Galata
| Galata ⓘ | |
|---|---|
|
Semt | |
 Galata ve çevresi, Beyoğlu | |
 Beyoğlu | |
| Ülke |
 Türkiye |
| Bölge | Marmara |
| İl | İstanbul |
| İlçe | Beyoğlu |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAS) |
| Alan kodu | (+90) 212 |
| Plaka kodu | 34 |
.jpg)
Galata, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde yer alan bir semttir. Azapkapı, Tophane ve Galata Kulesi'nin arasında kalan bölge olarak tarif edilir. Bölgenin nüfusu artınca özellikle 19. yüzyılda yerleşim yerleri yukarıya doğru yayılmıştır. Yapılan elçilik binaları da yukarı kısmın büyümesinde etkili olmuştur. Galata, uzun yıllar boyunca rıhtımıyla ülkenin dışa açılan bir kapısı olmuştur. Tarihî olarak denizcilerin bir uğrak yeri olma niteliğini taşımıştır. II. Mehmed'in İstanbul'u fethinden önce bir Ceneviz kolonisi olan bölge, Osmanlılara barış ile teslim edildiği için geniş ölçüde ayrıcalıklar tanınmıştır ve bu durum Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar devam etmiştir. Semti çevreleyen surlar 19. yüzyılda yıkılmıştır. ⓘ
Kentin en önemli tarihî eserlerinden biri Galata Kulesi'dir. Galata'da sinagoglar ve Rum, Ermeni ve Aziz Petre gibi Gürcü kiliseleri mevcuttur. 1671 tarihinden bu yana var olduğu bilinen Zülfaris Sinagogu, 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi olarak 25 Kasım 2001'de açılarak hizmete girmiştir. ⓘ
Galata, İstanbul'da Haliç'in kuzey kıyısında yer alan Karaköy semtinin eski adıdır. Semt, başta Galata Köprüsü olmak üzere Haliç'i geçen birkaç köprü ile tarihi Fatih semtine bağlanmaktadır. Ortaçağ kalesi Galata, 1273 ile 1453 yılları arasında Cenova Cumhuriyeti'nin bir kolonisiydi. Ünlü Galata Kulesi 1348 yılında Cenevizliler tarafından kalenin en kuzey ve en yüksek noktasına inşa edilmiştir. Galata günümüzde İstanbul'un Beyoğlu ilçesine bağlı bir semttir. ⓘ
Etimoloji
.jpg)
Galata adının kökenine ilişkin çeşitli teoriler vardır. Yunanlılar bu ismin ya Galatai'den ("Galyalılar" anlamına gelir) geldiğine inanmaktadır, zira Kelt kabilesi Galyalıların (Galatlar) Orta Anadolu'daki Galatya'ya yerleşmeden önce Helenistik dönemde burada kamp kurdukları düşünülmektedir; ya da bölge Erken Ortaçağ (Bizans) döneminde çobanlar tarafından otlak olarak kullanıldığı için galatas'tan ("sütçü" anlamına gelir) geldiğine inanılmaktadır. Bir başka hipoteze göre ise, mahalle yüzyıllar boyunca Ceneviz kolonisi olduğu için, "ticaret gemilerinin bağlanması, malların veya yolcuların doğrudan binmesi veya inmesi, malların ve deniz ekipmanlarının geçici olarak depolanması için tasarlanan limanların rıhtımlarının bir bölümü" anlamına gelen İtalyanca calata kelimesinin bir varyantıdır. Galata ismi daha sonra Cenova şehri tarafından 2004 yılında açılan deniz müzesi Galata - Museo del mare'ye verilmiştir. ⓘ
Tarihçe
Tarihi belgelerde Galata genellikle Pera olarak adlandırılır, bu da yerin eski Yunanca adı olan Peran en Sykais'ten gelir, kelimenin tam anlamıyla "Diğer Taraftaki İncir Tarlası". ⓘ
Semt ilk olarak Geç Antik Çağ'da Sykai ya da Sycae olarak karşımıza çıkmaktadır. Notitia Urbis Constantinopolitanae yaklaşık MS 425 yılında derlendiğinde, 13. bölge olarak şehrin ayrılmaz bir parçası haline gelmişti. Notitia'ya göre, hamamlar ve İmparator Honorius (395-423) tarafından yaptırılan bir forum, bir tiyatro, revaklı bir cadde ve 435 konak içeriyordu. Yerleşimin 5. yüzyılda surlarla çevrilmiş olması da muhtemeldir. Sykai, Iustinianopolis adını alan I. Justinianus (527-565) döneminde tam şehir haklarına sahip olmuş, ancak gerilemiş ve muhtemelen 7. yüzyılda terk edilmiştir. Geriye sadece Haliç'e girişi engelleyen deniz zincirinin kuzey ucunu kontrol eden büyük kule Megalos Pyrgos (kastellion tou Galatou) kalmıştır. ⓘ
