Karaçay-Çerkesya

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti
Cumhuriyet
Карачаево-Черкесская Республика
Diğer transkripsiyon(lar)
- Karaçay-Balkar	Къарачай-Черкес Республика
- Çerkes	Къэрэшей-Адыгэ Республикэ
- Nogai	Карашай-Шеркеш Республикасы
- Abaza	Къарча-Черкес Республика
Bayrak Arma
Marş: Karaçay-Çerkesya Devlet Marşı
Koordinatlar: 43°55′N 41°47′E
Ülke	Rusya
Federal Bölge	Kuzey Kafkasyalı
Ekonomik bölge	Kuzey Kafkasya
Sermaye	Çerkessk
Hükümet
- Vücut	Halk Meclisi (Parlamento)
- Kafa	Rashid Temrezov
Alan
- Toplam	14,277 km2 (5,512 sq mi)
- Rütbe	77.
Nüfus  (2010 Nüfus Sayımı)
- Toplam	477,859
- Tahmin  (Ocak 2014)	470,059
- Rütbe	73.
- Yoğunluk	33/km2 (87/q mi)
- Kentsel	43.4%
- Kırsal	56.6%
Saat dilimi	UTC+ ()
ISO 3166 kodu	RU-KC
Plakalar	09
Resmi diller	Rusça; Abazaca, Çerkesçe (Kabardeyce), Karaçayca, Nogayca
Web sitesi	http://www.kchr.info/

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti (Rusça: Карача́ево-Черке́сская Респу́блика, Karachayevo-Cherkesskaya Respublika; Karaçay-Balkar: Къарачай-Черкес Республика, Qaraçay-Çerkes Respublika; Çerkesçe: Къэрэшей-Адыгэ Республика, Ķêrêšei-Šêrdžês Respublikê, Nogayca: Карашай-Шеркеш Республика, Karaşay-Şerkeş Respublika, Abaza: Къарча-Черкес Республика, Qarça-Çerkes Respublika) veya Karaçay-Çerkesya (Rusça: Карача́ево-Черке́сия, Karachayevo-Cherkesiya) Rusya'nın bir federal konusudur (bir cumhuriyet). Coğrafi olarak Güney Rusya'nın Kuzey Kafkasya bölgesinde yer alır ve idari olarak Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nin bir parçasıdır. Karaçay-Çerkesya'nın nüfusu 477,859'dur (2010 Nüfus Sayımı). ⓘ

Çerkessk, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin en büyük şehri ve başkentidir. ⓘ

Karaçay-Çerkes, Rusya'nın etnik cumhuriyetlerinden biridir ve esas olarak yerli Türk Karaçay halkı ile Çerkes veya Çerkez halkını temsil eder. Karaçaylar nüfusun yaklaşık %40'ını oluşturarak en büyük etnik grubu oluştururken, onları etnik Ruslar (%30) ve Çerkesler (%12) takip etmektedir. Çerkesler çoğunlukla Besleney ve Kabardin kabilelerinden oluşmaktadır. Cumhuriyetin beş resmi dili vardır: Rusça, Abazaca, Çerkesçe (Kabardeyce), Karaçay-Balkarca ve Nogayca. ⓘ

Don Bozkırı'nın kuzey kenarındaki küçük bir şerit dışında, cumhuriyet topraklarının çoğunluğu Kafkas Dağları'nın içinde yer almaktadır. Karaçay-Çerkes, batıda Krasnodar Krayı, kuzeydoğuda Stavropol Krayı, güneydoğuda Kabardey-Balkar ve güneybatıda Gürcistan ile uluslararası bir sınırla çevrilidir. Avrupa'nın en yüksek dağı olan Elbrus Dağı, Kabardey-Balkar sınırında yer almaktadır. ⓘ

