Harput

Harput

Խարբերդ Kharpert
Harput Kalesi Harput Türkiye'deki konumu
Konum	Elazığ
Bölge	-Asya Eyaleti, Roma -Mamuret-ül-Aziz Vilayeti, Osmanlı
Rakım	1.250 m (4.101 ft)
Tür	Yerleşim
Tarihçe
Devir(ler)	Antik Çağ ve Orta Çağ
Kültür(ler)	Roma, Bizans, Selçuklu, Artuklu, Osmanlı
Sit ayrıntıları
Kamusal erişim	Açık

ⓘ

Harput'un eski bir resmi. Kalenin güney yamacındaki bu yerleşim yerleri günümüzde yok olmuştur. ⓘ

Harput'un eski bir resmi

Harput'ta bir Ermeni düğünü. ⓘ

Harput (Ermenice: Խարբերդ Harpert), Elazığ'da bulunan bir antik kenttir. MÖ 20. yüzyıldan beri yerleşimin bulunduğu Harput, tarih ve kültürüyle adeta Yukarı Fırat bölgesini temsil eder. İslam hakimiyeti öncesi ve sonrasında pek çok medeniyete ev sahipliği yapan şehir bu medeniyetlerden günümüze ulaşan eserleriyle açık hava müzesi gibidir ve önemli bir turizm merkezidir. ⓘ

Girişimci Burak Soylu'nun geliştirdiği GoArt Metaverse platformunda yer alan Elazığ'ın küresel simgesi Harput, GoArt evreninde, metaverse literatüründe dünyanın ilk meta kenti olduğu kabul edilmektedir. ⓘ

1896'da Harput'un görünümü ⓘ

Harput, ortaçağda büyük ölçüde Ermenilerin yaşadığı bir bölgeydi ve Ermeni soykırımına kadar önemli bir Ermeni nüfusuna sahipti. 20. yüzyıla gelindiğinde Harput, Harput'un aşağısındaki ovada bulunan ve 19. yüzyılda önemli ölçüde büyüyen Mezre (1937'de Elâzığ olarak değiştirilmiştir) kasabası tarafından yutulmuştur. ⓘ

Etimoloji

Surguroğlu; Harput adının kökeninin "Har-pu-ta-va-nas" veya "Har-pu-ta-aş" kelimelerinden türediğini, bu kelimelerin ise "Ga-ar-ba-ta" veya "Har-pu-ta-aş" adlı bir tanrı/tanrıça veya lider adından gelme olabileceğini belirtirse de, bu isimlerin nerede yer aldığını ve hangi kültüre ait olduğunu belirtmez. Bütün bu açıklamaların aksine Nurettin Ardıçoğlu, Harput'un en eski adının "Carcathiocerta" olduğunu belirtirken; "Carcath=şehir", "Certa=kale" anlamlarını koyarak, Carcathiocerta/Karkathiokerta adının "Şehir kale" anlamına geldiğini söylemektedir. ⓘ

Net ve bilimsel olmayan bu isim kökeni açıklamaları ile birlikte, tarihsel gelişim sürecinde Harput kenti; çeşitli kaynaklarda Hartabert/Hartabird/Khartabirf, Haratparat, Hısn-ı Ziyad/Hisn Ziyad/Hısn Zait/Hesna de Ziyad, Zaid/Zait, Ziata Castellum, Karkathioker-ta/Carcathiocerta, Hasan Ziyad, Kharpot/ Kharpote/ Kharpeta/ Karpata", Quartapiert/Quart-Piere, Harputaş, Kharpert/ Kharberd/ Karbed/ Harberd/ Garpert/ Harbert/ Hoiberd, Harpote, Kharput/Karput, Hayr al-buyut, Harputauanas, Harpurt/Harpurd, Hartpirt/ Hargirt/ Harbit/ Harbirt/ Harbid/ Harbut, Herburt/ Herbrut/ Herput/ Herprut, Handzit/Hinzit, Ilüsnüziyad gibi adlarla anılmıştı. ⓘ

