Günlük
Günlük, bir gün veya başka bir dönem boyunca neler olduğunu bildiren, tarihe göre düzenlenmiş ayrı girişleri olan yazılı veya görsel-işitsel bir kayıttır. Günlükler geleneksel olarak el yazısıyla yazılsa da artık genellikle dijital olarak da tutulmaktadır. Kişisel bir günlük, yazarın doğrudan deneyimi dışındaki güncel olaylara ilişkin yorumlar hariç olmak üzere, bir kişinin deneyimlerini, düşüncelerini ve/veya duygularını içerebilir. Günlük tutan bir kişi günlükçü olarak bilinir. Kurumsal amaçlarla tutulan günlükler, devlet kayıtları (örneğin Hansard), iş defterleri ve askeri kayıtlar da dahil olmak üzere insan uygarlığının birçok alanında rol oynar. İngiliz İngilizcesinde bu sözcük, önceden basılmış günlük formatını da ifade edebilir. ⓘ
Günümüzde bu terim genellikle kişisel günlükler için kullanılır ve normalde özel kalması ya da arkadaşlar veya akrabalar arasında sınırlı bir dolaşıma sahip olması amaçlanır. "Journal" kelimesi bazen "günlük" için de kullanılabilir, ancak genellikle bir günlüğün günlük girişleri vardır (veya olması amaçlanır) ('gün' için Latince kelimeden), oysa günlük yazma daha seyrek olabilir. ⓘ
Bir günlük bir anı, otobiyografi ya da biyografi için bilgi sağlayabilse de, genellikle olduğu gibi yayınlanmak amacıyla değil, yazarın kendi kullanımı için yazılır. Ancak son yıllarda bazı günlüklerde (örneğin Ned Rorem, Alan Clark, Tony Benn ya da Simon Gray'in günlükleri) bunların nihai olarak yayınlanması düşünülerek, kendini aklamak amacıyla (ölümünden önce ya da sonra) ya da sadece kâr amacıyla yazıldığına dair iç kanıtlar bulunmaktadır. ⓘ
Günlük terimi ayrıca yazılı bir günlüğün basılı yayını anlamında da kullanılır; ve elektronik formatlar (örneğin bloglar) dahil olmak üzere diğer günlük terimlerine de atıfta bulunabilir. ⓘ
Etimoloji
'Günlük' kelimesi Latince diarium'dan ("günlük ödenek", dies, "gün") gelmektedir. 'Journal' kelimesi ise aynı kökten (diurnus, "gün") Eski Fransızca jurnal (modern Fransızca'da 'gün' anlamına gelen jour) kelimesinden gelmektedir. ⓘ
'Günlük' kelimesinin günlük kayıtların tutulduğu bir defteri ifade etmek için kaydedilen en eski kullanımı 1605 yılında Ben Jonson'un Volpone adlı komedisinde yer almıştır. ⓘ
Tarihçe
Günlüğe benzeyen bilinen en eski kitap, yazarı muhtemelen Büyük Piramit'in dışını kaplamak için Tura'dan Giza'ya kireç taşı taşınmasını anlatan eski bir Mısır seyir defteri olan Merer'in Günlüğü'dür. Günümüze ulaşan en eski günlükler Orta Doğu ve Doğu Asya kültürlerinden gelmektedir, ancak MS 2. yüzyılın ikinci yarısında Roma İmparatoru Marcus Aurelius tarafından Yunanca yazılan ve bugün Meditasyonlar olarak bilinen daha eski bir eser olan Kendime (Τὰ εἰς ἑαυτόν) zaten bir günlüğün birçok özelliğini göstermektedir. Japon saray kadınlarının yastık defterleri ve Asya seyahat günlükleri, nadiren yalnızca günlük kayıtlardan oluşsa da, bu yazı türünün bazı yönlerini sunar. ⓘ
Ortaçağ Yakın Doğu'sunda, 10. yüzyıldan önce Arapça günlükler yazılmıştır. Bu dönemden günümüze ulaşan ve modern günlüğe en çok benzeyen günlük, 11. yüzyılda Ebu Ali ibn el-Benna'nın günlüğüdür. Onun günlüğü, modern günlüklere çok benzer şekilde tarih sırasına göre (Arapça'da ta'rikh) düzenlendiği bilinen en eski günlüktür. ⓘ
Modern anlamda günlüğün öncüleri arasında, çoğunlukla içsel duygularla ve ruhani açıdan önemli olarak algılanan dışsal olaylarla ilgilenen Ortaçağ mistiklerinin günlük notları yer alır (örneğin Schönau'lu Elizabeth, Agnes Blannbekin ve belki de Nasıralı Beatrice'in vizyonlarının kayıp yerel anlatımında olduğu gibi). ⓘ
