Şansölye

Şansölye (Latince: cancellarius), birçok ulusun hükümetlerinde çeşitli resmi pozisyonların unvanıdır. Orijinal şansölyeler, Roma adalet mahkemelerinin cancellarii'leriydi - bir bazilika veya hukuk mahkemesinin yargıç ve avukatı dinleyicilerden ayıran cancelli veya kafes işi perdelerinde oturan rahipler. Bir şansölyenin ofisine şansölyelik ya da şansölyelik denir. Bu kelime günümüzde çeşitli ortamlarda (hükümet, eğitim, din) birçok farklı memurun unvanında kullanılmaktadır. Günümüzde bu terim en sık şu anlamlarda kullanılmaktadır:

• Hükümet başkanı
• Dış ilişkilerden sorumlu bir kişi
• Adalet ile ilgili görevleri olan bir kişi
• Mali ve ekonomik konulardan sorumlu bir kişi
• Bir üniversitenin başkanı ⓘ

Şansölye, Roma İmparatorluğu mirası üzerinde kurulmuş çeşitli ülkelerde değişik zamanlarda değişik anlamlarda kullanılmış bir görev isimlendirmesidir. Bugün ise en bilinen manasıyla Almanya ve Avusturya'da (başbakanlığa denk düşen) hükûmet başkanlığı makamıdır. ⓘ

Almanya Şansölyesi Merkel ve Avusturya Şansölyesi Faymann, 2008 ⓘ

Hükümet pozisyonları

Hükümet Başkanı

Avusturya

Avusturya Şansölyesi Karl Nehammer ⓘ

Şansölye (Bundeskanzler) Avusturya'da federal hükûmetin başı ve Avusturya Cumhuriyeti hükûmet lideri olarak ülkenin en yetkili politikacısıdır. ⓘ

Almanya'dan farklı olarak Avusturya şansölyesinin bakanlar karşısında emir ve direktif yetkisi, hükûmet politikasının ana hatlarını belirleme gücü yoktur. Anayasaya göre hükûmetin diğer üyeleriyle yasal olarak eşit statüdedir. Bununla birlikte bakanların görevden alınması için devlet başkanına öneride bulunabilir. Ayrıca genellikle hükûmet partisinin başı olarak pratikte önemli bir etkiye sahiptir. ⓘ

Şansölyenin atanması teorik olarak tümüyle devlet başkanının özgür tercihine bağlıdır. Pratikteyse Ulusal Konseydeki (Nationalrat) çoğunluk ilişkilerinin dikkate alınması gerekir. Şansölye devlet başkanına atanacak diğer hükûmet üyelerini önerir. Yemin töreniyle birlikte gerek hükûmet, gerekse de şansölye doğrudan göreve başlar, parlamentonun onayı gerekli değildir. Bununla birlikte parlamento hükûmet aleyhinde her zaman güven oylaması yapabilir. ⓘ

Avusturya'nın şu anki şansölyesi Karl Nehammer'dır (ÖVP). ⓘ

Almanya

Erkekler için Bundeskanzler ve kadınlar için Bundeskanzlerin olarak adlandırılan Federal Almanya Şansölyesi, Almanya'da hükümet başkanının unvanıdır. Alman siyasetinde Bundeskanzler pozisyonu başbakana eşdeğerdir ve her dört yılda bir genel seçimlerden sonra seçim döneminin başlangıcında Bundestag ("Federal Diet", doğrudan seçilen federal parlamento) tarafından seçilir. Genel seçimler arasında, Federal Şansölye (tüm kabine ile birlikte) ancak bir konstruktives Misstrauensvotum ("yapıcı güvensizlik önergesi") ile görevden alınabilir, bu da Federal Meclis'te Şansölyelik makamı için bir muhalefet adayının adaylığından ibarettir. Eğer bu aday Federal Meclis'in tüm üyelerinin çoğunluğunu alırsa, yeni Federal Şansölye olarak derhal yemin edecektir. ⓘ

Şu anki Alman Federal Şansölyesi Almanya Sosyal Demokrat Partisi'nden (SPD) Olaf Scholz'dur. ⓘ

