Víðarr
İskandinav mitolojisinde, Víðarr (Eski Norsça: [ˈwiːðɑrː], muhtemelen "geniş hükümdar", bazen Vidar /ˈviːdɑːr/, Vithar, Vidarr ve Vitharr olarak açımlanır) Æsir arasında intikamla ilişkili bir tanrıdır. Víðarr, Odin ve jötunn Gríðr'in oğlu olarak tanımlanır ve Ragnarök'te kurt Fenrir'i öldürerek babasının intikamını alacağı söylenir. Víðarr, 13. yüzyılda daha önceki geleneksel kaynaklardan derlenen Şiirsel Edda'da ve 13. yüzyılda Snorri Sturluson tarafından yazılan Düzyazı Edda'da yer alır ve Gosforth Haçı'nda Fenrir ile birlikte tasvir edildiği şeklinde yorumlanır. Figürün etrafında, potansiyel ritüel sessizlik ve Proto-Hint-Avrupa temeli ile ilgili teoriler de dahil olmak üzere bir dizi teori bulunmaktadır. ⓘ
Odin ve dişi dev Grid'in oğludur. Ragnarök'ta kurt Fenrir'i öldürecektir. Kaderinde Ragnarok'tan sağ çıkmak ve yeni kurulacak dünyada önemli bir rol oynamak yazılıdır. ⓘ
Tespitler
Şiirsel Edda
Şiirsel Edda'da Víðarr'dan Völuspá, Vafthrúdnismál, Grímnismál ve Lokasenna şiirlerinde bahsedilir. ⓘ
Völuspá şiirinin 54 ve 55. kıtalarında bir völva Odin'e oğlu Víðarr'ın Ragnarök'te Fenrir'i kalbinden bıçaklayarak Odin'in intikamını alacağını söyler:
- Sonra Sigfather'ın güçlü oğlu gelir,
- Vithar, köpüren kurtla savaşmak için;
- Devin oğluna kılıcını sapladı
- Kalbine kadar: | Babasının intikamı alındı. ⓘ
Vafthrúdnismál'ın 51. ve 53. kıtalarında Vafþrúðnir, Víðarr ve kardeşi Váli'nin Surtr'un ateşi söndükten sonra "tanrıların tapınaklarında" yaşayacaklarını ve Víðarr'ın savaşta Fenrir'in soğuk çenelerini parçalayarak babası Odin'in intikamını alacağını belirtir:
|
|
Grímnismál'ın 17. kıtasında, Odin'in tanrıların çeşitli ikametgâhlarına ilişkin görüleri sırasında, Víðarr'ın (burada "Vidar" olarak çevrilmiştir) ikametgâhını tarif eder:
- Çalı çırpı büyür ve yüksek otlar
- Vidar'ın topraklarında
- ve orada oğul atının sırtında ilan eder
- babasının intikamını almaya hevesli olduğunu gösterir. ⓘ
Lokasenna'ya göre, Loki şiirin başında tanrıları Ægir'in salonundaki ziyafette kendisini gerektiği gibi karşılamadıkları için azarlar. 10. kıtada, Odin sonunda misafirperverlik kurallarına uyarak Víðarr'ı ayağa kalkmaya ve kavgacı misafir için bir içki doldurmaya çağırır. Víðarr onun emirlerini yerine getirir. Loki uçmaya başlamadan önce Æsir'in şerefine kadeh kaldırır. ⓘ
Düzyazı Edda
Víðarr'a Düzyazı Edda kitapları Gylfaginning ve Skáldskaparmál'da atıfta bulunulmaktadır. ⓘ
Víðarr'a Gylfaginning kitabının 29, 51 ve 53. bölümlerinde atıfta bulunulmaktadır. Bölüm 29'da Víðarr, tahta oturmuş High figürü tarafından kalın pabuçlu "sessiz tanrı" olarak tanıtılır, neredeyse tanrı Thor kadar güçlü olduğu ve tanrıların büyük zorluklarla karşılaştıklarında ona güvendikleri söylenir. ⓘ
51. bölümde High, Ragnarök sırasında kurt Fenrir'in Odin'i yiyeceğini ve Víðarr'ın bir ayağıyla canavarın alt çenesine basarak, bir eliyle üst çenesini kavrayarak ve ağzını parçalayarak onu öldürerek intikamını alacağını önceden haber verir. Víðarr'ın "kalın ayakkabısı", insanların kendi ayakkabılarının burun ve topuk kısımlarından kestikleri ve tanrı tarafından tüm zamanlar boyunca toplanan fazladan deri parçalarından oluştuğu söylenir. Bu nedenle, tanrılara yardım edecek kadar ilgili olan herkes bu parçaları atmalıdır. ⓘ
54. bölümde, Ragnarök'ün ve dünyanın yeniden doğuşunun ardından, Víðarr'ın kardeşi Váli ile birlikte hem denizin kabarmasından hem de Surtr'un yol açtığı ateşli yangından tamamen zarar görmeden kurtulacağı ve bundan sonra "daha önce Asgard şehrinin olduğu yerde", Iðavöllr sahrasında yaşayacağı anlatılır. ⓘ
Skáldskaparmál'a göre Víðarr, ziyarete gelen Ægir için verilen ziyafette tahtlarında oturan on iki erkek tanrıdan biriydi. Skaldik tanrı Bragi ile Ægir arasındaki diyalogun bir noktasında, Snorri'nin kendisi mitlerden ömeristik terimlerle bahsetmeye başlar ve Víðarr'ın tarihsel eşdeğerinin Truva Savaşı'ndan sağ kurtulan ve "büyük işler" başaran Truvalı kahraman Aeneas olduğunu belirtir. ⓘ
