Çankırı
Çankırı ⓘ | |
|---|---|
Şehir ve belediye | |
.jpg) | |
  Çankırı  Çankırı | |
| Koordinatlar: 40°36′00″N 33°37′00″E / 40.60000°N 33.61667°EKoordinatlar: 40°36′00″N 33°37′00″E / 40.60000°N 33.61667°E | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Çankırı |
| Hükümet | |
| - Belediye Başkanı | İrfan Dinç (AKP) |
| Alan | |
| - Bölge | 1.347,05 km2 (520,10 sq mi) |
| Yükseklik | 800 m (2,600 ft) |
| Nüfus (2012) | |
| - Kentsel | 74,192 |
| - Bölge | 84,225 |
| - Bölge yoğunluğu | 63/km2 (160/q mi) |
| Web sitesi | www.cankiri.bel.tr |
Çankırı, tarihsel adıyla Gangra (Yunanca: Γάγγρα), Ankara'nın yaklaşık 140 km (87 mil) kuzeydoğusunda, Türkiye'nin Çankırı ilinin başkentidir. Deniz seviyesinden yaklaşık 800 m (2500 ft) yükseklikte yer almaktadır. ⓘ
Tarihçe
.jpg)
Çankırı antik dönemde Gangra (Yunanca: Γάγγρα) ve daha sonra Germanicopolis (Yunanca: Γερμανικόπολις) olarak biliniyordu. Şehir ayrıca Changra, Kandari veya Kanghari olarak da bilinmektedir. ⓘ
Bir zamanlar Paphlagonia'nın başkenti ve prenslik ikametgâhı olduğu anlaşılan bir Paphlagonia kenti, çünkü Strabon'dan Paphlagonia'nın son kralı Deiotarus Philadelphus'un (MÖ 31'den önce - MS 5/6) burada ikamet ettiği bilinmektedir. Buna rağmen Strabon burayı sadece "küçük bir kasaba ve bir garnizon" olarak tanımlar. ⓘ
MÖ 1. yüzyıl yazarı Polyhistor Alexander'a göre kasaba, keçilerinden birini orada başıboş bulan bir keçi çobanı tarafından inşa edilmiştir; ancak gangra Paflagonya dilinde "keçi" anlamına geldiği için bu köken muhtemelen sadece filolojik bir spekülasyondur. ⓘ
Gangra, MÖ 6/5 yılında Deiotarus'un ölümü üzerine Roma'nın Galatya eyaletine dahil edilmiştir. Eski kent, modern kentin arkasındaki tepede inşa edilmiştir ve bu tepede geç dönemden kalma bir kalenin kalıntıları bulunmaktadır; Roma kenti ise modern kentin bulunduğu yeri işgal etmiştir. ⓘ
MS 2. yüzyıl Greko-Romen yazar Batlamyus'un yazılarında şehir Germanikopolis (Yunanca: Γερμανικόπολις) olarak anılmaktadır. Caracalla zamanına kadar Germanicus veya muhtemelen imparator Claudius'tan sonra Germanicopolis olarak adlandırılmıştır. ⓘ
Hıristiyanlık döneminde Gangra, Paphlagonia'nın metropolitlik makamıydı. Gangra piskoposu Hypatios, Ortodoks Hıristiyan geleneğinde bir aziz olarak kabul edilir. Katıldığı İznik Konsili'nden (MS 325) dönerken Ariusçular tarafından öldürülmüştür. ⓘ
Kasaba, 4. yüzyılda önemli bir dini sinod olan Gangra Sinodu'na sahne olmuştur. Sinodun tarihi konusunda anlaşmazlık vardır ve tarihler MS 341 ile 376 arasında değişmektedir. Sinod mektubu, Sebaste'li Eustathius ve takipçileri hakkında harekete geçmek üzere yirmi bir piskoposun toplandığını belirtir. Sinod, Gangra Kanunları olarak bilinen yirmi kanon yayınlamıştır; bunlar 451 yılında Kalkedon Konsili tarafından ekümenik ilan edilmiştir. Bu kanunlara göre, mezhep evliliği reddediyor, kilisenin görevlerini küçümsüyor, kendilerine ait manastırlar düzenliyor, özel bir kıyafet giyiyor, zenginliği reddediyor ve özel bir kutsallık sergiliyordu. Sinod, Eustathian uygulamalarını kınadı, ancak kınanan şeyin bekaret değil, evliliğin onurunun kırılması; yoksulluk değil, dürüst ve yardımsever zenginliğin küçümsenmesi; çilecilik değil, ruhani gurur; bireysel dindarlık değil, Tanrı'nın evinin onurunun kırılması olduğunu ilan etti. ⓘ
