Hipotermi
| Hipotermi ⓘ | |
|---|---|
 | |
|
Enver Paşa'nın komuta ettiği, 1914 ve 1915 kışındaki Sarıkamış Harekâtı boyunca binlerce Osmanlı askeri hipotermi nedeniyle öldü. | |
| Belirtiler |
|
| Risk faktörü | Sarhoşluk, düşük kan şekeri, anoreksiya, ilerlemiş yaş |
| Tanı | Belirtiler veya vücut sıcaklığının 35 °C (95 °F) altına düşmesi |
| Tedavi |
|
| Ölüm | Senede 1.500 (ABD) |
Hipotermi (ya da hipotermiya, Fr. hypothermie Yunanca Υποθερμίαʼdan), insanlarda merkezî vücut sıcaklığının 35 °C'den aşağı düşmesine denir. Sanılanın aksine hipotermiya bir hastalık değildir. Genellikle yağmur, rüzgâr, kar veya soğuk suya maruz kalma gibi faktörler tarafından tetiklenir. Belirtiler sıcaklığa bağlıdır. Hafif hipotermiyada şiddetli titreme görülürken sıcaklığın daha fazla düşmesi ile orta derecede hipotermiyada titreme durur ve zihinsel karışıklık artar. Şiddetli hipotermiya başlangıcında paradoksal soyunma yaşanabilir, hipotermik kişi bilincini kaybeder ve kalp durması riski artar. ⓘ
İnsan vücudu bulunduğu ortamla ısı alışverişine girer ve bu alışverişten ortamın sıcaklığına göre etkilenir. Ortam sıcak ise vücut ısınır, soğuk ise soğur. Örneğin; bir insan soğuk suya çıplak olarak girdiğinde vücudu suya hızla ısısını verir ve vücut sıcaklığı düşer. En sıcak havalarda bile çok uzun süre suda kalındığında üşüme olmasının nedeni budur. Ayrıca, birçok deniz kazasında (Titanik kazası gibi) çoğu kişi boğulmadan ziyade vücut sıcaklığının düşmesinden dolayı, yani hipotermi yüzünden ölmüştür. Vücudun bu ısı alışveriş hızı, ortamlar arasındaki ısı taşınım katsayısına göre değişir. Örneğin, vücut denizde normal havadakine göre daha hızlı ısı kaybeder, çünkü denizin ısı taşınım katsayısı değeri daha yüksektir. Bir insan cıva dolu bir havuza düşse 5-10 dakika sonra hipotermiden ölür, çünkü cıvanın ısı taşınım katsayısı değeri, denize göre çok daha yüksektir. Alkol tüketimi, açlık ve ilerlemiş yaş hipotermiya riskini artırır. ⓘ
Hafif hipotermi vakalarının tedavisi ve kontrol edilmesi sıcak içecekler, sıcak kıyafetler ve fiziksel aktivite yoluyla yapılabilir. Orta derecede hipotermiye sahip olanlarda ise genellikle sıcak battaniyeler ve ısıtılmış intravenöz sıvılar kullanılması tavsiye edilir. Orta veya ağır hipotermiye sahip bireylerin yavaşça hareket ettirilmesi gerekmektedir. Ağır hipotermi vakalarında, ekstrakorporeal membran oksijenasyonu ve kardiyopulmoner bypass kullanılmalıdır. Kişinin nabzı olmadığı durumlarda ise kalp masajı yukarıdaki yöntemlerin yanında endikedir. Yeniden ısıtma süreci, genellikle kişinin vücut sıcaklığı 35 °C (95 °F)'nin üstüne çıkana kadar devam ettirilir. Eğer kişinin vücut sıcaklığında düzelme olmazsa veya kanındaki potasyum seviyesi herhangi bir zamanda 12 mmol/litreden fazlaysa kalp masajı kesilebilir. ⓘ
Hipotermi, sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl en az 1.500 ölüme sebep olmaktadır. Türkiye'de ise hipoterminin yıllık olarak sebep olduğu ölümlere dair bir istatistik yoktur, ancak hipotermi kaynaklı ölümler Suriye mülteci kriziyle birlikte artmıştır. Hipotermi, erkek ve yaşlılarda daha yaygındır. Hipotermi geçirmekte olan birinin hayatta kaldığı en düşük vücut sıcaklıklarından biri, İsveç 'te 7 yaşında bir kızın neredeyse boğulurken sahip olduğu 13 °C (55 °F)'dir. Ekstrakorporeal membran oksijenasyonunun ve kardiyopulmoner bypass'ın kullanıldığı kişilerdeki hayatta kalma oranı %50 civarındadır. Hipotermi kaynaklı ölümler, tarihteki birçok savaşta önemli bir rol oynamıştır. Terim, Yunanca "altında" anlamına gelen ὑπο (ypo) ve "ısı" anlamına gelen θερμία (thermí) kelimelerinin birleşmesiyle oluşturulmuştur. Hipoterminin zıttı, başarısız termoregülasyon nedeniyle vücut sıcaklığının artması hâlinde meydana gelen bir durum olan hipertermidir. ⓘ
