Ovülasyon
| Yumurtlama ⓘ | |
|---|---|
 Luteinizan hormon (LH) artışının ardından, bir oosit (olgunlaşmamış yumurta hücresi) uterus tüpüne salınacak ve burada 12 saat içinde bir erkeğin spermi tarafından döllenmeye hazır hale gelecektir. Yumurtlama, yumurtalık döngüsünün foliküler fazının sonunu ve luteal fazın başlangıcını işaret eder. | |
| Anatomik terminoloji [Vikiveri'de düzenle] |
Yumurtlama, yumurtalıklardan yumurta salınmasıdır. Kadınlarda bu olay, yumurtalık foliküllerinin yırtılması ve ikincil oosit yumurtalık hücrelerini serbest bırakmasıyla gerçekleşir. Yumurtlamadan sonra, luteal faz sırasında, yumurta sperm tarafından döllenmeye hazır hale gelecektir. Buna ek olarak, rahim astarı (endometrium) döllenmiş bir yumurtayı alabilmek için kalınlaşır. Gebe kalınmazsa, rahim zarının yanı sıra yumurta da adet kanaması sırasında dökülecektir. ⓘ
Ovülasyon, yumurtalıklardan yumurta atılmasıdır. Kadında ovülasyon genellikle adet dönemlerinin ortasına rastlayan 11-16. günler arasında olur. ⓘ
Süreç
Yumurtlama, foliküler fazdan sonra adet döngüsünün yaklaşık ortasında gerçekleşir. Bir kadının en doğurgan olduğu günler, son adet döneminin tarihi ve tipik bir adet döngüsünün uzunluğu temel alınarak hesaplanabilir. Yumurtlamayı çevreleyen birkaç gün (28 günlük bir döngünün yaklaşık 10 ila 18. günleri arasında), en doğurgan evreyi oluşturur. Son adet döneminin (LMP) başlangıcından yumurtlamaya kadar geçen süre ortalama olarak 14,6 gündür, ancak kadınlar arasında ve herhangi bir kadındaki döngüler arasında önemli farklılıklar vardır ve genel %95 tahmin aralığı 8,2 ila 20,5 gündür. ⓘ
Yumurtlama süreci beyindeki hipotalamus tarafından ve hipofiz bezinin ön lobunda salgılanan hormonların, luteinizan hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormonun (FSH) salgılanması yoluyla kontrol edilir. Adet döngüsünün preovulatuar evresinde, yumurtalık folikülü FSH tarafından uyarılan kümülüs genişlemesi adı verilen bir dizi dönüşüm geçirecektir. Bu yapıldıktan sonra folikülde stigma adı verilen bir delik oluşacak ve ikincil oosit bu delikten folikülü terk edecektir. Yumurtlama, hipofiz bezinden salınan FSH ve LH miktarındaki artışla tetiklenir. Luteal (yumurtlama sonrası) faz sırasında, ikincil oosit fallop tüplerinden rahme doğru ilerleyecektir. Bir sperm tarafından döllenirse, döllenmiş ikincil oosit veya yumurta 6-12 gün sonra oraya implante olabilir. ⓘ
Foliküler evre
Foliküler faz (veya proliferatif faz), yumurtalık foliküllerinin olgunlaştığı adet döngüsü evresidir. Foliküler faz, adet kanamasının başlangıcından yumurtlamanın başlangıcına kadar sürer. ⓘ
Ovulasyonun başarılı olması için ovumun korona radiata ve kümülüs oofor granüloza hücreleri tarafından desteklenmesi gerekir. Sonuncusu, kümülüs genişlemesi olarak bilinen bir çoğalma ve mukifikasyon döneminden geçer. Mukifikasyon, kümülüs hücre ağını ovumun etrafında yapışkan bir matriks içinde dağıtan ve toplayan hyaluronik asit bakımından zengin bir kokteylin salgılanmasıdır. Bu ağ yumurtlamadan sonra yumurta ile birlikte kalır ve döllenme için gerekli olduğu gösterilmiştir. ⓘ
Yumurtlama
Östrojen seviyeleri foliküler fazın sonuna doğru, yaklaşık 12 ve 24. saatlerde zirve yapar. Bu, pozitif geri bildirim yoluyla, lüteinizan hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormon (FSH) seviyelerinde bir artışa neden olur. Bu durum 24 ila 36 saat arasında sürer ve yumurtalık foliküllerinin yırtılmasıyla sonuçlanarak oositin yumurtalıktan salınmasına neden olur. ⓘ
LH tarafından başlatılan ve cAMP ikincil habercisi aracılığıyla pro-inflamatuar genleri aktive eden bir sinyal iletim kaskadı aracılığıyla, folikül tarafından salgılanan proteolitik enzimler kabarcık bölgesinde foliküler dokuyu bozarak stigma adı verilen bir delik oluşturur. İkincil oosit yırtılan folikülü terk eder ve stigma yoluyla periton boşluğuna doğru hareket eder, burada fallop tüpünün ucundaki fimbria tarafından yakalanır. Fallop tüpüne girdikten sonra, oosit siller tarafından itilerek uterusa doğru yolculuğuna başlar. ⓘ
