Katarsis
Arınma (Yunanca:Κάθαρσις) olarak da bilinen katarsis, Aristoteles'in Poetica adlı yapıtından alınmış bir sözcük olup; ilgili yapıtta trajedinin seyirci üzerindeki etkisini anlatır. Ayrıca Platon'un "Devlet" adlı eserinde de zikredilen, adil ve onurlu yöneticilere atfedilen bir felsefi terimdir. Literatürde, ruhun hem özgürlüğüne hem de tarafsızlığına kavuşturulmasını simgeleyen bir retorik olan Katarsis, özünde ruhani başkalaşmayı, hatta bunun için bazen boyut değiştirmeyi (Astral olarak) de anlatmaktadır. ⓘ
Psikanalizde, bilinç dışına itilmiş duyguların yaşanıp boşalım olanağına kavuşturularak hastanın patojen duygulardan ve nevrotik belirtilerden kurtarılmasıdır. ⓘ
Antik Yunan'da bir tür "ruh dönüşümü" olarak kabul edilen Katharsis, ruhun kötülüklerden arındırılması olarak benimsenmiştir. Aristo, katharsis hakkındaki düşüncesini, Poetica'da açıklarken, tiyatronun insana kendisini dışarıdan gösterdiği için arzulardan arınmasını sağladığını söylemektedir. ⓘ
Aristoteles Tragedya'nın acıma ve korku duyguları uyandırarak bu duygulardan arınmayı sağladığını söyler. Buna 'Katharsis' der. ⓘ
Katharsis (Yunanca κάθαρσις, katharsis, "arınma" veya "temizlenme" veya "berraklaşma" anlamına gelir), dramatik sanat yoluyla duyguların arındırılması ve temizlenmesidir veya yenilenme ve restorasyonla sonuçlanan herhangi bir aşırı duygusal durum olabilir. Gerçek tıbbi anlamıyla, hastadan adet sıvısı veya diğer üreme materyalleri olan katameninin boşaltılmasını ifade eder. Ancak bir metafor olarak ilk kez Aristoteles tarafından Poetika'da, trajedinin seyircinin zihni üzerindeki etkilerini katarsisin beden üzerindeki etkisiyle karşılaştırarak kullanılmıştır. ⓘ
Psikolojide bu terim Freudyen psikanalizle ilişkilendirilir ve özellikle gömülü travmanın ifade edilmesi, bilince çıkarılması ve böylece kalıcı olarak serbest bırakılmasıyla ilgilidir. Bununla birlikte, terapötik yararlılığı konusunda önemli tartışmalar vardır. Sosyal katarsis, spor müsabakalarındaki büyük kalabalıklar gibi gruplar bir araya geldiğinde aşırı duyguların kolektif ifadesi olarak kabul edilebilir. ⓘ
Dramatik kullanımlar
Katharsis, dramatik sanatta trajedinin (ya da komedinin ve büyük olasılıkla diğer sanatsal formların) esas olarak seyirci üzerindeki etkisini tanımlayan bir terimdir (bazıları dramadaki karakterler üzerinde de spekülasyon yapmıştır). Aristoteles, Poetika'da (1449b21-28) tragedyanın tanımında kullandığı "katharsis" teriminin anlamını hiçbir yerde açıklamaz. G. F. Else, katharsisin "arınma" ya da "arındırma" olarak geleneksel ve yaygın yorumlarının Poetika metninde bir temeli olmadığını, katharsisin Aristotelesçi ve Aristotelesçi olmayan diğer bağlamlardaki kullanımlarından türetildiğini savunur. Bu nedenle, bu terimin anlamına ilişkin bir dizi farklı yorum ortaya çıkmıştır. Bu terim genellikle Aristoteles'in anagnorisis kavramıyla birlikte tartışılır. ⓘ
D. W. Lucas, Poetika'nın yetkin bir baskısında, "Acıma, Korku ve Katharsis "e ayrılmış bir Ek'te terimin anlamındaki çeşitli nüansları kapsamlı bir şekilde ele alır. Lucas, katharsisin "arınma, tasfiye ve 'entelektüel berraklaşma'" anlamlarının bazı yönlerini taşıma olasılığını kabul eder, ancak bu terimlere yaklaşımı diğer etkili akademisyenlerden bazı yönlerden farklıdır. Özellikle Lucas'ın yorumu, daha sonra geniş bir kabul görmeyen "Yunan Mizah doktrinine" dayanmaktadır. Arınma ve saflaşma anlamında katharsis anlayışı, yüzyıllardır olduğu gibi bugün de yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, yirminci yüzyıldan bu yana, katharsisin izleyiciler üzerindeki etkisini tanımlamak için katharsisin "entelektüel arınma" olarak yorumlanması kabul görmüştür. ⓘ
Arınma ve arındırma
Aristoteles Poetika'dan önceki eserlerinde katharsis terimini yalnızca gerçek tıbbi anlamıyla (genellikle katamenia'nın (adet sıvısı veya diğer üreme materyalleri) hastadan tahliyesine atıfta bulunarak) kullanmıştır. Ancak Poetika katarsisi tıbbi bir metafor olarak kullanır.
