Zaporižžja |
  .JPG) .jpg)   .jpg)  Yukarıdan aşağıya ve soldan sağa:
| |
|
Bayrak Arma | |
 Zaporizhzhia Oblastı (sarı) ile Zaporizhzhia Şehri (turuncu) | |
 Zaporizhzhia Zaporizhzhia'nın Ukrayna'daki Konumu  Zaporizhzhia Zaporizhzhia (Ukrayna) | |
| Koordinatlar: 47°51′00″N 35°07′03″E / 47.85000°N 35.11750°EKoordinatlar: 47°51′00″N 35°07′03″E / 47.85000°N 35.11750°E | |
| Ülke |  Ukrayna |
| Oblast |  Zaporizhzhia Oblastı |
| Kuruldu | 952 |
| Şehir hakları | 1806 |
| Raions | 7
|
| Hükümet | |
| - Belediye Başkanı | (Kent Konseyi Sekreteri) Anatoly Kurtev (30 Eylül 2021'den bu yana Belediye Başkan Vekili) |
| Alan | |
| - Toplam | 334 km2 (129 sq mi) |
| Nüfus (2021) | |
| - Toplam | 722,713 |
| - Yoğunluk | 1.365,2/km2 (3.536/q mi) |
| • 2001 | 817,900 |
| Saat dilimi | UTC+2 (EET) |
| - Yaz (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Posta kodu | 69xxx |
| Alan kodu(ları) | +380 61(2) |
| İklim | Dfa |
Zaporizhzhia (Ukraynaca: Запоріжжя, IPA: [zɐpoˈr⁽ʲ⁾iʒːɐ] (
dinle)) Ukrayna'nın güneydoğusunda, Dinyeper nehri kıyısında yer alan bir şehirdir. Zaporijya Oblastı'nın (bölge) idari merkezidir. Zaporijya, 1 Ocak 2022 itibarıyla 710.052 kişilik bir nüfusa sahiptir. ⓘ
Zaporizhzhia (lit. Below-The-Rapids) tarihi Khortytsia adası ile bilinir; aşağıdakiler de dahil olmak üzere çok sayıda elektrik santrali Zaporizhzhia Nükleer Enerji Santrali (Avrupa'nın en büyük nükleer enerji santrali), Zaporizhzhia termik enerji santrali ve Dinyeper Hidroelektrik Santrali ve önemli bir sanayi merkezi olması. Bölgede çelik, alüminyum, uçak motorları, otomobiller, trafo merkezleri için transformatörler ve diğer ağır sanayi ürünleri üretilmektedir. ⓘ
İsimler ve etimoloji
1921 yılına kadar şehir, Rus İmparatorluğu'nun Dinyeper Savunma Hattı'nın [ru] bir parçasını oluşturan bir kalenin (Rusça: Александровская крепость, romanize: Aleksandrovskaya krepost) adından sonra Aleksandrovsk adını taşıyordu. 1921 yılında şehrin adı Ukrayna'nın Zaporijya (Rusça: Zaporozhye) olarak değiştirilmiştir. ⓘ
"Zaporizhzhia" adı, kelimenin tam anlamıyla, şehrin akıntıların ötesinde - nehrin aşağısında veya eskiden seyrüsefer için büyük bir engel olan ve önemli geçitlerin bulunduğu Dinyeper Nehri akıntılarının güneyinde bulunan konumuna atıfta bulunmaktadır. (Daha sonra, 1932 yılında, Dinyeper nehri üzerindeki akıntılar, Dinyeper Hidroelektrik İstasyonu'nun rezervuarının bir parçası olmak üzere sular altında kalmıştır). ⓘ
Şehrin şimdiki ve tarihi isimleri ve bu isimlerin anlamları şunlardır: Zaporizhzhia, Zaporizhia veya Zaporizhzhya (BK: /ˌzæpɒˈrɪʒjə/, ABD: /ˌzɑːpəˈriːʒ(j)ə/; Ukraynaca: Запорі́жжя, romanize edilmiştir: Zaporizhzhia; ayrıca Zaporozhye (ABD: /ˌzɑːpəˈroʊʒə/; Rusça: Запоро́жье, romanize edilmiştir: Zaporozhye, IPA: [zəpɐˈroʐjɪ]) ve eski adıyla Alexandrovsk (Rusça: Алекса́ндровск [ɐlʲɪˈksandrəfsk]) veya Oleksandrivsk (Ukraynaca: Олекса́ндрівськ [olekˈsɑnd⁽ʲ⁾r⁽ʲ⁾iu̯sʲk]). ⓘ
Tarih
Kuruluş öncesi tarihçe
Arkeolojik buluntular, yaklaşık iki ya da üç bin yıl önce İskitlerin modern şehrin çevresinde yaşadığını göstermektedir. Daha sonra Hazarlar, Peçenekler, Kumanlar, Tatarlar ve Slavlar burada yaşamışlardır. Vareglerden Yunanlılara uzanan ticaret yolu Khortytsia adasından geçiyordu. Bu topraklar "Vahşi Topraklar" olarak adlandırılıyordu, çünkü hiçbir devletin kontrolü altında değildi (Polonya-Litvanya Topluluğu, Moskova Büyük Dükalığı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun oldukça aşınmış sınırları arasındaki topraklardı). ⓘ
1552 yılında Dmytro Vyshnevetsky, Khortytsia adasının batı kıyısına yakın olan küçük ada Küçük Khortytsia'ya ahşap topraktan tahkimatlar dikmiştir. Arkeologlar bu tahkimatların, Kazakların paramiliter köylü alaylarının kalesi olan Zaporizhzhian Sich'in bir prototipi olduğunu düşünmektedir. ⓘ
Rus İmparatorluğu (1654-1917)
Zaporizhzhia Vakfı
1770 yılında Aleksandrovskaya (Александровская) kalesi inşa edilmiştir ve Zaporizhzhia'nın kuruluş yılı olarak kabul edilmektedir. Dinyeper Savunma Hattı'nın bir parçası olan kale, Rus İmparatorluğu'nun güney topraklarını Kırım Tatar istilalarından korumuştur. Kalenin kimin onuruna adlandırıldığı belirsizdir. Bazıları Büyük Katerina'ya hizmet eden general Aleksander Golitsyn olduğuna inanmaktadır. Diğer ihtimaller ise Prens Aleksandr Vyazemskiy veya Alexander Rumyantsev'dir. ⓘ
1775 yılında Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu arasında imzalanan Küçük Kaynarca Barış Antlaşması'na göre Rus Ovası'nın güney toprakları ve Kırım yarımadası Rusya tarafından yönetilen topraklar haline geldi. Sonuç olarak Aleksandrovskaya Kalesi askeri önemini kaybetti ve 1806'dan itibaren Aleksandrovsk (Александровск) adıyla bilinen küçük bir taşra kasabasına dönüştü. ⓘ
Mennonit yerleşimciler
1789'da Danzig'den (Prusya) gelen Mennonitler, Büyük Katerina'nın modern şehrin bulunduğu bölgeye birkaç koloni yerleştirme davetini kabul ettiler. Khortitza adası, Rus hükümeti tarafından "ebediyen sahip olmaları" için kendilerine hediye edildi. Mennonitler 1914 yılında adayı şehre geri sattılar. Mennonitler Aleksandrovsk'ta değirmenler ve tarım fabrikaları inşa ettiler. ⓘ
