Mesnevi

Mesnevi (Arapça: مثنوي mathnawī) ya da mesnevi (Farsça: مثنوی) kafiyeli beyitler halinde yazılmış bir şiir türüdür ya da daha spesifik olarak "bağımsız, içten kafiyeli dizelere dayanan bir şiirdir". Çoğu mesnevi şiiri on bir veya bazen on heceli bir vezni takip eder, ancak uzunluklarında bir sınır yoktur. Tipik mesnevî şiirleri aa/bb/cc kafiye şemasına sahip belirsiz sayıda beyitten oluşur. ⓘ

Mesnevî şiirleri Farsça, Arapça, Türkçe, Kürtçe ve Urduca kültürlerinde yazılmıştır. Mevlana'nın Mesnevi-i Ma'nevî'si gibi bazı Farsça mat̲h̲nawī şiirleri tasavvufta özel bir dini öneme sahip olmuştur. ⓘ

Mesnevi, özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan divan edebiyatı şiir biçimidir. ⓘ

Arapça mat̲h̲nawī

Arapça mesnevi şiiri, aynı zamanda müzdevic (Arapça: مزدوج, kelimenin tam anlamıyla "ikiye katlanmış", dizelerin iç kafiye şemasına atıfta bulunur) olarak da bilinir, Abbasi döneminde ortaya çıkmış ve popülerleşmiştir. Arapçadaki eski şiir tarzlarının aksine mesnevi dizeleri tek kafiyeli değildir. Bunun yerine, her beyitte geniş bir aliterasyon kullanımı ile bir iç kafiye şeması içerirler ve belirli bir vezni takip ederler. Arapça mesnevi (veya müzdevic) şiiri Farsça, Urduca ve Türkçe karşılıklarına çok benzer, ancak önemli bir farkla: çoğu müzdevic şiir aaa/bbb/ccc kalıbını takip ederken, diğer mesnevi şiirleri aa/bb/cc kalıbını takip eder. ⓘ

Farsça mesnevî

Farsça mesnevîde (مثنوى) şiirler 11 heceli, bazen de 10 heceli bir vezne sıkı sıkıya bağlıdır. Bir mesnevinin uzunluğu belirlenmemiş ve dolayısıyla sınırsız olsa da, daha iyi bilinen mesnevilerin çoğu 2.000-9.000 beyit aralığındadır. Bilinen ilk mesnevî şiiri Sâmânîler döneminde (4./10. yüzyıl) yazılmıştır. Bazı tarihler aksini gösterse de, modern akademisyenler bunun Arapça muadilinin değil, İrani bir nazım biçiminin devamı olduğuna inanmaktadır (mesnevî kelimesinin Arapçadan türetilmiş olması nedeniyle bazı tartışmalar vardır, ancak çoğu akademisyen kelimeyi Farsların kendilerinin icat ettiğine inanmaktadır). ⓘ

Mesnevî genellikle didaktik ve romantik türlerle ilişkilendirilir, ancak bunlarla sınırlı değildir. Farsça mesnevîler arasında büyük bir çeşitlilik vardır, ancak bir okuyucunun bir mesnevî şiirini tanımasına yardımcı olabilecek birkaç kural vardır. Çoğu mesnevide giriş ve gelişme paragrafları arasında bir ayrım vardır (bunun nerede olduğunu belirlemek her zaman kolay olmasa da), tek Tanrı'ya övgü ve dualar, Peygamber'e bir methiye, şiirin değeri üzerine düşünceler ve bazen önemli bir sembol olarak bir nesnenin tanımı. ⓘ

Mevlana'nın 6 kitap/25.000 mısradan oluşan Mesnevi-i Ma'nevî'si gibi bazı Farsça mesneviler tasavvufta özel bir dini öneme sahip olmuş ve Semazenler gibi birçok sufi tarafından dualarda kullanılmıştır. Bazı İslam hukukçuları bu uygulamayı mantıksız bulurken, Sufi alim ve hukukçu Ebu Hamid el-Gazali şiirin ibadet olarak kullanılmasını desteklemiştir. ⓘ

21. yüzyılda Ahmed Niktalab, Farsça mesnevinin uzman şairlerinden biri olmuştur. ⓘ

Dış kaynaklar

• Pala, İskender (1999 27.bas. 2016), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul:Kapı Yayınları, ISBN 9758950218, Sayfa 273-274
• Dilçin, Cem (1983) Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları ISBN 9789751604897
• İpekten, Haluk (1994, 14.bas.2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri ve Arûz, İstanbul:Dergah Yayınları, ISBN 9759953539
• Muallim Nâci,(haz. M. A. Yekta Saraç), (2004) Edebiyat Terimleri: Istılahât-ı Edebiyye, İstanbul:
• Tural, Sadık Kemal (ed.) (2001, 2003, 2004, 2005, 2006), Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü 5 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ISBN 3990000025722
• İsen, Mustafa; Macit, Mahsun; Horata, Osman; Kılıç, Filiz; ve Aksoyak, İ. Hakkı, (2002) Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, İstanbul:Grafiker Yayınları ISBN 9786054512232 ⓘ