Bu isimlerin pek çoğu birbirine benzer. Özellikle "Har", "Her" veya "Khar" kökenli isimler, tek grupta bir araya gelebilir. Hatta biraz zorlamayla "Quar" köklü isimleri de bu gruba eklemek mümkündür. "Hısn-ı Ziyat/ziyad" ve "Ziata Castellum" isimlerindeki "Ziyat/ziyad/ziata" kelimeleri, "kale" anlamına gelen "Castellum" ve "Hısn" kelimeleri ile birleşerek, "Ziyad kalesi" anlamında kullanılmıştır. Üç kaynakta rastlanılan "Hasan Ziyad" ismi ise, olasılıkla "Hısn-ı ziyad" dan bozularak kullanılmış olmalıdır. ⓘ

Bütün bu isimler dışında olup, en farklı isimleri oluşturan "Carcathiocerta / karkathiokerta", Sophane bölgesinde bir kent adı olarak anılsa da"; bunu kanıtlayacak verilerimiz yoktur. "Hayr al-buyut" ve "Handzît/Hinzit" isimlerinin kökeni anlaşılamamıştır. "Hüsnü ziyad" adı ise, Muaviye Döneminde Harput'ta valilik yapan "İbni Ziyad"a bağlanmaktaysa da, konuya ilişkin net bilgi bulunmamaktadır. ⓘ

Harput'un akşam görünümü (Kasım 2015) ⓘ

Kharberd ilk olarak Ermenice kʻar ("kaya") ve berd ("kale, hisar") kelimelerinden oluştuğu ve "kayalıklarla çevrili bir kale" anlamına geldiği şeklinde yorumlanmıştır. Bazıları ise bu ismi Hurrice bir kelime olan ve "yol" ya da "patika" anlamına gelen har/khar ile ilişkilendirmiştir. Nicholas Adontz, Asur çivi yazısı yazıtlarında adı geçen ve daha sonra Khartberd ve Kharberd'e dönüştüğü varsayılan bir şehir olan Kharta ile bir bağlantı önermiştir. Önerilen bir başka etimoloji ise bu ismi bir Hitit ve Hurrili tanrıçanın ismine bağlamaktadır. Kharbed bazen Ermenistan Krallığı'nın Sophene eyaletinin Antzitene kantonunda bir kale olan Hoṛeberd ile özdeşleştirilir; bu görüşe göre Kharberd Hoṛeberd isminin bozulmuş halidir (önerilen gelişimle Hoṛeberd-Khoreberd-Kharberd). ⓘ

Arapça kaynaklar Kharberd'den Khartbirt ya da Süryanice Hesna d-Ziyad'dan gelen Hisn Ziyad olarak bahseder, "Ziyad'ın kalesi" anlamına gelir. Ortaçağ coğrafyacısı Al-Dimashqi, Khartbirt'in şehrin adı olduğunu, Hisn Ziyad'ın ise antik kaleye atıfta bulunduğunu yazmıştır. ⓘ

Coğrafya

Harput, Murat Nehri'nin sol kıyısından yaklaşık 14 km uzaklıkta, tarihsel olarak köylerle dolu zengin ve verimli bir ovanın üzerindeki bir tepede yer almaktadır․ Güneydoğusunda Dicle Nehri'nin kaynağı olan Hazar Gölü (daha önce Türkçe'de Gölcük ve Ermenice'de Tsovkʻ olarak biliniyordu) bulunmaktadır. ⓘ

Tarihçe

Tarihçi Hakob Manandian, Harput'un Tunç Çağı Hayasa-Azzi konfederasyonunun ana kalesi olan Ura'nın bulunduğu yer olduğuna inanıyordu. Harput, Demir Çağı Urartu Krallığı'nın bir kale kentiydi. Klasik dönemde Harput, Sophene Krallığı'nın ve daha sonra Ermeni Sophene eyaletinin bir parçasıydı. Bazı araştırmacılar buranın Sophene Krallığı'nın ilk başkenti olan Carcathiocerta'nın yeri olduğunu düşünmektedir. ⓘ

