Dizanteri

Dizanteri ⓘ
Diğer isimler	Kanlı ishal
Birmanya savaş esirleri kampında dizanteri hastası bir kişi, 1943
Uzmanlık	Bulaşıcı hastalık
Semptomlar	Kanlı ishal, karın ağrısı, ateş
Komplikasyonlar	Dehidrasyon
Süre	Bir haftadan az
Nedenler	Genellikle Shigella veya Entamoeba histolytica
Risk faktörleri	Kötü sanitasyon nedeniyle gıda ve suyun dışkı ile kirlenmesi
Teşhis yöntemi	Semptomlara göre, Gaita testi
Önleme	El yıkama, gıda güvenliği
Tedavi	Yeterli sıvı tüketimi, antibiyotikler (ağır vakalar)
Frekans	Dünyanın birçok yerinde sıklıkla görülür
Ölümler	Yılda 1,1 milyon

Dizanteri (Birleşik Krallık telaffuzu: /ˈdɪsəntri/, ABD: /ˈdɪsəntɛri/), tarihsel olarak kanlı akıntı olarak bilinen, kanlı ishalle sonuçlanan bir gastroenterit türüdür. Diğer semptomlar arasında ateş, karın ağrısı ve tamamlanmamış dışkılama hissi yer alabilir. Komplikasyonlar arasında dehidrasyon yer alabilir. ⓘ

Dizanterinin nedeni genellikle Shigella cinsinden bakterilerdir, bu durumda şigelloz olarak bilinir veya Entamoeba histolytica amipidir; o zaman amoebiasis olarak adlandırılır. Diğer nedenler arasında bazı kimyasallar, diğer bakteriler, diğer protozoonlar veya parazitik solucanlar yer alabilir. İnsanlar arasında yayılabilir. Risk faktörleri arasında kötü sanitasyon nedeniyle gıda ve suyun dışkı ile kontaminasyonu yer alır. Altta yatan mekanizma bağırsağın, özellikle de kolonun iltihaplanmasını içerir. ⓘ

Dizanteriyi önleme çabaları arasında yüksek riskli bölgelerde seyahat ederken el yıkama ve gıda güvenliği önlemleri yer almaktadır. Durum genellikle bir hafta içinde kendiliğinden düzelirken, oral rehidrasyon solüsyonu gibi yeterli miktarda sıvı tüketilmesi önemlidir. Azitromisin gibi antibiyotikler, gelişmekte olan ülkelerde seyahatle ilişkili vakaları tedavi etmek için kullanılabilir. Loperamid gibi ishali azaltmak için kullanılan ilaçlar tek başlarına önerilmemekle birlikte antibiyotiklerle birlikte kullanılabilirler. ⓘ

Shigella yılda yaklaşık 165 milyon ishal vakasına ve 1,1 milyon ölüme yol açmakta olup vakaların neredeyse tamamı gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Sanitasyonun yetersiz olduğu bölgelerde ishal vakalarının neredeyse yarısı Entamoeba histolytica'dan kaynaklanmaktadır. Entamoeba histolytica milyonlarca insanı etkilemekte ve yılda 55.000'den fazla ölüme yol açmaktadır. Genellikle Orta ve Güney Amerika, Afrika ve Asya'nın daha az gelişmiş bölgelerinde görülür. Dizanteri en azından Hipokrat zamanından beri tanımlanmıştır. ⓘ

Dizanteri, insanda sık ve kanlı ishal, genellikle şiddetli karın ağrısı, gerekmediği halde dışkılama isteği duyma, bağırsak yaraları, hayvanda makattan kan ya da kanlı dışkı gelmesi gibi belirtiler gösteren hastalıklara verilen ad. ⓘ

Patolojik dizanteri belirtileri amipli dizenteride, basili dizanteride ve kanamalı rektokolitte görülür. ⓘ