Eski Alman İmparatorluğu, Weimar Cumhuriyeti ve Nazi Almanyası'nda yürütmenin başı olarak Reichskanzler ("Reich Şansölyesi") eşdeğer bir pozisyona sahipti. Şansölye, 1871 ile 1918 yılları arasında Alman İmparatoru tarafından atanmıştır. Weimar Cumhuriyeti döneminde (1919-1933) Şansölye, Reichspräsident ("Reich Başkanı") tarafından seçiliyor ve onun otoritesi altında bulunuyordu. Bu durum Nazi rejiminin ilk iki yılında, Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg'un 1934'te ölümüne kadar (resmi olarak) devam etti. Adolf Hitler 1934 ve 1945 yılları arasında Nazi Almanyası'nın diktatör devlet ve hükümet başkanıydı ve resmi olarak "Führer und Reichskanzler" (kelimenin tam anlamıyla "Lider ve Reich Şansölyesi") unvanına sahipti. ⓘ

Almanya Federal Cumhuriyeti'nin hükûmet başkanıdır. Bakanları ve hükûmet politikasının ana hatlarını belirler. Pratikte en güçlü Alman politikacıdır. Buna karşın protokolde devlet başkanı ve parlamento başkanından sonra üçüncü sırada yer alır. Almanya Federal Meclisi (Bundestag) tarafından seçilir ve parlamentonun yasama dönemi süresince sadece güven oyu yoklaması sonucu görevden alınabilir. ⓘ

İsviçre

İsviçre Konfederasyonu

İsviçre'de Federal Şansölye (Almanca: Bundeskanzler, Fransızca: Chancelier fédéral, İtalyanca: Cancelliere della Confederazione) hükümetin siyasi başkanı değil, İsviçre Federal Hükümeti'nin Genelkurmay Başkanı olarak idari başkanıdır. İsviçre Federal Meclisi (Almanca: Bundesversammlung, Fransızca: Assemblée fédérale, İtalyanca: Assemblea federale) tarafından yedi üyeli yürütme organı Federal Konsey'in, yani İsviçre federal hükümetinin genelkurmay başkanlığı olan Federal Kançılarya'nın (Almanca: Bundeskanzlei) başına getirilirler. Şansölye, yedi Federal Konsey üyesinin toplantılarına istişari oy hakkı ile katılır ve konseyin politika ve faaliyetleri hakkında parlamentoya (meclis) rapor hazırlar. Şansölyelik tüm federal yasaların yayınlanmasından sorumludur. ⓘ

İsviçre kantonları

İsviçre kantonlarının çoğunda, kanton hükümetinin merkezi idari biriminin başında bir Devlet Şansölyesi bulunmaktadır. Cenevre Kantonunda, bir Şansölyenin varlığını kanıtlayan ilk belgeler 12. yüzyıla kadar uzanmaktadır. 16. yüzyılda Şansölyelik resmi olarak yürütme ve yasamanın daimi sekreterliği olarak tanımlanmıştır. Bu işlevlerden ilki Cenevre ve diğer kantonlarda hala faaliyetlerinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Berne Kantonunda Şansölye, Büyük Konsey (yani Parlamento) tarafından seçilir ve görevlerini yerine getirirken Büyük Konsey ve Yürütme Konseyini desteklemekle görevlidir. Şansölye, Yürütme Konseyi personelini yönetir, Hükümet Başkanını ve Yürütme Konseyini görevlerini yerine getirmelerinde destekler ve genellikle Büyük Konsey oturumlarında Büyük Konsey Başkanına danışman olarak katılır. ⓘ

Dışişleri bakanı ve diplomatik görevli

Latin Amerika ülkelerinin çoğunda, "şansölye" (İspanyolca'da Canciller ve Portekizce'de Chanceler) eşdeğerleri yaygın olarak dışişleri bakanı makamını ifade etmek için kullanılır. Genellikle dışişleri bakanlarının tam unvanlarıyla eşanlamlı olarak kullanılır. Benzer şekilde, Amerika kıtasında İspanyolca konuşulan ülkelerde dışişleri bakanlığı Cancillería veya Portekizce konuşulan Brezilya'da Chancelaria olarak adlandırılır. Ancak İspanya'da canciller terimi, İspanyol diplomatik servisinde dış ilişkilerle ilgili teknik konulardan sorumlu bir devlet memurunu ifade eder. Alman dışişlerinde ise Kanzler (şansölye) terimi bir diplomatik misyonun idari başkanını ifade eder. ⓘ