Harput, 938'den sonra bölgenin ikinci Bizans işgali sırasında askeri bir üs olarak geliştirilmiştir. Vadiye güneyden bakan geniş bir kaya çıkıntısı üzerine heybetli bir kale inşa edilmiştir. Kalenin etrafında, civardaki köylerden ve daha doğudaki Arsamosata kentinden gelen Ermeni ve Süryani nüfusun çoğunlukta olduğu bir kasaba büyümüştür. 11. yüzyılın sonlarına doğru Harput, Arsamosata'yı gölgede bırakarak bölgedeki ana yerleşim yeri haline gelmiştir. 1085 yılı civarında Çubuk adında bir Türk savaş beyi Harput'u fethetmiş ve Selçuklu Sultanı I. Melik-Şah tarafından hükümdarlığı onaylanmıştır. Harput Ulu Camii, Çubuk ya da oğlu (1107 yılında buranın hükümdarı olarak gösterilmiştir) tarafından kalenin karşısına inşa edilmiştir. Tyre'li William, Courtenay'li Edessa Kontu I. Joscelin (Jocelyn) ve Kudüs Kralı II. Baldwin'in Harput kalesinde Belek Gazi'nin esiri olduklarını ve Ermeni müttefikleri tarafından kurtarıldıklarını yazmıştır. Tyre'li William buraya Quart Piert ya da Pierre demektedir. ⓘ

Harput'un ilk Artuklu hükümdarı, Mardin ve Hisn Kayfa'nın Artuklu hükümdarlarıyla akraba olan ancak her iki hükümdar ailesine de doğrudan mensup olmayan Balak'tır. Balak 1124 yılında genç yaşta ölmüş ve Hısn Kayfa Artukluları başa geçmiştir. Daha sonra, daha önce Hısn Kayfa tahtını gasp etmeye kalkışmış olan Artuklu prensi İmadeddin Ebu Bekir Harput'un kontrolünü ele geçirdi. Harput, Selçuklular tarafından fethedildiği 1234 yılına kadar bağımsız bir Artuklu beyliği olarak kaldı. Artuklular döneminde Arsamosata'nın eski nüfusu tamamen Harput'a dahil olmuştur. 1200'lerin başında Artuklu prenslerinden biri kaleyi tamamen yeniden inşa etmiş olabilir. Sonraki Selçuklu egemenliği döneminde Harput'ta pek bir şey inşa edilmemiştir. ⓘ

Harput, 14. yüzyılın ortalarından 1433'e kadar Dulkadir Beyliği'nin bir parçası olmuştur. Beyliğin ana şehirlerinden biriydi ve kale bu dönemde yeniden inşa edildi. Akkoyunlular Harput'u 1433'ten 1478'e kadar yönetti; Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın Trabzonlu bir Rum Hıristiyan olan eşi, Rum maiyetiyle birlikte burada yaşadı. Harput'ta Osmanlı egemenliği 1515 yılında başlamıştır. Osmanlılar döneminde Harput, gelişen ipek dokuma ve halıcılık endüstrileri ve birçok medresesi ile müreffeh bir sanayi merkezi olarak kaldı. ⓘ

Ancak 1834'te Harput Sancağı'nın valileri ikametgahlarını kuzeydoğudaki ovada bulunan Mezre kasabasına taşıdılar ve Harput nüfusunun bir kısmı da onlarla birlikte taşındı. 1838 yılında Mezre'de Mısırlı Muhammed Ali'ye karşı yerel bir üs olarak bir kışla inşa edildi. Mezre, 1879'da Mamuret el-Aziz adında büyük bir şehir haline getirilmiş ve bugünkü Elaziğ'e dönüşmüştür. ⓘ

Harput'un 19. yüzyıldaki nüfusu ve etnik yapısı hakkında çeşitli tahminler mevcuttur: 19. yüzyılın başında 3000 Ermeni ve Türk hane, 1830-1850 yılları arasında 25.000 kişi (15.400'ü Ermeni) ve 1892'de yaklaşık 20.000 kişi. Bir başka tahmine göre 20. yüzyılın başında kasabanın nüfusu 12.200'dür (6.080 Ermeni ve 6.120 Ermeni olmayan). Raymond Kévorkian, I. Dünya Savaşı arifesinde Harput ve civarındaki 56 yerleşim yerinin (Harput kazası) toplam Ermeni nüfusunu 39.788, Harput Vilayeti'nin tamamının Ermeni nüfusunu ise 124.289 olarak vermektedir. ⓘ