Coğrafya

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti haritası. ⓘ

Arkhyz'ın dağlık manzarası. ⓘ

Kuzeybatı Kafkasya'nın yamaçlarında yer alan cumhuriyet, batıda ve kuzeybatıda Krasnodar Krayı, güneydoğuda Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, güneyde ve batıda Gürcistan (Abhazya dahil) ve kuzeydoğuda Stavropol Krayı ile sınır komşusudur. Kuzeyden güneye 140 kilometre (87 mil) ve doğudan batıya 170 kilometre (110 mil) boyunca uzanır. Dağlar cumhuriyet topraklarının %80'ini kaplar; 5.642 metre (18.510 ft) ile Kafkasya'nın en yüksek zirvesi olan Elbruz Dağı, cumhuriyetin Kabardey-Balkar sınırında yer alır. Cumhuriyet su kaynakları açısından zengindir. En büyükleri Kuban, Bolshoy Zelenchuk, Maly Zelenchuk, Urup ve Laba olmak üzere toplam 172 nehir topraklarından akmaktadır. Buzul kökenli yaklaşık 130 dağ gölü ve bol miktarda mineral kaynağı vardır. İklim, kısa kışlar ve uzun, ılık, nemli yazlar ile ılımandır. Ortalama Ocak sıcaklığı -3,2 °C (26,2 °F) ve ortalama Temmuz sıcaklığı +20,6 °C'dir (69,1 °F). Yıllık ortalama yağış miktarı ovalarda 550 milimetre (22 inç) ile dağlarda 2.500 milimetre (98 inç) arasında değişmektedir. Doğal kaynaklar arasında altın, kömür, kil ve daha fazlası bulunmaktadır. ⓘ

Bölgede 130 adet göl vardır. Kafkasya'nın en yüksek dağı olan Elbruz, eğer Kafkaslar Avrupa'nın sınırı olarak kabul edilirse, Avrupa'nın en yüksek dağıdır. Karaçay rayonundaki Biyçe Sın önemli yaylalardandır. Bir tuz gölü de bulunur. ⓘ

Ocak ayında sıcaklık ortalaması -3,2 °C, Temmuz ortalaması da +20,6 °C'dir. ⓘ

Cumhuriyette altın, kömür ve kil yatakları işlenmektedir. ⓘ

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin güneyi dağlık, güzel manzaralı, mineral suları ve küçük gölleri bulunan turistik bir yöredir. Kuzeye doğru akan ırmakların dar ve uzun vadilerinde sulama ile yoğun (intansif) tarım yapılır. Bu vadilerde 3–5 km aralıklarla köyler sıralanır. Küçük ve büyükbaş hayvancılık ve arıcılık önemlidir. Karaçaylar geleneklerine daha fazla bağlıdırlar. ⓘ

Tarih

Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı, Sovyetler Birliği'nin ilk yıllarında 12 Ocak 1922'de kuruldu. Oblast, 26 Nisan 1926 tarihinde Karaçay Özerk Oblastı ve Çerkes Ulusal Okrugu olarak ikiye ayrılmıştır. Çerkes Ulusal Bölgesi 30 Nisan 1928'de özerk oblast statüsüne yükseltildi. ⓘ

1943 yılında Karaçay Özerk Oblastı lağvedildi, Karaçay halkı Nazilerle işbirliği yapmakla suçlandı ve ardından Kazak ve Özbek cumhuriyetlerine sürgün edildi. Karaçay topraklarının çoğu Stavropol Krayı ve Gürcistan SSC arasında paylaştırıldı. Çerkeslerin yaşadığı kalan bölge, 9 Ocak 1957'ye kadar Çerkes Özerk Oblastı olarak biliniyordu ve Karaçay'ın rehabilitasyonu nedeniyle eski sınırları içinde Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı'na dahil edildi. ⓘ

3 Temmuz 1991'de özerk oblast, Karaçay-Çerkes Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Rusya SFSC'nin yargı yetkisi altında) statüsüne yükseltildi. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, çeşitli milliyetlerden milletvekillerinin kongreleri ilan edildi:

• Karaçay Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Rusça: Карачаевская Советская Социалистическая Республика; Karaçay-Balkar: Къарачай Совет Социалист Республика) 18 Kasım 1990'da (17 Ekim 1991'de Karaçay Cumhuriyeti (Rusça: Карачаевская Республика; Karaçay-Balkar: Къарачай Республика) olarak yeniden adlandırıldı)
• Batalpashinsk Kazak Cumhuriyeti (Rusça: Баталпашинская Казачья Республика) ve Zelenchuk-Urup Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Rusça: Зеленчукско-Урупская Казачья Советская Социалистическая Республика) 19 Ağustos 1991'de (30 Kasım 1991'de Yukarı Kuban Kazak Cumhuriyeti (Rusça: Верхне-Кубанская Казачья Республика) olarak birleşti)
• Çerkes Cumhuriyeti (Rusça: Республика Черкесия) 27 Ekim 1991 tarihinde
• Kasım 1991'de Abazin Cumhuriyeti (Rusça: Абазинская Республика) ⓘ