F. L. Lucas bu nedenle katarsisi tercüme etmek için arınma ve temizlenme gibi kelimelerin kullanılmasına karşı çıkar; bunun yerine arınma olarak tercüme edilmesini önerir. "Aşırı tutkularından arındırılan insan ruhudur." Gerald F. Else "arınma" teorisine karşı aşağıdaki argümanı ileri sürmüştür:
Trajik dramaya (bilinçsizce de olsa) tedavi edilecek, rahatlatılacak, ruhsal sağlığına kavuşturulacak hastalar olarak geldiğimizi varsayar. Ancak "Poetika "da bunu destekleyen tek bir kelime, dramanın amacının patolojik durumları iyileştirmek ya da hafifletmek olduğuna dair tek bir ipucu bile yoktur. Aksine, eserin her satırında Aristoteles'in "normal" dinleyicileri, normal zihin ve duygu durumlarını, normal duygusal ve estetik deneyimi varsaydığı açıktır. ⓘ
Lessing (1729-1781) tıbbi atıflardan kaçınır. Katarsisi bir arınma (Almanca: Reinigung) olarak yorumlar, Acıma ve korkuyu uygun dengeye getiren bir deneyim: "Gerçek hayatta", diye açıklıyordu, "insanlar bazen acıma ya da korkuya çok fazla, bazen de çok az bağımlıdır; trajedi onları erdemli ve mutlu bir ortalamaya geri getirir." O halde tragedya bir düzelticidir; seyirci tragedya izleyerek bu duyguları uygun seviyelerde nasıl hissedeceğini öğrenir. ⓘ
Entelektüel açıklama
Yirminci yüzyılda katharsis yorumunda bir paradigma değişimi yaşanmıştır: bir dizi akademisyen entelektüel netleştirme kavramını destekleyen argümanlara katkıda bulunmuştur. Katarsisin açıklığa kavuşturulması teorisi, diğer yorumlarda olmadığı gibi, Aristoteles'in Poetika'nın 4. bölümünde (1448b4-17) mimesisin temel hazzının "öğrenme ve çıkarım yapmanın" entelektüel hazzı olduğuna dair argümanıyla tamamen tutarlı olacaktır. ⓘ
Genel olarak Aristoteles'in mimesis ve katharsis teorisinin, Platon'un sanatsal mimesisin seyirci üzerindeki olumsuz görüşüne verilen yanıtları temsil ettiği anlaşılmaktadır. Platon, sanatsal mimesisin en yaygın biçimlerinin seyircide acıma, korku ve alay gibi güçlü duygular uyandırmak için tasarlandığını, bu duyguların insanlığımızın en üst seviyesini tanımlayan rasyonel kontrolü geçersiz kıldığını ve bizi kabul edilemez bir şekilde duygu ve tutkunun aşırı düşkünlüğüne sürüklediğini savunmuştur. Aristoteles'in katharsis kavramı, ona atfedilen tüm önemli anlamlarıyla, irrasyonel duyguların rasyonel kontrolünü sağlayan bir mekanizma sunarak Platon'un görüşüyle çelişir. Çoğu akademisyen katarsis, arınma, saflaştırma ve berraklaştırmanın yaygın olarak kabul gören tüm yorumlarının, acıma ve korkunun kendileri gibi duyguların katarsisini gerçekleştirdiği homeopatik bir süreci temsil ettiğini düşünmektedir. Acıma ve korkunun, acıma ve korkuya benzemeyen duyguların katharsisini ürettiği allopatik bir süreç olarak katharsisin alternatif bir görüşü için bkz: Aristotle on Ploting and Emotionalism. ⓘ
Katarsisi yıkma girişimleri
