Aort
| Aort ⓘ | |
|---|---|
 Aort ve segmentlerinin şematik görünümü | |
 Aort dalları | |
| Detaylar | |
| Telaffuz | /eɪˈɔːrtə/ |
| Öncül | Trunkus arteriosus, dördüncü sol brankial arter, çift dorsal aort (tek inen aortta birleşir) |
| Kaynak | Sol ventrikül |
| Şubeler | Çıkan aort:
Aort kemeri (supra-aortik damarlar):
İnen aort, torasik kısım:
İnen aort, abdominal kısım:
Terminal dallar:
|
| Damar | Koroner sinüs, superior vena cava ve inferior vena cava kombinasyonu |
| Malzemeler | Sistemik dolaşım (pulmoner dolaşım tarafından beslenen akciğerin solunum bölgesi hariç tüm vücut) |
| Tanımlayıcılar | |
| Latince | Aort, arteria maxima |
| Anatomik terminoloji [Vikiveri'de düzenle] | |
Aort (/eɪˈɔːrtə/ ay-OR-tə) insan vücudundaki ana ve en büyük atardamardır, kalbin sol karıncığından çıkar ve iki küçük atardamara (ortak iliyak atardamarlar) ayrıldığı karın bölgesine kadar uzanır. Aort, oksijenli kanı sistemik dolaşım yoluyla vücudun tüm bölgelerine dağıtır. ⓘ
| Tanımlayıcılar |
|---|
Yapısı
Bölümler
Anatomik kaynaklarda aort genellikle bölümlere ayrılır. ⓘ
Aortun bir bölümünü sınıflandırmanın bir yolu, torasik aortun (veya aortun torasik bölümünün) kalpten diyaframa doğru uzandığı anatomik kompartımandır. Aort daha sonra abdominal aort (veya aortun abdominal kısmı) olarak diyaframdan aort bifurkasyonuna kadar aşağı doğru devam eder. ⓘ
Başka bir sistem aortu seyrine ve kan akış yönüne göre böler. Bu sistemde aort, çıkan aort olarak başlar, kalpten yukarıya doğru ilerler ve daha sonra aortik ark olarak bilinen bir firkete dönüşü yapar. Aortik arkı takiben, aort daha sonra inen aort olarak aşağıya doğru ilerler. İnen aortun iki bölümü vardır. Aort torasik boşlukta inmeye başlar ve bu nedenle torasik aort olarak bilinir. Aort diyaframdan geçtikten sonra abdominal aort olarak bilinir. Aort, iki ana kan damarı olan ortak iliak arterlere ve daha küçük bir orta hat damarı olan medyan sakral artere bölünerek sonlanır. ⓘ
Aort genellikle beş segment veya parçaya bölünür. ⓘ
Çıkan aort
Çıkan aort, kalbin sol karıncığındaki aort kapağının açılmasıyla başlar. Pulmoner trunkus ile ortak bir perikardiyal kılıf içinden geçer. Bu iki kan damarı birbirinin etrafında dönerek aortun pulmoner gövdenin arkasından başlamasına, ancak sağ ve ön tarafına doğru dönerek sonlanmasına neden olur. Çıkan aorttan aortik arkusa geçiş aort üzerindeki perikardiyal yansımada olur. ⓘ
Çıkan aortun kökünde, lümen aort kapağının çıkıntıları ile aort duvarı arasında aort sinüsleri veya Valsalva sinüsleri olarak adlandırılan üç küçük cebe sahiptir. Sol aortik sinüs sol koroner arterin kökenini içerir ve sağ aortik sinüs de aynı şekilde sağ koroner artere yol açar. Bu iki arter birlikte kalbi besler. Arka aortik sinüs bir koroner artere yol açmaz. Bu nedenle sol, sağ ve arka aort sinüsleri sol-koroner, sağ-koroner ve koroner olmayan sinüsler olarak da adlandırılır. ⓘ
Aortik kemer
Aortik ark, sol pulmoner arterin ve pulmoner trunkusun çatallanmasının üzerinde dönerek, doğumdan birkaç gün sonra yok olan fetal dolaşımın bir kalıntısı olan ligamentum arteriosum ile bağlı kalır. Bu kan damarlarına ek olarak, aortik ark sol ana bronşu geçer. Aortik ark ile pulmoner gövde arasında otonom sinir liflerinden oluşan bir ağ, kardiyak pleksus veya aortik pleksus bulunur. Aortik arkın önünden geçen sol vagus siniri, ligamentum arteriosumun hemen lateralinde aortik arkın altından geçen rekürren laringeal sinir adında büyük bir dal verir. Daha sonra boyuna geri döner. ⓘ
Aortik arkın üç ana dalı vardır: proksimalden distale doğru bunlar brakiyosefalik trunkus, sol ana karotis arter ve sol subklavian arterdir. Brakiyosefalik gövde baş ve boynun sağ tarafının yanı sıra sağ kol ve göğüs duvarını beslerken, son ikisi birlikte aynı bölgelerin sol tarafını besler. ⓘ
Aortik ark sona erer ve inen aort dördüncü ve beşinci torasik omurlar arasındaki intervertebral disk seviyesinde başlar. ⓘ
Torasik aort