Rus Devrimi sırasında ve özellikle İkinci Dünya Savaşı'nda Mennonitlerin çoğu Kuzey ve Güney Amerika'ya kaçtı ve Rusya'nın doğusuna zorla yerleştirildi. Şu anda Zaporizhzhia'da çok az Mennonit yaşamaktadır, ancak bölgede Mennonitler tarafından inşa edilen birçok sanayi binası ve ev korunmaktadır. ⓘ
Feribot
1829 yılında Dinyeper üzerinde bir kablolu feribot inşa edilmesi önerildi. Feribot bir düzine araba taşıyabiliyordu. Proje Çar tarafından onaylandı ve daha sonra Rus İmparatorluğu'nun diğer bölgelerinde de kullanıldı. 1904 yılında feribotun yerini, Khortytsia Adası'nın kuzey kısmına yakın, nehrin "Kurt Boğazı" adı verilen en dar kısmına inşa edilen Kichkas Köprüsü aldı (bir sonraki bölüme bakınız). ⓘ
Demiryolu ve Kichkas Köprüsü'nün kurulması
Dinyeper üzerindeki ilk demiryolu köprüsü Y.D. Proskuryakov ve E. O. Paton tarafından tasarlanan Kichkas (Кичкасский) Köprüsü'dür. İnşaat çalışmaları F. W. Lat tarafından denetlenmiştir. Toplam köprü uzunluğu 336 metreydi. Nehri 190 metrelik tek bir açıklıkla geçiyordu. Üst katmanı çift hatlı bir demiryolu hattını taşırken, alt katmanı diğer araç türleri için kullanılıyordu; köprünün her iki tarafı da yaya yolu olarak tahsis edilmişti. Dinyeper nehrinin Kurt Boğazı olarak bilinen en dar yerinde inşa edilmiştir. İnşaatına 1900 yılında başlanmış ve 1902 yılında yaya trafiğine açılmıştır. Köprünün resmi açılışı 17 Nisan 1904 tarihinde yapılmış, ancak köprü üzerindeki demiryolu trafiği ancak 22 Ocak 1908 tarihinde başlamıştır. Kichkas Köprüsü'nün açılması Alexandrovsk'un endüstriyel olarak büyümesine yol açmıştır. ⓘ
1916 yılında, I. Dünya Savaşı sırasında, DEKA Stock Association'ın (bugün daha çok Motor Sich olarak bilinen) uçak motorları fabrikası Saint Petersburg'dan transfer edildi. ⓘ
İç savaş (1917-1921)
Kichkas Köprüsü Rus İç Savaşı sırasında stratejik bir öneme sahipti ve asker, mühimmat, yaralı ve tıbbi malzeme taşıyordu. Bu köprü nedeniyle Aleksandrovsk ve çevresi 1918'den 1921'e kadar Kızıl Ordu ile Denikin ve Wrangel'in Beyaz orduları, Petliura'nın Ukrayna Halk Cumhuriyeti'nin Ukrayna Halk Ordusu ve Alman-Avusturya birlikleri arasında şiddetli çatışmalara sahne oldu ve yenilgilerinden sonra Grigoriev ve Makhno liderliğindeki isyancılarla mücadele edildi. Köprü birçok kez hasar görmüştür. En ciddi hasar, Makhno'nun birlikleri 1920'de Alexandrovsk'tan geri çekilirken köprünün ortasında 40 m genişliğinde bir yarık açarak meydana gelmiştir. ⓘ
Bolşevik hükümetinin Demiryolları Halk Komiseri Dzerzhinsky köprünün onarılmasını emretti. Dnipropetrovsk'taki Bryansk anonim şirketinin [ru] metalürji fabrikası (şimdiki Dneprovsky fabrikası) yeni bir bölüm inşa etti. Kichkas Köprüsü 14 Eylül 1921 tarihinde yeniden açıldı. 19 Ekim 1921'de Sovyet Çalışma ve Savunma Konseyi (Lenin başkanlığında) Yekaterininsky demiryolunu, Kichkas Köprüsü'nün erken restorasyonu nedeniyle Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Kızıl Bayrak Nişanı ile ödüllendirdi. ⓘ
Sovyet Ukrayna'sının SSCB'nin bir parçası olduğu dönemde (1922-1991)
1920-1930'larda Sanayileşme
Zaporijya, 20. yüzyılın başında Rus İmparatorluğu'nun küçük ve sıradan bir kırsal kasabasıydı. 1920-1930 yılları arasında Sovyet hükümeti tarafından yürütülen sanayileşme sırasında endüstriyel önem kazandı. 1929-1932 yıllarında şehir inşası için master plan geliştirilmiştir. Eski şehir Alexandrovsk'a 10 km mesafede, Dinyeper nehrinin en dar yerinde, o dönemde Avrupa'nın en güçlü hidroelektrik santralinin inşa edilmesi planlandı. İstasyonun yakınında yeni modern şehir ve dev bir çelik ve alüminyum fabrikası inşa edilecekti. Daha sonra istasyon "DnieproHES", çelik fabrikası "Zaporizhstal'" (Zaporizhzhia Çelik Fabrikası) ve şehrin yeni kısmı "Sotsgorod" olarak adlandırıldı. (Sosyalist şehir) Plana göre alüminyum tesisinin ("DAZ"- Dinyeper Alüminyum Tesisi) üretimi, o dönemde tüm Avrupa'daki toplam alüminyum üretimini aşmalıdır. ⓘ
Devlet Metalurji Tesisleri Tasarım Enstitüsü (RU) (GIPROMEZ) Dinyeper Sanayi Kompleksi'nin kurulması için bir proje geliştirdi. GIPROMEZ, yüksek fırınların tasarım ve inşasına katılan Chicago (ABD) Freyn Mühendislik Şirketi de dahil olmak üzere çeşitli şirketlere danışmanlık yaptı. ⓘ
1930'larda Amerikan United Engineering and Foundry Company, sıcak ve soğuk haddeleme çelik şerit üreten bir şerit fabrikası inşa etti. Bu, Ford River Rouge çelik fabrikasının bir kopyasıydı. Fabrikanın yıllık kapasitesi 600.000 tona ulaşmıştı. Şerit genişliği 66 inçti. Demag AG şerit haddehanesinin Sovyet kopyasını kullanan ve 45 inç genişliğinde şerit çelik üreten ikinci bir bölüm daha vardı. ⓘ
Hidro-elektrik barajı, DniproHES
Şehrin tarihindeki dönüm noktası, 1927 yılında başlayan ve 1932 yılında tamamlanan hidro-elektrik barajının (DniproHES) inşaatı olmuştur. Projenin baş tasarımcısı I. G. Alexandrov (RU), inşaat müdürü A. V. Vinter (RU), baş mimarı V. A. Vesnin ve baş Amerikalı danışmanı Albay Hugh Cooper'dı. Kurulu üretim kapasitesi 560 megawatt, dışbükey barajın uzunluğu 760 m, genişliği 56 m, yüksekliği 60 m idi. ⓘ
Sekiz türbin ve beş elektrik jeneratörü Amerika Birleşik Devletleri'nde tasarlanmış ve üretilmiştir. Diğer üç jeneratör ise Leningrad'daki Electrosila fabrikasında üretildi. İşletmeye alındıktan sonra Dinyeper akıntıları sular altında kaldı ve nehir Kiev'den Kherson'a kadar gezilebilir hale geldi. 1980 yılında yeni bir jeneratör binası inşa edildi ve istasyonun gücü 1.388 megawatt'a çıkarıldı ⓘ