Adalet ve hukukla ilgili işlevler

Finlandiya

Finlandiya'da Adalet Şansölyesi (Oikeuskansleri, Justitiekanslern) hükümet tarafından alınan önlemlerin yasallığını denetler ve temel sivil özgürlüklerin uygulanmasını izler. Şansölye bu özel göreviyle aynı zamanda Finlandiya Devlet Konseyi olan Finlandiya Kabinesi'nde de yer alır. ⓘ

İsveç

İsveç'te Adalet Şansölyesi ya da Justitiekanslern İsveç Hükümeti'nin Başsavcısı olarak görev yapar. Bu makam 1713 yılında İsveç Kralı XII Charles tarafından getirilmiştir. Tarihsel olarak, İsveç Özel Konseyi'nin en kıdemli üyesi olarak bir Lord Yüksek Şansölye veya Rikskansler de vardı. Buna ek olarak, Yüksek Öğrenim Ulusal Ajansı'nı yöneten bir Üniversite Şansölyesi ya da Universitetskansler bulunmaktadır. ⓘ

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık hukuk sisteminde bu terim iki yetkiliyi ifade edebilir:

• Lord Şansölye (Lord High Chancellor, King's Chancellor), İngiltere Krallığı'na kadar uzanan ve Parlamento'nun kendisinden daha eski olan en eski devlet makamlarından birinin sahibidir. Teorik olarak Lord Şansölye, Büyük Britanya'nın Şansölyesidir. Daha önce var olan "İrlanda Şansölyesi" makamı, Kuzey İrlanda hariç tüm İrlanda'nın Birleşik Krallık'tan ayrıldığı 1922 yılında kaldırılmıştır. Lord Chancellor, (Canterbury Başpiskoposu'ndan sonra) kraliyet mensubu olmayan en yüksek ikinci kişidir. Çeşitli törensel görevlerinin yanı sıra, Mayıs 2007'de Anayasal İşler Bakanlığı'ndan (2003'te Lord Chancellor's Department'tan oluşturulmuştu) oluşturulan Adalet Bakanlığı'nın başkanıdır. Bu göreviyle Kabine'de yer almaktadır. Lord Chancellor'ın 2005 tarihli Anayasal Reform Yasasına kadar iki ek görevi daha vardı:
  • İskoç yargısının değil ama İngiliz yargısının başı. Önceki yüzyıllarda Lord Chancellor, Chancery Mahkemesi'ndeki tek yargıçtı; 1873'te bu mahkeme Yüksek Mahkeme'yi oluşturmak için diğerleriyle birleştirildiğinde, Lord Chancellor Chancery Bölümü'nün nominal başkanı oldu. Lord Şansölye'nin Lordlar Kamarası'nın yargı oturumlarına katılmasına izin verildi; Lordlar Kamarası'nda temyiz başvurularını görüşen komiteleri de o seçti. Chancery Division'ın fiili başkanı Rektör Yardımcısıydı ve temyiz komitelerini seçme rolü uygulamada Kıdemli Temyiz Lordu tarafından yerine getiriliyordu.
  • Lordlar Kamarasının fiili başkanı. Bu görevler artık Lord Speaker tarafından üstlenilmektedir. Jack Straw, 1578'de Sir Christopher Hatton'dan bu yana Lordlar Kamarası ya da onun selefi olan Curia Regis yerine Avam Kamarası üyesi olan ilk Lord Şansölye'dir.
• Yüksek Mahkeme Şansölyesi, Yüksek Adalet Divanı'nın Chancery Bölümü'nün başkanıdır. 2005 yılından önce bu pozisyonda bulunan yargıç Şansölye Yardımcısı olarak bilinmekteydi, Lord Şansölye ise Bölümün nominal başkanıydı. ⓘ