Rönesans'tan itibaren bazı kişiler, Ortaçağ kronikleri ve seyahatnamelerinde olduğu gibi sadece olayları kaydetmekle kalmayıp, aynı zamanda bu notları yayınlama niyeti olmaksızın kendi fikirlerini yazmak, umutlarını ve korkularını ifade etmek istemişlerdir. Korunmuş ilk örneklerden biri, 1405-1449 yıllarını kapsayan ve güncel olaylar hakkında öznel yorumlar yapan anonim Journal d'un bourgeois de Paris'dir. Çok daha sonraları kitap olarak basılan ünlü 14. ve 16. yüzyıl Rönesans örnekleri Floransalı Buonaccorso Pitti ve Gregorio Dati ile Venedikli Genç Marino Sanuto'nun günlükleridir. Bu günlükler, daha az önemli günlük olayların kayıtlarının yanı sıra çok sayıda düşünce, duygusal deneyim ve kişisel izlenim içermektedir. ⓘ
1908 yılında Smythson şirketi, günlüklerin taşınabilmesini sağlayan ilk kuş tüyü günlüğü üretti. ⓘ
Yayımlanmış günlükler
Birçok önemli şahsiyetin günlükleri yayımlanmıştır ve otobiyografik edebiyatın önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. ⓘ
Samuel Pepys (1633-1703) bugün iyi bilinen en eski günlük yazarıdır; Magdalene College, Cambridge'de muhafaza edilen günlükleri ilk kez 1825 yılında yazıya geçirilmiş ve yayınlanmıştır. Pepys, günlüğü yalnızca ticari işlem notlarının ötesine, kişisel alana taşıyan ilk kişiler arasındadır. Pepys'in çağdaşı John Evelyn de kayda değer bir günlük tutmuştur ve ikisinin çalışmaları İngiliz Restorasyon dönemi için en önemli birincil kaynaklar arasındadır ve Büyük Londra Vebası ve Büyük Londra Yangını gibi birçok büyük olayın görgü tanıklarının anlatımlarını içermektedir. ⓘ
Edebiyatçıların ve diğer önemli kişilerin günlüklerinin ölümlerinden sonra yayınlanması uygulaması 19. yüzyılda başlamıştır. Örnek olarak Dorothy Wordsworth'un (1771-1855) Grasmere Günlüğü 1897'de; Fanny Burney'in (1752-1840) günlükleri 1889'da; Henry Crabb Robinson'un (1776-1867) günlükleri 1869'da yayımlanmıştır. ⓘ
Önemli ABD İç Savaş günlükleri arasında New Yorklu bir avukat olan George Templeton Strong'un ve bir Konfederasyon subayının eşi olan Mary Chesnut'un günlükleri de bulunmaktadır. Bugünkü West Orange, New Jersey bölgesinde yaşayan Jemima Condict'in günlüğü, Amerikan Devrim Savaşı'na ilişkin yerel gözlemleri içermektedir. ⓘ
19. yüzyıldan bu yana günlüklerin yazarları tarafından yayınlanması yaygınlaşmıştır - özellikle de meşruiyet arayışındaki politikacılar arasında, ama aynı zamanda sanatçılar ve her türden edebiyatçılar arasında. Geç 20. yüzyıl Britanya'sında yayınlanmış siyasi günlükler arasında Richard Crossman, Tony Benn ve Alan Clark'ın günlükleri, Chips Channon'ın günlükleri geleneğinde daha patavatsız olan ikincisini temsil etmektedir. İngiltere'de sanat alanında James Lees-Milne, Roy Strong ve Peter Hall tarafından kayda değer günlükler yayınlanmıştır. Harold Nicolson 20. yüzyılın ortalarında hem siyaseti hem de sanatı ele almıştır. ⓘ
Yaygın olarak okunan ve çevrilen en ünlü modern günlüklerden biri, 1940'larda Amsterdam'ın Alman işgali sırasında saklanırken yazan Anne Frank'ın ölümünden sonra yayınlanan Genç Bir Kızın Günlüğü'dür. Otto Frank kızının günlüğünü düzenlemiş ve savaştan sonra yayınlanmasını sağlamıştır. Günlük diğer ülkelerde yayınlanmadan önce birçok düzenleme yapıldı. Bunun nedeni, bazı kütüphanelerin kitabı yasaklamasına da yol açan cinsel içerikli materyallerdi. ⓘ