Yüzyıllar boyunca yerleşim Hititler, Persler, eski Yunanlılar, Partlar, Pontus Rumları, Galatlar, Romalılar, Bizans Rumları, Selçuklular ve son olarak Osmanlı Türkleri gibi birçok kültür ve ırkın egemenliğine tanıklık etmiştir. Uzun geçmişinin izleri şehrin her yerinde hala görülebilir. Şehrin eski çağlardan beri süregelen isminin diller arasındaki sürekliliği dikkat çekicidir: Araplar için Hangara, Yahudiler için Gagra ve Türkler için Tzungra veya Kângıri veya Çankıri. ⓘ
Çankırı, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan aynı adlı ilin merkezidir. Çankırı'nın adı, Batılı kimi gezginler tarafından "Çangırı" ya da "Çengiri" biçiminde yazılmıştır. Kent eski Gangra adlı kentin yerinde kurulmuştur. Önceleri Paphlagonia'ya bağlıydı. Sonra Pontus devletine, ardından da Galatia'ya bağlandı. Galatia hükümdarı Deiotarus, Gangra'yı merkez yaptı. MÖ 25'te Roma imparatorluğunun topraklarına katılan yöre, Bizanslılar zamanında bir ara sürgün yeri idi. Kimi kaynaklarda anılan Germanikopolis kentinin Gangra olduğu sanılıyor. Emeviler zamanında İslam orduları birkaç kez saldırdılarsa da bu kaleyi ele geçiremediler. ⓘ
Çankırı ve çevresi, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Danışmendoğullarınca ele geçirildi. ⓘ
Selçukluların Malatya'da tutsak edilip Niksar kalesine kapattıkları Antakya hükümdarı Bohemond'u kurtarmak için 1101'de İstanbul'dan yola çıkan Raymond de Toulouse komutasındaki Haçlı Ordusu Ankara'yı aldıktan sonra Çankırı'ya yöneldiyse de kaleye giremediler. Amasya yakınlarında Selçuklu ordusuyla karşı karşıya gelen Haçlı Ordusu, bozguna uğradı. 1134'te Bizans İmparatoru Ioannes Komnenos şiddetli çarpışmalardan sonra kaleyi ele geçirebildiyse de, o döndükten sonra Danışmendliler kenti geri aldılar. Daha sonra yöreye Selçuklular egemen oldular. I. Murad zamanında Çankırı ve çevresi Osmanlı topraklarına katıldı. Timur, 1402'de Çankırı'yı eski sahiplerine verdiyse de, 1439'da I. Mehmet geri aldı. ⓘ
Osmanlı döneminde yönetim bakımından anadolu eyaletine bağlı bir Livanın merkezi olan Çankırı, Cumhuriyetin ilanından önce Kastamonu vilayetine bağlı bir sancağın merkezi idi. Türk Kurtuluş Savaşı sırasında İnebolu üzerinden İstanbul'dan Ankara'ya yapılan malzeme ve insan naklinde Çankırı önemli bir aracı merkez rolünü oynamıştır. Cumhuriyet döneminde il merkezi haline getirilmiştir. ⓘ
19. yüzyılın sonunda yaklaşık 16 bin olduğu tahmin edilen nüfusunu, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında 10 binin altına düştüğü görüldü. (1927'de 8.847). Ancak 1940'ta 10 bini yeniden aşabilen (10.235) nüfus 1970'te 25 bini geçti (26.124). 1990'da da 45.496'ya ulaştı. ⓘ
(Kengırı) kelimesinin (Çankırı) suretinde yazılması 11/ 4/ 1341 (1925 Miladi) tarihinde Çankırı Milletvekili A.Talat ONAY'ın öncülüğünde TBMM'ye verilen bir teklifle değiştirilmiştir. ⓘ
İlin merkezi olan Çankırı kenti, Kızılırmak'ın kolları Acıçay ile Tatlıçay'ın birleştiği yerde kurulmuştur. Deniz yüzeyinden 700–800 m. yüksekliktedir. Çankırı çok eskiden bir kale kentiydi. Kent, sonraları sırtını kaleye dayayarak, güneye doğru yayıldı. Günümüzde, Tatlıçay'ın her iki yakasına serpilmiş durumdadır. Kalenin eteklerindeki mahalleler, kentin çekirdeğini oluşturur. Bu mahalleler dar sokaklıdır. Kentin yeni kesimleri ise, daha modern görünüşlüdür. ⓘ