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki bazı eyaletler

Delaware, Tennessee ve Mississippi gibi bazı ABD eyaletlerinde hala eşitlik davaları üzerinde yargı yetkisine sahip ayrı bir Chancery Mahkemesi bulunmaktadır. Bu mahkemelerde görev yapan yargıçlara şansölye denmektedir. ⓘ

Diğer hükümet pozisyonları

Danimarka

Danimarka'da şansölyelik (veya kraliyet şansölyesi) makamı 12. yüzyılda ortaya çıkmış gibi görünmektedir ve 1660 yılına kadar devlet idaresinin liderinin unvanıydı (bir tür "İçişleri Bakanlığı" ancak genellikle dış siyasi görevleri de vardı). Çoğu zaman hükümetin gerçek lideri gibi görünüyordu. Bu unvan 1660'tan 1848'e kadar "Büyük Şansölye" veya "Danimarka Kançılarya Başkanı" olarak devam etti ve 1730'da yerini "İç İşleri Bakanı" unvanına bıraktı. ⓘ

Estonya

Estonya'da bir Şansölye (Kantsler) bir bakanlığın çalışmalarını yönetir ve bakanlığa bağlı kurumları koordine eder. Bir bakanlıkta ayrıca Şansölye'nin bulunmadığı zamanlarda onun görevlerini yerine getiren bir veya birden fazla Şansölye Yardımcısı (Asekantsler) bulunabilir. Adalet Şansölyesi (Õiguskantsler, şu anda Ülle Madise) hükümet tarafından alınan önlemlerin yasallığını denetler ve temel sivil özgürlüklerin uygulanmasını izler. ⓘ

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık'ta Şansölye unvanını taşıyan çeşitli görevler bulunmaktadır:

• Maliye Bakanı (Chancellor of the Exchequer), HM Hazinesi'nden genel olarak sorumlu olan bakandır. Bu, İngiltere Krallığı'na kadar uzanan eski bir unvandır. Kabaca diğer hükümet sistemlerindeki Maliye Bakanı veya Hazine Bakanı'nın eşdeğeridir. Son yıllarda, İngiliz siyasetinde şansölye terimi kullanıldığında, Maliye Bakanı kastedilmektedir. Hazine'nin İkinci Lordu olarak Şansölye'nin, Londra'da 10 Downing Street'te bulunan Hazine'nin Birinci Lordu Başbakan'ın bitişiğinde, 11 Downing Street'te resmi bir konutu bulunmaktadır.
• Yerel bir lordun, başka bir yerde Kraliyet'e ayrılmış olan kişisel yargı yetkisini kullandığı bir kontluk palatine veya liberty'de, lordun yönetiminin başı genellikle "şansölye" olarak adlandırılırdı. Lordun bir piskopos olduğu durumlarda (Isle of Ely'deki Ely Piskoposu veya Hexhamshire'daki York Başpiskoposu gibi) bu memur, piskoposun dini şansölyesinden ayırt etmek için geçici şansölye olarak adlandırılırdı. Palatine ve liberty yetkileri pratikte geçerliliğini yitirmiş olsa da, törensel şansölye unvanı kullanılmaya devam etmektedir:
  • Lancaster Dükalığı Şansölyesi: aslında, portföyü olmayan bir bakanın sinecure pozisyonu olarak, genellikle üst düzey politikacılara kabinede bir koltuk sahibi olmaları için verilir.
  • Cornwall Şansölyesi, Büyük Mührün Koruyucusu, Cornwall Dükalığı'nda Stannaries'in Lord Warden'ından sonra ikinci sıradadır. ⓘ

Birleşik Devletler

Amerika Birleşik Devletleri'nde federal hükümet tarafından kurulan tek "şansölye" Smithsonian Enstitüsü Şansölyesi'dir ve büyük ölçüde törensel bir makam olan bu görev Amerika Birleşik Devletleri Başyargıcı tarafından yürütülmektedir. Smithsonian bir araştırma ve müze sistemi olduğundan, bu unvanın kullanımı belki de en iyi şekilde bir üniversitenin rektörüne benzer şekilde düşünülebilir. ⓘ