Aralık 1991'deki gösterilerden sonra Karaçay-Çerkes Yüksek Sovyeti, bağımsız cumhuriyetlerin tanınması için bir çağrı kabul etti. Yine Aralık 1991'de Karaçay-Çerkes'in resmi adından "Özerk Sovyet Sosyalist" kelimeleri çıkarıldı. ⓘ

Ocak 1992'de Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin Karaçay-Çerkes'in bölünmesini kabul etmeye hazırdı ve Rusya Federasyonu içinde Karaçay Özerk Oblastı ve Çerkes Özerk Oblastı'nın yeniden oluşturulması için Rusya Yüksek Sovyeti'ne yasa tasarıları sundu. Yüksek Sovyet'te Karaçay, Çerkes ve Batalpaşinsk olmak üzere üç özerk bölgenin kurulmasına ilişkin bir komisyon oluşturuldu. ⓘ

28 Mart 1992'de, resmi sonuçlara göre Karaçay-Çerkes nüfusunun çoğunluğunun cumhuriyetin bölünmesine karşı oy kullandığı bir referandum yapıldı ve 9 Aralık 1992'de cumhuriyet Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti olarak tanındı. ⓘ

Modern Karaçay-Çerkasya'nın bulunduğu bölge 1829-1838 yılları arasında Rus hakimiyetine girmiştir. Ruslar, 1830'dan sonra, özellikle 1860'larda yoğunlaşmak üzere bölgeyi kolonize etmişlerdir. ⓘ

Çoğunlukla güneydeki dağlık kesim vadilerinde yaşayan Karaçaylar, İkinci Dünya Savaşı'nda, Sovyetler Birliği ile savaşmış Alman işgalcilerle iş birliği yaptıkları gerekçesiyle 1943'te Kazakistan'a sürüldüler, ayrıca Balkarlar, İnguşlar, Çeçenler, Ahıska Türkleri, Kırım Tatarları, ve Kalmuklar da aynı gerekçelerle Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan gibi uzak yerlere sürüldüler ve özerk yönetimleri de kaldırıldı. Karaçay ve Balkarların ayrıldığı toprakların bir bölümü Gürcistan'a bağlandı ve buralara Svanlar yerleştirildi. Bu halklara 1956 yılında, Sovyet üst yönetimince alınan bir karar gereğince hakları geri verildi, 1957 yılında da eski özerk yönetimleri yeniden oluşturularak, sürgündekiler eski topraklarına kısmen geri getirildiler. Eski Karaçay toprakları, mevcut Çerkes Özerk Oblastı ile birleştirilerek, 1926 öncesinde olduğu gibi yeniden bir Karaçay-Çerkes Özerk Oblası oluşturuldu. Svanlar ise getirildikleri Gürcistan'a geri gönderildiler. 1957 sonrasında Karaçaylar, eski yerleri dışında, Çerkessk kentine, Adıge, Rus ve Abaza yerleşmeleri ile bu yerlerin çevrelerine de yerleştirildiler. ⓘ

Demografi

Karaçay-Çerkesya'da 2010 nüfus sayımına göre 478.500 kişi yaşamaktadır. Bu verilere göre Toplam doğurganlık hızı 1.51 olmaktadır. Bölgede kullanılan dilleri Rusça, Karaçayca ile Balkarca (Karaçay-Balkarca), Çerkesçe, Abazaca ve Nogayca oluşturur. ⓘ

Nüfus 477.859 (2010 Nüfus Sayımı); 439.470 (2002 Nüfus Sayımı); 417.560 (1989 Nüfus Sayımı). ⓘ

