Ubıhlar

Ubıh

Toplam nüfus
20,000
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkiye
Diller
Ubıhça (tarihsel olarak), Türkçe, Hakuçi Adıgecesi, Kabardey Adıgecesi
Din
İslam
İlgili etnik gruplar
Diğer Adige kabileleri, Abhazlar, Abazalar

Ubıhça (Ubıhça: Пэху / Туахы, Pəxu / Tuaxy; Adıgece: Убых, Ubyx; Rusça: Убыхи; Türkçe: Ubıhlar / Vubıhlar) on iki Çerkes boyundan biridir ve yeşil-altın Çerkes bayrağındaki on iki yıldızdan birini temsil eder. Ubıhlar, Natuhay ve Şapsığ kabileleri ile birlikte 1860 yılında Çerkes Asamblesi'ni (Adıgece: Адыгэ Хасэ) oluşturan üç kıyı Çerkes kabilesinden biriydi. Tarihsel olarak, hiçbir zaman yazılı olarak var olmayan ve 1992'de son konuşmacı Tevfik Esenç'in ölümüyle yok olan farklı bir Ubıh dili konuşuyorlardı. ⓘ

Ubıhlar ⓘ

Hacı Karandıqo Berzeg ve Soçi vadisinde Wubıh ve Abhaz liderleri, 1841
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Ubıhça (ölü dil), Türkçe ve Hakuçça
Din
İslam

Tarih

Temirgoy

Temirgoy

Adamey

Yegeruqwai

Makhosh

Besleney

Kabardian

Kuban Kabardian

Hatuqwai

Bzhedug

Adele

Zhaney

Natukhai

Natukhai

Abzakh

Abzakh

Ubıh

Shapsug

Shapsug

Mamkhegh

Shegak

Abazin

Tapanta

Abhaz

Anapa-----

Novorossisk-

Gelendzhik-

Tuapse-----

Soçi-----

Gagra-----

class=notpageimage|

Çerkes kabilelerinin yaklaşık konumu, Tsutsiev'in Atlası

Ubıhlar eskiden Çerkesya'nın başkenti Sache'de (Çerkesçe: Шъачэ, lit. deniz kenarı) - bugünkü Soçi, Krasnodar Krayı, Rusya'da yaşarlardı. Ubıh kabilesinin eyaleti, Tuapse yakınlarındaki Şapsığ kabilesi ile Gagra'nın kuzeyindeki Sadz (Cigetler) arasında yer alıyordu. Ubıh kabilesinden Procopius'un De Bello Gothico (Got Savaşı) adlı eserinin IV. kitabında, yerel tʷaχ teriminin bozulmuş hali olan βροῦχοι (Bruchi) adı altında bahsedilmiştir. Evliya Çelebi'nin 1667 tarihli kitabında Ubıhlar başka bir bilgi olmaksızın Ubúr olarak geçmektedir. ⓘ

Kirantukh Berzeg (Бэрзэг Кэрэнтыхъу), bir Ubıh prensi ⓘ

Ubıhlar yarı göçebe atlılardı ve atlar ve binek hayvanları ile ilgili ince bir şekilde farklılaşmış bir kelime dağarcığına sahiptiler. Bazı Ubıhlar ayrıca favomansi ve skapulimansi de uygularlardı. Ancak Ubıhlar modern zamanlarda daha fazla önem kazanmıştır. 1864 yılına gelindiğinde, Çar Alexander II döneminde, Kuzeybatı Kafkasya'nın Ruslar tarafından fethi tamamlanmıştı. Diğer Çerkes kabileleri ve Abhazlar yok edildi ve Abazalar kısmen Kafkasya'dan sürüldü. ⓘ

Rus ordusunun boyun eğdirme tehdidiyle karşı karşıya kalan Ubıhlar ve Kafkasya'nın diğer Müslüman halkları, 6 Mart 1864'ten itibaren anavatanlarını topluca terk ettiler. 21 Mayıs'a kadar Ubıh ulusunun tamamı Kafkasya'dan ayrılmıştı. Sonunda Türkiye'nin batısında Manyas Belediyesi çevresindeki birkaç köye yerleştiler. ⓘ