Sosyalizm Şehri (Sotsgorod)
Hidroelektrik barajı ile sanayi bölgesi arasında, eski Alexandrovsk'un merkezine 10 km mesafede, "Sotsgorod" olarak adlandırılan 6 numaralı yerleşim bölgesi kuruldu. 20. yüzyılda mimarların doktriner idealist coşkusu, sosyalist toplumun yerleşimi hakkındaki yoğun tartışmalara yansıdı. Mimarlar yeni mimari formlar kullanarak yeni bir toplum yaratabileceklerine inanıyorlardı. 6 No'lu Bölge, kentsel gelişim kavramlarının az sayıdaki uygulamalarından biriydi. Bölgenin inşası 1929 yılında başladı ve 1932 yılında tamamlandı. ⓘ
Mimarlara rehberlik eden ana fikir, geleceğin şehri olan bir bahçe şehir yaratmaktı. Sotsgorod'da geniş, ferah dairelere sahip çok katlı evler (en fazla 4 katlı) inşa edildi ve binaların etrafına çim ve ağaçlarla dikilmiş geniş bahçeler yapıldı. Nikolai Kolli, V.A.Vesnin, G.M.Orlov, V.G.Lavrov ve diğerleri DniproHES ve SotsGorod'u tasarladılar. Le Corbusier 1930'larda şehri birkaç kez ziyaret etmiştir. Mimarlar konstrüktivist mimarinin fikirlerini kullanmışlardır. ⓘ
Bağımsız Ukrayna Caddesi'ndeki (eski adıyla - 40 yıllık Sovyet Ukrayna Caddesi) 31 numaralı binanın halka açık evi V.G. Lavrov tarafından tasarlanmıştır. O dönemde Sotsgorod'da Sovyet ve Amerikalı mühendislerin, danışmanların ve sanayi patronlarının aileleri yaşıyordu. Ancak hidroelektrik santrali ve tesislerin inşası sırasında işçilerin çoğu No. 15 ve Alüminyum bölgelerindeki sığınaklarda yaşıyordu. Sotsgorog'un güney sınırı Verkhnya Ulitsa (Yukarı Cadde) ile kuzey sınırı ise hidroelektrik santrali ile sınırlıdır. Sobornyi Caddesi ile Verkhnya Caddesi'nin kesiştiği noktada mimar I.L. Kosliner yedi katlı bir kule inşa etmiştir. Bu kulenin Sotsgorod'un güneyden (Alexandrovsk'tan) giriş kapısını gösterdiği varsayılmaktadır. Baraja daha yakın olan ikinci kule yükseltilmiştir (mimarlar I.L. Kosliner ve L.Ya. Gershovich). Her iki kule de bölgenin merkez caddesinin düz bir çizgisini işaret etmektedir. ⓘ
Sokakların isimleri birkaç kez değişmiştir. Metalürjist Caddesi'nin orijinal adı Enthusiasts Alley idi. Bu yol fabrikalara çıkmaktadır. O zamanlar, fabrikaya giden insanların sadece neşe, gurur ve coşku gibi olumlu duygulara sahip olduğuna inanıyorlardı. Yolun sonunda heykeltıraş Ivan Nosenko'nun 1963 yılında yaptığı metalürjist heykeli bulunuyor. Alman işgali sırasında bu caddeye Şevçenko Caddesi adı verilmişti. Daha sonra Stalin Caddesi olarak değiştirildi; ve onun ölümünden sonra bugünkü Metalurji Caddesi adını aldı. Sobornyi Caddesi'nin orijinal adı Libkhnet Caddesi idi. "Sovyet Ukrayna'nın Kırk Yılı" Caddesi bir zamanlar Sovnarkomovska Caddesi ve Alman işgali sırasında Hitler Sokağı olarak adlandırılmıştır. ⓘ
Büyük Zaporizhzhia ⓘ
6 No'lu Bölge, Büyük Zaporijya adı verilen küresel projenin küçük bir parçası. Bu proje, yarım milyon insanın yedi farklı bölgede yaşamasını sağlamak üzere şehir için tasarlanmıştır: Voznesenka, Baburka, Kichkas, Alexandrovsk, Pavlo-Kichkas, Khortitsa Adası ve (atlanmış). Her bölge diğerlerinden bağımsız olmalı ve yine de birleşik şehrin bir parçası olmalıdır. Şehir hattı Dinyeper Nehri kıyısı boyunca 22 km boyunca uzatılmalıdır. ⓘ
Dinyeper demiryolu köprüleri
Kichkas Köprüsü'nün konumu, hidroelektrik barajının yukarısındaki taşkın bölgesindeydi. Başlangıçta köprünün sökülmesi ve başka bir yerde yeniden inşa edilmesi planlanmıştı. Ancak uzman tavsiyesi, yeni bir köprü inşa etmenin daha ucuz olması nedeniyle bunun uygun maliyetli olmadığı yönündeydi. ⓘ
Hidroelektrik barajının inşası, demiryolunu Dinyeper üzerinden geçirmek için yeni bir köprünün gerekli olduğu anlamına geliyordu. Daha önce olduğu gibi tek bir köprü yerine, demiryolunun Khortytsia adası üzerinden geçirilmesine karar verildi. Nehrin Khortytsia ile şehir arasındaki geniş kısmı Yeni Dinyeper, Khortytsia ile nehrin sağ kıyısındaki banliyöler arasındaki daha dar kısmı ise Eski Dinyeper olarak bilinmektedir. Yeni Dinyeper, üç kemerli iki kademeli bir köprü ile geçilmiştir. Kemerlerin her biri 140 m açıklıktadır. Yaklaşım açıklıkları da dahil edildiğinde toplam uzunluk 715 m ve ağırlığı 8.480 tondur. ⓘ
Eski Dinyeper, toplam uzunluğu 370 m olan tek açıklıklı bir kemer köprü ile geçilmiştir; kemer açıklıkları 224 m'dir ve o zamanlar Avrupa'daki en büyük tek açıklıklı köprüdür. Bu köprü 5,220 ton ağırlığındaydı. Her iki köprü de Profesör Streletsky tarafından tasarlanmıştır. Perçinlenmiş çelikten yapılmışlardı ve iki katlıydılar: üst kat demiryolu trafiği için, alt kat ise karayolu trafiği ve yayalar içindi. Konstantinov adlı bir Sovyet mühendisin yönetiminde Çekoslovak ve Sovyet işçilerin bir araya gelmesiyle inşa edilmişlerdir. Kemerlerin çeliği Çekoslovakya'daki Vitkovetskom çelik fabrikasında, diğer çelik işleri ise Dnipropetrovsk Metalürji Fabrikasında yapılmıştır. Yeni köprüler 6 Kasım 1931 tarihinde açılmıştır. Kichkas Köprüsü daha sonra yıkılmıştır. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı (1941-1945)
Alman işgali
SSCB ile Nazi Almanyası arasındaki savaş 22 Haziran 1941 tarihinde başladı. ⓘ