Karaçay-Çerkesya'da Düğün ⓘ

Karaçayevsk ⓘ

Karaçay-Çerkesya'da küçük bir yerleşim yeri ⓘ

Karaçay-Çerkesya'nın etnik haritası, 2010 ⓘ

Hayati istatistikler

	Ortalama nüfus (x 1000)	Canlı doğumlar	Ölümler	Doğal değişim	Kaba doğum oranı (1000 başına)	Kaba ölüm hızı (1000 başına)	Doğal değişim (1000 başına)	Toplam doğurganlık oranı ⓘ
1970	346	6,021	2,153	3,868	17.4	6.2	11.2
1975	357	6,619	2,288	4,331	18.5	6.4	12.1
1980	373	7,044	2,794	4,250	18.9	7.5	11.4
1985	394	8,119	3,350	4,769	20.6	8.5	12.1
1990	422	7,218	3,496	3,722	17.1	8.3	8.8
1991	427	7,145	3,713	3,432	16.7	8.7	8.0
1992	431	6,846	3,915	2,931	15.9	9.1	6.8
1993	433	5,569	4,336	1,233	12.9	10.0	2.8
1994	434	5,786	4,598	1,188	13.3	10.6	2.7
1995	437	5,633	4,501	1,132	12.9	10.3	2.6
1996	439	5,281	4,683	598	12.0	10.7	1.4
1997	440	4,987	4,615	372	11.3	10.5	0.8
1998	441	4,990	4,537	453	11.3	10.3	1.0
1999	441	4,523	4,707	−184	10.3	10.7	−0.4
2000	440	4,666	4,961	−295	10.6	11.3	−0.7
2001	440	4,778	4,911	−133	10.9	11.2	−0.3
2002	440	4,927	5,207	−280	11.2	11.8	−0.6
2003	442	5,088	5,427	−339	11.5	12.3	−0.8
2004	446	5,190	5,059	131	11.6	11.3	0.3
2005	450	5,194	5,131	63	11.5	11.4	0.1
2006	454	5,032	4,924	108	11.1	10.8	0.2
2007	459	6,066	4,626	1,440	13.2	10.1	3.1
2008	465	6,364	4,731	1,633	13.7	10.2	3.5
2009	470	6,200	4,711	1,489	13.2	10.0	3.2	1,55
2010	476	6,139	4,737	1,402	12.9	10.0	2.9	1,51
2011	477	6,289	4,664	1,625	13.1	9.7	3.4	1,54
2012	475	6,499	4,633	1,866	13.7	9.8	3.9	1,63
2013	471	6,547	4,464	2,083	13.9	9.5	4.4	1,67
2014	470	6,318	4,553	1,765	13.5	9.7	3.8	1,65
2015	468	5,803	4,523	1,280	12.4	9.6	2.8	1,54
2016	467	5,575	4,393	1,182	11.9	9.4	2.5	1,52(e)
2017	466	5,145	4,346	799	11.0	9.3	1.7
2018	465	4,974	4,137	837	10.7	8.9	1.8
2019		5,050	4,219	831	10.8	9.1	1.7
2020		5,135	5,034	101	11.0	10.8	0.2

Kaynaklar: 1970 - 2008; 2009-2013; 2014-... ⓘ

Etnik gruplar

2010 Nüfus Sayımına göre, Karaçaylar cumhuriyet nüfusunun %41'ini oluştururken, onları Ruslar (%32) ve Çerkes ve Abazinler birlikte %20'sini oluşturmaktadır. ⓘ

Etnik köken Grup	1926 Nüfus Sayımı1		1939 Nüfus Sayımı		1959 Nüfus Sayımı		1970 Nüfus Sayımı		1979 Nüfus Sayımı		1989 Nüfus Sayımı		2002 Nüfus Sayımı		2010 Nüfus Sayımı3 ⓘ
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
Karaçaylar	53,175	31.3%	70,932	29.2%	67,830	24.4%	97,104	28.2%	109,196	29.7%	129,449	31.2%	169,198	38.5%	194,324	41.0%
Cherkess	16,1862	9.5%	17,667	7.3%	24,145	8.7%	31,190	9.0%	34,430	9.4%	40,241	9.7%	49,591	11.3%	56,466	11.9%
Abazinler	13,731	8.1%	14,138	5.8%	18,159	6.5%	22,896	6.6%	24,245	6.6%	27,475	6.6%	32,346	7.4%	36,919	7.8%
Ruslar	40,072	23.6%	118,785	48.8%	141,843	51.0%	162,442	47.1%	165,451	45.1%	175,931	42.4%	147,878	33.6%	150,025	31.6%
Nogais	6,263	3.7%	6,869	2.8%	8,903	3.2%	11,062	3.2%	11,872	3.2%	12,993	3.1%	14,873	3.4%	15,654	3.3%
Ukraynalılar	32,518	19.1%	4,104	1.7%	4,011	1.4%	4,819	1.4%	4,555	1.2%	6,308	1.5%	3,331	0.8%	1,990	0.4%
Diğerleri	8,082	4.8%	10,703	4.4%	13,068	4.7%	15,138	4.4%	17,362	4.7%	22,573	5.4%	22,253	5.1%	18,892	4.0%
1 1926 nüfus sayımı sonuçları, Çerkes ND, Karaçay AO ve komşu bölgelerin birleşiminden oluşan bugünkü bölgeyi ifade etmektedir. Son bölgelerde çoğunlukla Ruslar ve Ukraynalılar yaşamaktaydı. 2 13,496 Kabardey ve 2,690 diğer Çerkes. 3 3,499 kişi idari veri tabanlarından kaydedilmiş ve etnik köken beyan edememiştir. Bu gruptaki etnik kökenlerin oranının beyan edilen grupla aynı olduğu tahmin edilmektedir.