Ayrımcılıktan kaçınmak için Ubıh büyükleri halklarını Türk kültürüne asimile olmaya teşvik ettiler. Geleneksel göçebe kültürlerini terk ederek çiftçi bir ulus haline geldiler. Ubıh dili hızla Türkçe ve diğer Çerkes lehçeleri tarafından yerinden edildi; Ubıhçayı anadili olarak konuşan son kişi olan Tevfik Esenç 1992 yılında öldü. ⓘ

Bugün, Ubıh diasporası Türkiye'ye ve çok daha az ölçüde Ürdün'e dağılmış durumda. Ubıh soyundan gelenler kendilerini Ubıh olarak adlandırmaktan gurur duysalar ve Türkiye'de hala nüfusun büyük çoğunluğunun Ubıh olduğu birkaç köy bulunsa da, Ubıh ulusu artık mevcut değildir. ⓘ

Ubıh toplumu babasoyludur; bugün Ubıh soyundan gelenlerin çoğu beş, altı, hatta yedi kuşaktır soylarını bilmektedir. Bununla birlikte, diğer Kuzeybatı Kafkas kabilelerinde olduğu gibi, kadınlara özellikle saygı gösterilirdi ve Ubıhlar sadece kadınlar için kullanılan özel bir ikinci şahıs zamir önekini (χa-) korudular. ⓘ

Soçi vadisindeki Ubıh ve Abhaz liderler 1841 ⓘ

Ubıhlar, Kuzey Kafkasya’nın batı ucunda yerleşik bir Çerkes halkıydı. Soçi Procopius, De Bello Gotico’da (Gotik Savaşı) βροῦχοι (Brouçoi) olarak adlandırdığı halkın Ubıhların ataları olduğu sanılır. Ubıhlar yarı göçebe olarak yaşıyorlardı. Sünni Müslüman olan Ubıhlar, bugünkü Soçi civarında Rus birliklerine yenilerek 1864 yılında bütün bir nüfus olarak Osmanlı topraklarına göç ettiler. Çoğunluğu Türkiye’de, Sakarya'nın Sapanca yöresine ve Balıkesir ilinin Manyas ilçesine yerleşti. Bu nüfusun önemli bölümü, aynı tarihlerde göçle gelen diğer Çerkes boyları ile karışmıştır. ⓘ

İlk göç eden Ubıhların çocuklarından biri Abdülmecid'in eşi ve II. Abdülhamid'in manevi annesi olan Rahime Piristû Valide Sultan'dır. Göç eden Ubıhların bir sonraki nesil çocuklarından birisi de II. Abdülhamid'in eşlerinden Ayşe Dest-i Zer Müşfika (Kayıhan) Kadın Efendi'dir. ⓘ

Önemli kişiler

• Пщызэмыгъу ailesinden Keriman Halis Ece - Miss Turkey 1932 ve Miss Universe 1932 güzellik yarışmalarının galibi
• Гогэн ailesinden Perestü Valide Sultan - Osmanlı İmparatorluğu 2. Abdülhamid'in Valide Sultan'ı (İmparatoriçe annesi)
• Заурмыкъу ailesinden Şevkefza Valide Sultan - Osmanlı İmparatorluğu'ndan V. Murad'ın Valide Sultan'ı (İmparatoriçe annesi)
• Düzdidil Kadın - Osmanlı İmparatorluğu Sultanı I. Abdülmecid'in eşi.
• Setenay Özbek - sanatçı
• Tevfik Esenç - siyasetçi, Ubıh dilinin bilinen son konuşmacısı (1904-1992) ⓘ