Kilise pozisyonu

Şansölye, bir piskoposluk bölgesinin veya eparşinin ya da bunların eşdeğerinin başlıca kayıt tutucusudur. Şansölye, resmi belgeleri onaylayabilmesi için noterdir ve genellikle piskoposluk piskoposunun takdirine bağlı olarak başka görevleri de vardır: mali işlerin bazı yönlerinden veya piskoposluk ofisleriyle bağlantılı personelin yönetiminden sorumlu olabilir, ancak devredilen yetkisi piskoposluk piskoposunun genel yardımcıları, piskopos yardımcıları veya adli yardımcıları gibi yardımcılarını kapsayamaz. Ofisi "şansölyelik" bünyesinde yer alır. Yoğun şansölyeliklerde şansölyeye yardımcı olmak üzere şansölye yardımcıları atanabilir. Normalde şansölye bir rahip ya da diyakozdur, ancak bazı durumlarda bu göreve meslekten olmayan bir kişi de atanabilir. Piskoposluk curia'sında, bir presbiter (rahip) ya da diyakoz olan bir şansölye atanır ve özel yasada aksi belirtilmedikçe, başlıca görevi curia'nın işlemlerinin toplanıp düzenlenmesini ve piskoposluk curia'sının arşivlerinde korunmasını sağlamaktır. ⓘ

İngiltere'de, İngiltere Kilisesi'nin Consistory mahkemelerinin her birine Piskoposluk bölgesinin bir Şansölyesi başkanlık eder. ⓘ

Birleşik Metodist Kilisesi'nde her Yıllık Konferansın, Yıllık Konferansın hukuk danışmanı ve temsilcisi olan bir Konferans Şansölyesi vardır. Yıllık Konferans yasal temsil gerektiren konularda genellikle dışarıdan profesyonel danışman tutsa da, bu işe alma ve temsil Konferans Şansölyesinin gözetimi altında ve rızasıyla yapılır. ⓘ

Eğitim pozisyonu

Şansölye, birçok kamu ve özel üniversitenin ve ilgili kurumların lideridir (törensel ya da idari). ⓘ

New York Şehri Eğitim Bakanlığı ve Columbia Bölgesi Devlet Okulları'nın başkanları, bu yetki alanlarındaki belediye tarafından işletilen devlet okullarını yönetirler ve Şansölye unvanını taşırlar. New York Eyaleti'nde ayrıca eyaletteki tüm eğitim ve araştırma kurumlarını ve birçok mesleği lisanslayan ve düzenleyen bir organ olan New York Eyaleti Üniversitesi Şansölyesi vardır (gerçek bir yüksek öğrenim kurumu olan New York Eyalet Üniversitesi ile karıştırılmamalıdır). ⓘ

Birkaç örnekte, şansölye terimi, bir lise veya yüksek öğrenim kurumunda en yüksek rütbeli yargı kurulu veya mahkemesine başkanlık etmek üzere şansölye olarak atanan veya seçilen bir öğrenci veya öğretim üyesi için geçerlidir. Davranış ihlalleri gibi akademik olmayan konularla ilgilenirler. ⓘ

Almanya'da birçok üniversite yönetim başkanı Kanzler (Şansölye) unvanını taşırken, akademik başkanlar Rektor (Rektör) unvanını taşır. Herhangi bir yanlış anlamayı önlemek için, Alman Federal Hükümeti'nin başı bu nedenle genellikle Bundeskanzler (Federal Şansölye) resmi unvanıyla anılır. ⓘ