Kitabın ilerleyen bölümlerinde Víðarr için yine "sessiz As", "demir ayakkabının sahibi", "Fenrisulf'un düşmanı ve katili", "tanrıların intikamını alan As", "babasının evinde yaşayan As", "Odin'in oğlu" ve "Æsir'in kardeşi" gibi çeşitli künyeler verilir. Tanrı Thor'un jötunn Geirröd'ün salonuna yaptığı ziyaretin hikâyesinde Gríðr, Thor'a yolculuğunda yardım eden "Sessiz Víðarr "ın annesi olarak belirtilir. 33. bölümde, Asgard'dan döndükten ve tanrılarla ziyafet çektikten sonra, Ægir tanrıları üç ay içinde salonuna gelmeye davet eder. Aralarında Víðarr'ın da bulunduğu on dört tanrı ziyafete katılmak için yola çıkar. Bölüm 75'te Víðarr'ın adı Æsir listesinde iki kez geçer. ⓘ
Arkeolojik kayıtlar
İngiltere'nin Cumbria bölgesinde bulunan 11. yüzyıl ortalarına ait Gosforth Haçı, Hıristiyanların Kıyamet Günü ile pagan Ragnarök'ten sahnelerin bir kombinasyonunu tasvir etmektedir. Haçta Borre tarzında tasvir edilmiş çeşitli figürler yer almaktadır; bunlardan biri, ayaklarından biri canavarın çatallı diline ve alt çenesine saplanmış, bir eli de üst çenesine dayanmış canavar bir kafaya bakan mızraklı bir adamdır; bu sahne Víðarr'ın Fenrir'le dövüşmesi olarak yorumlanmaktadır. Bu tasvir aynı zamanda İsa'nın Şeytan'ı yenmesinin bir metaforu olarak da teorize edilmiştir. ⓘ
Teoriler
Víðarr'ın sessizliğinin, Völuspá ve Baldrs draumar'da tek amacı Baldr'ın intikamını almak olan Váli'nin "Baldr'ın düşmanını cenaze ateşine getirene kadar" ellerini yıkamaktan ve saçlarını taramaktan kaçınması gibi, genellikle intikam eylemlerine eşlik eden ritüel bir sessizlikten ya da diğer çekimserliklerden kaynaklanabileceğine dair teoriler öne sürülmüştür. Tacitus'un bir Germen kabilesi olan Chatti üyelerinin bir düşmanı öldürmeden önce tıraş ve tımar olamayacaklarını anlattığı MS 1. yüzyıl eseri Germania'nın 31. bölümü arasında paralellikler kurulmuştur. ⓘ
Dumézil
Georges Dumézil, Víðarr'ın Proto-Hint-Avrupalılardan türeyen bir arketipten gelen kozmik bir figürü temsil ettiğini teorize etmiştir. Dumézil, ayağını kurdun alt çenesine ve elini kurdun üst çenesine yerleştirmesi nedeniyle hem dikey uzamla hem de geniş adımı ve güçlü ayakkabısı nedeniyle yatay uzamla hizalandığını ve Víðarr'ın kurdu öldürerek kurdun kozmosu yok etmesini engellediğini ve kozmosun Ragnarök'ten kaynaklanan yıkımdan sonra restore edilebileceğini belirtmiştir. ⓘ
Dumézil böylece Víðarr'ı uzamsal bir tanrı olarak tasavvur eder. Dumézil bu iddiasını Lokasenna metniyle kanıtlar; bu metinde Víðarr Loki'yle olan anlaşmazlıkta arabuluculuk yapmaya çalışırken, diğer Aesir'i ziyafet sofrasında Loki'ye "yer vermeye" çağırır. Dumézil, Víðarr'ın mekânsallığı üzerine yapılan bu oyunun, tanrıyı tanıyan bir dinleyici kitlesi tarafından anlaşılabileceğini savunur ki bu yorum, Lokasenna'yı önemli ölçüde farklı Aesir'ler hakkında kelime oyunları ve kelime oyunları içeren bir kitap olarak okumasıyla da desteklenmektedir. ⓘ
Dumézil ayrıca Víðarr'ın mekânsallığının hem etimolojik (Vi- kökü) hem de mitolojik olarak Vedik geleneklerin Vişnu'sunda görüldüğünü öne sürerek Bali ve Vişnu hikâyesine atıfta bulunur. Bu efsanede Vişnu (Vamana suretinde), tüm Dünya üzerinde hakimiyet kurmuş olan kötü niyetli kral Bali'yi kandırarak, Bali'nin Vamana'ya üç adımda kaplayabileceği tüm toprakları vereceğine söz vermesini sağlar. Vamana kendini bir deve dönüştürür ve tüm cenneti ve dünyayı adımlar, Bali'nin başını alır ve son adımı atmak yerine ona ölümsüzlük bahşeder. ⓘ
Dumézil, Fenrir'e karşı Víðarr ve Bali'ye karşı Vishnu mitlerinin, Janus ve Heimdallr'ı ortaya çıkaran varsayımsal çerçeveleme ya da giriş/çıkış tanrısına benzer ama ondan farklı bir Hint-Avrupa mekânsallık tanrısında ortak bir kökene sahip olabileceği teorisini ortaya atar. ⓘ