Politik ya da estetik nedenlerle, tiyatroda katharsisin etkisini yıkmak için kasıtlı girişimlerde bulunulmuştur. Örneğin, Bertolt Brecht katarsisi burjuva tiyatro seyircisi için bir pap (pabulum) olarak görmüş ve seyirciyi toplumsal eyleme zorlamak amacıyla önemli duyguları çözümsüz bırakan dramalar tasarlamıştır. Brecht daha sonra katharsis kavramını izleyicinin özdeşleşmesi kavramıyla özdeşleştirdi, yani izleyicinin dramatik eylemlere ve karakterlere tamamen yapışması anlamına geliyordu. Brecht, katartik bir çözümün yokluğunun, seyircinin dolaylı olarak deneyimlediği duygusal boşluğu doldurmak için gerçek dünyada politik eylemde bulunmasını gerektireceğini düşündü. Bu teknik, ajit-prop oyunu The Measures Taken (Alınan Önlemler) kadar erken bir dönemde görülebilir ve çoğunlukla, izleyici ile karakterlerin temsili veya tasviri arasında bir mesafe etkisine (Verfremdungseffekt) dayanan epik tiyatro icadının kaynağıdır. ⓘ
Tragedya öncesi "katharsis"
M.Ö. 6. yüzyılda tragedyanın ortaya çıkışından önceki katharsis, Batı Dünyası için Aristotelesçi anlayışa düşülen tarihsel bir dipnot niteliğindedir. Daha sonraki Yunan yorumcuların belirttiği gibi, arınma uygulaması Homeros'ta henüz ortaya çıkmamıştı: Truva Savaşı döngüsünde geçen bir destan olan Aithiopis, Akhilleus'un Thersites'i öldürdükten sonra arınmasını anlatır. Katharsis, kan suçundan arınmak için alınan önlemlerin sonucunu tanımlar - "kan kanla arınır", Helenistik kültürün gelişiminde Delphi kahininin önemli bir rol oynadığı bir süreçtir. Klasik örnek -Orestes- tragedyaya aittir, ancak Aeschylus tarafından verilen prosedür antiktir: kurban edilen bir domuz yavrusunun kanının, kanla kirlenmiş adamın üzerinde yıkanmasına izin verilir ve akan su kanı yıkar. Burkert'in bildirdiğine göre, aynı ritüel Canicattini'de bulunan bir krater üzerinde de temsil edilir ve burada Proetus'un kızlarının bir ritüel ihlalinden kaynaklanan deliliklerini iyileştirmek için kullanıldığı gösterilir. Burkert, ritüelin konu için kefaret mi yoksa sadece şifa mı sağladığı sorusuna şöyle yanıt verir: "Bu soruyu sormak, bu ayrımın yersizliğini görmek demektir". ⓘ
Platonculukta Katharsis
Platonculukta katharsis, ruhun bilgiye doğru ilerleyen yükselişinin bir parçasıdır. Duyuların ötesine geçmenin ve akledilebilir olanın saf dünyasını kucaklamanın bir aracıdır. Özellikle Yeni Platoncular Plotinus ve Porphyry için katharsis tutkuların ortadan kaldırılmasıdır. Bu da erdemler arasında net bir ayrıma yol açar. Birinci Ennead'ın ikinci bölümünde Plotinus sivil erdemler ile kathartik erdemler arasındaki farkı ortaya koyar ve sivil ya da politik erdemlerin daha aşağı olduğunu açıklar. Bunlar bir düzen ve güzellik ilkesidir ve maddi varoluşla ilgilidir. (Enneadlar, I,2,2) Mutlak İyi'nin izini taşısalar da, ruhun tanrısallıkla birleşmesine yol açmazlar. Porphyry'nin açıkça belirttiği gibi, işlevleri bireysel tutkuları hafifletmek ve başkalarıyla barış içinde bir arada yaşamaya izin vermektir. (Cümleler, XXXIX) Arındırıcı ya da katartik erdemler, tanrısallığa asimilasyon için bir koşuldur. Ruhu duyumsanabilir olandan, gerçek benliği olmayan her şeyden ayırarak Aklı (Nous) tefekkür etmesini sağlarlar. ⓘ