Hipoterminin iki ana nedeni vardır. Klasik olarak soğuk havaya maruz kalma ve soğuk suya dalma sonucu ortaya çıkar. Ayrıca ısı üretimini azaltan veya ısı kaybını artıran herhangi bir durumdan da kaynaklanabilir. Genellikle bu durum alkol zehirlenmesini içerir ancak düşük kan şekeri, anoreksi ve ileri yaşı da içerebilir. Vücut ısısı genellikle termoregülasyon yoluyla 36,5-37,5 °C (97,7-99,5 °F) arasında sabit bir seviyede tutulur. Vücut ısısını artırma çabaları titremeyi, istemli aktiviteyi artırmayı ve daha sıcak giysiler giymeyi içerir. Hipotermi, risk faktörlerinin varlığında kişinin semptomlarına dayanarak veya kişinin çekirdek sıcaklığını ölçerek teşhis edilebilir. ⓘ
Sınıflandırma
| İsviçre sistemi | Semptomlar | Dereceye göre | Sıcaklık |
|---|---|---|---|
| Aşama 1 | Uyanık ve titriyor | Hafif | 32-35 °C (89,6-95,0 °F) |
| Aşama 2 | Uykulu ve titremiyor | Orta düzeyde | 28-32 °C (82,4-89,6 °F) |
| Aşama 3 | Bilinci yerinde değil, titremiyor | Şiddetli | 20-28 °C (68.0-82.4 °F) |
| 4. Aşama | Hayati bulgu yok | Derin | <20 °C (68.0 °F) |
Hipotermi genellikle 35,0 °C'nin (95,0 °F) altındaki herhangi bir vücut sıcaklığı olarak tanımlanır. Bu yöntemle, çekirdek sıcaklığına dayalı olarak ciddiyet derecelerine ayrılır. ⓘ
Bir başka sınıflandırma sistemi olan İsviçre evreleme sistemi, hipotermiyi mevcut semptomlara göre ayırır ve bu da doğru bir çekirdek sıcaklığının belirlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda tercih edilir. ⓘ
Tek başına ya da hipotermi ile birlikte görülebilen soğukla ilgili diğer yaralanmalar şunlardır:
- Chilblains: Cildin donma noktasının hemen üzerindeki sıcaklıklara tekrar tekrar maruz kalmasından kaynaklanan durum. Soğuk, ciltteki küçük kan damarlarında hasara neden olur. Bu hasar kalıcıdır ve daha fazla maruz kalındığında kızarıklık ve kaşıntı geri döner. Kızarıklık ve kaşıntı tipik olarak yanaklarda, kulaklarda, el ve ayak parmaklarında görülür.
- Frostbite: Suyun donma noktasının altında meydana gelen dokunun donması ve tahrip olması
- Frostnip: Hücresel tahribat olmaksızın dokuların yüzeysel soğutulması
- Hendek ayağı veya daldırma ayağı: donma olmayan sıcaklıklarda tekrar tekrar suya maruz kalmanın neden olduğu bir durum ⓘ
Normal insan vücut sıcaklığı genellikle 36,5-37,5 °C (97,7-99,5 °F) olarak belirtilir. Hipertermi ve ateş, 37,5-38,3 °C'den (99,5-100,9 °F) daha yüksek bir sıcaklık olarak tanımlanır. ⓘ
Hipotermi genellikle vücut sıcaklığının 35.0 °C (95.0 °F) altına düştüğü durumlarda, iç organların sıcaklıkları baz alınarak sınıflandırır. ⓘ
Soğuk ısırması
Suyun donma noktasının altında gerçekleşen korunmasız hipotermiya vakalarında, vücudun uç noktalarında soğuk ısırması, yani hücredeki su moleküllerinin donması ile oluşan yaralanmalarla karşılaşılmaktadır. Donan bölge asla karla veya soğuk herhangi bir şeyler ile ovulmamalıdır, sıcak suyla müdahâle edilmemelidir. Donma yüzeysel ya da derin olabilir. ⓘ
Belirti ve semptomlar
Belirti ve semptomlar hipoterminin derecesine bağlı olarak değişir ve ciddiyetin üç aşamasına ayrılabilir. Hipotermisi olan bebekler dokunulduğunda soğuk hissedebilir, parlak kırmızı bir cilde ve alışılmadık bir enerji eksikliğine sahip olabilir. Hipotermisi olan kişiler solgun görünebilir. ⓘ
Soğuk stresi, düşük cilt sıcaklığı ile normale yakın vücut sıcaklığını ifade eder, belirtiler titremeyi içerir. Soğuk stresi soğuğa maruz kalmaktan kaynaklanır ve hipotermi ve donmaya yol açabilir. ⓘ
Hafif
Hafif hipotermi belirtileri, sempatik sinir sistemi uyarımı (titreme, yüksek kan basıncı, hızlı kalp atış hızı, hızlı solunum hızı ve kan damarlarının kasılması) ile belirsiz olabilir. Bunların hepsi ısıyı korumak için verilen fizyolojik tepkilerdir. Soğuğa bağlı idrar üretiminde artış, zihinsel karışıklık ve karaciğer fonksiyon bozukluğu da mevcut olabilir. Hücreler tarafından glikoz tüketimi ve insülin salgılanması azaldığı ve insüline karşı doku duyarlılığı köreldiği için hiperglisemi mevcut olabilir. Sempatik aktivasyon da karaciğerden glukoz salınımına neden olur. Ancak birçok vakada, özellikle de alkol zehirlenmesi olan kişilerde, hipoglisemi daha yaygın bir neden gibi görünmektedir. Hipotermi, hipogliseminin bir sonucu olabileceğinden, hipotermisi olan birçok kişide hipoglisemi de bulunur. ⓘ
