Angluslar
Ængle/ Engle | |
|---|---|
 MS 500 civarında Angles (Turuncu) ve Saksonların (mavi) yayılması | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Jutland (Schleswig (Anglia), Holstein), Frizya, Heptarşi (İngiltere) | |
| Diller | |
| Eski İngilizce (Anglikan lehçeleri) | |
| Din | |
| Başlangıçta Germen ve Anglo-Sakson paganizmi, daha sonra Hıristiyanlık | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Anglo-Saksonlar, Anglo-Normanlar, İngilizler, Ova İskoçları, Saksonlar, Frizyalılar, Jütler |
Angllar (Eski İngilizce: Ængle, Engle; Latince: Angli), Roma sonrası dönemde Büyük Britanya'ya yerleşen başlıca Germen halklarından biriydi. Anglo-Sakson İngiltere'sinde Heptarşi'nin birkaç krallığını kurmuşlardır ve adları İngiltere ("Ængle ülkesi") adının köküdür. Tacitus'a göre, Britanya'ya taşınmalarından önce Angllar, bugün güney Danimarka ve kuzey Almanya'nın (Schleswig-Holstein) bir parçası olan tarihi Schleswig ve Holstein bölgelerinde Langobardlar ve Semnonlar ile birlikte yaşıyorlardı. ⓘ
Angluslar (Almanca: Angeln, İngilizce: Angle, Latince: Anglus / [çoğulu] Angli), 5. yüzyılda, günümüzde İngiltere olarak bilinen bölgeye yerleşen, Saksonlar ve Jütlerle karışarak Anglosaksonları meydana getiren Cermen halkı. ⓘ
Etimoloji
Anglların adı ilk olarak Tacitus'un Germania'sında Anglii olarak Latinceleştirilmiş biçimde kaydedilmiş olabilir. Başlangıçta yaşadıkları bölgenin adından, Anglia Yarımadası'ndan (modern Almanca'da Angeln, Danca'da Angel) türediği düşünülmektedir. ⓘ
İsmin etimolojisine ilişkin birden fazla teori öne sürülmüştür: ⓘ
- Gesta Danorum'a göre Dan ve Angul (Melek), Humbli'nin oğullarıydı ve cesaretleri nedeniyle halkın rızasıyla hükümdar olmuşlardı. Dan, Danlara, Angel ise Angllara isimlerini vermiştir.
- "Dar [Su]", yani Schlei halici anlamına gelen "dar" (Almanca ve Hollandaca eng = "dar" ile karşılaştırın) için Germen kökünden kaynaklanmıştır; kök *h₂enǵʰ, "sıkı" olacaktır.
- Bu isim, yarımadanın şekline atıfta bulunarak "kanca" (olta balıkçılığında olduğu gibi) kelimesinden türemiştir; Hint-Avrupalı dilbilimci Julius Pokorny bu ismi Proto-Hint-Avrupa *h₂enk-, "kıvrım" kelimesinden türetmiştir (bkz. ayak bileği). Alternatif olarak, Angllar balıkçı bir halk oldukları ya da köken olarak bu halktan geldikleri için böyle adlandırılmış olabilirler. ⓘ
Beşinci yüzyıl boyunca Britanya'yı istila eden tüm Cermen kabileleri Englisc, Ængle ya da Engle olarak anılırdı ve bunların hepsi Eski İngilizce (Englisc, Ænglisc ya da Anglisc olarak bilinirdi) konuşurdu. Englisc ve onun soyundan gelen İngilizce de dar anlamına gelen Proto-Hint-Avrupa *h₂enǵʰ- sözcüğüne dayanır. ⓘ
Papa I. Gregory, bir mektubunda Latinceleştirilmiş Anglii adını Angli olarak sadeleştirmiş ve bu son biçim kelimenin tercih edilen biçimi haline gelmiştir. Ülke Latincede Anglia olarak kaldı. Büyük Alfred'in Orosius'un dünya tarihi çevirisinde İngiliz halkını tanımlamak için Angelcynn (-kin); Bede'de Angelfolc (-folk) kullanılır; ayrıca Engel, Englan (halk), Englaland ve Englisc gibi i-mutasyonu gösteren biçimler de görülür. ⓘ