Terapötik kullanımlar
Psikolojide bu terim ilk kez Sigmund Freud'un meslektaşı Josef Breuer (1842-1925) tarafından kullanılmış ve yoğun histerisi olan kişiler için hipnoz kullanarak katartik bir tedavi yöntemi geliştirmiştir. Breuer'in hastaları hipnoz altındayken travmatik deneyimlerini hatırlayabilmiş ve bastırılmış ve unutulmuş orijinal duyguları ifade etme süreci sayesinde histerik semptomlarından kurtulmuşlardır. Kateksis Freud'un psikanaliz kavramının da merkezindeydi, ancak Freud hipnozun yerine serbest çağrışımı koymuştu. ⓘ
Kateksis terimi, modern psikoterapi, özellikle de Freudyen psikanaliz tarafından, bireyin geçmişinde bastırılmış ya da göz ardı edilmiş ve hiçbir zaman yeterince ele alınmamış ya da deneyimlenmemiş olaylarla ilişkili derin duyguları ifade etme ya da daha doğru bir ifadeyle deneyimleme eylemini tanımlamak için benimsenmiştir. ⓘ
Öfkenin azaltılmasında katarsisin kullanımı hakkında çok fazla tartışma olmuştur. Bazı akademisyenler "öfke patlamasının" kısa vadede fizyolojik stresi azaltabileceğine inanmaktadır, ancak bu azalma bir ödül mekanizması gibi davranarak davranışı pekiştirebilir ve gelecekteki patlamaları teşvik edebilir. Bununla birlikte, diğer çalışmalar şiddet içeren medya kullanımının stres dönemlerinde düşmanlığı azaltabileceğini öne sürmüştür. Hukuk akademisyenleri "katarsis "i "kapanış" (bireyin bir soruya kesin bir cevap verme arzusu ve belirsizliğe karşı isteksizliği) ve "tatmin" ile ilişkilendirmişlerdir; bunlar bir yandan intikam, diğer yandan affetme gibi çeşitli duygusal stratejilere uygulanabilir. "Katarsis "in "herkese uyan tek bir tanımı" yoktur, bu nedenle terapötik açıdan kullanımının net bir tanımına izin vermez. ⓘ
Sosyal katarsis
Duygusal durumlar bireylerde fizyolojik, davranışsal, bilişsel, dışavurumcu ve öznel değişiklikler ortaya çıkarabilir. Etkilenen bireyler sosyal paylaşımı genellikle duyguların katartik bir boşalımı olarak kullanırlar. Bernard Rimé, duygusal deneyimlerden sonra sosyal paylaşım kalıplarını incelemektedir. Çalışmaları, bireylerin durumu değiştirmek ve kişisel homeostatik dengeyi yeniden sağlamak amacıyla sosyal çıkış yolları aradıklarını öne sürmektedir. ⓘ
Rimé, duygusal olayların %80-95'inin paylaşıldığını tespit etmiştir. Etkilenen bireyler, takip eden saatler, günler veya haftalar boyunca çevrelerindeki insanlarla duygusal deneyim hakkında tekrar tekrar konuşurlar. Bu sonuçlar, bu tepkinin duygusal değerlik, cinsiyet, eğitim ve kültürden bağımsız olduğunu göstermektedir. Çalışmaları ayrıca, duygunun yoğunluğu arttıkça duygunun sosyal paylaşımının da arttığını ortaya koymuştur. ⓘ
Aşamalar
Émile Durkheim sosyal paylaşımın duygusal aşamalarını önermiştir:
- Duygusal etkilerden hemen sonra duygular paylaşılır. Paylaşım yoluyla, duyguların karşılıklı olarak uyarılması ve duygusal birliktelik söz konusudur.
- Bu da sosyal bütünleşme ve inançların güçlenmesi gibi sosyal etkilere yol açar.