Orta
Merkezî vücut sıcaklığı 32-28°C aralığına iner. Hipotermiya ilerledikçe, titreme durur, amnezi yaşanır ve refleksler yavaşlar. Kurbanlar tuhaf hareketler yapmaya ve mantıksız konuşmaya başlar. Motor becerilerin kaybı olabilir. ⓘ
Hipotermi ilerledikçe, semptomlar şunları içerir: hafıza kaybı, kafa karışıklığı, konuşma bozukluğu, reflekslerde azalma ve ince motor becerilerin kaybı gibi zihinsel durum değişiklikleri. ⓘ
Şiddetli
Sıcaklık düştükçe diğer fizyolojik sistemler de duraksar ve kalp atış hızı, solunum hızı ve kan basıncı düşer. Bu da 28 °C (82 °F) sıcaklıkta beklenen kalp atış hızının 30'larda olmasıyla sonuçlanır. ⓘ
Genellikle soğuk, iltihaplı cilt, halüsinasyonlar, refleks eksikliği, sabit dilate pupiller, düşük kan basıncı, pulmoner ödem vardır ve titreme genellikle yoktur. Nabız ve solunum hızları önemli ölçüde düşer, ancak hızlı kalp hızları (ventriküler taşikardi, atriyal fibrilasyon) da ortaya çıkabilir. Atriyal fibrilasyon tipik olarak kendi başına bir endişe kaynağı değildir. ⓘ
Paradoksal soyunma
Hipotermi ölümlerinin yüzde yirmi ila ellisi paradoksal soyunma ile ilişkilidir. Bu durum tipik olarak orta ve şiddetli hipotermi sırasında, kişinin yönünü kaybetmesi, kafasının karışması ve kavgacı olmasıyla ortaya çıkar. Giysilerini atmaya başlayabilirler, bu da ısı kaybı oranını artırır. ⓘ
Dağda hayatta kalma teknikleri konusunda eğitim almış kurtarma görevlilerine bunu beklemeleri öğretilir; ancak kentsel ortamlarda hipotermiden ölen ve çıplak halde bulunan kişilerin bazen yanlış bir şekilde cinsel saldırıya maruz kaldıkları varsayılır. ⓘ
Bu etkinin bir açıklaması, beynin vücut ısısını düzenleyen bölümü olan hipotalamusun soğuktan kaynaklanan bir arızasıdır. Bir diğer açıklama ise periferik kan damarlarını kasan kasların yorulması (vazomotor tonus kaybı olarak bilinir) ve gevşemesiyle ekstremitelere ani bir kan (ve ısı) akışı olması ve kişinin kendini aşırı ısınmış hissetmesine yol açmasıdır. ⓘ
Terminal yuvalama
Hipoterminin son aşamalarında "terminal oyuk" veya "saklan ve öl sendromu" olarak bilinen belirgin bir kendini koruma davranışı ortaya çıkar. Etkilenenler, yatakların altı veya dolapların arkası gibi küçük, kapalı alanlara girerler. Genellikle paradoksal soyunma ile ilişkilendirilir. Almanya'daki araştırmacılar bunun "hipoterminin son aşamasında tetiklenen ve kış uykusuna yatan memelilerde görüldüğü gibi ilkel ve yuva benzeri bir koruma davranışı üreten beyin sapının özerk bir süreci" olduğunu iddia ediyor. Bu durum çoğunlukla sıcaklığın yavaş düştüğü durumlarda gerçekleşir. ⓘ
Nedenleri
Hipotermi genellikle düşük sıcaklıklara maruz kalma sonucu ortaya çıkar ve sıklıkla alkol tüketimi ile komplike hale gelir. Bununla birlikte, ısı üretimini azaltan, ısı kaybını artıran veya termoregülasyonu bozan herhangi bir durum da katkıda bulunabilir. Dolayısıyla, hipotermi risk faktörleri şunları içerir: madde kullanım bozuklukları (alkol kullanım bozukluğu dahil), evsizlik, yargılamayı etkileyen herhangi bir durum (hipoglisemi gibi), aşırı yaş, kötü giyim, kronik tıbbi durumlar (hipotiroidizm ve sepsis gibi) ve soğuk bir ortamda yaşamak. Hipotermi sıklıkla büyük travmalarda ortaya çıkar ve şiddetli anoreksiya nervoza vakalarında da görülür. Hipotermi ayrıca sepsisli kişilerde daha kötü sonuçlarla ilişkilidir. Sepsisli kişilerin çoğunda ateş (yüksek vücut ısısı) gelişirken, bazılarında hipotermi gelişir. ⓘ