11. yüzyılda mahalle, sayıları 2.500'e ulaşan kentin Yahudi cemaatine ev sahipliği yapıyordu. 1171'de bölgedeki yeni bir Ceneviz yerleşimi saldırıya uğradı ve neredeyse yok ediliyordu. Cenevizlilerin Venedik'in saldırıyla hiçbir ilgisi olmadığını iddia etmelerine rağmen, Bizans İmparatoru I. Manuel Komnenos (1143-1180) yerleşime yapılan saldırıyı tüm Venedik vatandaşlarını hapsetmek ve Bizans İmparatorluğu içindeki tüm Venedik mülklerine el koymak için bir bahane olarak kullandı. Kastellion ve Yahudi mahallesi, Konstantinopolis'in yağmalanmasından kısa bir süre önce, Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Katolik Haçlılar tarafından 1203 yılında ele geçirildi ve tahrip edildi. ⓘ
Sonraki Latin İmparatorluğu (1204-1261) döneminde, 1233 yılında Galata'da 6. yüzyıldan kalma bir Bizans kilisesinin yerine Aziz Pavlus'a adanmış küçük bir Katolik şapeli inşa edilmiştir. Bu şapel 1325 yılında Dominiken rahipler tarafından önemli ölçüde genişletilmiş ve resmi olarak San Domenico Kilisesi olarak yeniden adlandırılmıştır, ancak yerel sakinler orijinal San Paolo adını kullanmaya devam etmiştir. 1407 yılında Papa XII Gregory, kilisenin bakımını sağlamak amacıyla Galata'daki San Paolo Manastırı'nın ziyaretçilerine hoşgörü tanımıştır. Yapı bugün Arap Camii olarak bilinmektedir, çünkü Osmanlı Sultanı 2. Mehmed döneminde (1475-1478 yılları arasında) Galata Camii adıyla camiye dönüştürüldükten birkaç yıl sonra, Sultan 2. Bayezid tarafından 1492 İspanyol Engizisyonu'ndan kaçarak İstanbul'a gelen İspanyol Mağribilere verilmiştir. ⓘ
Mahalle 1261'de Bizanslılar tarafından geri alındı, ancak İmparator Michael VIII Palaiologos (hükümdarlık dönemi 1259-1282) 1267'de Nymphaeum Antlaşması uyarınca burayı Cenevizlilere verdi. Ceneviz kolonisinin kesin sınırları 1303'te belirlenmiş ve burayı tahkim etmeleri yasaklanmıştır. Ancak Cenevizliler bunu dikkate almamış ve daha sonra surları genişleterek yerleşim alanlarını genişletmişlerdir. Bu surlar, 14. yüzyıl ortalarında inşa edilen Galata Kulesi (orijinal adıyla Christea Turris, "İsa Kulesi", 1348'de tamamlanmıştır) de dahil olmak üzere, 19. yüzyıla kadar büyük ölçüde bozulmadan ayakta kalabilmiş ve bu tarihte Beyoğlu'nun kuzey mahallelerine, Beşiktaş'a ve ötesine doğru daha fazla kentsel genişlemeye izin vermek için çoğu sökülmüştür. Günümüzde Ceneviz surlarının sadece küçük bir kısmı, Galata Kulesi civarında hala ayaktadır. ⓘ
Konstantinopolis 1453'te Fatih Sultan Mehmet'in eline geçtiğinde, semtte çoğunlukla Cenevizli ve Venedikli Katolikler yaşıyordu, ancak bazı Rum, Ermeni ve Yahudi sakinler de vardı. Galata'nın Hıristiyan sakinleri Osmanlı kuşatması sırasında ne Sultan'ın yanında yer alarak ne de açıkça ona karşı çıkarak resmi bir tarafsızlık sürdürdüler. Modern tarihçilerden Halil İnalcık, 1455 nüfus sayımına dayanarak Galata nüfusunun yaklaşık %8'inin şehir düştükten sonra kaçtığını tahmin etmektedir. ⓘ
1455 nüfus sayımında Yahudilerin ağırlıklı olarak Fabya mahallesinde ve Samona'da (bugünkü Karaköy civarı) ikamet ettikleri kaydedilmiştir. Galata'nın Rumca konuşan Yahudileri fetihten sonra evlerini korumuş gibi görünse de, 1472'de Galata'da hiç Yahudi hanesi kaydedilmemiştir ve bu durum 16. yüzyılın ortalarına kadar değişmeden kalmıştır. ⓘ