Greko-Romen tarih yazımı
Tacitus
Angllardan bilinen en eski söz, Tacitus'un MS 98 civarında yazdığı Germania'nın 40. bölümünde olabilir. Tacitus, "Anglii "yi Elbe Nehri'nde yaşayan ve Romalılar tarafından daha iyi bilinen Semnones ve Langobardi'ye kıyasla daha uzak Suebik kabilelerinden biri olarak tanımlar. Angle'leri o bölgedeki diğer birkaç kabile olan Reudigni, Aviones, Varini, Eudoses, Suarines ve Nuithones ile gruplandırmıştır. Bunların hepsi nehirlerin ve ormanların surlarının arkasında yaşıyordu ve bu nedenle saldırıya uğramaları mümkün değildi. ⓘ
Coğrafi konumları hakkında kesin bir bilgi vermez ama diğer altı kabile ile birlikte, tapınağı "Okyanustaki bir adada" bulunan Nerthus'a ya da Toprak Ana'ya taptıklarını belirtir. Eudoslar Jütlerdir; bu isimler muhtemelen Jutland'daki ya da Baltık kıyısındaki bölgelere atıfta bulunmaktadır. Kıyı, Romalılar gibi araziye aşina olmayanlar için o zamanlar erişilmez, ulaşılmaz, az nüfuslu ve ekonomik açıdan çok az ilgi çekici olduğunu düşündükleri yeterli sayıda haliç, giriş, nehir, ada, bataklık ve bataklık içermektedir. ⓘ
Bilim adamlarının çoğunluğu Anglii'lerin Baltık Denizi kıyılarında, muhtemelen Jutland yarımadasının güney kesiminde yaşadığına inanmaktadır. Bu görüş kısmen dördüncü yüzyıldaki kişiler ve olaylarla ilgili Eski İngiliz ve Danimarka geleneklerine, kısmen de Tacitus tarafından tarif edilen Nerthus kültüyle Hıristiyanlık öncesi İskandinav dininde çarpıcı benzerlikler bulunmasına dayanmaktadır. ⓘ
Batlamyus
MS 150 civarında yazan Batlamyus, Coğrafya adlı atlasında (2.10) onları kafa karıştırıcı bir şekilde tanımlar. Bir pasajda, Sueboi Angeilloi (Latince yazılışıyla Suevi Angili), kuzey Ren ve orta Elbe arasındaki bir toprak parçasında yaşamaktadır, ancak görünüşe göre her iki nehre de dokunmamaktadırlar; batılarında Ren'deki Suebic Langobardi ve doğularında Elbe'deki Suebic Semnones uzanmaktadır. Bu beklenmedik bir durumdur. Ancak Gudmund Schütte'nin işaret ettiği gibi, Langobardlar Elbe ve Saksonlara yakın başka bir konumda "Laccobardi" olarak da görünürler ki bunun doğru olması daha muhtemeldir ve Angllar muhtemelen o bölgede de yaşamışlardır. Bu pasajın belirsizliği nedeniyle, Anglii'nin asıl yurdu hakkında pek çok spekülasyon yapılmıştır. ⓘ
Bir teoriye göre, onlar ya da bir kısmı, belki de Saale havzasına kadar (eski Engilin kantonu civarında), Kyffhäuserkreis'in altındaki Unstrut vadilerinde birleşmiş olan diğer kıyı halkları arasında yaşadılar ya da taşındılar; Lex Anglorum et Werinorum hoc est Thuringorum'un bu bölgeden geldiğine inanılmaktadır. Bu Sakson bölgelerinde Frizyalılar ve Warinelerin etnik isimlerine de rastlanmaktadır. ⓘ