Belirtiler ve semptomlar

Dizanterinin en yaygın şekli basilli dizanteri olup, tipik olarak hafif bir hastalıktır ve normalde hafif bağırsak ağrıları ve sık dışkı veya ishalden oluşan semptomlara neden olur. Belirtiler normalde 1-3 gün sonra kendini gösterir ve genellikle bir hafta sonra artık görülmez. Dışkılama isteğinin sıklığı, büyük miktarda sıvı dışkı atılması ve kan, mukus veya irin varlığı hastalığa neden olan patojene bağlıdır. Geçici laktoz intoleransı da ortaya çıkabilir. Bazı yakıcı durumlarda, şiddetli karın krampları, ateş, şok ve deliryum semptomlar olabilir. ⓘ

Aşırı durumlarda, insanlar saatte bir litreden fazla sıvı geçirebilir. Daha sık olarak, kişiler aşırı karın ağrısı, rektal ağrı ve düşük dereceli ateşin eşlik ettiği kanlı ishalden şikayet ederler. Hızlı kilo kaybı ve kas ağrıları da bazen dizanteriye eşlik ederken, bulantı ve kusma nadirdir. Birçok vakada, tüm üst bağırsağı çevreleyen kasları etkileyen basamaklı kramplar olabilir; bazen bağırsak zarının duvardan ayrılmasına neden olacak ve sistemik enfeksiyona yol açacak kadar şiddetli olabilir. ⓘ

Nadir durumlarda, amip paraziti kan dolaşımı yoluyla vücudu istila eder ve bağırsakların ötesine yayılır. Bu gibi durumlarda, beyin, akciğerler ve en yaygın olarak karaciğer gibi diğer organları daha ciddi şekilde enfekte edebilir. ⓘ

Nedenleri

Hastalıklı bağırsakların kesiti. Renkli taş baskı c. 1843 ⓘ

Dizanteri bakteriyel veya parazit enfeksiyonlarından kaynaklanır. Virüsler genellikle hastalığa neden olmaz. Bu patojenler tipik olarak kontamine gıda veya suyun yutulması, kontamine nesneler veya ellerle oral temas ve benzeri yollarla ağızdan girdikten sonra kalın bağırsağa ulaşır. Her spesifik patojenin kendi mekanizması veya patogenezi vardır, ancak genel olarak sonuç, bağırsak astarlarına zarar vererek iltihaplı bağışıklık tepkilerine yol açar. Bu durum fiziksel sıcaklığın yükselmesine, bağırsak kaslarında ağrılı spazmlara (kramp), bağırsaktaki kılcal damarlardan sızan sıvı nedeniyle şişmeye (ödem) ve vücudun bağışıklık hücreleri ve enfeksiyonla savaşmak için salgılanan sitokin adı verilen kimyasallar tarafından daha fazla doku hasarına neden olabilir. Sonuç, besin emiliminin bozulması, bağırsak dokusunda normalde dışkıdan suyu uzaklaştıran kontrol mekanizmalarının bozulması nedeniyle dışkı yoluyla aşırı su ve mineral kaybı ve ciddi vakalarda patojenik organizmaların kan dolaşımına girmesi olabilir. İshal yoluyla kan kaybına bağlı olarak anemi de ortaya çıkabilir. ⓘ

Kanlı ishale neden olan bakteriyel enfeksiyonlar tipik olarak ya invazif ya da toksojenik olarak sınıflandırılır. İstilacı türler doğrudan mukozaya girerek hasara neden olur. Toksojenik türler istila etmez, ancak toksin salgılayarak hücresel hasara neden olur ve kanlı ishale yol açar. Bu aynı zamanda sulu ishale neden olan toksinlerin tersidir, bunlar genellikle hücresel hasara neden olmazlar, daha ziyade hücrenin yaşamının bir kısmı için hücresel makineleri devralırlar. ⓘ

Bazı mikroorganizmalar - örneğin Shigella cinsi bakteriler - sitotoksin olarak bilinen ve temas halinde bağırsak dokusunu öldüren ve zarar veren maddeler salgılar. Shigella'nın toksinden ziyade istila nedeniyle kanamaya neden olduğu düşünülmektedir, çünkü toksojenik olmayan suşlar bile dizanteriye neden olabilir, ancak shiga benzeri toksinlere sahip E. coli bağırsak mukozasını istila etmez ve bu nedenle toksine bağımlıdır. ⓘ