Savaşın patlak vermesinin ardından Sovyet hükümeti endüstriyel ekipmanların şehirden Sibirya'ya tahliyesini başlattı. Sovyet güvenlik güçleri NKVD şehirdeki siyasi mahkumları kurşuna dizdi. 18 Ağustos 1941'de Alman 1. Panzergruppe unsurları Zaporizhzhia'nın sağ kıyısındaki eteklerine ulaştı ve Khortytsia adasını ele geçirdi. ⓘ
Kızıl Ordu 18 Ağustos 1941 günü saat 16:00'da Dinyeper hidroelektrik barajında (DniproHES) 120m x 10m boyutlarında bir delik açarak Zaporijya'dan Nikopol'e kadar uzanan bir sel dalgası yarattı ve her iki tarafın askerlerinin yanı sıra yerel halkın da ölümüne yol açtı. "O dönemde resmi bir ölü sayısı açıklanmadığından, tahmini kurban sayısı büyük farklılıklar göstermektedir. Çoğu tarihçi, o dönemde sular altında kalan bölgelerde yaşayan insan sayısına dayanarak bu sayının 20.000 ila 100.000 arasında olduğunu belirtmektedir." İki gün sonra şehri savunanlar takviye aldılar ve nehrin sol kıyısını 45 gün boyunca tuttular. Bu süre zarfında insanlar ağır makineleri söktüler, paketlediler ve demiryolu platformuna yüklediler, kablo şemalarıyla işaretlediler ve muhasebeleştirdiler. Sadece Zaporizhstal, ekipmanla birlikte 9.600 demiryolu vagonu ihraç etti. Zaporijya 3 Ekim 1941'de ele geçirildi. ⓘ
Zaporijya'nın Alman işgali 2 yıl 10 gün sürdü. Bu süre zarfında Almanlar 35.000'den fazla kişiyi kurşuna dizdi ve 58.000 kişiyi zorunlu işçi olarak Almanya'ya gönderdi. Almanlar, Dinyeper hidroelektrik barajını ve çelik fabrikalarını restore etmek için zorunlu işgücü (çoğunlukla savaş esirleri) kullandı. Yerel halk 1942 baharında bir yeraltı direniş örgütü kurdu. ⓘ
Zaporizhzhia'dan geçen Krivoy Rog - Stalingrad ve Moskova - Kırım demiryolu hatları 1942-43 yıllarında Almanlar için önemli ikmal hatlarıydı, ancak Zaporizhzhia'daki üç kemerli büyük Dinyeper demiryolu köprüsü 18 Ağustos 1941'de geri çekilen Kızıl Ordu tarafından havaya uçuruldu, Eylül 1941'de daha fazla yıkım çalışması yapıldı ve Almanlar köprüyü 1943 yazına kadar tekrar faaliyete geçirmedi. ⓘ
Almanlar Şubat 1943'te Güney Ordular Grubu'nu yeniden oluşturduklarında, karargâhı Zaporijya'daydı. Kharkiv ve diğer şehirlerin kaybedilmesi, Adolf Hitler'in 17 Şubat 1943'te bu karargâha uçmasına neden oldu. 19 Şubat'a kadar burada kalan Hitler, ordu grubu komutanı Mareşal Erich von Manstein ile görüştü ve Güney Ordu Grubu'nun, kaybedilen toprakların çoğunun Üçüncü Kharkov Muharebesi'nde Almanlar tarafından geri alınmasına yol açan hareketli bir savunma yapmasına izin vermeye ikna edildi. Hitler 10 Mart 1943'te Zaporizhzhia'daki karargâhı tekrar ziyaret etti ve burada von Manstein ile hava kuvvetlerinden mevkidaşı Mareşal Wolfram Freiherr von Richthofen tarafından bilgilendirildi. Hitler Zaporijya'daki karargâhı son kez 8 Eylül 1943'te ziyaret etti. Eylül 1943'ün ortalarında Ordu Grubu karargâhını Zaporijya'dan Kirovograd'a (şimdiki adı Kirovograd) taşıdı. ⓘ
Hem Yeni Dinyeper üzerindeki büyük demiryolu köprüsü hem de Eski Dinyeper üzerindeki küçük köprü 21 Eylül 1943'te Teğmen A Usmanov komutasındaki sekiz Ilyushin Il-2'den oluşan bir grup tarafından düzenlenen hava saldırısında hasar gördü. ⓘ
Kurtuluş
Ağustos 1943 ortalarında Almanlar Kiev'den Kırım'a kadar Dinyeper boyunca Panther-Wotan savunma hattını inşa etmeye başladı ve Eylül 1943'te bu hatta geri çekildi. Almanlar şehri 40. Panzer ve 17. Kolordu unsurlarıyla Dinyeper üzerinde bir köprübaşı olarak tuttu. Ordu Generali Rodion Malinovsky komutasındaki Sovyet Güneybatı Cephesi 10 Ekim 1943'te şehre saldırdı. Savunmacılar saldırıları durdurmayı başarınca, Kızıl Ordu birliklerini takviye etti ve 13 Ekim saat 22:00'de sürpriz bir gece saldırısı başlattı, "o güne kadar görülmüş her şeyden daha büyük bir top ateşi yaylım ateşi açtı (ilk kez burada tüm topçu 'tümenleri' ortaya çıktı) ve zırhlılarla güçlü bir şekilde desteklenen en az on tümen fırlattı". ⓘ
Kızıl Ordu köprübaşına girerek Almanları 14 Ekim'de burayı terk etmeye zorladı. Geri çekilen Almanlar Zaporizhstal çelik fabrikasını neredeyse tamamen tahrip ettiler; büyük demiryolu köprüsünü tekrar yıktılar ve türbin binasını yıktılar ve Dinyeper hidro-elektrik barajının 49 koyundan 32'sine zarar verdiler. Şehirde Voznesenskyi ve Oleksandrivskyi Bölgeleri arasında bir cadde ve Oleksandrivskyi Bölgesinde Zaporizhzhia'ya giren ilk tanka komuta eden Kızıl Ordu Teğmeni Mykola Yatsenko'ya [uk; ru] adanmış bir anıt bulunmaktadır; kendisi ve mürettebatı şehir için yapılan savaşta öldürülmüştür. ⓘ
Kızıl Ordu şehrin sağ kıyısındaki kısımları 1944 yılına kadar geri alamadı. ⓘ
Dinyeper hidro-elektrik barajının yeniden inşasına 7 Temmuz 1944'te başlandı. Restore edilen barajdan ilk elektrik 3 Mart 1947'de üretildi. ⓘ
Çağdaş (1991-günümüz)
.jpg)
Dinyeper üzerinde yeni köprüler
Preobrazhensky köprüsü üzerinden şehrin sağ kıyı bölgeleri ile şehir merkezi arasındaki otomobil ulaşım bağlantısı doksanlı yılların sonlarında tıkanmıştı. 2004 yılında Dinyeper üzerinde yeni köprülerin inşasına başlanmıştır. Bu köprüler mevcut Preobrazhensky köprüsüne paralel olarak kısa bir mesafe aşağıya doğru uzanmaktadır. Köprülerin inşaatı başladıktan kısa bir süre sonra durmuş ve finansman yetersizliği nedeniyle el değmeden kalmıştır. Proje tasarımı eski ve revize edilmesi gerekiyor ve köprünün maliyetinin ₴8 milyara ulaşacağı tahmin ediliyor (orijinal ₴2 milyarın aksine). Kasım 2020'nin ortalarında, bir Türk müteahhit inşaatın ilk aşamasının devreye alınmasının son aşamasına başladığını duyurdu. Çalışmaların Aralık ayından önce tamamlanması planlanıyordu. ⓘ