Torasik inen aort, interkostal ve subkostal arterlerin yanı sıra superior ve inferior sol bronşiyal arterlere ve özofagus, mediasten ve perikarda giden değişken dallara yol açar. En alt dal çifti diyaframı besleyen superior frenik arterler ve on ikinci kaburga için subkostal arterlerdir. ⓘ
Abdominal aort
Abdominal aort, on ikinci torasik vertebra seviyesinde diyaframın aortik hiatusundan başlar. Lomber ve muskulofrenik arterlere, renal ve orta suprarenal arterlere ve visseral arterlere (çölyak trunkus, superior mezenterik arter ve inferior mezenterik arter) yol açar. Sol ve sağ ortak iliyak arterlere çatallanarak sonlanır. Çatallanma noktasında daha küçük bir dal olan medyan sakral arter de çıkar. ⓘ
Gelişim
Memeli ve avian embriyolojik gelişimlerinde faringeal ark (aortik ark) arterlerinin normal arterlere benzer örnekleri vardır. Dördüncü aortik ark damarı aort arkı olarak bu vertebralarda hayatta kalır. Üçüncü aort ark damarı brakiosefalik arter veya internal karotid arterin kökü olarak devam eder. Altı ark ise pulmoner arterler katılır. Büyük arterin düz kası ve aortapulmoner septumdaki hücre topluluğu, kardiyak nöral krest sebebiyle aort ve pulmoner arterlere yarılırlar. Bu nöral krestin büyük artere düz kasın katılımı, birçok düz kasın mezodermin türetilmiş olarak nadirdir. Gerçekte düz kas abdominal aort ile mezodermden türetilir ve sadece semilunar valfler yukarıda ortaya çıkan, koroner arterlerin düz kasın mezodermal kökenine sahiptir. Aortikopulmoner septumun büyük damarlara bölünmesinin eksikliği persistan trunkus arteriozusa sebep olur. ⓘ
 | Kardiyovasküler sistem (dolaşım sistemi) ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. ⓘ |
Çıkan aort, erken gelişim döneminde kalbi aortik kemerlere (büyük arterleri oluşturacak olan) bağlayan tek bir tüp olarak başlayan ancak daha sonra aort ve pulmoner trunkusa ayrılan çıkış yolundan gelişir. ⓘ
Mikroanatomi
Aort elastik bir arterdir ve bu nedenle oldukça distensibldir. Aort düz kas, sinirler, intimal hücreler, endotel hücreleri, fibroblast benzeri hücreler ve karmaşık bir ekstraselüler matriksin heterojen bir karışımından oluşur. Vasküler duvar tunika eksterna, tunika media ve tunika intima olarak bilinen birkaç katmandan oluşur. Aortun kalınlığı, aortun tunica externa ve tunica media dış katmanlarını besleyen vasa vasorum adı verilen küçük kan damarlarından oluşan geniş bir ağ gerektirir. Aortik ark, kan basıncı, kan pH'ı ve karbondioksit seviyeleri ile ilgili bilgileri beyindeki medulla oblongata'ya ileten baroreseptörler ve kemoreseptörler içerir. Bu bilgiler beyin tarafından işlenir ve otonom sinir sistemi homeostatik tepkilere aracılık eder. ⓘ
Tunika media içinde, düz kas ve hücre dışı matriks, aort damar duvarının niceliksel olarak en büyük bileşenleridir. Aortun temel birimi, düz kas ve elastik matriksten oluşan elastik lameldir. Memelilerde aortun medial tabakası konsantrik musküloelastik tabakalardan (elastik lamel) oluşur. Düz kas bileşeni aortun çapını önemli ölçüde değiştirmez, bunun yerine aktive edildiğinde aort duvarının sertliğini ve viskoelastisitesini artırmaya yarar. Elastik matriks aortun biyomekanik özelliklerine hakimdir. Elastik matriks, elastik lifler, kolajenler (ağırlıklı olarak tip III), proteoglikanlar ve glikoaminoglikanlardan oluşan lameller oluşturur. ⓘ
Varyasyon
Aortun konumunda ve arterlerin aorttan ayrılma şeklinde değişiklikler olabilir. Normalde vücudun sol tarafında bulunan aort, kalbin sağda bulunduğu dekstrokardide veya tüm organların yerinin değiştiği situs inversusta sağda bulunabilir. ⓘ
Tek tek arterlerin dallanmalarında da varyasyonlar meydana gelebilir. Örneğin, sol vertebral arter sol ana karotid arter yerine aorttan çıkabilir. ⓘ
Konjenital bir bozukluk olan patent duktus arteriyozusta fetal duktus arteriyozus kapanmaz ve pulmoner arteri proksimal inen aorta bağlayan açık bir damar bırakır. ⓘ
Fonksiyon