Türkçe mesneviler 8./14. yüzyılda gelişmeye başlamıştır. Farsça mesneviler Türk yazarları etkilemiş, birçok Türkçe mesnevi başlangıçta Farsça mesnevilerin yaratıcı çevirileri ve uyarlamaları olmuştur. Bilinen en eski Türkçe mesnevi Kutadgu Bilig adlı didaktik bir şiirdir. ⓘ

Türk mesnevileri olay örgüsüyle güçlü bir şekilde yönlendirilir ve genellikle üç türe ayrılır-mutaḳārib (kahramanlık), ramal (dini-didaktik) ve hazac (romantik). Bazı mat̲h̲nawīler, dinleyicinin şiirin konusunun önemini takdir edeceği anlayışıyla yazılmıştır, ancak bazıları da tamamen eğlence amaçlı yazılmıştır. ⓘ

Mat̲h̲nawī, Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar Türk edebiyatında önemli bir yer tutmuş, daha çok sohbet ve retorik edebiyatına dönüşmeye başlamıştır. Çok az Türkçe mat̲h̲nawī başka bir modern dile çevrilmiştir. ⓘ

Urduca mesnevî

Urduca mesnevî genellikle erken, orta ve geç olmak üzere üç kategoriye ayrılır. ⓘ

Erken dönem Urduca mesnevî 11./17. yüzyılda başlamıştır. Bu dönemin başlarında birçok mesnevî dinî nitelikteydi, ancak daha sonra romantik, kahramanlık ve hatta seküler hikâyeleri de içerecek şekilde gelişti. Erken dönem Urdu mesnevîleri Dakkanî edebiyatının yanı sıra Farsça mat̲h̲nawī'den de etkilenmiştir. Bu etki nedeniyle, bazı orijinal erken dönem Urduca mesnevîler olmasına rağmen, birçok erken dönem Urduca mesnevî Farsça mesnevîlerin çevirisidir. ⓘ

Orta Urduca mesnevî, Urdu edebiyatının Dakkanî geleneğinden koptuğu 12./18. yüzyılda öne çıkmıştır. 12./18. yüzyılda romantik mesnevî çok popüler hale gelmiştir. Orta Urdu mesnevîsinde ortaya çıkan bir başka yeni gelenek de yazarların kendi kişisel deneyimlerini şiirlerine konu olarak kullanmalarıdır. ⓘ

Modern Urdu mesnevîsi 13./19. yüzyılda, edebî reform döneminde başlamıştır. Mesnevî bir bütün olarak çok daha kısa hâle gelmiş ve geleneksel vezinlere uyulmamaya başlanmıştır. Bu mesnevîler daha çok gündelik konuları ele almakta ve çocuk şiirleri için bir ortam sağlamaktadır. Son zamanlarda Urduca'da tanınmış bir mesnevi yazarı Allama Dr. Syed Ali Imam Zaidi "Gauhar Lucknavi" (Mir Baber Ali Anees'in büyük torunu) idi. Mesnevi'nin ünlü vaizlerinden biri de Nerian Sharif Azad Kashmir'e mensup olan Pir Alauddin Siddiqui'dir. Öğretileri bugün hala duyulmaktadır ve son zamanlarda öğretileri bir kitap haline getirilmiştir. ⓘ

Ayrıca bakınız

• Diwan (şiir) ⓘ

Edebiyat

• Bruijn, J.T.P. de; Flemming, B.; Rahman, Munibur (8 Nisan 2010). "Mathnawī". Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; Donzel, E. van; Heinrichs, W. P. (eds.) içinde. Encyclopaedia of Islam (2. baskı). Brill Online. ⓘ

Özelliği

Her beytinin kendi arasında kafiyelenmesi hem yazma kolaylığı sağlar hem de daha uzun metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkân tanır. Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevi kullanılmıştır. Klasik düzende bir mesnevi; tevhid, münacat, naat, miraciye, eserin sunulacağı büyüğe övgü, mesnevinin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikâyenin anlatımı (ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşmuştur. Mesnevide beyit sayısı sınırsızdır. Mesnevilerde yer ve zaman kavramlarının tam belli olmaması, olay ve kahramanların olağanüstülükler taşıması mesnevinin masal ve destanla ortak özellikleridir. ⓘ