Euromaidan olayları, 2013-2014
2014 Euromaidan bölgesel devlet idaresi işgalleri sırasında Zaporijya'da da Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç'e karşı protestolar düzenlenmiştir. 23 Şubat 2014 tarihinde Zaporijya'daki bölgesel devlet idaresi binası 4,500 protestocu tarafından işgal edilmiştir. 2014 Nisan ayı ortasında Ukraynalı ve Rusya yanlısı eylemciler arasında çatışmalar yaşanmıştır. Ukraynalı aktivistlerin sayısı Rusya yanlısı protestoculardan fazlaydı. ⓘ
Şehir sokaklarının, tesislerin, kültür merkezlerinin yeniden adlandırılması (2016)
19 Mayıs 2016 tarihinde, Verkhovna Rada sözde "Komünizmden Arındırma Yasası "nı onayladı. Bu yasalar nedeniyle belediye meclisi 50'den fazla ana caddeyi ve şehrin idari bölümlerini yeniden adlandırmak zorunda kaldı, Sovyetler Birliği liderlerinin (Lenin, Felix Dzerzhinsky) anıtları yıkıldı. Sanayi tesislerinin, fabrikaların, kültür merkezlerinin ve DniproHES'in adlarındaki Sovyet liderlerini onurlandıran isimler kaldırıldı. ⓘ
Rus işgali (2022)
Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgali sırasında Rus güçleri şehre sürekli saldırılarda bulundu. 27 Şubat'ta Zaporijya'nın güney eteklerinde bazı çatışmalar yaşandığı bildirildi. Rus güçleri o akşam Zaporijya'yı bombalamaya başladı. 3 Mart'ta Zaporijya Nükleer Santrali'ne yaklaşan Rus güçlerine ateş açılarak bir tank devre dışı bırakıldı ve karşılık verilmesi üzerine yangın çıktı ve olası bir nükleer erimeden endişe edildi. İtfaiyeciler yangını kontrol altına almayı başardı. Rus askeri güçleri 12 Mayıs ve 13 Mayıs akşamları Zaporijya'ya füze ateşi açmıştır. ⓘ
Coğrafya
Şehir Ukrayna'nın güneydoğusunda yer almaktadır. Dinyeper nehri şehri ikiye böler ve aralarında Khortytsia adası bulunur. Şehir, deniz seviyesinden 50 m yükseklikte 334 km2'lik bir alanı kaplamaktadır. ⓘ
Khortytsia adasının etrafındaki iki akarsu Yeni ve Eski Dinyeper olarak adlandırılır. Yeni Dinyeper yaklaşık 800 m (2600 feet) genişliğinde ve Eski Dinyeper yaklaşık 200 m (650 feet) genişliğindedir. Ada 12 km × 2 km (7,5 mil × 1,2 mil) boyutlarındadır. Şehirde Dinyeper'e giren birkaç küçük nehir de bulunmaktadır: Sukha ve Mokra Moskovka, Kushuhum ve Verkhnia Khortytsia. ⓘ
Khortytsia adasının florası, kuru bozkır havası ve sanayi havasının kirliliğini temizleyen büyük bir tatlı su havzası nedeniyle benzersiz ve çeşitlidir. Khortytsia Adası bir milli parktır. Adanın yüzeyi büyük vadiler ("balka"), yürüyüş yolları ve tarihi anıtlarla kesilmiştir. Ada hem çocuklar hem de yetişkinler için çok popüler bir rekreasyon alanıdır. Çok sayıda sanatoryum, tatil köyü ve sağlık merkezi bulunmaktadır. Ayrıca yüzme erişimi olan kumsallar da vardır..: RU ⓘ
İklim
| Zaporizhzhia için iklim verileri (1991-2020, 1959'dan günümüze ekstremler) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 12.2 (54.0) |
17.1 (62.8) |
24.0 (75.2) |
31.4 (88.5) |
35.9 (96.6) |
36.5 (97.7) |
39.5 (103.1) |
40.2 (104.4) |
35.9 (96.6) |
35.0 (95.0) |
20.9 (69.6) |
16.0 (60.8) |
40.2 (104.4) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | −0.3 (31.5) |
1.2 (34.2) |
7.5 (45.5) |
16.1 (61.0) |
22.6 (72.7) |
26.6 (79.9) |
29.3 (84.7) |
29.0 (84.2) |
22.7 (72.9) |
14.7 (58.5) |
6.5 (43.7) |
1.3 (34.3) |
14.8 (58.6) |
| Günlük ortalama °C (°F) | −3.1 (26.4) |
−2.2 (28.0) |
3.0 (37.4) |
10.5 (50.9) |
16.7 (62.1) |
20.9 (69.6) |
23.2 (73.8) |
22.6 (72.7) |
16.7 (62.1) |
9.7 (49.5) |
3.1 (37.6) |
−1.3 (29.7) |
10.0 (50.0) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −5.8 (21.6) |
−5.3 (22.5) |
−0.9 (30.4) |
5.0 (41.0) |
10.9 (51.6) |
15.2 (59.4) |
17.1 (62.8) |
16.4 (61.5) |
11.3 (52.3) |
5.5 (41.9) |
0.2 (32.4) |
−3.8 (25.2) |
5.5 (41.9) |
| Rekor düşük °C (°F) | −29.3 (−20.7) |
−26.1 (−15.0) |
−25 (−13) |
−8.2 (17.2) |
−2 (28) |
3.9 (39.0) |
8.2 (46.8) |
3.9 (39.0) |
−3 (27) |
−8.9 (16.0) |
−18.6 (−1.5) |
−26.2 (−15.2) |
−29.3 (−20.7) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 39 (1.5) |
32 (1.3) |
37 (1.5) |
41 (1.6) |
51 (2.0) |
61 (2.4) |
45 (1.8) |
44 (1.7) |
38 (1.5) |
34 (1.3) |
40 (1.6) |
53 (2.1) |
515 (20.3) |
| Ortalama aşırı kar derinliği cm (inç) | 7 (2.8) |
8 (3.1) |
4 (1.6) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
1 (0.4) |
3 (1.2) |
8 (3.1) |
| Ortalama yağmurlu günler | 10 | 8 | 11 | 12 | 13 | 13 | 10 | 8 | 10 | 11 | 13 | 11 | 130 |
| Ortalama karlı günler | 14 | 14 | 9 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 6 | 13 | 58 |
| Ortalama bağıl nem (%) | 85.2 | 82.4 | 77.6 | 67.2 | 63.1 | 66.0 | 63.6 | 62.1 | 68.5 | 75.5 | 84.3 | 86.1 | 73.5 |
| Kaynak 1: Pogoda.ru.net | |||||||||||||
| Kaynak 2: Dünya Meteoroloji Örgütü (nem 1981-2010) | |||||||||||||