Din

Kuzey Kafkasya’nın batı ucunda yerleşik olan Ubıhlar, komşuları Abhaz ve diğer Çerkesler gibi paganik bir halktı. Bölge erken dönem Hristiyanlıkla tanışmıştır. Osmanlıların bölgeyi fethiyle İslam diniyle tanıştılar ve Sünniliği benimsediler. Daha önceki dönemlerde pagandırlar. ⓘ

Dil

Ubıhça, Kafkas dillerinin Kuzeybatı Kafkas dilleri öbeğine bağlı, Çerkesce ile akraba bir dildir. Ubıhların göçüyle birlikte, Kafkasya’da bu dili konuşan hiç kimse kalmadı. Türkiye’ye yerleşen Ubıhlar da, yazılı olmayan bu dili zamanla unuttular. Tevfik Esenç adlı kişi Ubıhçayı konuşan son kişiydi ve Ubıhçanın grameri ve sözlüğü çalışmalarında ünlü Fransız bilim adamı Georges Dumézil ile birlikte çalıştı. Tevfik Esenç’in (1904 – 7 Ekim 1992) ölümüyle Ubıhça ölü dillerden biri hâline geldi. ⓘ

Nüfus

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Ubıhların (Убыхи) 1867 yılındaki nüfusu 25.000 kişidir. ⓘ

Kafkasya’dan göç eden Ubıhların sayısı tam olarak bilinmemektedir. Türkiye’ye göç edip yerleşen Ubıhların kısa zamanda Abhazlar ve diğer Çerkeslere karışmaları nedeniyle de sayılarını tahmin etmek mümkün olmamıştır. Günümüzde Manyas ilçesinin köylerinde ve Kahramanmaraş'ın Göksun ilçesi Büyükçamurlu köyünde, İzmit'in Maşukiye köyünde, Sakarya'nın Sapanca ilçesi Kırkpınar ve Yanık köylerinde, Andırın ilçesi Akifiye köyünde, Samsun'un Kavak ilçesinin Karapınar, Germiyan, Doruk, Kapuhayat, Karlı, Sıralı ve Bükceğiz köylerinde ve Terme ilçesinde yaşayan Ubıhların dışında Ürdün’de de az sayıda Ubıh yaşamaktadır. Balıkesir Merkez'e bağlı Boğazköy de Ubıhlar tarafından kurulmuştur. Balıkesir'in Gönen ilçesinin çınarlı köyünde ve Samsun ili Vezirköprü, Alaçam, Kavak ilçesinde Kapuhayat, Doruk köylerinde ve Asarcık ilçelerinde de Ubıhlar yaşamaktadır. Ordu ili Ünye ilçesinin Döşemedibi mahallesi Cevizdere köyü Ubıhlar tarafından kurulmuş ve göç almış yerleşkelerdir. Günümüzde dillerini unutmayanlar Abhazca ve Çerkesce konuşmaktadırlar. ⓘ

Bagrat Şinkuba’nın Son Ubıh [1] adlı romanı ve İsmet Arasan’ın Son Sesler adlı belgesel filmi [2], Ubıhları konu alır. ⓘ

Bu madde Çerkesler ile ilgilidir. Çerkesler (Adığeler) Çerkes Kabileleri Abzehler · Ademıylar · Barakaylar · Bjeduğlar · Besleneyler Çemguylar · Hatukaylar · Janeler · Mahoşlar · Mamhığlar Natuhaylar · Şapsığlar · Ubıhlar · Yecerukaylar · Kabardeyler Dil ve lehçeleri Çerkes dilleri → Adigece (Abzah · Bjeduğ · Şapsığ) · Kabardeyce (Besleney lehçesi) · Ubıhça Kimlik ve millî semboller Adige Habze · Çerkesya · Hase Çerkesçe Çerkes Bayrağı Çerkes kültürü Mutfak · Müzik · Mitoloji Tarih Çerkesya Sindika Adige Cumhuriyeti Karaçay-Çerkesya Kabardey-Balkarya Rus-Çerkes Savaşı Soykırım Kanjal Muharebesi Kbaade Muharebesi Bazı Çerkesler Çerkesler listesi