Çağdaş anlatılar, 1453'teki Osmanlı fethi sırasında Galata'da meydana gelen olayların seyri konusunda farklılık göstermektedir. Bazı anlatılara göre, Galata'da kalanlar Osmanlı donanmasına teslim olmuş, Sultan'ın önünde secdeye kapanmış ve kalenin anahtarlarını ona sunmuşlardır. Bu anlatım Michael Ducas ve Giovanni Lomellino'nun kayıtlarında oldukça tutarlıdır; ancak Laonikos Chalkokondyles'e göre Ceneviz belediye başkanı teslim olma kararını donanma Galata'ya varmadan önce vermiş ve anahtarları Sultan'a değil Osmanlı komutanı Zağan Paşa'ya bırakmıştır. Bir görgü tanığı, Sakızlı Leonard, Hıristiyanların şehirden kaçışını anlatır:
"Türk gemileri limanın kendi taraflarına ulaşmadan önce gemilerine binmeyi başaramayanlar esir alındı; anneler alındı ve çocukları bırakıldı ya da duruma göre tam tersi oldu; ve birçoğu denize kapıldı ve denizde boğuldu. Mücevherler etrafa saçıldı ve hiç acımadan birbirlerini avladılar." ⓘ
Ducas ve Michael Critobulus'a göre halk Zağanos Paşa'nın kuvvetlerinden zarar görmemiştir, ancak Chalkokondyles bu iyi davranıştan bahsetmez ve Sakızlı Leonard, halkın Cenova'dan gelen emirlere karşı hareket ederek canlarının ve mallarının bağışlanması için köleliği kabul ettiklerini söyler. Kaçanların mallarına el konulmuştur; ancak Ducas ve Lomellino'ya göre, üç ay içinde geri dönerlerse malları iade edilmiştir. ⓘ
Ceneviz döneminde Palazzo del Comune (Belediye Sarayı) olarak bilinen ve 1316 yılında inşa edilen Galata'nın Cenevizli podestası Montano de Marinis'in 13. yüzyılda Cenova'daki Palazzo San Giorgio'nun birebir kopyası olarak tasarlanan sarayı, Osmanlı İmparatorluğu'nun finans merkezi olan Bankalar Caddesi'ne paralel dar bir ara sokak olan Kart Çınar Sokak'ta kısmen harabe halinde duruyor. Bankalar Caddesi üzerindeki sarayın ön cephesi (binanın yaklaşık üçte ikisiyle birlikte) 1880 yılında caddenin tramvay hattının inşası için yıkılmış (daha sonra yerine Bereket Han adında 5 katlı bir bina inşa edilmiştir), Kart Çınar Sokak üzerindeki arka cephesi (ve saray binasının kalan üçte biri) ise harabe halinde olup şu anda restorasyon aşamasındadır. Bankalar Caddesi'nde, bugün Osmanlı Bankası Müzesi olan Osmanlı Merkez Bankası'nın genel merkezi de dahil olmak üzere Osmanlı döneminden kalma sıra sıra banka binaları bulunmaktadır. Aslen Ceneviz Sarayı'nın cephesinde bulunan çeşitli süslemeler, geç Osmanlı döneminde bu 19. yüzyıl banka binalarını süslemek için kullanılmıştır. ⓘ
Galata ve Pera, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, 1858 yılında 11 Cemaziyelahir ve 24 Şevval 1274 tarihli kanunlarla kurulan Altıncı Daire Belediyesi'nin (Fransızca: Municipalité du VIme Cercle) bir parçasıydı; şehrin surlar içindeki merkezi "Stamboul" (Türkçe: İstanbul) bu kanunlardan etkilenmemişti. Konstantinopolis'in tamamı Konstantinopolis Şehri Valiliği'ne (Fransızca: Préfecture de la Ville de Constantinople) bağlıydı. ⓘ
Ünlü Osmanlı-Venedikli Yahudi banker Abraham Salomon Camondo tarafından 1870-1880 yılları arasında inşa edilen, Neo-Barok ve erken Art Nouveau tarzlarının eşsiz bir karışımıyla tasarlanmış ünlü bir yaya merdiveni olan Camondo Merdivenleri de Bankalar Caddesi üzerinde yer almaktadır. Halk arasında Camondo Sarayı olarak bilinen Camondo ailesinin deniz kenarındaki yalısı 1865-1869 yılları arasında inşa edilmiş ve mimar Sarkis Balyan tarafından tasarlanmıştır. Haliç'in kuzey kıyısında, Galata'nın batısındaki Kasımpaşa Mahallesi'nin içinde yer almaktadır. Daha sonra Osmanlı döneminin sonlarında Bahriye Nezareti'nin karargâhı olmuş ve günümüzde Türk Deniz Kuvvetleri tarafından Kuzey Deniz Saha Komutanlığı'nın karargâhı olarak kullanılmaktadır. Camondo ailesi ayrıca Galata'da her ikisi de Kamondo Apartmanı olarak adlandırılan iki tarihi apartman inşa etmiştir: Galata Kulesi'nin yakınındaki Serdar-ı Ekrem Sokak'ta bulunan eski apartman 1861-1868 yılları arasında; Felek Sokak ile Hacı Ali Sokak arasındaki köşede bulunan yeni apartman ise 1881 yılında inşa edilmiştir. ⓘ