- Son olarak, bireyler hayata karşı yenilenmiş bir güven, güç ve özgüven yaşarlar. ⓘ
Güdüler
Duygu bilimciler, olumlu ve olumsuz duyguların sosyal paylaşım güdülerinde farklılıklar bulmuşlardır. ⓘ
(1) Olumlu duygular ⓘ
Langston tarafından yapılan bir araştırma, bireylerin ortaya çıkardıkları olumlu duygulardan faydalanmak için olumlu olayları paylaştıklarını ortaya koymuştur. Olumlu deneyimin hatırlanması, geçici ruh hali ve uzun vadeli refah gibi olumlu etkileri artırmaktadır. Gable ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışma, partnerler olumlu hatıralara karşı duyarlı olduğunda ilişki kalitesinin arttığını göstererek Langston'ın "sermayeleştirme" teorisini doğrulamıştır. Duyarlılık, ilişki içindeki yakınlık ve memnuniyet düzeylerini artırmıştır. Genel olarak, olumlu olayların sosyal paylaşımının ardındaki güdüler olumlu duyguları hatırlamak, diğerlerini bilgilendirmek ve diğerlerinin dikkatini çekmektir. Her üç güdü de büyük harf kullanımının temsilcileridir. ⓘ
(2) Olumsuz duygular ⓘ
Rimé çalışmaları, olumsuz duyguların sosyal paylaşımının ardında yatan güdülerin rahatlama, anlama, bağ kurma ve sosyal destek kazanma olduğunu öne sürmektedir. Olumsuz etkilenen bireyler genellikle trajik bir olaydan sonra yalnızlık duygularıyla mücadele etmek için yaşam anlamı ve duygusal destek ararlar. ⓘ
Asma etkisi
Duygular sosyal olarak paylaşılırsa ve dinleyicide duygu uyandırırsa, dinleyici muhtemelen duyduklarını diğer insanlarla paylaşacaktır. Rimé bu süreci "ikincil sosyal paylaşım" olarak adlandırmaktadır. Eğer bu tekrarlanırsa, "üçüncül sosyal paylaşım" olarak adlandırılır. ⓘ
Kolektif katarsis
Kolektif duygusal olaylar benzer tepkileri paylaşır. Topluluklar duygusal bir olaydan etkilendiğinde, üyeler duygusal deneyimlerini tekrar tekrar paylaşır. 2001 New York ve 2004 Madrid terör saldırılarından sonra, katılımcıların %80'inden fazlası duygusal deneyimlerini başkalarıyla paylaşmıştır. Rimé'ye göre, her paylaşım turu, gönderici ve alıcıda duygusal yeniden aktivasyonu ortaya çıkarır. Bu da her ikisinde de paylaşma ihtiyacını yeniden harekete geçirir. Topluluk genelinde sosyal paylaşım, yüksek miktarda duygusal hatırlamaya ve "duygusal aşırı ısınmaya" yol açar. ⓘ
Pennebaker ve Harber duygusal olaylara verilen kolektif tepkilerin üç aşamasını tanımlamıştır. ⓘ
İlk aşamada, duygusal olaydan sonraki ilk ayda bir "acil durum" yaşanır. Bu aşamada, olayla ilgili çok sayıda düşünce, konuşma, medyada yer alma ve sosyal bütünleşme söz konusudur. ⓘ
İkinci aşamada, ikinci ayda "plato" meydana gelir. Düşünce bolluğu devam eder, ancak konuşma, medyada yer alma ve sosyal entegrasyon miktarı azalır. ⓘ
Üçüncü aşamada, ikinci aydan sonra "yok olma" gerçekleşir. Normale dönüş söz konusudur. ⓘ
Duygusal iyileşme üzerindeki etkisi
Duyguların bu şekilde katartik olarak açığa çıkmasının genellikle etkilenen bireyler için tedavi edici olduğuna inanılır. Birçok terapötik mekanizmanın duygusal iyileşmeye yardımcı olduğu görülmüştür. Bunun bir örneği, dinleyicilerin belirli stratejiler kullanarak etkilenen bireyin duygusal durumunu değiştirmeye yardımcı olduğu "kişiler arası duygu düzenlemesidir". Dışavurumcu yazma, katarsis için bir başka yaygın mekanizmadır. Joanne Frattaroli, bilgi, düşünce ve duyguların yazılı olarak ifşa edilmesinin ruh sağlığını iyileştirdiğini öne süren bir meta-analiz yayınlamıştır. ⓘ
Ancak diğer çalışmalar sosyal katarsisin faydalarını sorgulamaktadır. Finkenauer ve meslektaşları, paylaşılmayan anıların paylaşılanlardan daha fazla duygusal olarak tetikleyici olmadığını bulmuşlardır. Diğer çalışmalar da sosyal katarsisin herhangi bir derecede duygusal iyileşmeye yol açtığını kanıtlayamamıştır. Zech ve Rimé katılımcılardan olumsuz bir deneyimi hatırlamalarını ve bir deneyci ile paylaşmalarını istemiştir. Sadece duygusal olmayan konuları tartışan kontrol grubuyla karşılaştırıldığında, duygusal paylaşım ile duygusal iyileşme arasında bir korelasyon bulunmamıştır. ⓘ
Hatta bazı çalışmalarda sosyal katarsisin olumsuz etkileri de bulunmuştur. Frattaroli'nin çalışmasının aksine, Sbarra ve meslektaşları dışavurumcu yazmanın evlilik ayrılığının ardından duygusal iyileşmeyi büyük ölçüde engellediğini bulmuşlardır. Benzer bulgular travma iyileşmesi ile ilgili olarak da yayınlanmıştır. Bir grup müdahale tekniği, travmaya bağlı bozuklukları önlemek için afet mağdurları üzerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak, meta-analiz bu katartik "terapinin" olumsuz etkilerini göstermiştir. ⓘ