20. yüzyılın başlarında Harput ⓘ

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Harput'ta altı Ermeni kilisesi vardı. Bunlardan beşi Ermeni Apostolik, biri ise Protestan kilisesiydi. Harput ve çevresindeki Protestan misyonerlik faaliyetleri 1855 yılında başlamıştır. Kale yakınlarında bir Amerikan misyoner okulu kurulmuş ve özellikle Ermenilere eğitim vermiştir. Misyonerlerin işlettiği Fırat Koleji kentteki tek liseydi. Ayrıca bir Fransız misyoner okulu da vardı. Şehirdeki Ermenilerin de beş kilise okulu ve Smpadian karma akademisinden oluşan kendi eğitim merkezleri vardı. Harput'un Süryani Hıristiyan cemaatinin kendi mahalleleri vardı ve bir tahmine göre sayıları yaklaşık 800 kişiydi. Süryaniler ana dilleri olarak Ermenice konuşuyorlardı ve Ermeni cemaatiyle yakın bağları vardı. Süryani mahallesinde en az bir okul vardı ve 1909'da ayrı bir Süryani kız okulu kuruldu. ⓘ

Amerikalı misyoner Rev. Dr. Herman N. Barnum 1892 yılında Harput'u şu şekilde tanımlamıştır:

Harput'un nüfusu 20.000 civarındadır ve Fırat Nehri'nin birkaç mil doğusunda, otuz dokuzuncu enlemin yakınında ve Greenwich'ten yaklaşık otuz dokuz derece doğuda yer almaktadır. Güneye bakan bir dağın üzerindedir ve 1.200 fit aşağısında kalabalık bir ova vardır. Toros Dağları ovanın ötesinde, on iki mil [19 km] uzaklıkta uzanır. Anti-Toros sıradağları, şehrin hemen arkasındaki sırttan tam olarak görülebilecek şekilde kuzeyde yaklaşık kırk mil [64 km] uzanmaktadır. Çevredeki nüfusun çoğu çiftçidir ve hepsi köylerde yaşamaktadır. Türkiye'de hiçbir şehir bu kadar çok Ermeni köyünün merkezi değildir ve bunların çoğu büyüktür. Şehrin farklı yerlerinden otuza yakın köy sayılabilir. Bu da Harput'u çok elverişli bir misyonerlik merkezi haline getirmektedir. Şehrin on mil [16 km] içinde on beş dış istasyon bulunmaktadır. Batıdaki Arapkir bölgesi 1865'te Harput'a bağlandı ve ertesi yıl... güneydeki Diyarbekir bölgesinin büyük bir kısmı da Harput'a katıldı; böylece Harput istasyonunun sınırları neredeyse İngiltere'nin üçte biri büyüklüğünde bir bölgeyi kapsar hale geldi. ⓘ

Harput'tan Ermeni ve Süryanilerin göçü 1850'lerde başlamıştı; göç edilen başlıca yerler Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer şehirleri, Amerika Birleşik Devletleri ve Kafkasya'ydı. Harput 1890'larda Hamidiye katliamlarından etkilenmiştir. Bir tahmine göre, Türk saldırganlar kentin Ermeni mahallelerini yağmalayıp tahrip ederek 700 Ermeni'yi öldürdü ve 200 Ermeni aileyi zorla Müslümanlaştırdı. ⓘ

Harput, Osmanlı İmparatorluğu'nun uzak ve izole bir bölgesinde yer alıyordu ve bu nedenle çok az yabancı tarafından ziyaret ediliyordu. 1910 yılı civarında Konstantinopolis'ten (şimdiki İstanbul) Harput'a seyahat süresi trenle yaklaşık üç gün, at sırtında ise 18 gündü. ⓘ

Harput ve çevresine ilk Türk akınları, 1071 yılındaki Malazgirt Muharebesi'nden önce başlamıştır. Fakat bölge üzerinde üstünlüğünü korumaya çalışan Bizans devletinin zayıflaması 1071'den sonra olmuştur. Bizans'ın çekildiği bölgedeki otorite zayıflığından faydalanan bir Türk beyi olan Çubuk Bey 1085 yılında Çubukoğulları Beyliği'ni kurmuştur. ⓘ