Kentsel alanlarda, hipotermi sıklıkla evsizlik vakalarında olduğu gibi kronik soğuğa maruz kalmanın yanı sıra uyuşturucu, alkol veya akıl hastalığını içeren daldırma kazalarında ortaya çıkar. Çalışmalar evsizlik yaşayan kişilerin hipotermi nedeniyle erken ölüm riski altında olduğunu gösterse de, bu popülasyonda hipotermiye bağlı ölümlerin gerçek insidansını belirlemek zordur. Daha kırsal ortamlarda, hipotermi insidansı, önemli komorbiditeleri olan ve bağımsız hareket etme kabiliyeti daha az olan kişiler arasında daha yüksektir. Vahşi doğa keşiflerine, açık hava ve su sporlarına olan ilginin artmasıyla birlikte, kazara maruz kalmaya bağlı hipotermi insidansı genel popülasyonda daha sık görülebilir. ⓘ
Alkol
Alkol tüketimi hipotermi riskini iki şekilde artırır: damar genişlemesi ve beyindeki sıcaklık kontrol sistemleri. Vazodilatasyon cilde giden kan akışını artırarak çevreye ısı kaybına neden olur. Bu durum, kişi aslında ısı kaybederken sıcak hissetme etkisi yaratır. Alkol aynı zamanda beyindeki ısı düzenleme sistemini de etkileyerek vücudun titreme ve normalde vücudun ısı üretmesine yardımcı olacak enerjiyi kullanma yeteneğini azaltır. Alkolün genel etkileri vücut ısısının düşmesine ve soğuk ortamlara tepki olarak vücut ısısı üretme kabiliyetinin azalmasına neden olur. Alkol, hipotermi nedeniyle ölüm için yaygın bir risk faktörüdür. Hipotermi vakalarının %33 ila %73'ü alkol nedeniyle komplike hale gelmektedir. ⓘ
Yoksulluk
Birleşik Krallık'ta 2012-13 yıllarında 28.354 hipotermi vakası tedavi edilmiştir - bir önceki yıla göre %25'lik bir artış söz konusudur. Hipotermiden kaynaklanan bazı ölüm vakaları ve diğer önlenebilir ölümler, yoksul insanların ısınmaya kolaylıkla güç yetirememesinden kaynaklanmaktadır. Artan yakıt faturaları, Birleşik Krallık'ta yeterli ısınma için ödeme yapmakta zorlananların sayısını artırmıştır. Bazı emekliler ve engelliler, çalışmadıkları ve evlerinden kolayca çıkamadıkları için risk altındadır. Daha iyi ısı yalıtımı yardımcı olabilir. ⓘ
Suya daldırma
Hipotermi, soğuk suda yüzme veya dalış için önemli bir kısıtlama olmaya devam etmektedir. Ağrı veya uyuşukluk nedeniyle parmak becerilerindeki azalma genel güvenliği ve çalışma kapasitesini azaltmakta, bu da diğer yaralanma risklerini artırmaktadır. ⓘ
Dalma hipotermisine zemin hazırlayan diğer faktörler arasında dehidrasyon, tekrarlayan dalışlar arasında yetersiz ısınma, soğuk, ıslak kuru elbise içliği giyerken dalışa başlama, iş sırasında terleme, yetersiz ısı yalıtımı (örneğin, ince kuru elbise içliği) ve zayıf fiziksel kondisyon yer almaktadır. ⓘ
Isı suda havadakinden çok daha hızlı kaybedilir. Bu nedenle, açık hava sıcaklığı olarak oldukça makul olan su sıcaklıkları kazazedelerde hipotermiye yol açabilir, ancak bu genellikle kurtarılmayanlar için doğrudan klinik ölüm nedeni değildir. Su sıcaklığının 10 °C (50 °F) olması bir saat gibi kısa bir sürede ölüme yol açabilir ve donma noktasına yakın su sıcaklıkları 15 dakika gibi kısa bir sürede ölüme neden olabilir. Titanik'in batışı sırasında -2 °C (28 °F) suya giren çoğu insan 15-30 dakika içinde ölmüştür. ⓘ
Soğuk suda ölümün asıl nedeni genellikle hipoterminin (çekirdek sıcaklığının kaybı) kendisinden ziyade ısı kaybına ve donan suya verilen bedensel tepkilerdir. Örneğin, dondurucu denizlere dalan kurbanların yaklaşık %20'si iki dakika içinde soğuk şoku (kontrolsüz hızlı nefes alıp verme ve nefes nefese kalma, su solumaya neden olma, kan basıncında büyük artış ve kalp durmasına yol açan kalp gerginliği ve panik) nedeniyle ölür; diğer %50'si 15-30 dakika içinde soğuk yetersizliği nedeniyle ölür: vücut, çekirdeğini korumak için uzuvların çevresel kaslarını "koruyucu" olarak kapattığından, yüzmek veya kavramak için uzuvları ve elleri kullanamaz veya kontrol edemez. Tükenme ve bilinç kaybı boğulmaya neden olur ve geri kalanı da benzer bir süre içinde öldürür. ⓘ
Patofizyoloji
| Sıcaklık sınıflandırması ⓘ | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Not: Ateş ve hipertermi arasındaki fark altta yatan mekanizmadır. Farklı kaynaklar ateş, hipertermi ve hiperpireksi için farklı sınır değerlerine sahiptir. | ||||||||||||