Bu zamana kadar oosit mayoz I'i tamamlamış ve iki hücre meydana getirmiştir: tüm sitoplazmik materyali içeren daha büyük ikincil oosit ve daha küçük, inaktif bir ilk kutup cismi. Mayoz II hemen ardından gelir ancak metafazda tutuklanır ve döllenmeye kadar böyle kalır. İkinci mayotik bölünmenin iğ aparatı yumurtlama sırasında ortaya çıkar. Döllenme gerçekleşmezse, oosit yumurtlamadan sonraki 12 ila 24 saat arasında dejenere olur. Ovülasyonların yaklaşık %1-2'sinde birden fazla oosit salınır. Bu eğilim anne yaşı ile birlikte artar. İki farklı oositin iki farklı spermatozoa tarafından döllenmesi çift yumurta ikizleri ile sonuçlanır. ⓘ
Luteal faz
Folikül ömrünün sonuna gelmiştir. Oosit olmadan folikül kendi üzerine doğru katlanarak östrojen ve progesteron üreten steroidojenik bir hücre kümesi olan korpus luteuma (çoğ. korpora lutea) dönüşür. Bu hormonlar endometriyal bezlerin proliferatif endometriyum üretimine başlamasına ve daha sonra implantasyon gerçekleşirse embriyonik büyüme bölgesi olan sekretuar endometriyuma dönüşmesine neden olur. Progesteronun etkisi bazal vücut ısısını dörtte bir ila yarım santigrat derece (bir buçuk ila bir Fahrenheit derece) artırır. Korpus luteum bu parakrin etkiyi adet döngüsünün geri kalanı boyunca sürdürür ve adet döneminde skar dokusuna dönüşmeden önce endometriyumu korur. ⓘ
Klinik sunum
Yumurtlamanın başlangıcı, yumurtlayan dişinin kendisi dışında kolayca fark edilemeyen işaretlerle tespit edilebilir, bu nedenle insanların gizli bir yumurtlamaya sahip olduğu söylenir. Birçok hayvan türünde dişinin doğurgan olduğu dönemi gösteren ayırt edici sinyaller vardır. İnsanlarda gizli yumurtlamayı açıklamak için çeşitli açıklamalar önerilmiştir. ⓘ
Yumurtlamaya yakın dişiler servikal mukusta ve bazal vücut sıcaklıklarında değişiklikler yaşarlar. Ayrıca, birçok dişi Mittelschmerz (yumurtlama ile ilişkili ağrı) ve koku alma duyusunun artması gibi ikincil doğurganlık belirtileri yaşar ve tam yumurtlama anını hissedebilir. Bununla birlikte, döngü ortası ağrısı Mittelschmerz'den değil, kistler, endometriozis, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar veya dış gebelik gibi diğer faktörlerden de kaynaklanıyor olabilir. Yumurtlamanın diğer olası belirtileri arasında hassas göğüsler, şişkinlik ve kramplar yer alır, ancak bu belirtiler yumurtlamanın gerçekleştiğinin garantisi değildir. ⓘ
Birçok kadın yumurtlamadan hemen önceki birkaç gün içinde cinsel istek artışı yaşar. Bir çalışma, kadınların yumurtlama sırasında yüz çekiciliklerini ustaca geliştirdikleri sonucuna varmıştır. ⓘ
Yumurtlama başlangıcı, yumurtlama anı ve vücudun adet döngüsünü başlatma ve bitirme süreciyle ilgili semptomlar her kadında yoğunluk bakımından farklılık gösterse de temelde aynıdır. Başta bazal vücut ısısı, mittelschmerz ve rahim ağzı pozisyonu olmak üzere bu tür semptomların çizelgelenmesi, doğurganlık farkındalığının sempto-termal yöntemi olarak adlandırılır ve bir kadının yumurtlama durumunu kendi kendine teşhis etmesine olanak tanır. Uygun bir yetkili tarafından eğitim verildikten sonra, yumurtlamayı göstermek için doğurganlık çizelgeleri döngü bazında doldurulabilir. Bu, doğal doğum kontrolü ve hamilelik planlaması için doğurganlığı tahmin etmek üzere verileri kullanma imkanı verir. ⓘ
Yumurtlama anı fotoğraflanmıştır. ⓘ
Bozukluklar
Yumurtlama bozuklukları olarak da bilinen yumurtlama bozuklukları adet bozuklukları olarak sınıflandırılır ve oligoovülasyon (seyrek veya düzensiz yumurtlama) ve anovülasyonu (yumurtlamanın olmaması) içerir:
- Oligoovülasyon seyrek veya düzensiz yumurtlamadır (genellikle 36 günden fazla veya yılda 8'den az döngü olarak tanımlanır)
- Anovülasyon, normalde (menarş sonrası, menopoz öncesi bir kadında) yumurtlama beklenirken yumurtlamanın olmamasıdır. Anovülasyon genellikle adet dönemlerinin düzensizliği, yani aralıkların, sürenin veya kanamanın öngörülemeyen değişkenliği olarak kendini gösterir. Anovülasyon ayrıca adetlerin kesilmesine (sekonder amenore) veya aşırı kanamaya (disfonksiyonel uterin kanama) neden olabilir. ⓘ
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) aşağıdaki yumurtlama bozuklukları sınıflandırmasını geliştirmiştir:
- WHO grup I: Hipotalamik-hipofiz-gonadal eksen yetmezliği
- DSÖ grup II: Hipotalamik-hipofiz-gonadal eksen disfonksiyonu. DSÖ grup II, yumurtlama bozukluklarının en yaygın nedenidir ve en yaygın nedensel üyesi polikistik over sendromudur (PCOS).
