Samsat
Samsat | |
|---|---|
  Samsat | |
| Koordinatlar: 37°34′46.4″N 38°28′52.7″E / 37.579556°N 38.481306°EKoordinatlar: 37°34′46.4″N 38°28′52.7″E / 37.579556°N 38.481306°E | |
| Ülke |  Türkiye |
| Valilik | Adıyaman İli |
| Hükümet | |
| - Belediye Başkanı | Halil Fırat (AKP) |
| - Kaymakam | Halid Yıldız |
| Alan | |
| - Toplam | 338 km2 (131 sq mi) |
| Yükseklik | 610 m (2,000 ft) |
| Nüfus | |
| - Toplam | 3,789 |
| Saat dilimi | UTC+03:00 (Türkiye Saati) |
| Web sitesi | http://www.samsat.gov.tr] |
Samsat (Türkçe: Samsat, Kürtçe: Samîsad), eski adıyla Samosata (Yunanca: Σαμόσατα), Türkiye'nin Adıyaman ilinde, Yukarı Fırat Nehri üzerinde yer alan küçük bir kasaba ve ilçe. Kasabada Kürtler yaşamaktadır. ⓘ
Mart 2019'da yapılan yerel seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nden (AKP) Halil Fırat belediye başkanı seçilmiştir. Mevcut Kaymakam Halid Yıldız'dır. ⓘ
Samsat, Kommagene Krallığı'nın eski başkentiydi. Samsat'ın mevcut yeri nispeten yenidir, ancak 1989 yılında Atatürk Barajı'nın inşası sırasında eski Samosata kenti sular altında kaldığında yeniden inşa edilmiştir. Yeniden inşa süreci 2018 itibariyle henüz tam olarak tamamlanmamıştır. Yakınlardaki paleolitik döneme tarihlenen antik bir anlatı günümüze kadar ulaşmıştır. ⓘ
Kasabanın 2008'de 4.720 olan nüfusu 2016'da 3.789'a düşmüş, 2000'de ise 6.917'ye yükselmiştir. ⓘ
| Samsat ⓘ | |
|---|---|
|
İlçe | |
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 Adıyaman ili siyasi haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Adıyaman |
| Coğrafi bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Aziz Oğuz Alemdaroğlu |
| • Belediye başkanı | Halil Fırat (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 338 km² (130 mil²) |
| Rakım | 610 m (2.000 ft) |
| Nüfus | |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 02800 |
| İl alan kodu | 416 |
| İl plaka kodu | 02 |
Tarihçe
Antik Çağ
Samosata kenti MÖ 245'ten önce, Sophene'nin Orontid kralı I. Sames tarafından Kummuh'un eski Neo-Hitit yerleşimi üzerine kurulmuştur. Sames, Kapadokya, Pontus, Parthia ve Ermenistan gibi İran ve Helenistik hanedanlar arasında yaygın bir uygulama olan bölge üzerinde hak iddia etmek için bu kenti kurmuş olabilir. Şehir, Büyük Ermenistan'daki diğer Orontid yapılarına benzer şekilde "alt-Akamenid" Pers mimari formunda inşa edilmiştir. Samosata (Orta Farsça *Sāmašād; Eski Farsça *Sāmašiyāti-) gibi şehirlere "sevinci" veya "mutluluğu" gibi isimler verilmesi, Akamenid kraliyet söylemini hatırlatan bir Orontid (ve daha sonra Artaksiyas) uygulamasıydı. Samosata, Sophene'nin Orontid krallarının en önemli kraliyet konutlarından biri olarak hizmet vermiştir. ⓘ