Aort sistemik dolaşımın tamamını sağlar, yani akciğerin solunum bölgesi hariç tüm vücut kanını aorttan alır. Genel olarak, çıkan aorttan gelen dallar kalbi besler; aortik arktan gelen dallar baş, boyun ve kolları besler; torasik inen aorttan gelen dallar göğsü besler (kalp ve akciğerin solunum bölgesi hariç); ve abdominal aorttan gelen dallar karnı besler. Pelvis ve bacaklar kanlarını ortak iliak arterlerden alır. ⓘ
Kan akışı ve hızı
Kan akışının pulsatil doğası, arteriyel ağaç boyunca yayılan bir nabız dalgası yaratır ve çatallanmalarda yansıyan dalgalar geri teperek semilunar kapaklara ve aortun orijinine geri döner. Bu geri dönüş dalgaları aortik semilunar kapakçığı iterken kardiyak döngü sırasında aortik basınç eğrisinde görülen dikrotik çentiği oluşturur. Yaş ilerledikçe aort sertleşir, böylece nabız dalgası daha hızlı yayılır ve yansıyan dalgalar semilunar kapak kapanmadan önce kalbe daha hızlı geri döner, bu da kan basıncını yükseltir. Aortun sertliği bir dizi hastalık ve patolojiyle ilişkilidir ve nabız dalga hızının noninvaziv ölçümleri hipertansiyonun bağımsız bir göstergesidir. Nabız dalga hızının ölçülmesi (invazif ve non-invazif) arteriyel sertliği belirlemenin bir yoludur. Maksimum aortik hız Vmax veya daha az yaygın olarak AoVmax olarak kaydedilebilir. ⓘ
Ortalama arter basıncı (MAP) aortta en yüksektir ve MAP dolaşım boyunca aorttan arterlere, arteriyollere, kapillerlere, venlere ve tekrar atriyuma doğru azalır. Aortik ve sağ atriyal basınç arasındaki fark dolaşımdaki kan akışını oluşturur. Sol ventrikül kasılarak kanı aorta doğru ittiğinde aort genişler. Bu esneme, diyastol sırasında kan basıncının korunmasına yardımcı olacak potansiyel enerjiyi verir, çünkü bu süre zarfında aort pasif olarak kasılır. Büyük elastik arterlerin bu Windkessel etkisinin önemli biyomekanik sonuçları vardır. Elastik geri tepme, pompalayan kalpten gelen enerjinin korunmasına ve kalbin yarattığı pulsatil yapının yumuşatılmasına yardımcı olur. Aort basıncı aortta en yüksektir ve kan damarları arterlere, arteriyollere ve kılcal damarlara bölündükçe daha az pulsatil ve daha düşük basınçlı hale gelir, böylece akış gazlar ve besin alışverişi için yavaş ve pürüzsüz olur. ⓘ
Klinik önemi
- Aort anevrizması - mikotik, bakteriyel (örn. sifiliz), senil, genetik, kalp kapak hastalığı ile ilişkili
- Aort koarktasyonu - pre-ductal, post-ductal
- Aort diseksiyonu
- Aort darlığı
- Abdominal aort anevrizması
- Aortit, travma, enfeksiyonlar ve otoimmün hastalıklarda görülebilen aort iltihabı
- Ateroskleroz
- Ehlers-Danlos sendromu
- Marfan sendromu
- Travmatik aort rüptürü gibi travmalar, çoğunlukla torasik ve sol subklavyen arterin distalindedir ve genellikle hızlı bir şekilde ölümcüldür
- Büyük damarların transpozisyonu, ayrıca bkz. büyük arterlerin dekstro-transpozisyonu ve büyük arterlerin levo-transpozisyonu ⓘ
Diğer hayvanlar
Tüm amniyotlar, bazı bireysel farklılıklar olsa da, insanlarınkine genel olarak benzer bir düzenlemeye sahiptir. Ancak balıklarda aort olarak adlandırılan iki ayrı damar vardır. Ventral aort oksijeni alınmış kanı kalpten solungaçlara taşır; bu damarın bir kısmı tetrapodlarda çıkan aortu oluşturur (geri kalanı pulmoner arteri oluşturur). İkinci bir dorsal aort, oksijenli kanı solungaçlardan vücudun geri kalanına taşır ve tetrapodların inen aortu ile homologdur. İki aort, biri solungaçların her birinden geçen bir dizi damarla birbirine bağlanır. Amfibiler beşinci bağlantı damarını da muhafaza eder, böylece aort iki paralel kemere sahip olur. ⓘ
Tarihçe
Aort kelimesi, Klasik Yunanca aortē (ἀορτή), aeirō, "kaldırıyorum, yükseltiyorum" (ἀείρω) kelimesinden gelen Geç Latince aorta kelimesinden türemiştir. Bu terim ilk olarak Aristoteles tarafından aortu tanımlarken kullanılmıştır ve kalbin üzerinde nasıl "asılı" göründüğünü doğru bir şekilde tanımlamaktadır. ⓘ
Aortun işlevi Talmud'da belgelenmiştir; burada kalbe giren veya çıkan üç ana damardan biri olduğu ve delinmesinin ölümle bağlantılı olduğu belirtilmiştir. ⓘ