Günlük yazma, 20. yüzyıldan itibaren bilinçli bir kendini keşfetme eylemi olarak da (az ya da çok samimiyetle) sıklıkla uygulanmıştır - Carl Jung, Aleister Crowley ve Anaïs Nin'in günlükleri buna örnektir. Franz Kafka, Edmund Wilson ve Fransız yazar Paul Léautaud'un (1872-1956) günlükleri de 20. yüzyıl edebiyatçılarının önemli günlükleri arasındadır. Kendini yansıtan Günlük: Aziz Faustina'nın yazdığı Ruhumdaki İlahi Merhamet adlı günlük, İsa'yla yaptığı görüşmeleri ve konuşmaları içermektedir. ⓘ
Kişinin kendini ifade etmesi için bir dinleyici kitlesine sahip olması, yazdığı kitap sadece kendisi tarafından okunsa bile, güçlü bir psikolojik etki yaratabilir - özellikle de sıkıntı içindeyken. Anne Frank günlüğüne "Kitty" diye hitap edecek kadar ileri gitmiştir. Nazi Almanya'sında bir saray görevlisi olan Friedrich Kellner, günlüğünü gelecekte tiranlara ve terörizme karşı verilecek mücadelede bir silah olarak görmüş ve günlüğüne "Mein Widerstand", yani "Muhalefetim" adını vermişti. Victor Klemperer de benzer şekilde Nazi Almanyası'nın ve halefi Doğu Alman devletinin zorbalıklarını ve ikiyüzlülüklerini gelecek için günlüklerine kaydetmekle ilgileniyordu. Ancak bu örneklerin hiçbirinde yazarlar erken ya da herhangi bir yayın beklentisi içinde olmadılar. ⓘ
İnternet günlükleri
İnternet erişimi yaygınlaştıkça, pek çok kişi internet günlüğünü hayatlarını izleyici kitlesine aktarabilecekleri başka bir mecra olarak benimsedi. İlk çevrimiçi günlüğün Claudio Pinhanez'in 14 Kasım 1994'ten 1996'ya kadar MIT Media Lab web sitesinde yayınlanan Open Diary olduğu düşünülmektedir. Diğer ilk çevrimiçi günlük yazarları arasında 1994 yılında on bir yıllık kişisel çevrimiçi günlük yazmaya başlayan Justin Hall, 3 Ocak 1995'te Carolyn's Diary'yi yayınlamaya başlayan Carolyn Burke ve 19 Nisan 1995'te bir USENET haber grubunda The Semi-Existence of Bryon adlı günlüğünü duyuran Bryon Sutherland sayılabilir. ⓘ
İnternet aynı zamanda daha önce yayınlanmamış günlüklerin tarihçilerin ve diğer okuyucuların dikkatine sunulmasını sağlamıştır, örneğin 19. yüzyılda yaşamış bir köle olan Michael Shiner'ın Washington, D.C.'deki hayatını belgeleyen günlüğü gibi. ⓘ
Open Diary (Ekim 1998'de başladı) ve LiveJournal (Ocak 1999) gibi web tabanlı hizmetler kısa süre içinde çevrimiçi yayıncılığı kolaylaştırmaya ve otomatikleştirmeye başladı, ancak kişisel hikaye anlatımındaki büyüme blogların ortaya çıkmasıyla geldi. Format ilk olarak dış bağlantılara ve güncel yorumlara odaklanırken, yaygın blog araçları hızla web günlükleri oluşturmak için kullanıldı. Son zamanlarda internet günlük girişlerinin gizliliğini sağlamak için de ilerlemeler kaydedildi. Örneğin, bazı günlük yazılımları artık girdileri 256-bit AES (Gelişmiş Şifreleme Standardı) şifreleme gibi şifrelenmiş bir formatta saklamakta ve diğerleri günlüğe erişime yalnızca güvenli bir USB cihazına doğru PIN girişinden sonra izin vermektedir. ⓘ
Dijital günlükler
Mobil uygulamaların yaygınlaşmasıyla birlikte, iOS ve Android için günlük veya günlük tutma uygulamaları kullanılabilir hale geldi. Bu uygulamaların savunucuları, dijital uygulamaları kullanarak günlük tutmanın kolaylığı ve hızı, mobil taşınabilirlik ve arama özellikleri gibi çok sayıda nedeni olduğunu belirtmişlerdir. Dijital günlükler aynı zamanda Facebook, Twitter ve Instagram gibi sosyal medya hizmetleriyle kullanıcı etkileşimine benzer şekilde daha kısa formlu, anlık yazmaya yöneliktir. ⓘ
Diğer günlük türleri
Kişisel düzenleyici
Kişisel ajanda, genellikle öğeleri ayırt etmek ve kategorize etmek için semboller kullanılarak bir günlüğe kaydedilen, gün için eylemleri ve görevleri listeleyen bir günlük biçimidir. ⓘ