 Zaporijya iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 12,2 | 17,1 | 24,0 | 31,4 | 35,9 | 36,5 | 39,5 | 40,2 | 35,9 | 35,0 | 20,9 | 16,0 | 40,2 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | −0,4 | 0,4 | 6,3 | 15,3 | 21,9 | 25,7 | 28,3 | 28,0 | 21,9 | 14,3 | 5,7 | 0,8 | 14,0 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −3,1 | −2,9 | 2,2 | 10,0 | 16,2 | 20,1 | 22,5 | 21,8 | 16,2 | 9,4 | 2,6 | −1,8 | 9,4 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −5,7 | −5,9 | −1,4 | 4,9 | 10,5 | 14,7 | 16,7 | 15,8 | 10,9 | 5,2 | −0,4 | −4,4 | 5,1 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −29,3 | −26,1 | −25 | −8,2 | −2 | 3,9 | 8,2 | 3,9 | −3 | −8,9 | −18,6 | −26,2 | −29,3 |
| Ortalama yağış (mm) | 42 | 35 | 36 | 37 | 44 | 62 | 47 | 41 | 33 | 35 | 42 | 44 | 498 |
| Kaynak: Погода и климат | |||||||||||||
Yönetişim
Zaporizhzhia, Zaporizhzhia Oblastı'nın bölgesel bir merkezi ve oblast (bölge) içinde kendi kendini yönetme biçimine sahip olduğu anlamına gelen bölgesel öneme sahip bir şehirdir. ⓘ
İdari alt bölümler
Şehir 7 idari bölgeye ayrılmıştır. ⓘ
|
Demografik Bilgiler
Şehir nüfusu
Şehir nüfusu bağımsızlığın ilk yıllarından bu yana azalmaktadır. 2014-2015 yıllarında nüfus azalma oranı yıllık -%0,56 olarak gerçekleşmiştir. ⓘ
Ocak 2017'de şehir nüfusu 750.685 kişiye ulaşmıştır. Devletin bağımsızlığı sırasında şehir nüfusundaki toplam azalma yaklaşık 146 bin kişidir (2017-2018 yılları bu tahmine dahil değildir) ⓘ
|
|
|
Etnik yapı
2001 nüfus sayımına göre, Zaporijya aşağıdaki etnik yapıya sahipti:
| Toplam (bin) | Ukraynalılar | Ruslar | Belorussians | Bulgarlar | Yahudiler | Gürcüler | Ermeniler | Tatar | Azeriler | Romanlar (Çingeneler) | Direkler | Almanlar | Moldovalılar | Yunanlılar ⓘ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 815.3 | 573 | 207 | 5.5 | 3.6 | 3.4 | 3.11 | 3.08 | 2.2 | 1.2 | 0.92 | 0.78-1.8 | 0.76 | 0.72 | 0.6 |
| 100% | 70.28% | 25.39% | 0.67% | 0.44% | 0.42% | 0.38% | 0.38% | 0.27% | 0.15% | 0.11% | 0.1% | 0.09% | 0.09% | 0.07% |
Dil
Resmi devlet işlerinde Ukraynaca kullanılmaktadır. ⓘ
Ukrayna'daki nüfus sayımlarına göre Zaporijya sakinlerinin anadili (yüzde):
| Dil | 1897 | 1926 | 1989 | 2001 ⓘ |
|---|---|---|---|---|
| Ukraynaca | 43.0 | 33.8 | 41.3 | 41.6 |
| Rusça | 24.8 | 52.2 | 57.0 | 56.8 |
| Yidiş | 27.8 | 9.7 | 0.1 |
Din
Zaporizhzhia'da aşağıdaki dini mezhepler mevcuttur:
- Hristiyanlık
.jpg)
Vatandaşların çoğu Ukrayna Ortodoks Kilisesi (Moskova Patrikhanesi) veya Ukrayna Ortodoks Kilisesi'ne bağlı Ortodoks Hıristiyanlardır. Ortodoks kiliseleri arasında Moskova Patrikhanesi'ne bağlı olan Şefaat Kilisesi en popüler olanıdır. Şehirde ayrıca Aziz Nikolaos Kilisesi ve Aziz Andrew Katedrali de bulunmaktadır. ⓘ
- Protestanlık
Protestanlık şu kuruluşlar tarafından temsil edilmektedir:
- Tüm Ukrayna Evanjelik İnançlı Hristiyanlar Birliği;
- Yedinci Gün Adventist Kilisesi;
- Tam İncil Kilisesi. ⓘ
- Katoliklik
Katoliklik tarafından temsil edilmektedir:
- Ukrayna Yunan Katolik Kilisesi;
- Roma Katolik Kilisesi.
En büyük Katolik kilisesi Merhamet Babası Tanrı Kilisesi'dir. ⓘ
- Yahudilik
Ortodoks Yahudilik bir birlik ve altı cemaat tarafından temsil edilmektedir. ⓘ
- İslam
Zaporijya bölgesinde Ukrayna Müslümanları Ruhani İdaresi'nin bir parçası olan beş topluluk ve dört bağımsız Müslüman topluluk bulunmaktadır. ⓘ
Şehir Vedik Akademi'nin bir şubesine ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Ekonomi
Endüstri
Zaporizhzhia, Ukrayna'nın önemli bir sanayi merkezi, ülkenin ana otomobil üretim şirketi, Motor-Sich dünyaca ünlü uçak motoru üreticisidir. Elektrikle beslenen Zaporizhzhia, bitişiğindeki Donets Havzası, Nikopol manganez ve Kryvyi Rih demir madenleri ile birlikte Ukrayna'nın önde gelen sanayi komplekslerinden birini oluşturmaktadır. ⓘ
Şehir aynı zamanda Zaporozhets ve Tavria gibi Ukraynalı otomobil markalarını üreten ZAZ Zaporizhzhia Otomobil Fabrikası'nda bulunan Ukrayna'nın ana otomobil üretim merkezine de ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Rus Devrimi'nin sona ermesinden sonra şehir önemli bir sanayi merkezi haline geldi. Ucuz işgücünün varlığı ve kömür, demir cevheri ve manganez yataklarının yakınlığı, demir ve makine mühendisliği endüstrilerinin büyük ölçekli işletmeleri için elverişli koşullar yarattı. Bugün Zaporijya, ağır sanayi (özellikle metalürji), alüminyum ve kimya endüstrisi ile bölgenin önemli bir sanayi merkezidir. Şehirde otomobil, avia motorları, radyoelektronik üretilmektedir. Zaporizhzhia limanı Donbas'tan gelen mallar için önemli bir aktarma yeridir. ⓘ
Ukrayna'nın dördüncü büyük çelik üreticisi olan Zaporizhstal, dünyada 54. sırada yer almaktadır ve merkezi şehirde bulunmaktadır. ⓘ
Elektrik üretimi
Zaporizhzhia büyük bir elektrik üretim merkezidir. "DniproHES" Dinyeper Hidroelektrik İstasyonu olarak bilinen hidroelektrik santrali ve Avrupa'nın en büyük nükleer enerji santrali bulunmaktadır. Zaporizhzhia santralleri tüm Ukrayna elektrik tüketiminin yaklaşık %25'ini üretmektedir. Zaporizhzhia Nükleer Santrali, Avrupa'nın en büyük nükleer santrali olan Zaporizhzhia'dan yaklaşık 60 km uzaklıktaki Enerhodar (enerji hediyesi anlamına gelir) yakınlarında yer almaktadır. Ayrıca Enerhodar'da Zaporizhzhia Termik Santrali de bulunmaktadır. ⓘ
Kültür
Zaporizhzhia'da bir filarmoni, birkaç müze, tiyatro, kütüphane bulunmaktadır. Bunlar arasında şunlar bulunmaktadır:
- Mağara Akademik Drama Tiyatrosu
- Belediye Tiyatro Laboratuvarı "VIE"
- Genç Yaştaki Seyirciler için Tiyatro
- Binicilik Tiyatrosu "Zaporizhzhian Kazakları"
- Zaporizhzhia Bölge Müzesi