Isı öncelikle kalp dahil olmak üzere kas dokusunda ve karaciğerde üretilirken, deri (%90) ve akciğerler (%10) yoluyla kaybedilir. Isı üretimi kas kasılmaları (yani egzersiz ve titreme) yoluyla iki ila dört kat artabilir. Isı kaybı oranı, her nesnede olduğu gibi konveksiyon, kondüksiyon ve radyasyon ile belirlenir. Bunların oranları vücut kitle indeksi, vücut yüzey alanının hacme oranı, giysiler ve diğer çevresel koşullardan etkilenebilir. ⓘ
Vücut sıcaklığı düştükçe fizyolojide birçok değişiklik meydana gelir. Bunlar kardiyovasküler sistemde Osborn J dalgasına ve diğer disritmilere, merkezi sinir sistemi elektriksel aktivitesinde azalmaya, soğuk diürezine ve kardiyojenik olmayan pulmoner ödeme yol açar. ⓘ
Araştırmalar hipotermi sonucunda glomerüler filtrasyon oranlarının (GFR) düştüğünü göstermiştir. Özünde, hipotermi preglomerüler vazokonstriksiyonu artırır, böylece hem böbrek kan akışını (RBF) hem de GFR'yi azaltır. ⓘ
Teşhis
Çoğu klinik termometre 34,4 °C'nin (93,9 °F) altında doğru ölçüm yapmadığından, çekirdek sıcaklığının doğru bir şekilde belirlenmesi genellikle özel bir düşük sıcaklık termometresi gerektirir. Düşük sıcaklık termometresi rektuma, yemek borusuna veya mesaneye yerleştirilebilir. Özofagus ölçümleri en doğru ölçümlerdir ve kişi entübe edildikten sonra önerilir. Ağız içi, kol altı veya kızılötesi kulak termometresi kullanmak gibi diğer ölçüm yöntemleri genellikle doğru değildir. ⓘ
Hipotermik bir kişinin kalp atış hızı çok yavaş olabileceğinden, tespit etmeden önce nabzın uzun süre hissedilmesi gerekebilir. Amerikan Kalp Derneği 2005 yılında kalp masajına başlamadan önce nabzın olmadığını doğrulamak için en az 30-45 saniye süre tanınmasını tavsiye etmiştir. Diğerleri ise 60 saniyelik bir kontrol önermektedir. ⓘ
Hipoterminin klasik EKG bulgusu Osborn J dalgasıdır. Ayrıca, ventriküler fibrilasyon sıklıkla 28 °C'nin (82 °F) altında ve asistoli 20 °C'nin (68 °F) altında görülür. Osborn J dalgası akut ST yükselmeli miyokard enfarktüsündekine çok benzeyebilir. Osborn J dalgalarının varlığına bir tepki olarak tromboliz endike değildir, çünkü hipoterminin neden olduğu altta yatan koagülopatiyi daha da kötüleştirecektir. ⓘ
Önleme
Uygun giysiler hipotermiyi önlemeye yardımcı olur. Sentetik ve yünlü kumaşlar ıslak ve kuru iken daha iyi yalıtım sağladıkları için pamuktan daha üstündür. Polipropilen ve polyester gibi bazı sentetik kumaşlar, astar çoraplar ve nem emici iç çamaşırları gibi teri vücuttan uzaklaştırmak için tasarlanmış giysilerde kullanılır. Sıkı giysiler sıcak kan dolaşımını azalttığından giysiler bol olmalıdır. Açık hava aktivitesini planlarken, olası soğuk havaya uygun şekilde hazırlanın. Açık hava etkinliği öncesinde veya sırasında alkol alanlar, güvenlikten sorumlu en az bir ayık kişinin bulunmasını sağlamalıdır. ⓘ
Başın örtülmesi etkilidir, ancak vücudun diğer kısımlarının örtülmesinden daha etkili değildir. Halk arasında insanların ısılarının çoğunu kafalarından kaybettikleri söylense de, kafadan ısı kaybı vücudun açıkta kalan diğer kısımlarından kaynaklanan ısı kaybından daha önemli değildir. Bununla birlikte, kafaları vücudun geri kalanına göre yetişkinlere kıyasla daha büyük olan bebeklerde kafadan ısı kaybı önemlidir. Birçok çalışma, başı açık bebekler için astarlı şapkaların ısı kaybını ve termal stresi önemli ölçüde azalttığını göstermiştir. Çocuklar birim kütle başına daha büyük bir yüzey alanına sahiptir ve diğer şeyler eşit olduğunda, benzer koşullarda yetişkinlerden bir kat daha fazla giysiye sahip olmalı ve soğuk ortamlarda geçirdikleri süre sınırlandırılmalıdır. Ancak çocuklar genellikle yetişkinlerden daha aktiftir ve daha fazla ısı üretebilirler. Hem yetişkinlerde hem de çocuklarda aşırı efor terlemeye neden olarak ısı kaybını artırır. ⓘ