Safevilerin, Osmanlı'nın doğu sınırlarına yaptığı akınlar ve Şiileştirme faaliyetleri nedeniyle Yavuz Sultan Selim 1514 yılında doğu sınırı üzerine sefere çıkmıştır. 23 Ağustos 1514 yılında yapılan Çaldıran Muharebesi'ni kazanan Osmanlı ordusu doğu sınırlarını güvenceye aldı. Bu muharebeden sonra Osmanlı ordusu, 26 Mart 1516 Harput Kalesi'ni kuşattı ve kale Osmanlı hakimiyetine girdi. ⓘ

Harput, bu tarihten sonra 19. yüzyıla kadar Diyarbekir Eyaleti'ne bağlı bir sancak merkezi olarak kaldı. 1834'te ıslah hareketleri için gönderilen Mehmed Reşid Paşa, eskisine göre önemini kaybetmiş sancak merkezini ovada yeni kurulan 'Mezre' isimli yerleşim yerine taşımıştır. Mezre adı daha sonra dönemim padişahı Abdülaziz'e ithafen Mamüratü'l Aziz, daha sonra söylenişi kolay olduğu için Elaziz, Cumhuriyetten sonra da Elâzığ olarak değiştirilmiştir. ⓘ

Ermeni soykırımı

Harput'ta anaokulunda Ermeni çocuklar, 1900 ⓘ

Harput Vilayeti'nde Ermenilerin yok edilmesi, Ermeni soykırımının en iyi belgelenmiş olaylarından biridir. Harput'ta Ermenilerin soykırıma uğratılmasıyla ilgili birkaç önemli görgü tanığı ifadesi mevcuttur. Bunlardan biri, Fırat Koleji'nin müdürlüğünü yapmış olan cemaat papazı ve ABCFM misyoneri Henry H. Riggs'e aittir. Soykırım hakkındaki raporu Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiş ve 1997 yılında Ermenistan'da Trajedi Günleri adıyla yayımlanmıştır. Harput'taki Amerikan konsolosu Leslie A. Davis, yaklaşık 80 Ermeni'yi (Mezre'de bulunan) konsolosluk arazisinde saklamış ve soykırım sırasında Harput'ta yaşananlar hakkında ayrıntılı raporlar yazmıştır. ⓘ

Nisan 1915'te vilayetin Ermeni nüfusu silahsızlandırıldı ve bunu düzinelerce Ermeni ileri geleninin tutuklanması izledi. Harput ve çevresinin Ermeni sakinleri Haziran 1915'ten itibaren tehcir edildi ve katledildi. Diğer yerlerde olduğu gibi, ilk olarak erkekler toplanıp öldürülmek üzere götürülmüş, ardından kadınlar, çocuklar ve yaşlılar tehcir edilmiştir. Harput, Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer bölgelerinden tehcir edilenler için önemli bir geçiş noktası olduğundan, diğer bölgelerden gelen çok sayıda Ermeni bölgede öldü. Bu durum Amerikan konsolosu Leslie Davis'in Harput Vilayeti'ni "Mezbaha Vilayeti" olarak adlandırmasına yol açtı. Sadece Hazar Gölü çevresinde 10.000 Ermeni'nin katledildiğini ve toplu mezarlara gömüldüğünü tahmin ediyordu. ⓘ

Süryaniler de başlangıçta Ermenilerle birlikte tehcir edilecekti, ancak tehcir emri ertesi gün iptal edildi (bazıları yine de tehcir edildi; kalanlar Elâzığ'a yerleştirildi veya 1920'lerde göç etti). Ermeni Katolikler ve Protestanlar, Avrupalı diplomatların talebi üzerine resmi olarak tehcirden muaf tutuldular, ancak bu ancak tehcir gerçekleştikten sonra ilan edildi. Harput Vilayeti Valisi Sabit Bey, Eylül 1915'e kadar 51.000 Ermeni'nin vilayetten tehcir edildiğini ve 4.000'inin hâlâ köylerde saklandığını tahmin etmektedir. Saklanmayı ve ilk tehcir dalgasından kaçınmayı başaran Ermeniler 1915 sonbaharında toplandı ve tehcir edildi ya da katledildi. Davis, Kasım 1915'te 1.000 ila 2.000 Ermeni'nin daha tenha yerlere götürülüp öldürüldüğünü tahmin etmektedir. ⓘ