Diyet günlüğü
Diyet günlüğü veya yiyecek günlüğü, kilo verme veya diğer beslenme izleme amacıyla kalori tüketimini takip etmenin bir yolu olarak tüketilen tüm yiyecek ve içeceklerin günlük kaydıdır. ⓘ
Bahçecilik günlüğü
Bir bahçe günlüğü, yapılan eylemlerin, hava durumunun ve diğer unsurların ve sonuçların tarihsel bir kaydını sağlayarak bahçıvanların çabalarını zaman içinde geliştirmelerine yardımcı olur. ⓘ
Uyku günlüğü
Uyku günlüğü ya da uyku kaydı, uyku bozukluklarının teşhis ve tedavisinde ya da bilinçaltını anlamak veya daha fazla düşünmek amacıyla görülen rüyaların kaydını tutmak için kullanılan bir araçtır. ⓘ
Tagebuch
Almanca Tagebuch ('days-book') İngilizce'de normalde "günlük" olarak çevrilir, ancak bu terim günlüklerin yanı sıra çalışma kitaplarını veya çalışma günlüklerini de kapsar. Örneğin Avusturyalı yazar Robert Musil'in ve Alman-İsviçreli sanatçı Paul Klee'nin not defterleri Tagebücher olarak adlandırılır. ⓘ
Seyahat günlüğü
Seyahat günlüğü, seyahat günlüğü veya yol günlüğü, bir yolculuğun veya bir dizi yolculuğun belgelenmesidir. ⓘ
Savaş günlüğü
Savaş günlüğü, bir askeri birliğin savaş sırasındaki yönetim ve faaliyetlerinin, birlikteki bir subay tarafından tutulan ve düzenli olarak güncellenen resmi kayıtlarıdır. Bu tür günlükler, örneğin I. Dünya Savaşı'ndaki uzun ve karmaşık muharebeler hakkında önemli bir tarihsel bilgi kaynağı oluşturabilir ⓘ
Kurgusal günlükler
Kurgusal günlüklerin çok sayıda örneği vardır. Basılı en eski kurgusal günlüklerden biri George Grossmith ve kardeşi Weedon tarafından yazılan mizahi Bir Hiçkimsenin Günlüğü'dür. 20. yüzyıl örnekleri arasında radyo yayınları (örneğin Bayan Dale'in Günlüğü) ve basılı kitaplar (örneğin Adrian Mole'un Günlükleri) bulunmaktadır. Her ikisi de Private Eye dergisinde uzun soluklu hiciv yazılarına yol açmıştır: ilki Başbakan Harold Wilson'ın eşi Mary Wilson'a atfen Bayan Wilson'ın Günlüğü başlığını taşırken, ikincisi 47 yaşındaki John Major'ın Gizli Günlüğü başlığını taşımakta ve Adrian Mole günlüklerinin dönemin Başbakanı John Major'ın bakış açısından bir pastişi olarak yazılmıştır. Kurgusal günlüklerin düzyazı olarak kullanılmasının bir başka ünlü örneği de Bram Stoker'ın Dracula'sıdır. Modern bir örnek olarak, serinin her kitabının sanki kitap gerçek bir günlükmüş gibi ana karakterin birinci şahıs bakış açısıyla yazıldığı Diary of a Wimpy Kid serisi verilebilir. Diğer örnekler Bert Günlükleri ve Japon manga ve anime televizyon dizisi Future Diary'deki cep telefonu günlükleridir. ⓘ
Genel özellikleri
Kişinin başından geçen olayları yaşadığı günde yazıya döker. Samimi bir tür olup yazar dışa vurduğu veya vuramadığı her türlü duygusunu dile getirebilir. Bunun yanı sıra, kaleme alındığı tarihe ışık tutmaları bakımından belge niteliği taşırlar. ⓘ
Tarihi
Türkiye'de günlük
Osmanlı tarihinde Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Yirmisekiz Mehmet Çelebi Sefaretnâmesi gibi günlük ile yakından ilişkili örnekler yer alsa da bu türün modern anlamda ilk örnekleri, Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi'nden sonra verilmiştir. Edebiyatımızda Batılı anlamdaki ilk günlük Direktör Ali Bey'in Seyahat Jurnali adlı eseridir. Bunu şair Nigâr Hanım'ın Hayatımın Hikâyesi adlı eseri takip eder. Türk edebiyatında kendine tam manasıyla yer edinmesi Cumhuriyet dönemine rastlar. Bu dönemde Nurullah Ataç, Salah Birsel gibi yazarlar öne çıkmaktadır. 1970'lerden itibaren günlük türündeki eser sayısı dikkate değer biçimde yükselmiştir. ⓘ