Bir barınak inşa etmek, maruz kalma sonucu ölüm tehlikesinin olduğu durumlarda hayatta kalmaya yardımcı olabilir. Sığınaklar birçok farklı türde olabilir, metal ısıyı içinde bulunanlardan uzağa iletebilir ve bazen kaçınılması en iyisidir. Sığınak çok büyük olmamalıdır, böylece vücut ısısı sakinlerin yakınında kalır. Özellikle sığınakta ateş yakılacaksa iyi bir havalandırma şarttır. Karbon monoksit zehirlenmesini önlemek için ateşler sakinler uyumadan önce söndürülmelidir. Çok soğuk ve karlı koşullara yakalanan kişiler sığınmak için bir iglo veya kar mağarası inşa edebilirler. ⓘ
Birleşik Devletler Sahil Güvenliği, 50/50/50 kuralı ile hipotermiye karşı korunmak için can yeleği kullanımını teşvik etmektedir: 50 dakika boyunca 50 °F (10 °C) suda kalan bir kişinin can yeleği giymesi halinde hayatta kalma şansı yüzde 50 daha fazladır. Soğuk suda hayatta kalma şansını artırmak için ısı kaçışını azaltıcı bir pozisyon kullanılabilir. ⓘ
Bebekler 16-20 °C'de (61-68 °F) uyumalı ve eve bağlı kişiler ev sıcaklığının en az 18 °C (64 °F) olduğundan emin olmak için düzenli olarak kontrol edilmelidir. ⓘ
Yönetim
| Derece | Yeniden ısıtma tekniği ⓘ |
|---|---|
| Hafif (1. aşama) | Pasif yeniden ısıtma |
| Orta (2. aşama) | Aktif harici yeniden ısıtma |
| Şiddetli (3. ve 4. aşama) | Aktif dahili yeniden ısıtma |
Tedavinin agresifliği hipoterminin derecesiyle eşleştirilir. Tedavi noninvaziv, pasif harici ısıtmadan aktif harici yeniden ısıtmaya ve aktif çekirdek yeniden ısıtmaya kadar uzanır. Ağır vakalarda resüsitasyon, soğuk ortamdan eş zamanlı olarak uzaklaştırma ve hava yolu, solunum ve dolaşım yönetimi ile başlar. Daha sonra hızlı yeniden ısıtmaya başlanır. Kişinin mümkün olduğunca az ve nazik bir şekilde hareket ettirilmesi tavsiye edilir çünkü agresif kullanım ritim bozukluğu riskini artırabilir. ⓘ
Hipoglisemi sık görülen bir komplikasyondur ve test edilip tedavi edilmesi gerekir. Hipoterminin birçok nedeni Wernicke ensefalopatisi ile komplike olduğu için genellikle intravenöz tiamin ve glikoz önerilir. ⓘ
Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi, kişiyi sıcak bir banyoya sokmamayı, kollarına ve bacaklarına masaj yapmamayı, ısıtma yastığı kullanmamayı veya alkol vermemeyi tavsiye etmektedir. Bu önlemler kan basıncında hızlı bir düşüşe ve potansiyel kalp durmasına neden olabilir. ⓘ
Yeniden ısıtma
Yeniden ısıtma, pasif harici yeniden ısıtma, aktif harici yeniden ısıtma ve aktif dahili yeniden ısıtma dahil olmak üzere bir dizi yöntemle yapılabilir. Pasif harici yeniden ısıtma, uygun şekilde yalıtılmış kuru giysiler sağlayarak ve sıcak bir ortama taşınarak kişinin kendi ısı üretme yeteneğinin kullanılmasını içerir. Hafif hipotermisi olanlar için pasif harici yeniden ısıtma önerilir. ⓘ
Aktif harici yeniden ısınma, ısıtma battaniyesi gibi harici ısıtma cihazlarının uygulanmasını içerir. Bunlar ısıtılmış basınçlı hava (Bair Hugger yaygın olarak kullanılan bir cihazdır), kimyasal reaksiyonlar veya elektrikle çalışabilir. Vahşi doğa ortamlarında, hipotermiye her iki koltuk altına ve kasıklara sıcak su şişeleri yerleştirilerek yardımcı olunabilir. Orta dereceli hipotermi için aktif harici yeniden ısıtma önerilir. Aktif çekirdek yeniden ısıtma, intravenöz ısıtılmış sıvıların kullanılmasını, vücut boşluklarının ısıtılmış sıvılarla (göğüs veya karın) yıkanmasını, sıcak nemlendirilmiş solunan havanın kullanılmasını veya kalp akciğer makinesi veya ekstrakorporeal membran oksijenasyonu (ECMO) gibi ekstrakorporeal yeniden ısıtmanın kullanılmasını içerir. Ekstrakorporeal yeniden ısıtma, şiddetli hipotermisi olanlar için en hızlı yöntemdir. Şiddetli hipotermi kalp durmasına yol açtığında, etkili ekstrakorporeal ısıtma, zamanın yaklaşık %50'sinde normal zihinsel işlevle hayatta kalmayla sonuçlanır. Bypass veya ECMO mümkün değilse göğüs irrigasyonu önerilir. ⓘ
Yeniden ısınma şoku (veya yeniden ısınma kollapsı), ciddi derecede hipotermik bir kişinin aktif tedavisi sırasında ortaya çıkabilecek düşük kalp debisi ile birlikte kan basıncında ani bir düşüştür. Dahili yeniden ısıtma yerine harici yeniden ısıtmanın riski artırabileceğine dair teorik bir endişe vardı. Bu endişelerin kısmen, laboratuvar deneyleri sırasında tespit edilen ve yeniden ısıtmaya başlandıktan sonra çekirdek sıcaklığında sürekli bir düşüşün yaşandığı bir durum olan afterdrop'tan kaynaklandığına inanılıyordu. Son çalışmalar bu endişeleri desteklememiştir ve aktif harici yeniden ısıtma ile ilgili sorunlara rastlanmamıştır. ⓘ