Harput'tan soykırımdan kurtulanlar dünyanın farklı yerlerine dağıldılar. Hayatta kalanlardan bazıları 1929'da Sovyet Ermenistan'ında Nor Kharberd köyünü kurdu. Köy, 1926'da Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulan ve birçok ülkede şubeleri bulunan Harput Yurttaşlar Birliği'nin (Hamakharberdtsʻiakan miutʻiwn) yardımıyla kurulmuştur. ⓘ

Cumhuriyet dönemi

Harput, 1930'lu ve 1940'lı yıllarda Elâzığ'ın kalkınmasına öncelik verildiği için büyük ölçüde terk edilmiş bir harabeydi. 1950'lerden itibaren Harput'a duyulan yeni ilgi ve nostalji, eski kenti yenileme çabalarını teşvik etti: bazı tarihi eserler restore edildi, yeni bir belediye binası inşa edildi ve bir müze açıldı. Zaman içinde Harput, Elâzığ'ın bir banliyösü haline getirilmiş, turizm ve rekreasyon amaçlı tesisler oluşturulmuştur. Harput'un yıkık Ermeni mahalleleri 1960'lı ve 70'li yıllarda yerle bir edildi. Bugün Harput'ta ayakta kalan tek kilise, 2000'li yılların başında yenilenen Aziz Meryem Süryani Ortodoks Kilisesi'dir․. ⓘ

Amerikan Konsolosluğu

Amerikan konsolosluğu 1 Ocak 1901 tarihinde Dr. Thomas H. Norton'un konsolos olmasıyla faaliyete geçmiştir. Konsolosluk, Amerikalı misyonerlerin bölgedeki faaliyetlerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştu. Osmanlı İç Güvenlik Bakanlığı kendisine tezkere ile seyahat izni verdi, ancak Osmanlı Dışişleri Bakanlığı başlangıçta konsolosluğu tanımayı reddetti. ⓘ

Binanın üç katı, bir duvarı ve dut ağaçlarıyla dolu bir bahçesi vardı. ⓘ

Leslie A. Davis 1914'te Harput konsolosu oldu ve 1917'de Osmanlı İmparatorluğu-Amerika Birleşik Devletleri ilişkilerinin kesilmesi üzerine ayrıldı. Davis bu misyonun "dünyanın en uzak ve ulaşılmaz yerlerinden biri" olduğunu belirtmiştir. ⓘ

Gezi yerleri

Kalenin kuzey yönünden görünümü ⓘ

Ulu Caminin eğri minaresi. Bu minare nedeniyle camiye 'Eğri Minareli Cami' de denmektedir. ⓘ

Buzluk Mağarası ⓘ

• Harput Kalesi (M.Ö. 7. yüzyıl)
• Kale dışında bulunan kale hamamı
• Kale içinde bulunan kale zindanı
• Dabakhane Mescidi
• Meryem Ana Kilisesi (5. yüzyıl)
• Surp Hagop Kilisesi
• Surp Garabet Kilisesi (Kızıl Kilise)
• Ulu Camii (1157)
• Alacalı Camii (1203)
• Esadiye Camii (13. yüzyıl)
• Sarahatun Camii (1465)
• Kurşunlu Camii (1740)
• Meydan Camii (16. yüzyıl)
• Ahmet Bey Camii
• Ağa Camii
• Mansur Baba türbesi (12. yüzyıl)
• Ahi Musa türbesi (1185)
• Arap Baba türbesi (1280)
• Fatih Ahmet Baba türbesi (1313)
• Anguzu Baba türbesi
• Zahiri Baba türbesi
• Buzluk Mağarası
• Harput Müzesi: Müzede Elazığ ve Harput civarında bulunan tarihi eserler sergilenmektedir. Bunlar arasında kitabeler, İçme Höyüğü buluntuları ve çeşitli etnoğrafik eserler yer almaktadır. (Nisan 2003'te kapatılmış olup 2008 yılı itibarıyla hâlen kapalıdır. Son zamanlarda tamamen yıkılması gündemdedir.)
• Şefik Gül Kültür Evi: Elâzığlı iş adamı Şefik Gül'ün kendi adına restore ettirdiği Şefik Gül Kültür Evi, Ulu Caminin bitişiğinde halkın ziyaretine ücretsiz olarak açık tutulmaktadır.
• Harput Konağı: Son yıllarda ayağa kaldırılan yapılardandır. Butik Otel, lokanta, şark köşelerinden oluşmaktadır. Yörenin kültürünü yansıtması açısından önemlidir. ⓘ