Diğer erken-Orontid kraliyet konutları gibi Samosata da Greko-Romen dünyasıyla yakın ilişkilerinden dolayı Kommagene Orontidleri döneminde mimari tarzında ani bir değişim yaşamıştır. Bu dönemde Samosata büyük olasılıkla Suriyeliler/Arameanlar/Asurlar, Yeni Hititler, Ermeniler ve Perslerin soyundan gelen çeşitli halklar tarafından iskân edilmiştir. Samosata, hükümdarı I. Antiokhos Theos'un (MÖ 70-31) kendi kültüyle ilgili yazıtların yanı sıra Apollon-Mithras ile olan dexiosis'inin kabartmalarını içeren kutsal alanlar kurduğu yerler arasındaydı. MS 73 yılında Kommagene'nin geri kalanıyla birlikte Samosata da Roma İmparatorluğu'na dahil edilmiştir. Mara bar Serapion'un Süryanice mektubu bu olay sırasında yazılmış olabilir. Mektupta Samosata'da Aramice konuşan, Yunan edebiyatı ve Stoacı felsefe eğitimi almış bir elit tabakadan bahsedilmektedir. Roma İmparatoru Hadrianus (hükümdarlığı 117-138) döneminde Samosata'ya Şam ve Sur ile birlikte metropol statüsü verilmiştir. ⓘ
Roma lejyonları daha sonra Sasani İmparatorluğu'nu (224-651) Samosata'ya saldırmaktan vazgeçirmek için buraya yerleştirilmiştir. 260 yılında Sasani imparatoru I. Şapur (hükümdarlığı 240-270) tarafından Roma imparatoru Valerian'ı (hükümdarlığı 253-260) esir almasının ardından yağmalanan ilk şehir olmuştur. I. Şapur'un, Samosata darphanesinde kullanılan malzemeden almış olabileceği Roma antoninianuslarıyla aynı tarzda sikkeler bastırdığı bilinmektedir. ⓘ
Julian II, Şapur II'ye karşı seferinde Samosata'da gemiler yaptırmıştır ve 7. yüzyılda Herakleios ile Chosroes arasındaki mücadelede doğal bir geçiş yeridir. ⓘ
Samosata, Lucian (y. 120-192) ve Samosatalı Paul (y. 260) gibi antik dönemden birçok ünlü kişinin doğum yeriydi. ⓘ
Ortaçağ tarihi
Araplar 640 yılında Kommagene'yi Bizanslılardan fethetmiştir. Müslüman fetihleri sırasında bir sahabi ve komutan olan Safvan bin Muattal Samosata'da gömülmüştür. Haziran 966'da Samosata, Bizans İmparatoru Nikephoros II Phokas ile Müslüman düşmanı Sayf al-Dawla arasında esir değişiminin yapıldığı yer olmuştur. ⓘ
13. yüzyıldaki savaşlar Samosata'yı harap etmiştir. Anadolu Selçuklularından Rüknettin Süleyman II 1203 yılında Samosata'yı ele geçirmiştir. Anuşteginler 1237'de kenti fethetmiş ve yağmalamıştır. Moğol İmparatoru Hülagü Han 1240 yılında Samosata'yı fethetti ve Dulkadir Beyliği de şehri fethetti. ⓘ
Samosata, 1392 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından geçici olarak Osmanlı İmparatorluğu'na katılmış ve 1401 yılında Timur tarafından yıkılmıştır. 1516 yılında Osmanlı Sultanı I. Selim tarafından yeniden ele geçirilmiş ve Samsat adını almıştır. Osmanlı yönetimindeki eski önemini yitirmiş ve bir sancak merkezi haline gelmiştir. ⓘ
Modern zamanlar
Türkiye'nin cumhuriyet döneminde ilçenin nüfusu azalmıştır. 1960 yılında Samsat ilçe merkezi yapılarak Adıyaman iline bağlanmıştır. ⓘ
Samsat şehri, Atatürk Barajı'nın yapımı nedeniyle 5 Mart 1988 tarihinde eski yerleşim yerinden boşaltılmıştır. Yerleşim yeri için yeni yer 21 Nisan 1988 tarihinde 3433 sayılı kanunla ilan edilmiştir. Tarihi Samsat 1989 yılında barajın Atatürk Baraj Gölü'nü oluşturmasıyla sular altında kalmıştır. Yeni kasaba, yerinden edilen sakinleri barındırmak için Türk hükümeti tarafından yeni su hattının yanına inşa edildi. ⓘ