Sıvılar
Uyanık olan ve yutabilen kişiler için ılık şekerli sıvılar içmek ısıyı yükseltmeye yardımcı olabilir. Birçok kişi alkol ve kafeinli içeceklerden kaçınılmasını önermektedir. Çoğu insan soğuğun neden olduğu diürez nedeniyle orta derecede susuz kaldığından, 38-45 °C (100-113 °F) sıcaklığa kadar ısıtılmış intravenöz sıvılar sıklıkla tavsiye edilir. ⓘ
Kardiyak arrest
Yaşam belirtisi olmayanlarda, aktif yeniden ısıtma sırasında kardiyopulmoner resüsitasyona (CPR) devam edilmelidir. Ventriküler fibrilasyon veya ventriküler taşikardi için tek bir defibrilasyon denenmelidir. Ancak, şiddetli hipotermisi olan kişiler pacing veya defibrilasyona yanıt vermeyebilir. Çekirdek sıcaklığı 30 °C'ye (86 °F) ulaşana kadar daha fazla defibrilasyon yapılmaması gerekip gerekmediği bilinmemektedir. Avrupa'da kişinin çekirdek sıcaklığı 30 °C'ye (86 °F) ulaşana kadar epinefrin önerilmezken, Amerikan Kalp Derneği 30 °C'lik (86 °F) bir çekirdek sıcaklığa ulaşılmadan önce üç doza kadar epinefrin önermektedir. 30 °C (86 °F) sıcaklığa ulaşıldığında, normal ACLS protokolleri takip edilmelidir. ⓘ
Prognoz
Aşırı hipotermi kalp ve beyin fonksiyonlarını baskılayabileceğinden, genellikle bir kişinin vücudu 32 °C'den (90 °F) daha yüksek bir normal vücut sıcaklığına kadar ısınana kadar ölü ilan edilmemesi önerilir. Bunun istisnaları arasında bariz ölümcül yaralanmaların olması ya da göğsün sıkıştırılamayacak şekilde donmuş olması sayılabilir. Eğer bir kişi çığ altında 35 dakikadan fazla kalmışsa ve ağzı karla doluysa ve nabzı atmıyorsa erken durmak da makul olabilir. Bu durum, kişinin kan potasyumunun 12 mmol/l'den yüksek olması halinde de geçerlidir. ⓘ
Göz bebekleri hareket etmeyen ve kaskatı kesilmiş kişiler agresif bir şekilde tedavi edilirse hayatta kalabilir. Saatlerce kalp masajı yapılmasına rağmen bazen iyi fonksiyonlarla hayatta kalınabilir. 0°C'ye (32°F) yakın suda boğulma tehlikesi geçiren çocuklar bazen bilinçlerini kaybettikten bir saat sonra bile hayata döndürülebilir. Soğuk su metabolizmayı düşürerek beynin çok daha uzun süre hipoksiye dayanmasını sağlar. Hayatta kalmak mümkün olsa da, optimal tedaviye rağmen şiddetli veya derin hipotermiden kaynaklanan ölüm oranı yüksektir. Çalışmalar ölüm oranının %38 ila %75 arasında olduğunu tahmin etmektedir. ⓘ
Altta yatan başka bir sağlık sorunu nedeniyle hipotermi geçirenlerde, ölüm gerçekleştiğinde bu genellikle altta yatan sağlık sorunundan kaynaklanır. ⓘ
Epidemiyoloji
1995 ve 2004 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nde, yılda ortalama 1.560 hipotermiyle bağlantılı acil servis vakası gerçekleşti ve 1999 ile 2004 yılları arasında hipotermi nedeniyle yılda ortalama 647 kişi öldü. ABD'de 1999 ve 2002 yılları arasında rapor edilmiş hipotermiden kaynaklı ölümlerin %49'u 65 yaş ve üstü, üçte ikisi ise erkeklerden oluşuyordu. Ölümlerin %63'ü kurbanların işleriyle ilgili değildi ve ölen kişilerin %23'ü kendi evlerinde ölmüştü. Aynı yıllar arasında, hipotermi en çok Ekim'den Mart'a kadar olan sonbahar ve kış aylarında görüldü. Birleşik Krallık'ta her yıl ortalama 300 hipotermi kaynaklı ölüm gerçekleşirken aynı sayı Kanada'da 8.000'dir. Türkiye'de ise hipoterminin yıllık olarak sebep olduğu ölümlere dair bir istatistik yoktur, ancak hipotermi kaynaklı ölümlerin Suriye mülteci kriziyle birlikte arttığı bilinmektedir. ⓘ
Tarih