Orta Anadolu'nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan Çankırı, 40° 30' ve 41º kuzey enlemleri ile 32° 30' ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlin komşuları batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale'dir. Denizden yüksekliği 730 metre olup, ülke topraklarının %0,94'lük bölümünü oluşturan toplam 7.388 Km²'lik bir alana sahiptir. ⓘ
İklim
Çankırı kuru yaz karasal iklimine (Köppen iklim sınıflandırması: Dsa ve Dsb) veya nemli karasal iklime (Trewartha iklim sınıflandırması: Dca ve Dcb) sahiptir. Şehir merkezinin kuzeyindeki diğer yerler daha nemli özelliklere sahiptir (Köppen iklim sınıflandırması: Dfa ve Dfb). Yazlar genellikle sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlı geçer. En yağışlı ay Mayıs, en kurak ay ise Temmuz'dur. ⓘ
| Çankırı için iklim verileri (1991-2020, ekstremler 1929-2020) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 15.0 (59.0) |
22.0 (71.6) |
29.0 (84.2) |
31.0 (87.8) |
35.2 (95.4) |
39.6 (103.3) |
42.4 (108.3) |
41.8 (107.2) |
39.8 (103.6) |
34.2 (93.6) |
24.4 (75.9) |
18.2 (64.8) |
42.4 (108.3) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 3.9 (39.0) |
7.0 (44.6) |
12.8 (55.0) |
18.3 (64.9) |
23.5 (74.3) |
28.0 (82.4) |
32.0 (89.6) |
32.2 (90.0) |
27.5 (81.5) |
20.9 (69.6) |
12.4 (54.3) |
5.7 (42.3) |
18.7 (65.7) |
| Günlük ortalama °C (°F) | −0.4 (31.3) |
1.5 (34.7) |
6.0 (42.8) |
11.0 (51.8) |
15.9 (60.6) |
20.1 (68.2) |
23.4 (74.1) |
23.3 (73.9) |
18.5 (65.3) |
12.7 (54.9) |
5.5 (41.9) |
1.4 (34.5) |
11.6 (52.9) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −3.8 (25.2) |
−2.9 (26.8) |
0.1 (32.2) |
4.2 (39.6) |
8.7 (47.7) |
12.3 (54.1) |
14.7 (58.5) |
14.6 (58.3) |
10.1 (50.2) |
5.8 (42.4) |
0.2 (32.4) |
−2.0 (28.4) |
5.2 (41.4) |
| Kayıt düşük °C (°F) | −25.0 (−13.0) |
−24.0 (−11.2) |
−20.5 (−4.9) |
−8.9 (16.0) |
−3.0 (26.6) |
1.6 (34.9) |
4.3 (39.7) |
4.6 (40.3) |
−2.0 (28.4) |
−6.3 (20.7) |
−19.4 (−2.9) |
−18.8 (−1.8) |
−25.0 (−13.0) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 41.6 (1.64) |
31.7 (1.25) |
38.1 (1.50) |
45.2 (1.78) |
57.8 (2.28) |
45.5 (1.79) |
20.4 (0.80) |
22.9 (0.90) |
20.0 (0.79) |
32.5 (1.28) |
26.3 (1.04) |
45.9 (1.81) |
427.9 (16.85) |
| Ortalama yağış günleri | 10.40 | 9.27 | 9.90 | 11.43 | 13.40 | 11.10 | 4.83 | 5.00 | 5.17 | 7.67 | 7.13 | 10.23 | 105.5 |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 68.2 | 107.4 | 164.3 | 198.0 | 241.8 | 282.0 | 328.6 | 306.9 | 260.4 | 189.1 | 123.0 | 62.0 | 2,331.7 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 2.2 | 3.8 | 5.3 | 6.6 | 7.8 | 9.4 | 10.6 | 9.9 | 8.4 | 6.1 | 4.1 | 2.0 | 6.3 |
| Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | |||||||||||||
Ekonomi
Tarım
Çiftliklerde ve tarlalarda buğday, mısır, fasulye ve elma gibi çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmektedir. ⓘ
Endüstri
Sanayinin çoğu Çankırı şehir merkezi ve Korgun ilçesi yakınlarında yoğunlaşmıştır. Şehrin büyük sanayi bölgesine dahil olan diğer kasabalar Şabanözü, Çerkeş, Ilgaz, Kurşunlu ve Yapraklı'dır. ⓘ
Eğitim
Çankırı, 2007 yılında kurulan Çankırı Karatekin Üniversitesi'ne ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Önemli kişiler
- Şükrü Enis Regü (1922-1974), şair ⓘ
İklimi, bitki örtüsü ve yabani hayat