Dizanteri tanımları bölgelere ve tıbbi uzmanlık alanlarına göre değişebilir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tanımını "görünür kanlı ishal" ile sınırlandırmaktadır. Diğerleri ise bu terimi daha geniş tanımlamaktadır. Mekanizmalar tanımlanırken tanımdaki bu farklılıklar dikkate alınmalıdır. Örneğin, CDC'nin tanımını kullanmak için bağırsak dokusunun kan damarlarının yırtılmasına ve dışkılama ile gözle görülür miktarda kan kaybına neden olacak kadar ciddi hasar görmüş olması gerekir. Diğer tanımlar daha az spesifik hasar gerektirmektedir. ⓘ

Amipli dizanteri

Amipli dizanteri olarak da bilinen amoebiasis, çoğunlukla tropikal bölgelerde bulunan Entamoeba histolytica adlı amipten kaynaklanan bir enfeksiyondan kaynaklanır. Amipli dizanterinin altında yatan enfeksiyonun uygun şekilde tedavi edilmesi önemlidir; yeterince tedavi edilmeyen amip hastalığı yıllarca uykuda kalabilir ve daha sonra ciddi, potansiyel olarak ölümcül komplikasyonlara yol açabilir. ⓘ

Enfekte bir kişinin bağırsağındaki amipler vücudu terk etmeye hazır olduklarında, bir araya gelerek kendilerini çevreleyen ve koruyan bir kabuk oluştururlar. Bu amip grubu kist olarak bilinir ve daha sonra kişinin vücudundan dışkı ile dışarı atılır ve vücut dışında hayatta kalabilir. Hijyen standartları düşükse - örneğin, kişi dışkısını hijyenik bir şekilde atmıyorsa - o zaman yakındaki yiyecek ve su gibi çevreyi kirletebilir. Daha sonra başka bir kişi kist içeren dışkı ile kirlenmiş yiyecek veya suyu yer ya da içerse, o kişi de amip ile enfekte olacaktır. Amipli dizanteri özellikle dünyanın insan dışkısının gübre olarak kullanıldığı bölgelerinde yaygındır. Kist, ağız yoluyla kişinin vücuduna girdikten sonra mideye doğru ilerler. Kistin içindeki amipler midenin sindirim asidinden korunur. Mideden bağırsaklara giden kist, burada kırılarak açılır ve amipleri serbest bırakarak enfeksiyona neden olur. Amipler bağırsak duvarlarına yuva yapabilir ve küçük apse ve ülserlerin oluşmasına neden olabilir. Döngü daha sonra tekrar başlar. ⓘ

Basilli dizanteri

Dizanteriye Shigella cinsi bakterilerin neden olduğu bir enfeksiyon olan shigellosis de neden olabilir ve bu durumda basilli dizanteri (veya Marlow sendromu) olarak bilinir. Basilli dizanteri terimi etimolojik olarak herhangi bir basil formlu bakterinin neden olduğu herhangi bir dizanteriyi ifade ediyor gibi görünebilir, ancak anlamı geleneksel olarak Shigella dizanterisi ile sınırlandırılmıştır. ⓘ

Diğer bakteriler

Escherichia coli'nin bazı türleri kanlı ishale neden olur. Tipik suçlular, O157:H7'nin en iyi bilineni olduğu enterohemorajik Escherichia coli'dir. ⓘ

Teşhis

Öykü alınarak ve kısa bir muayene yapılarak teşhis konulabilir. Dizanteri, genellikle dışkı içinde veya dışkıyla birlikte anüsten taze kan geçişi olan hematokezya ile karıştırılmamalıdır. ⓘ

Fiziksel muayene

Ağız, cilt ve dudaklar dehidrasyon nedeniyle kuru görünebilir. Alt karın hassasiyeti de mevcut olabilir. ⓘ

Dışkı ve kan testleri

Dizanteriye neden olan organizmayı tanımlamak için dışkı örneklerinin kültürleri incelenir. Günlük olarak değişen amip sayısı nedeniyle genellikle birkaç örnek alınmalıdır. Temel mineral ve tuz seviyelerindeki anormallikleri ölçmek için kan testleri kullanılabilir. ⓘ