- Zaporizhzhian Kazakları Ulusal Tarih Müzesi
- Zaporizhzhia Bölgesel Sanat Müzesi
- Motor Sich Havacılık Müzesi
- Zaporizhzhia Bölgesi Evrensel Bilimsel Kütüphanesi ⓘ
Zaporizhzhia'da çok sayıda küçük amatör halk müziği grubu ve sanat galerisi bulunmaktadır. Şehirde düzenli olarak festivaller ve şölenler, Kazak dövüş sanatları yarışmaları ve sanat sergileri düzenlenmektedir. ⓘ
Zaporijya'da Mayakovskoho meydanındaki 'Hayat Çeşmesi' yakınında Zaporijya şehri sanatçılar derneği "Kolorit "in açık hava sergi ve satışı bulunmaktadır. Şehrin sanatçı kuruluşlarının günlük sergisi, insanların zanaatkarlar ve sanatçılarla iletişim kurabileceği, oyma, nakış, boncuk ve diğer yaratıcı çalışmaları izleyebileceği, profesyonel sanatçılardan, tasarımcılardan ve karikatüristlerden ders alabileceği Zaporijya'da eşsiz bir yerdir. ⓘ
Başlıca turistik yerler
12 km (7,5 mil) x 2 km (1,2 mil) boyutlarındaki Khortytsia adası şehrin coğrafi merkezinde yer almaktadır. Şehir, Yeni ve Eski Dinyeper akarsularının kıyılarıyla adayı kucaklamaktadır. İki beton köprü adayı şehre bağlamaktadır. Bu köprüler 1952 yılında mühendis Boris N. Preobrazhensky tarafından tasarlanmış ve inşa edilmiştir. İki seviyeli köprüler yaklaşık 54 metre yüksekliğe sahiptir. Köprülerin üst seviyesi demiryolu için, alt seviyesi ise arabalar ve yayalar için tasarlanmıştır. ⓘ
"Zaporizka Sich" tarihi ve kültürel müzesi, Khotritsa adasının kuzey kayalık kısmında yer almaktadır. Müze, Zaporizhzhian Kazaklarının yeniden inşa edilmiş kalesidir. Askeri Kazakların kamp hayatının ve yaşam tarzlarının tüm özellikleri müzede sunulmaktadır. ⓘ
Küçük adalar baraj ile Khortytsia adası arasında yer almaktadır. Bu adaların her birinin kendi efsanesi vardır. Bunlardan Durnya Scala ("Aptalın Kayası") adlı birinde Çar Büyük Petro, Rusya ve İsveç arasındaki Büyük Kuzey Savaşı sırasında İsveçli Charles XII'nin yanında ihanet ettikleri için Kazakları kırbaçlayarak cezalandırmıştır. ⓘ
Stolb ("Sütun") adlı bir başka küçük ada, granit levhalardan büyük bir kaseye benzeyen jeolojik bir özelliğe sahiptir, çapı 1,4 м, derinliği 1 м'ye eşittir. Bu çanağa Kazak çanağı adı verilmiştir. İnsanlar, yaz günlerinde sıcak güneşin altında bu "kasede" su kaynatmanın kolay olduğunu ve Kazakların bunu galushki (baharatlı et suyunda haşlanmış hamur) pişirmek için kullandığını söylüyor. ⓘ
Khortytsia adasından DinyeproHES'in panoramik manzarası çok etkileyicidir. Düz ve uzun Sobornyi caddesi (10 km), 20. yüzyılın konstrüktivist mimarisinden oluşan Baraj'ın yakınındaki SotsGorod'da sona ermektedir. ⓘ
Altyapı
Zaporizhzhia şehri Ukrayna'da önemli bir ulaşım merkezidir ve yolcu, yük ve kamu hizmetleri taşımacılığı için karayolu, demiryolu, nehir ve hava seçeneklerini içeren son derece gelişmiş bir ulaşım sistemine sahiptir. Şehir içi toplu taşımacılık otobüs, minivan, tramvay, troleybüs ve demiryollarını içermektedir. ⓘ
Zaporizhzhia'nın doğu eteklerinden Kharkiv'i Simferopol'e bağlayan M-18 numaralı büyük ulusal otoyol geçmektedir. Diğer üç ulusal otoyol Zaporijya'da son bulmaktadır; biri Kirovograd'dan başlayıp Kryvyi Rih üzerinden Zaporijya'da son bulan H-23; ikincisi Kiev'den başlayıp Dinyeper boyunca Kremençuk, Kamianske, Dnipro ve diğerleri gibi bir dizi önemli şehirden geçerek güneye doğru ilerleyen H-08; diğeri ise Donetsk'ten Zaporijya'ya ulaşan H-15 otoyoludur. ⓘ
Dinyeper üzerinde dört karayolu köprüsü ve iki demiryolu köprüsü bulunmaktadır. Biri hariç tüm köprüler şehri Khortytsia adasına bağlamaktadır. Diğer köprü DniproHES'in nehir barajının üzerinden geçmektedir. 2022 yılında Cumhurbaşkanı Volodymyr Zelenskyy yeni Yeni Zaporizhzhia Dniper Köprüsü'nü açmıştır. ⓘ
Zaporizhzhia şehrinde iki tren istasyonu vardır: Birinci Zaporizhzhia ve İkinci Zaporizhzhia. Birinci istasyon merkez istasyondur. Şehrin güney kesiminde yer alır ve Simferopol-Kharkiv "kuzey-güney" transit güzergahının bir parçasıdır. Zaporizhzhia-the-Second istasyonunun hattı Donbas kömür sahasını Kryvyi Rih demir cevheri sahasına bağlamaktadır. ⓘ
Şehrin iki nehir limanı, Dinyeper nehri boyunca Kiev'i Kherson'a bağlayan ulusal su taşımacılığı altyapısının bir parçasıdır ve Zaporizhzhia ile yakın köyler arasında seyahat etmek için bazı yük gemilerinin yanı sıra kesici tekneler de kullanılmaktadır. Büyük Khortytsia adası, Dinyeper'i iki kola (kanala) ayırmaktadır: adayı doğu tarafından geçen ana kol ve adayı batı tarafından geçen Staryi Dnipro (Eski Dinyeper) olarak da bilinen alternatif kol. ⓘ
Şehrin doğusunda (Dinyeper'in sol yakası) yer alan şehrin tek havalimanı hem iç hem de dış hat uçuşlarını kapsamaktadır. Şehrin batısında (Dinyeper'in sağ kıyısı) ise daha küçük bir havaalanı olan Shyroke bulunmaktadır. ⓘ
Önemli kişiler
.jpg)
- Alyosha (d. 1986), Ukraynalı şarkıcı, sahne adı Olena Oleksandrivna Kucher
- Vasiliy Bebko, (1932-2022), Rus diplomat
- Tamara Bulat (1933-2004), Ukraynalı-Amerikalı müzikolog
- Victoria Bulitko (1983 doğumlu), Ukraynalı sinema, televizyon ve tiyatro oyuncusu.
- Evgeniy Çernyak (1969 doğumlu), Ukraynalı iş adamı
- Evgeniy Chuikov (1924-2000) Rus realist ve Fransız empresyonist geleneklerinde çalışan Ukraynalı manzara ressamı.
- Volodymyr Dakhno (1932-2006) Ukraynalı animatör ve animasyon film yönetmeni.