Yeni yerine taşınan Samsat, 02 Mart 2017 tarihinde meydana gelen depremle yerle bir olmuştur. Şehir büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir. ⓘ
Hristiyanlıkta
Hıristiyan martirolojisine göre yedi Hıristiyan şehit 297 yılında Samosata'da Maximianus'un Sasanilere karşı kazandığı zaferin kutlandığı bir pagan ayinini yapmayı reddettikleri için çarmıha gerilmiştir: Abibus, Hipparchus, James, Lollian, Paragnus, Philotheus ve Romanus. Stylite Aziz Daniel Samosata yakınlarındaki bir köyde doğmuştur; 6. yüzyılda Konstantinopolis'te yaşamış olan ve 19 Şubat'ta saygı gören Aziz Rabbulas da Samosata'nın yerlisidir. Antakya'nın 6. yüzyıldaki bir Notitia Episcopatuum'unda Samosata'dan otosefal bir metropol olarak bahsedilir (Échos d'Orient, X, 144); 879'da Konstantinopolis Patriği I. Photius'u yeniden göreve getiren sinodda (Photian Konsili), Samosata Makamı bugünkü Diyarbakır'da bulunan Amida Makamı ile birleştirilmiştir. 586 yılına gelindiğinde, Amida titüleri sadece bu unvanı taşıyordu, yani birleşme 7. ve 9. yüzyıllar arasında gerçekleşmişti. Daha önceki piskoposlar arasında İznik Konsili'ne (325) katılan Peperius; Ariusçuların büyük muhalifi olan ve Ariusçu bir kadın tarafından öldürülen (yaklaşık 380) ve 22 Haziran'da onurlandırılan Samosata'lı Aziz Eusebius; İskenderiyeli Cyril'in ve Efes Konsili'nin şiddetli muhalifi Andrew yer alır. ⓘ
Chabot yirmi sekiz Suriyeli Miafizit piskoposun listesini verir. Suriye piskoposluğu muhtemelen 12. yüzyılda sona ermiştir. Samosata, Katolik Kilisesi'nin unvanlı piskoposluklar listesinde yer almaktadır, ancak İkinci Vatikan Konsili'nden bu yana bu doğu piskoposluğu için başka unvanlı piskopos atanmamıştır. ⓘ
Arkeoloji
Samsat Höyük, Adıyaman'ın Samsat ilçesinin hemen kuzeyinde yer alan bir anlatıdır. Samsat'taki Şehremuz tepesinde yapılan arkeolojik araştırmalarda MÖ 7000 Paleolitik, MÖ 5000 Neolitik, MÖ 3000 Kalkolitik ve MÖ 3000 ila 1200 Tunç Çağlarına ait kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Ḫaḫḫum (Hititçe: Ḫaḫḫa) antik kenti yakınlardadır; antik Sümer için bir altın kaynağı olarak kaydedilmiştir. ⓘ
İlk kazılar 1964 ve 1967 yıllarında Amerikalı arkeolog Theresa Goell başkanlığında gerçekleştirilmiştir. Aslında yerleşim bu kazılardan önce de biliniyor ve ünlüydü. Daha sonra 1977 yılında Aşağı Fırat Projesi kapsamında, Karakaya ve Atatürk Barajlarının suları altında kalacak arkeolojik yerleşimleri tespit etmek ve kurtarmak amacıyla planlar hazırlandı. Mehmet Özdoğan başkanlığında yüzey araştırmaları yapıldı. Bu çalışmalarda yerleşimin Halaf Dönemi'nden Osmanlı Dönemi'ne kadar sürekli iskân gördüğü sonucuna varıldı. Ertesi yıl, 1978 yılında başlayan kazılar, 1980 yılı hariç, 1987 yılına kadar Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ne bağlı Nimet Özgüç başkanlığındaki ekip tarafından yürütülmüştür. Bu kazılar aşağı şehir ve çevre surları da içine alan çok geniş bir alanda gerçekleştirilmiştir. ⓘ