Önleme

Dizanteriyi önleme çabaları, yüksek riskli bölgelerde seyahat ederken el yıkama ve gıda güvenliği önlemlerini içerir. ⓘ

Aşı

Şu anda Shigella enfeksiyonuna karşı koruyan bir aşı olmamasına rağmen, birkaç aşı geliştirilmektedir. Aşılama, özellikle düşük kaynaklara sahip ortamlardaki çocuklar arasında ishalin görülme sıklığını ve şiddetini azaltma stratejisinin bir parçası haline gelebilir. Örneğin, Shigella uzun süredir Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) aşı geliştirme hedefleri arasında yer almaktadır ve bu patojen için yaşa özgü ishal/dizanteri atak oranlarındaki keskin düşüşler, maruziyetin ardından doğal bağışıklığın geliştiğini göstermektedir; dolayısıyla, bu hastalığı önlemek için aşılama uygulanabilir olmalıdır. Bu tür enfeksiyonlara karşı aşıların geliştirilmesi, teknik kısıtlamalar, koordinasyon için yetersiz destek ve araştırma ve geliştirme için piyasa güçlerinin eksikliği nedeniyle engellenmiştir. Aşı geliştirme çabalarının çoğu kamu sektöründe ya da biyoteknoloji şirketleri bünyesinde araştırma programları olarak yürütülmektedir. ⓘ

Tedavi

Dizanteri, oral rehidrasyon tedavisi kullanılarak sıvıların muhafaza edilmesiyle yönetilir. Kusma veya ishalin yoğunluğu nedeniyle bu tedavi yeterli düzeyde sürdürülemezse, intravenöz sıvı replasmanı için hastaneye yatış gerekebilir. İdeal durumlarda, mikrobiyolojik mikroskopi ve kültür çalışmaları söz konusu spesifik enfeksiyonu belirleyene kadar hiçbir antimikrobiyal tedavi uygulanmamalıdır. Laboratuvar hizmetleri mevcut olmadığında, paraziti öldürmek için amip öldürücü bir ilaç ve ilişkili herhangi bir bakteriyel enfeksiyonu tedavi etmek için bir antibiyotik de dahil olmak üzere bir ilaç kombinasyonu uygulamak gerekebilir. ⓘ

Şigellozdan şüpheleniliyorsa ve çok şiddetli değilse, kendi seyrine bırakmak makul olabilir - genellikle bir haftadan az. Vaka şiddetliyse, siprofloksasin veya TMP-SMX gibi antibiyotikler faydalı olabilir. Bununla birlikte, birçok Shigella türü yaygın antibiyotiklere karşı dirençli hale gelmektedir ve gelişmekte olan ülkelerde etkili ilaçlar genellikle yetersizdir. Gerekirse doktor, küçük çocuklar, 50 yaş üstü kişiler ve dehidrasyon ya da yetersiz beslenme sorunu yaşayanlar gibi ölüm riski en yüksek olan kişiler için antibiyotik ayırmak zorunda kalabilir. ⓘ

Amipli dizanteri genellikle metronidazol ve paromomisin veya iyodokinol gibi iki antimikrobiyal ilaçla tedavi edilir. ⓘ

Prognoz

Doğru tedavi ile amipli ve bakteriyel dizanteri vakalarının çoğu 10 gün içinde azalır ve çoğu birey uygun tedaviye başladıktan sonra iki ila dört hafta içinde tamamen iyileşir. Hastalık tedavi edilmezse, prognoz hastanın bağışıklık durumuna ve hastalığın ciddiyetine göre değişir. Aşırı dehidrasyon iyileşmeyi geciktirebilir ve ciddi komplikasyon riskini önemli ölçüde artırır. ⓘ

Epidemiyoloji

Yeterli veri bulunmamakla birlikte, Shigella'nın 2013 yılında beş yaş altı 34.000 çocuğun ölümüne ve beş yaş üstü 40.000 kişinin ölümüne neden olduğu tahmin edilmektedir. Amoebiasis her yıl 50 milyondan fazla insanı enfekte etmekte ve bunların 50.000'i ölmektedir (binde bir). ⓘ