Din

2012'de Karaçay-Çerkesya'da din (Sreda Arena Atlas)
Rus Ortodoks Kilisesi			%13.2
Diğer Hristiyanlar			%1.8
İslam			%64
Yerli inançlar			%2
Ruhani ama dindar değil			%10
Ateizm ve dinsizlik			%3
Diğer/belirtmemiş			%6

2012 yılında yürütülmüş ve yaklaşık 57 bin kişiye soruların yönetildiği bir ankete göre Karaçay-Çerkesya ahalisinin %64'ü İslam'a, %13'ü Rus Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdır. Toplumun geri kalan %2'si Karaçay ve Çerkes yerli dinine, %2'si ise mezhepsiz Hristiyanlığa veya diğer Hristiyan mezheplerine mensuptur. ⓘ

Bu inanışlara ek olarak toplumun %10'u "ruhani, ancak dindar değil" olmadıklarını, %3'ü ateist olduklarını belirtmiştir. Geriye kalan %6 ise ya diğer dinlere mensuptur, ya da hangi dine mensup olduklarını belirtmemiştir. ⓘ

Önemli kişiler

• Zuhra Bayramkulova - Süt Çiftçisi ve Sosyalist Emeğin Kahramanı. ⓘ

ⓘ

Politika

Rashid Temrezov Vladimir Putin ile, Mayıs 2011 ⓘ

Karaçay-Çerkes'de hükümetin başı Devlet Başkanıdır (28 Haziran 2012 tarihine kadar resmi unvanı "Cumhurbaşkanı" idi). Şubat 2011'e kadar Cumhurbaşkanı, Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesi'nin eski hakimlerinden Boris Ebzeyev'di. Rashid Temrezov şu anda cumhuriyetin başkanıdır. ⓘ

Etnik gerilim cumhuriyette önemli bir sorundur. Mayıs 1999'da Karaçay-Çerkes ilk kez serbest bölgesel başkanlık seçimini gerçekleştirdi. Bir Karaçay olan Vladimir Semyonov, bir Çerkes olan Stanislav Derev'e karşı seçimi kazandığında, Derev'in destekçileri tarafından protesto gösterileri düzenlendi ve yaygın hile iddiaları ortaya atıldı. Daha sonra bir mahkeme kararı seçim sonucunu onayladı ve Derev'in binlerce destekçisinin protesto yürüyüşü yapmasına yol açtı, birçoğu cumhuriyetin bölünmesini savundu. ⓘ

Bölgedeki ayrılıkçıların faaliyetleri Çeçenistan ve Dağıstan'la kıyaslandığında sönük kalsa da Karaçay-Çerkes'te militan gruplar mevcut. Mart 2001'de iki kişinin ölümüne neden olan bir bombalı araç saldırısından Çeçen ayrılıkçılar sorumlu tutulmuştur. Müslüman ayrılıkçı gruplar kuruldu ve onlarca üyesi Rus yetkililer tarafından öldürüldü. ⓘ

Eylül 2007'de FSB, Karaçaevo Cemaati'nin lideri etnik Abazin Rustam Ionov'u ("Abu-Bakar") eşiyle birlikte öldürdü. ⓘ

Bilim

Cumhuriyet, 1975'ten 1993'e kadar dünyanın en büyük teleskobuna (BTA-6), çok büyük bir radyo teleskobuna (576 metre çapında, RATAN-600) ve Rusya Bilim Akademisi'nin astronomi çalışmalarına adanmış Özel Astrofizik Gözlemevi'ne ev sahipliği yapmaktadır. Bu tesisler Zelenchuk Nehri kıyısında, Zelenchukskaya ve Arkhyz köyleri arasında yer almaktadır. ⓘ