- Valentyna Danishevska (d. 1957), Ukraynalı avukat ve yargıç
- Gerhard Ens (1863-1952), Saskatchewan'da çiftçi, göçmenlik ajanı ve politikacı
- Igor Fesunenko (1933-2016), Rus gazeteci ve dış ilişkiler yazarı
- Sergey Glazyev (d. 1961), Rus siyasetçi ve ekonomist
- Alina Gorlova (d. 1992), Ukraynalı film yapımcısı, yönetmen ve senarist
- Konstantin Grigorishin (1965 doğumlu), Rus-Ukraynalı iş adamı ve milyarder.
- Volodymyr Horbulin (d. 1939), Ukraynalı siyasetçi
- Valeriy Ivaschenko (d. 1956), Ukrayna eski Savunma Bakan Yardımcısı
- Boris Ivchenko, (1941-1990) Ukraynalı aktör ve film yönetmeni
- Igor P. Kaidashev (1969 doğumlu), Ukraynalı immünolog ve alerji uzmanı
- Valeriy Kostyuk (d. 1940), Rus bilim insanı
- Maxim Ksenzov (d. 1973), Rus devlet adamı
- Valery Kulikov (d. 1956), Ukrayna doğumlu Rus siyasetçi
- Gosha Kutsenko (d. 1967), Rus aktör, yapımcı, şarkıcı, şair ve senarist
- Valentyn Nalyvaichenko (1966 doğumlu), Ukraynalı diplomat ve siyasetçi.
- Eva Neymann (1974 doğumlu), Ukraynalı film yönetmeni
- Maria Nikiforova (1885-1919), devrimci isyancı ve Anarşist partizan lider.
- Anna October (1991 doğumlu), Ukraynalı moda tasarımcısı
- Aleksandr Panayotov (d. 1984), Rus-Ukraynalı şarkıcı ve söz yazarı
- Mykhailo Papiyev (d. 1960), Ukraynalı mühendis ve siyasetçi
- Oleksandr Peklushenko, (1954-2015) Ukraynalı siyasetçi
- Max Polyakov (1977 doğumlu), uluslararası teknoloji girişimcisi, ekonomist ve hayırsever
- Georgy Shchokin (d. 1954), iş adamı, sosyolog, psikolog ve siyasetçi
- Boris Shtein, (1892-1961) Sovyet diplomat
- Oleksandr Sin (d. 1961), Ukraynalı siyasetçi, Zaporijya eski belediye başkanı
- Serhiy Sobolyev (d. 1961), Ukraynalı siyasetçi
- Yanina Sokolova (d. 1984) gazeteci, televizyon sunucusu ve oyuncu.
- Naum Sorkin, (1899-1980) bir Sovyet askeri subayı ve diplomat.
- Oleksandr Starukh (1973 doğumlu), Ukraynalı tarihçi ve siyasetçi
- Liudmyla Suprun (d. 1965), Ukraynalı bir siyasetçi
- Yevhen Synelnykov (1981 doğumlu), Ukraynalı TV sunucusu, yönetmen ve aktör
- Estas Tonne (1975 doğumlu), müzisyen, gitar ve flüt çalıyor
- Vladyslav Yama (1982 doğumlu), Ukraynalı dansçı ve eğitimci ⓘ
Spor
- Polina Astakhova (1936-2005) artistik jimnastikçi; 1956, 1960 ve 1964 Yaz Olimpiyatlarında on madalya kazanmıştır.
- Anastasia Bliznyuk (1994 doğumlu), Rus grup ritmik jimnastikçi.
- Maksym Dolhov (1996 doğumlu), Ukraynalı dalgıç
- Tanja Logwin (d. 1974), Ukrayna doğumlu Avusturyalı hentbol oyuncusu
- Alina Maksymenko (1991 doğumlu), Ukraynalı ritmik jimnastikçi
- Oleksii Pashkov (1981 doğumlu), 2012 Yaz Paralimpik Oyunları'nda disk atmada gümüş madalya sahibi
- Volodymyr Polikarpenko (d. 1972), Ukraynalı eski trialthon sporcusu
- Yakiv Punkin (1921-1994) güreşçi, 1952 Yaz Olimpiyatlarında altın madalya kazanmıştır.
- Oksana Skaldina (1972 doğumlu) jimnastikçi; 1992 Yaz Olimpiyatlarında bronz madalya
- Ganna Sorokina (d. 1976) dalgıç; 2000 Yaz Olimpiyatları'nda takım bronz madalya sahibi
- Olga Strazheva (1972 doğumlu) jimnastikçi; 1988 Yaz Olimpiyatları'nda takım altın madalya sahibi
- Vita Styopina (d. 1976) yüksek atlamacı; 2004 Yaz Olimpiyatları'nda bronz madalya kazanmıştır
- Denys Sylantyev (1976 doğumlu) politikacı ve yüzücü; dört kez Olimpiyatlara katılmış, 2000 Yaz Olimpiyatlarında gümüş madalya kazanmış ve 2004 Yaz Olimpiyatlarında ulusal bayrak taşıyıcısı olmuştur.
- Razmik Tonoyan (1988 doğumlu), Ukraynalı sambacı, (Sovyet kökenli bir Rus dövüş sanatı)
- Roman Volod'kov (d. 1973), Ukraynalı eski dalgıç
- Sergiusz Wołczaniecki (d. 1964) Polonyalı halterci; 1992 Yaz Olimpiyatları'nda bronz madalya kazanmıştır
- Olena Zhupina (d. 1973), Ukraynalı dalgıç ⓘ
Popüler kültürde
Zaporijya, Amerikalı yazar Harry Turtledove'un İkinci Dünya Savaşı'nda Mihver Zaferi adlı iki kısa romanında önemli bir mekândır: Ready for the Fatherland (1991) ve The Phantom Tolbukhin (1998). Turtledove her zaman Zaporozhye yazımını kullanır. ⓘ
İkiz kasabalar ve kardeş şehirler
Zaporizhzhia ile kardeş şehir ilişkileri konusunda bir anlaşma bulunmaktadır:
Lahti, Finlandiya, 1953'ten beri
Belfort, Fransa, 1967'den beri
Birmingham, Birleşik Krallık, 1973'ten beri
Linz, Avusturya, 1983'ten beri
Oberhausen, Almanya, 1986'dan beri
Yichang, Çin, 1993'ten beri- Magdeburg, Almanya, 2008'den beri
- Chongqing, Çin
Zestaponi, Gürcistan
Steinbach, Kanada, 2018'den beri ⓘ
Buna ek olarak, 1969 yılında Wrocław komünist hükümeti Ukrayna şehrini benzer bir şekilde onurlandırmaları gerektiğini kabul ederek caddelerinden birinin adını "Wrocław" olarak değiştirmiş ve Sudecka'nın bir kısmı - Silezya İsyancıları meydanına doğru Grabiszyńska caddesi - Zaporoska caddesi olarak yeniden adlandırılmıştır. Yaklaşık 1,3 km uzunluğundadır. ⓘ
Zaporijya'nın şu anda 7 kardeş şehri bulunmaktadır:
Linz, Avusturya, 1983'ten itibaren
Oberhausen, Almanya, 1986'dan itibaren
Belfort, Fransa
Lahti, Finlandiya, 1953'ten itibaren
Novokuznetsk, Rusya- Magdeburg, Almanya, 2008'den itibaren ⓘ