Tarihçe

Kapok ağacının tohumu, yaprakları ve kabuğu, Amerika, batı-orta Afrika ve Güneydoğu Asya'daki yağmur ormanı bölgelerinin yerli halkları tarafından bu hastalıkta geleneksel tıpta kullanılmıştır. Bacillus subtilis, 1946'dan itibaren Amerika ve Avrupa'da rotavirüs ve Shigella gibi bağırsak ve idrar yolu hastalıklarının tedavisinde bağışıklık sistemini uyarıcı bir yardımcı olarak pazarlanmış, ancak tüketici antibiyotiklerinin piyasaya sürülmesinden sonra popülaritesi azalmıştır. ⓘ

Önemli vakalar

Bir Kızıl Ordu askeri yıkanmamış sebze yedikten sonra dizanteriden ölür. Bu dizanteriye yakalanmanın yaygın bir yoludur. Askerlere verilen bir sağlık tavsiye broşüründen. ⓘ

• 685 - Bizans imparatoru Konstantin IV, Eylül 685'te dizanteriden öldü.
• 1183 - Genç Kral Henry 11 Haziran 1183'te Martel kalesinde dizanteriden öldü.
• 1216 - İngiltere Kralı John, 18 Ekim 1216'da Newark Kalesi'nde dizanteriden öldü.
• 1270 - Fransa Kralı Louis IX, 25 Eylül 1270 tarihinde Sekizinci Haçlı Seferi için birliklerine komuta ederken Tunus'ta dizanteriden öldü.
• 1307 - İngiltere Kralı I. Edward İskoçya sınırına giderken dizanteriye yakalandı ve 6 Temmuz 1307'de hizmetkârlarının kollarında öldü.
• 1322 - Fransa Kralı V. Philip, Paris'teki Longchamp Manastırı'nda (Bois de Boulogne'daki şimdiki hipodromun bulunduğu yer), 1322 yılında burada rahibe yemini eden kızı Blanche'ı ziyaret ederken dizanteriden öldü. Kendisi 3 Ocak 1322 tarihinde öldü.
• 1376 - Kara Prens Edward İngiltere Kralı Edward III'ün oğlu ve İngiliz tahtının varisi. Kendi ölümünün yakın olduğunu tahmin ettiği aylar süren bir hastalık döneminin ardından Haziran ayında, 46 yaşındayken dizanteriden öldü.
• 1422 - İngiltere Kralı V. Henry 31 Ağustos 1422'de Vincennes Şatosu'nda, görünüşe göre Meaux kuşatması sırasında yakalandığı dizanteriden aniden öldü. 35 yaşındaydı ve dokuz yıl hüküm sürmüştü.
• 1536 - Erasmus, Hollandalı rönesans hümanisti ve teolog. Basel'de.
• 1596 - Amiral Sir Francis Drake, 28 Ocak 1596'da Portobelo açıklarında demirliyken dizanteriden öldü.
• 1605 - Güney Asya Babür İmparatorluğu hükümdarı Ekber dizanteriden öldü. 3 Ekim 1605'te bir dizanteri krizine yakalandı ve bu hastalıktan bir daha kurtulamadı. Babür'ün 27 Ekim 1605'te ya da bu tarihlerde öldüğüne inanılmaktadır ve cenazesi bugünkü Hindistan'ın Agra kentinde bir anıt mezara defnedilmiştir.
• 1675 - Jacques Marquette, hayatının geri kalanını geçirmeyi planladığı misyona gitmek üzere bugünkü Chicago'dan kuzeye giderken dizanteriden öldü.
• 1676 - Nathaniel Bacon, Bacon İsyanı'nın ardından Virginia'nın kontrolünü ele geçirdikten sonra dizanteriden öldü. Ekim 1676'da öldüğüne ve Virginia'nın yönetici elitinin kontrolü yeniden ele geçirmesine izin verdiğine inanılıyor.
• 1680 - Güney Asya Maratha İmparatorluğu'nun kurucusu ve hükümdarı Shivaji, 3 Nisan 1680'de dizanteriden öldü. 1680 yılında Shivaji ateş ve dizanteri hastalığına yakalandı ve 3-5 Nisan 1680 tarihlerinde Hanuman Jayanti arifesinde 52 yaşında öldü. Samadhi'sinin Hindistan'ın Maharashtra eyaletinin Raigad bölgesindeki Mahad'da inşa edildiği Raigad Kalesi'nde yakıldı.
• 1827 - Kraliçe Nandi kaBhebhe, (Shaka Zulu'nun annesi) 10 Ekim 1827'de dizanteriden öldü.
• 1873 - David Livingstone, 1 Mayıs 1873 tarihinde dizanteriden öldü.
• 1896 - Vietnam'da Fransız sömürge güçlerine karşı isyancı orduları yöneten Vietnamlı devrimci Phan Đình Phùng, 21 Ocak 1896'da Fransızlar tarafından kuşatıldığı sırada dizanteriden öldü.
• 1910 - Mao Zedong'un ilk eşi Luo Yixiu 11 Şubat 1910'da dizanteriden öldü. Luo 20 yaşındaydı.
• 1930 - Fransız kaşif ve yazar Michel Vieuchange, "yasak şehir" Smara'dan dönerken 30 Kasım 1930'da Agadir'de dizanteriden öldü. Kardeşi Doktor Jean Vieuchange tarafından bakıldı ancak onu kurtaramadı. Jean Vieuchange tarafından düzenlenen not defterleri ve fotoğraflar çok satanlar listesine girdi.
• 1942 - İkinci Dünya Savaşı sırasında 1942 yazında meydana gelen Selarang Kışlası olayı, Selarang Kışlası savaş esirlerinin kaçmama taahhüdünü imzalamayı reddetmelerinin ardından, 17.000 İngiliz-Avustralyalı savaş esirinin (POW) Japon esirleri tarafından yaklaşık beş gün boyunca kışla meydanı çevresindeki alanlarda çok az su ve temizlik olmadan zorla bir araya getirilmesini içeriyordu. Olay, adamları arasında dizanterinin yayılması nedeniyle Avustralyalı komutanların teslim olmasıyla sona erdi. ⓘ