- DSÖ grup III: Yumurtalık yetmezliği
- DSÖ grup IV: Hiperprolaktinemi ⓘ
Adet düzensizlikleri genellikle yumurtlama bozukluğuna işaret edebilir. ⓘ
Tedavisi
Ovülasyon indüksiyonu iş göremeyen yumurtlama evresinin uyarılması, ovülasyon sayısının arttırılması ve gebe kalınmasının yükseltilmesi işlemidir. Ovülasyonun olmadığı ya da düzensiz olan kadınlarda kullanılmaktadır ve infertilite (kısırlık) sebebi açıklanmayan hastalar veya erkeklere ait nedenlerle ortaya çıkan normal olmayan durumlarda kullanılmaktadır. ⓘ
Ovülasyon tedavisi protokolüne göre değişen takipler gerektirir. Menstrüasyon günlerinde yapılan tetkikler ve düzenli olarak yapılan folikül takibi gerekir. Çünkü her kadında uygulanan ovülasyon indüksiyonuna vermiş olduğu cevap farklılık gösterir. Tedavi protokolü başlanır ve ovülasyon cevabı alınamayabilir. Bunun gibi durumlar yaşandığında ilaç protokolü değiştirilir ve ovülasyon tedavisine buradan sonra devam edilir. Bu sebeple tedavinin protokolü, ilaçların dozu ve kullanılacak ilave üreme teknikleri kişiden kişiye farklılık gösterir. ⓘ
Aşırı derede cevap alınması durumu Ovaryan Hiperstimülasyon Sendromu (OHSS) olarak adlandırılır. OHSS istenmeyen bir durumdur. Aynı zamanda tedavi gerektirir. ⓘ
Yumurtlama indüksiyonu, polikistik over sendromu (PCOS) ve oligomenore gibi rahatsızlıkları olan hastalar için umut verici bir yardımcı üreme teknolojisidir. Ayrıca, yumurta alımından önce foliküllerin olgunlaşmasını sağlamak için in vitro fertilizasyonda da kullanılır. Genellikle yumurtalık stimülasyonu, birden fazla oosit oluşumunu uyarmak için yumurtlama indüksiyonu ile birlikte kullanılır. Bazı kaynaklar ovaryan stimülasyon tanımına ovülasyon indüksiyonunu da dahil etmektedir. ⓘ
Ovaryan stimülasyon tamamlandıktan sonra düşük dozda insan koryonik gonadotropini (HCG) enjekte edilebilir. HCG enjeksiyonundan 24-36 saat sonra yumurtlama gerçekleşecektir. ⓘ
Buna karşılık, bazı hayvan türlerinde indüklenmiş ovülasyon doğal olarak gerçekleşir, ovülasyon koitus ile uyarılabilir. ⓘ
Yumurtlama baskılanması
Kombine hormonal kontraseptifler foliküler gelişimi inhibe eder ve birincil etki mekanizması olarak yumurtlamayı önler. Bir östrojen veya progestojenin ovülasyonu engelleyici dozu (OID), kadınlarda ovülasyonu sürekli olarak engellemek için gereken dozu ifade eder. ⓘ
İn vitro fertilizasyon da dahil olmak üzere yardımcı üreme teknolojisinde, transvajinal oosit alımının planlandığı sikluslar genellikle ovülasyonun baskılanmasını gerektirir, çünkü ovülasyondan sonra oosit toplamak pratik olarak mümkün değildir. Bu amaçla, yumurtlama bir GnRH agonisti veya bir GnRH antagonisti ile baskılanabilir ve hangi maddenin kullanıldığına bağlı olarak farklı protokoller uygulanabilir. ⓘ