Harput Kalesi (Harput Kalesi) ⓘ

Kurguda

Harput, dedesi Harput doğumlu olan Antonia Arslan'ın La masseria delle allodole (İngilizce'de Skylark Farm adıyla yayımlanmış, daha sonra filme de uyarlanmıştır) adlı aşk romanının geçtiği yerdir. ⓘ

İklim

Harput' da karasal iklim egemen olup, kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir. Rakımı (1250m) sebebiyle, ovada bulunan Elâzığ merkezine nispeten daha soğuktur. ⓘ

Ulaşım

Harput'a karayolu ile her yerden rahat ulaşım sağlanır. Elâzığ Belediyesi saat başı otobüs seferleri düzenlemektedir. Demiryolu ulaşımı da mevcuttur. Yöreye en yakın havalimanı Elâzığ Havalimanıdır. Elazığ - Diyarbakır Karayolu 12. km'sinde yer almaktadır. Ulaşım Havaş Servisleri ile özel taksilerle sağlanmaktadır. ⓘ

Yöre mutfağı

Dilber dudağı adı verilen tatlı ⓘ

Elazığ-Harput mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir. İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan pek çok yemeği vardır. Bu yemekler Türkiye'nin birçok yöresinde Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır. Kellecoş, İşgene, Harput köfte, içli köfte, taş ekmeği, peynirli ekmek (peynir ve şeker), patile, fodula, gömme, ufalama, sırrın, keşkek, tahana, orcik, dut pekmezi, tulum peyniri, şavak peyniri, söğürtme, ışkın, pirpirim, Heside, Gaygana, Pestilli Yumurta, çiğ köfte, Dolangel, Kalbur Hurması, dilber dudağı, Elazığ'a has yemek ve tatlılara örnek olarak verilebilir. ⓘ

Yöreye ait üzüm ve cevizden yapılan orcik ve pestil, tulum peyniri, dut unu, çedene kahvesi veya lezzetli buzbağ şaraplarından, el sanatları ürünleri, iğne oyaları, yerel halılar, kilimler, bakır ve yemenilere. ⓘ

Folklor

Zengin bir folklor çeşitliliğine sahiptir ⓘ

Türkiye'de en çok bilinen çayda çıra oyunu mumla oynanan Elâzığ iline has bir oyundur. Bu oyun Dünya da "mumlu dans " olarak tanınır. Ayrıca Elâzığ halayı, temirağa, avreş, nure, keçike, ağır halay, delilo... yine Elâzığ'a has oyunlardır. "Dil Folkloru Açısından Harput Ağzı" adında yayınlanmış bilimsel bir kitabı bulunan ünlü folklor araştırmacısı ve müzik sanatçısı Fatih Kısaparmak da, aslen Harputludur. ⓘ

Ünlü Harputlular

• Harputlu İshak Efendi (1803 - 1892), devlet adamı ve yazar
• Tlgadintsi (1860 - 1915), yazar
• Karekin Deveciyan (1868 - 1964), zoolog ve yazar
• Yakup Şevki Subaşı
• Mustafa Temizer (1923 - 1998), akademisyen
• Sami Şekeroğlu (d. 1937), yönetmen
• Canan Karatay (d. 1943), doktor
• Rahim Er (d. 1950), yazar ve hukukçu
• Ahmet Tevfik Ozan (d. 1953), yazar
• Muhammed Necati Şaşmaz (d. 1971), oyuncu ⓘ

Bibliyografya

• İshak Sunguroğlu, Harput Yollarında
• Nureddin Ardıçoğlu, Harput Tarihi
• Tarihi Kentler ve Ermeniler: Harput, Richard G. Hovannisian, 2017, Türkçe çeviri Zulal Kılıç
• Ermeni İsyanı ve Harput Ermenileri, Ramazan Demir ⓘ