Dizanteri çeşitleri

Amipli dizanteri ya da bağırsak amibiazı

Sıcak ülkelerde çok sık olarak görülen yerleşik bir hastalıktır. Bazen nedeni bilinmeyen akut bir nöbetle başlar. Tedavi edilmezse süreğenleşebilir. Başlıca karmaşası karaciğer apsesidir, ama başka organlarda da apse yapabilir. Teşhis taze dışkının incelenmesiyle konur: muayene sonucunda minuta, hatta hemotofaj biçiminde dizanteri amibi (Entamoeba histolytica) bulunur. Bağırsak ambiazı, gerekirse bir antibiyotik (tetrasiklin, spiramisin veya paromomisin) eklenerek metronidazol ile yapılır. ⓘ

Basilli dizanteri

Shigella cinsinden olan Shigella dysenteriae bakterisinin nedeniyle oluşur. Shigella dysenteriae ekzotoksini ishale neden olur. Dışkı yayılmasını kolaylaştıran kötü sağlık koşulları yüzünden gelişmekte olan ülkelerde sık sık görülür. Kolistin ya da trimetoprim-sulfametoksazol içeren bir antibiyotik tedavisi iyileşmeyi hızlandırır. ⓘ

Dizanteriye yol açabilen bulaşıcı hastalıklar

Sığır ve domuz vebası, şarbon, leptospiroz, salmonelloz, geviş getirenlerde bağırsak zehirlenmeleri. ⓘ

Asalakların yol açtığı dizanterilerin en çok görülenleri köpekte ankilostomiyaz, geviş getirenlerde koksidiyozlardır. Maden ya da bitki zehirlenmelerinin birçoğu da (cıva, kuduzböceği, sultanotu, sütleğen, kartallı eğrelti, acı çiğdem vb.) dizanteri belirtisi yaratır. ⓘ