Tarihsel kullanımlar

• Şansölye veya Büyük Şansölye, Çince zǎixiàng (Çince: 宰相) veya chéngxiàng (丞相) unvanının yaygın çevirisidir ve imparatorluk Çin'inde imparatora bağlı olarak görev yapan en yüksek rütbeli yönetici memurdur. Ayrıca bakınız: Tang Hanedanlığı Şansölyesi.
• Kutsal Roma İmparatorluğu hükümetinde şansölye.
• Bazen şansölye olarak tercüme edilen iki eski Mısır unvanı vardır.
• Daijō-daijin veya Dajō-daijin (太政大臣, "Diyarın Şansölyesi") Nara dönemi ve sonrasında ve kısa bir süre Meiji Anayasası döneminde Daijō-kan'ın (Büyük Devlet Konseyi) başıydı.
  • "Kraliyet mühürdarı" (xtmtj-bity veya xtmw-bity), kraliyet sarayında belirli bir rütbeyi ifade eden bir unvan olup, Birinci Hanedanlık döneminden (yaklaşık MÖ 3000) beri görülmektedir. Bu görevi üstlenenler arasında İmhotep ve Hemaka da bulunmaktadır.
  • "Kraliyet Mührünün Koruyucusu" (ya da mührün gözetmeni ya da haznedar-imy-r xtmt) devletin gelirlerinden sorumluydu. Bu pozisyon MÖ 2000 civarında ortaya çıkmıştır. Bu görevi yürütenler arasında Bay ya da Irsu, Khety Meketre ve Nakhti bulunmaktadır.
• Yüzyıllar boyunca Fransa Kralı, Fransa Şansölyesi'ni (Fransızca: Chancelier de France), Kraliyetin Büyük Memuru olarak, mühürlerin koruyucusu ile ilişkili bir makam olarak atamıştır. Şansölye bazı adli işlemlerden sorumluydu. Louis, X. Charles ve Louis Philippe dönemlerinde Fransa Şansölyesi, Fransız kraliyet parlamentosunun üst kanadı olan Akranlar Meclisi'ne başkanlık etmiştir.
• Polonya Krallığı'nda 14. yüzyıldan itibaren bir kraliyet şansölyesi (Kanclerz) vardı. Polonya-Litvanya Topluluğu'nda (1569-1795), dört şansölye devletin en yüksek on yetkilisi arasındaydı. Polonya ve Litvanya'da her biri senatörlük koltuğuna sahip, tüm Krallığın işlerinden sorumlu ve her birinin kendi şansölyeliği olan bir Büyük Şansölye ve bir Şansölye Yardımcısı vardı. Polonya-Litvanya Topluluğu'ndaki Ofisler bölümüne bakınız.
• Rus İmparatorluğu'nda şansölyelik, Rütbeler Tablosu'nda tanımlanan en yüksek kamu hizmeti rütbesiydi ve mareşal ve general amiral ile aynı derecedeydi. Dışişleri bakanları Alexander Gorchakov ve Alexey Bestuzhev-Ryumin gibi sadece en seçkin hükümet yetkilileri bu rütbeye terfi ettirilirdi.
• Norveç'te Norveç Şansölyesi (modern Norveççe: Norges rikes kansler, "Norveç Krallığı Şansölyesi") Orta Çağ boyunca Norveç Kralı'nın en önemli yardımcısıydı. Kanunlar ve yönetmelikler çıkarır ve krallığın günlük idaresinden sorumluydu. 1270 yılından itibaren Şansölye Bergen'de ikamet etmiştir. Norveç Kralı V. Haakon, Şansölye'nin ikametgahını Oslo'ya taşıdı; 31 Ağustos 1314'te St Mary Kilisesi'nin provostu kalıcı olarak Şansölye oldu. Kendisine "sonsuza kadar" Krallığın Büyük Mührü verildi. Şansölyeler başlangıçta din adamları arasından seçilirdi. Bu pozisyon Jens Bjelke'nin görev süresinden sonra önemini yitirdi ve 1679 yılında kaldırıldı.
• İskoçya'nın Lord Şansölyesi.
• Ortaçağ Galler'inin canghellor'u kralın arazisindeki köylüleri yönetir ve kralın ricalarını ve "atıklarını" tutmakla görevlendirilirdi.
• Bir "Devlet Şansölyesi" (Almanca: Staatskanzler) Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Almanya-Avusturya'da ve yine İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra savaş sonrası Avusturya'da hükümetin başındaydı. Her iki seferde de Devlet Şansölyesi Karl Renner'di. ⓘ