Türkiye'nin en ünlü futbol kulüplerinden biri olan Galatasaray S.K. adını bu semtten alır ve 1905 yılında Pera'daki (şimdiki Beyoğlu) Galatasaray Meydanı'nın yakınında, eski adı Mekteb-i Sultani olan Galatasaray Lisesi'nin de bulunduğu yerde kurulmuştur. Galatasaray kelime anlamıyla Galata Sarayı demektir. ⓘ
20. yüzyılın başlarında Galata, Avrupa ülkelerinin büyükelçiliklerine ve büyük Hıristiyan azınlık gruplarına ev sahipliği yapıyordu. O dönemde işyerlerindeki tabelalar çok dilliydi. Matthew Ghazarian, 20. yüzyılın başlarında Galata'yı "Eski Şehir'in Manhattan'ına karşı Brooklyn" olan "çeşitliliğin kalesi" olarak tanımlamıştır. ⓘ
Medya
Osmanlı döneminde Galata'da gayrimüslim azınlıklara ve yabancı dillere ait çok sayıda gazete üretilmiş, üretim gündüz saatlerinde, dağıtım ise gece yapılmıştır; Osmanlı yetkilileri Galata merkezli gazetelerin gece üretimine izin vermemiştir. ⓘ
Galeri
Galata bölgesinde bulunan arkeolojik eserler İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
.JPG)
.jpeg)
Galata'daki önemli binalar
- Arap Camii (San Domenico Kilisesi) (1325)
- Galata Kulesi (1348)
- Saint Benoit Kilisesi (1427)
- Zülfaris Sinagogu (1823)
- Aziz Peter ve Paul Kilisesi (1843)
- Camondo Basamakları (1880)
- George Avusturya Lisesi (1882)
- Aşkenaz Sinagogu (1900)
- İtalyan Sinagogu (1931)
- Neve Şalom Sinagogu (1951) ⓘ
Galata'nın önemli yerlileri ve sakinleri
- Abraham Salomon Camondo
- Constantine Samuel Rafinesque
- Seydi Ali Reis ⓘ
Ayrıca bakınız
- Galata Kulesi tarihi
- Galata Köprüsü
- Galata bankerleri
- Galata Mevlevihanesi
- Galata Yolcu Salonu
- Galatasaray Lisesi
- Galatlar ⓘ
Konuyla ilgili yayınlar
- Arnaud, Jean-Luc (1992). "Tissu urbain et histoire: le cas de Galata". Anatolia moderna/Yeni Anadolu (Fransızca). 3: 209-227. doi:10.3406/anatm.1992.902.
- Batur, Afife (Ocak 2004). "Galata and Pera 1, A Short History, Urban Development Architecture and Today" (PDF). The Bulletin of the İstanbul Technical University (İngilizce). İstanbul Teknik Üniversitesi. 55 (1): 1-10. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- D'Alessio, E. Dallegio (1946). "Galata et ses environs dans l'antiquité". Revue des études byzantines (Fransızca). 4: 218-238. doi:10.3406/rebyz.1946.940.
- D'Alessio, E. Dallegio (1961). "Galata et la souveraineté de Byzance". Revue des études byzantines (Fransızca). 19: 315-327. doi:10.3406/rebyz.1961.1265.
- Sağlam, Hasan Sercan (2020). "Galata Kulesi'nin Ceneviz dönemine yönelik bir yeniden değerlendirme". YILLIK: Annual of Istanbul Studies (2): 53-80. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- Sauvaget, Jean (1934). "Notes sur la Colonie génoise de Péra". Syria. Archéologie, Art et histoire (Fransızca). 15 (3): 252-275. doi:10.3406/syria.1934.3760.
- Tanrıbuyurdu, Gülçin (2017). "Klâsik Türk edebiyatına yansıyan yönleriyle "Galata"". İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 6 (1): 21-42. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021. ⓘ