İkinci bir olası çözüm, Batlamyus'un bu Anglalarının Schleswig'dekiler olmadığıdır. Julius Pokorny'ye göre, Angrivarii'deki Angri-, Hardanger'deki -angr ve Anglii'deki Angl- kelimelerinin hepsi "bükülmek" anlamına gelen aynı kökten gelmektedir, ancak farklı anlamlardadır. Başka bir deyişle, isimlerin benzerliği tamamen tesadüfidir ve Cermenlerin ötesinde herhangi bir etnik birliği yansıtmaz. Gudmund Schütte, Batlamyus üzerine yaptığı analizde, Anglların Batlamyus'un kusurlu kaynakları kullanmasından kaynaklanan bir hata sonucu yer değiştirdiğine inanmaktadır. Anglların Langobardi'nin hemen kuzeydoğusuna doğru bir şekilde yerleştirildiğini, ancak bunların çoğaltıldığını, böylece bir kez doğru bir şekilde aşağı Elbe'de ve ikinci kez yanlış bir şekilde kuzey Ren'de göründüklerini belirtmektedir. ⓘ
Ortaçağ tarih yazımı
Bede, Anglii'lerin Büyük Britanya'ya gelmeden önce Angulus adı verilen ve "Jütler ile Saksonların eyaleti arasında kalan ve bugüne kadar yerleşilmemiş olan" bir ülkede yaşadıklarını belirtir. Benzer kanıtlar Historia Brittonum tarafından da verilmektedir. Kral Büyük Alfred ve tarihçi Æthelweard burayı Schleswig (Slesvig; ancak o zamanlar daha geniş bir alana yayılmış olabilir) eyaletindeki Anglia ile özdeşleştirmişlerdir ve bu özdeşleştirme Bede'nin verdiği işaretlerle uyuşmaktadır. ⓘ
Norveçli denizci Hålogalandlı Ohthere, Oslo fiyordundan Schleswig'e yaptığı iki günlük yolculuğu anlatırken sancak tarafındaki toprakları rapor etmiş ve Alfred de "onlar buraya gelmeden önce bu adalarda Engle yaşıyordu" notunu eklemiştir. Mercian kraliyet ailesinin soyundan geldiğini iddia ettiği ve başarıları Anglia, Schleswig ve Rendsburg ile bağlantılı olan Wermund ve Angel'li Offa adlı iki kralla ilgili İngiliz ve Danimarka gelenekleri de bunu doğrulamaktadır. Danimarka geleneği, Wessex kraliyet ailesinin soyundan geldiğini iddia ettiği Frowinus (Freawine) ve Wigo (Wig) adlı baba-oğul iki Schleswig valisinin kayıtlarını muhafaza etmiştir. Beşinci yüzyılda Anglii'ler Büyük Britanya'yı istila ettiler ve bu tarihten sonra adları Thuringian'lara verilen hukuk yasasının başlığı dışında kıtada bir daha geçmedi: Lex Anglorum et Werinorum hoc est Thuringorum. ⓘ
Angllar, Roma pazarında köle olarak satılan bir grup Deira'lı Angle çocuğunu tesadüfen gören Papa I. Gregory hakkındaki bir efsanenin konusudur. Hikaye Bede tarafından anlatıldığına göre, Gregory kölelerin alışılmadık görünümünden etkilenmiş ve geçmişlerini sormuştur. Onlara Anglii (Angles) denildiği söylendiğinde, İngilizceye iyi tercüme edilen Latince bir kelime oyunuyla cevap verdi: "Bene, nam et angelicam habent faciem, et tales angelorum in caelis decet esse coheredes" (İyi, çünkü melek gibi bir yüzleri var ve böyle insanlar cennetteki meleklerin ortak mirasçıları olmalı). Rivayete göre bu karşılaşma Papa'ya, Hıristiyanlığı vatandaşlarına götürmek üzere bir misyon başlatması için ilham vermiştir. ⓘ