Hipotermi, tarih boyunca M.Ö 218'de Hannibal'ın İkinci Pön Savaşı'nda ordusunun yarısını kaybetmesinden Napolyon'un ordularının 1812'de Rusya'da neredeyse tamamen yok olmasına kadar birçok askerî harekâtın başarısında veya başarısızlığında önemli bir rol oynadı. Hipotermi; konfüzyon yoluyla askerlerin kafaları karışmış bir şekilde dolaşmalarına sebep olurken bazı askerler bilinçlerini yitirdi ve öldü, diğer birçoğu ise titremeden ve durumlarının ilerlemesiyle uyuşukluktan muzdarip oldu. Hipotermi sebebiyle yürüyemeyecek kadar zayıf düşen bazı askerler dizlerinin üzerine çökerken bazıları ölüme direnip bir süre bu şekilde beklediler. Nabzı zayıf ve tespit edilmesi zor olan askerlere nadiren gerekli tedavi verildi ve bazı askerlerde inleme başladı. Hipotermiden kaynaklı askerî kayıpların gidişatını önemli derecede etkilediği başka bir harekât ise Enver Paşa tarafından komuta edilen, 1914 ve 1915 kışındaki Sarıkamış Harekâtı'ydı. Harekât boyunca binlerce Osmanlı askeri hipotermi nedeniyle öldü. Rusya'daki hipotermi kaynaklı askerî can kayıpları birinci ve ikinci dünya savaşları boyunca devam etti ve özellikle Stalingrad Muharebesi sırasında zirveye ulaştı. ⓘ
Hipotermi kaynaklı sivil ölümlerinin yaşandığı olayların örnekleri arasında RMS Titanic ve RMS Lusitania'nın batması, daha güncel olaylar arasında ise MS Estonia'nın batışı verilebilir. ⓘ
Antarktik kâşifleri de hipotermi vakaları ile karşılaştı; Ernest Shackleton ve ekibi vücut sıcaklıklarını "evde ölüm anlamına gelen 94.2°F" (34.6°C) olarak ölçtüler, ancak bu ölçüm muhtemelen çekirdek vücut sıcaklığından ziyade oral sıcaklıklardan bahsediyodu, ve bu da hafif hipotermiye karşılık gelmektedir. Robert Falcon Scott'un ekibinin bir parçası olan Atkinson, hipotermi nedeniyle konfüzyon geçirdi. ⓘ
II. Dünya Savaşı sırasındaki Nazi insan deneylerinin bir parçası da birçok kurbanın uğruna öldürüldüğü hipotermi deneyleriydi. Bu dönem boyunca belgelenmiş 360 ilâ 400 deney ve bu deneylerin uygulandığı 280 ila 300 denek vardı, yani bazı kurbanların üzerinde birden fazla deney yapılmıştı. Kurbanların hayatta kaldığı deneylerden sonra çeşitli yeniden ısıtılma yöntemleri denendi; bu yöntemlerin arasında kurbanları kaynar suya atmak da bulunuyordu. ⓘ
Tıbbi kullanım
Tıpta beyin hasarının tedavisi veya total beyin iskemisinin kısa bir süre tolere edilebilmesi için metabolizmanın düşürülmesi amacıyla kasıtlı olarak çeşitli derecelerde hipotermi oluşturulabilir. Derin hipotermik dolaşım durması, anevrizmaların ve arteriyel basınç veya kan akışını tolere edemeyen diğer dolaşım sorunlarının tedavisi için beynin 10 °C'ye kadar soğutulduğu, kalbin durdurulmasına ve kan basıncının sıfıra düşürülmesine olanak tanıyan tıbbi bir tekniktir. Bu teknik için zaman sınırı, buzlu suda (iç sıcaklıklar 15 °C'ye kadar düşebilir) kazara durma için de olduğu gibi, yaklaşık bir saattir. ⓘ
Diğer hayvanlar
İnsanlar dışındaki pek çok hayvan kış uykusu veya uyuşukluk sırasında hipotermiye neden olur. ⓘ
Mikroskobik çok hücreli organizmalar olan su ayıları (Tardigrade), içlerindeki suyun çoğunu şeker trehaloz ile değiştirerek, aksi takdirde hücre zarlarına zarar veren kristalleşmeyi önleyerek düşük sıcaklıklarda donmadan hayatta kalabilirler. ⓘ
Hafif
35-32°C arasındaki merkezî vücut sıcaklığı aralığında şiddetli titreme, yüksek kan basıncı, hızlı nefes alıp verme ve hızlı kalp atışları görülür. Damarlar, kanı merkeze çekmek için daralır. Vücut, enerji üretimi için depo edilen glukozu yakmaya başlar. Zihinsel karışıklık başlar. ⓘ
Şiddetli
Şiddetli hipotermiya merkezî vücut sıcaklığının 28°C altında düşmesidir. Bu sıcaklıklarda tüm fizyolojik sistemler yavaşlar, kalp ve nefes hızı düşer, kan basıncı azalır. Cilt soğuktur. Halüsinasyonlar görülmeye başlar, kişi donmakta olmasına rağmen soyunabilir. Refleksler kaybolur, göz bebekleri büyümüş hâlde kalır. ⓘ
Daha fazla sıcaklık düşümlerinde hipotermik kişiler ısıtılana kadar ölmüş izlenimi verebilir. "Sıcak ve ölü olana kadar ölü değildir" (İngilizce "not dead until warm and dead") sözü bu durumu ifade eder. Vücut sıcaklığı 32°C gibi normale yakın bir düzeye geldiğinde kişi canlılık belirtileri göstermiyor ise ölmüş olarak kabûl edilir. ⓘ