Çankırı'da genellikle İç Anadolu Bölgesine özgü iklim etkisi görünmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı ilçelerinde kışlar serin, yazlar ılık geçerken, Çerkeş ilçesinde kışlar soğuk, yazlar ise serin geçmektedir. ⓘ
İlin en fazla yağış alan ilçesi, Yapraklı'dır. Yapraklı'da hemen hemen her mevsim yağış gözlemlenir. Merkezden, güneye doğru gidildikçe iklim ve bitki örtüsünde değişiklik ve zayıflama görünmektedir. Araştırmalar sonucu, il topraklarının 2-3 yüzyıl öncesine kadar bazı tuzlu bölgeler hariç, ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir. Ne var ki, tarla açmak amacıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan otlatmak için ormanlardan yararlanılması, müdahale imkânı olmayan orman yangınları ve iklim değişiklikleri yüzünden, bu orman bölgelerinin büyük çoğunluğu yok olmuştur. ⓘ
İlin, bütün bu tahribattan sonra geriye kalan ormanları, Ilgaz ilçesi başta olmak üzere Elaman, Eğirova, Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli Dağları ve çevresindedir.İldeki bitki örtüsünün üst florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam, ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık ağaçlarıdır. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akarsular boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır. ⓘ
İlde rastlanan başlıca av hayvanları, kurt, tilki, tavşan,keklik ve sincaptır. Uzun yıllar düzenli mücadele edilmediği için, yaban domuzu sayısından belirgin bir artış olmuştur. Fakat son yıllarda yapılan düzenli ve etkin mücadeleler nedeniyle, yaban domuzu sayısında belirgin bir azalma sağlanmıştır. Çankırı tuz fabrikası da büyük önem taşır. ⓘ
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1940 | 90.203 | 10.235 | 79.968 |
| 1945 | 62.523 | 14.680 | 47.843 |
| 1950 | 72.123 | 14.108 | 58.015 |
| 1955 | 81.292 | 17.899 | 63.393 |
| 1960 | 55.758 | 20.047 | 35.711 |
| 1965 | 61.247 | 21.450 | 39.797 |
| 1970 | 69.522 | 26.124 | 43.398 |
| 1975 | 74.042 | 28.512 | 45.530 |
| 1980 | 82.002 | 34.933 | 47.069 |
| 1985 | 88.291 | 41.420 | 46.871 |
| 1990 | 67.620 | 45.496 | 22.124 |
| 2000 | 78.638 | 62.508 | 16.130 |
| 2007 | 80.748 | 68.596 | 12.152 |
| 2008 | 79.511 | 67.588 | 11.923 |
| 2009 | 80.431 | 69.087 | 11.344 |
| 2010 | 80.590 | 69.631 | 10.959 |
| 2011 | 82.921 | 72.473 | 10.448 |
| 2012 | 84.225 | 74.192 | 10.033 |
| 2013 | 85.073 | 74.442 | 10.631 |
| 2014 | 86.381 | 76.490 | 9.891 |
| 2015 | 88.538 | 79.091 | 9.447 |
| 2016 | 92.139 | 82.740 | 9.399 |
| 2017 | 95.444 | 86.369 | 9.075 |
| 2018 | 96.025 | 84.331 | 11.694 |
| 2019 | 97.882 | 87.748 | 10.134 |
| 2020 | 97.326 | 87.589 | 9.737 |
Not: 1990 yılında Kızılırmak ve Korgun ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır. ⓘ
Toprak yapısı ve sanayisi
Genellikle çıplak dağlarla kaplı olan Çankırı toprakları, şiddetli erozyon tehdidi altındadır. Bu yüzden il toprakları, tarımsal amaçla kullanılmamaktadır. Bu topraklar sadece hayvan otlatmada kullanılır. ⓘ
Çankırı ili sınırları içerisinde alüvyal, kolüvyal, kestane renkli, kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi orman toprakları olmak üzere toplam beş tür toprak bulunmaktadır. Çankırı sanayi bakımından gelişmekte olan illerden biridir. Un, yem bitkileri ve askeri donatım fabrikaları ve 2 bin çalışan kapasiteli modern lastik üretim fabrikası da Çankırı il sınırları içerisinde bulunmaktadır ⓘ