Arkeoloji
Schleswig eyaleti, görünüşe göre dördüncü ve beşinci yüzyıllardan kalma tarih öncesi kalıntılar açısından zengin olduğunu kanıtlamıştır. Rendsburg ve Eckernförde arasındaki Borgstedt'te büyük bir ölü yakma mezarlığı bulunmuş ve İngiltere'deki pagan mezarlarında bulunanlara çok benzeyen birçok vazo ve broş ortaya çıkarılmıştır. Thorsberg moor (Anglia'da) ve Nydam'da bulunan ve büyük miktarda silah, süs eşyası, giyim eşyası, tarım aletleri, vs. ve hatta Nydam'da gemiler içeren büyük yataklar daha da büyük önem taşımaktadır. Bu keşifler sayesinde, Britanya'nın istilasından önceki çağdaki Angle kültürü bir araya getirilebilir. ⓘ
İngiltere'deki Anglia krallıkları
Bede Tarihi gibi kaynaklara göre, Britanya'nın işgalinden sonra Angllar ayrılarak Northumbria, Doğu Anglia ve Mercia krallıklarını kurmuşlardır. H.R. Loyn bu bağlamda "deniz yolculuğu kabile kurumları için tehlikelidir" gözleminde bulunmuştur ve görünüşe göre kabile temelli krallıklar İngiltere'de kurulmuştur. İlk zamanlarda iki kuzey krallığı (Bernicia ve Deira) ve iki orta bölge krallığı (Middle Anglia ve Mercia) vardı ve bunlar yedinci yüzyılda iki Angle krallığına, yani Northumbria ve Mercia'ya dönüşmüştü. Northumbria, 7. yüzyılda Britanya Adalarındaki Töton varlığının ortasında hükümdarlığı elinde tutuyordu, ancak 8. yüzyılda Mercia'nın yükselişiyle gölgede kaldı. Her iki krallık da 9. yüzyılda Danimarka Viking ordularının büyük saldırılarında yıkıldı. Kraliyet evleri savaşta etkili bir şekilde yok edildi ve Angle nüfusları Danelaw'ın altına girdi. Daha güneyde, Wessex'in Sakson kralları Danimarka saldırılarına direndi. Ardından 9. yüzyılın sonları ve 10. yüzyılın başlarında Wessex kralları Danimarkalıları yenerek Anglesleri Danelaw'dan kurtardı. Evlerini hayatta kalan Angle kraliyetiyle evlilik yoluyla birleştirdiler ve Angllar tarafından kralları olarak kabul edildiler. Böylece eski Anglosakson dünyası sona erdi ve yeni bir halk olarak "İngilizler" doğdu. Doğu Anglia ve Northumbria bölgeleri hala orijinal isimleriyle bilinmektedir. Northumbria bir zamanlar Edinburgh da dahil olmak üzere bugünkü güneydoğu İskoçya'nın kuzeyine ve Humber Halici'nin güneyine kadar uzanıyordu. ⓘ
Bu halkın geri kalanı, Angle anavatanının merkezinde, Jutland Yarımadası'ndaki modern Alman Bundesland'ı Schleswig-Holstein'ın kuzeydoğu kesiminde kalıyordu. Burada, bugün hala Anglia olarak adlandırılan ve kabaca Flensburger Fiyordu üzerindeki modern Flensburg'dan Schleswig Şehri'ne ve oradan da Schlei girişindeki Maasholm'a uzanan bir üçgen şeklindeki küçük bir yarımada alanı bulunmaktadır. ⓘ
Köken bilimi
Anglus halkının kökeni kuzey Almanya'daki tarihi Angul (modern Angeln) bölgesine dayanır. Anglus sözcüğü Latincede Angullu anlamına gelir. Sözcüğün bilinen en eski hali Anglii'dir. ⓘ
İngiltere ve İngiliz kelimelerinin kökeni Anglus sözcüğüne dayanır. ⓘ