Kazılar sırasında Orta Çağ'ın geç evrelerine tarihlenen katmanlarda MS 12. - 13. yüzyıllara ait sikkeler tespit edildi. Bunlardan Selçuklu sultanları I. Gıyaseddin Keyhusrev (1192-1195), Alaüddin Keykubbad, (1219-1236), II. Gıyaseddin Keyhusrev (1236-1246), IV. Rükn el-Din Kılıç Arslan'ın (1257-1264) sikkelerinin yanı sıra Selahaddin'in (1170-1193) Harran'da basılan sikkeleri ortaya çıkarılmıştır. ⓘ
Fincan, bardak ve kaselerden oluşan cam eşya koleksiyonu çok zengindir. Diğer buluntular arasında kandiller, fildişi tarak, koku şişesi, pişmiş toprak kandiller, kemik kaşıklar, yaprak biçimli mermer aplikler ve sikkeler yer almaktadır. ⓘ
Sağlam bir Bizans kalesi üzerine inşa edilen Selçuklu Dönemi surları bozulmadan korunmuştur. Bu surun kireçtaşı üzerindeki kitabesi usta bir hattat tarafından incelenmiştir. Dolgu alanı Diyarbekr Şah Karaaslan'a aitti. ⓘ
Orta avlu olduğu düşünülen sarayın merkezi 14,65 X 20,55 metre ölçülerinde olup mozaikli bir köşeye sahiptir. ⓘ
İslami Dönem'e ait 1,8 metre çapında bir kuyuya atılmış beş kişinin iskeleti bulunmuştur. İskeletlerle birlikte en altta Abbasi Dönemi'ne ait beş altın sikke ve gümüş sikkeler bulunmuştur. Altın sikkelerden biri Harun el-Reşid'e (766 - 709), diğerleri ise Mütevekkil'e (822 - 861) aittir. ⓘ
Bugün Fırat Nehri'nin altında kalan yerleşim, sular altında kalmadan önce ova seviyesinden 37-40 metre yükseklikteydi ve 500 x 350 metrelik bir alana sahipti. En dik yamaç doğu yamacı, en alçak yamaç ise güneybatıya bakan yamaçtır. Höyük bir teras ve tortu ile kaplı yıkık bir kasabadan oluşmaktadır. Arkeolojik bir alan olarak Samsat Höyük, rezervuarın suları tarafından örtülürken artık erişilebilir olmadığı düşünülmektedir. Tell'in altındaki eski Samosata kenti kazılmamıştır. ⓘ
Coğrafya
Yeni Samsat ilçesi, üç tarafı Atatürk Baraj Gölü ile çevrili bir yarımadadır. Deniz ile şehir merkezi arasındaki mesafe 470 km'dir. İlçe güneye doğru alçalan bir ovadır. ⓘ
Yazları sıcak, kışları kurak geçen ilçede Akdeniz iklimi ılık ve yağışlı iken, bağıl nemin düşük olması nedeniyle Güneydoğu Anadolu iklimine benzer. Ancak son yıllarda Atatürk Baraj Gölü'nün etkisiyle nem oranı nispeten artmıştır. ⓘ
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1960 | 6.892 | 991 | 5.901 |
| 1965 | 7.919 | 1.222 | 6.697 |
| 1970 | 8.137 | 1.569 | 6.568 |
| 1975 | 8.975 | 2.083 | 6.892 |
| 1980 | 9.974 | 2.214 | 7.760 |
| 1985 | 11.346 | 2.643 | 8.703 |
| 1990 | 11.451 | 2.458 | 8.993 |
| 2000 | 12.541 | 6.917 | 5.624 |
| 2007 | 10.356 | 4.654 | 5.702 |
| 2008 | 10.599 | 4.720 | 5.879 |
| 2009 | 10.253 | 4.455 | 5.798 |
| 2010 | 9.872 | 4.367 | 5.505 |
| 2011 | 9.519 | 4.216 | 5.303 |
| 2012 | 9.037 | 4.123 | 4.914 |
| 2013 | 9.180 | 4.268 | 4.912 |
| 2014 | 8.534 | 4.021 | 4.513 |
| 2015 | 8.190 | 3.899 | 4.291 |
| 2016 | 7.992 | 3.789 | 4.203 |
| 2017 | 7.530 | 3.520 | 4.010 |
| 2018 | 7.893 | 3.757 | 4.136 |
| 2019 | 7.980 | 4.272 | 3.708 |
| 2020 | 7.803 | 4.401 | 3.402 |