Tonsilit
| Bademcik iltihabı ⓘ | |
|---|---|
 | |
| On altı yaşında tipik tonsiller eksudalı kültür pozitif streptokok farenjiti olgusu | |
| Telaffuz |
|
| Uzmanlık | Bulaşıcı hastalık |
| Semptomlar | Boğaz ağrısı, ateş, bademciklerde büyüme, yutma güçlüğü, boyun çevresinde büyük lenf düğümleri |
| Komplikasyonlar | Peritonsiller apse |
| Süre | ~ 1 hafta |
| Nedenler | Viral enfeksiyon, bakteriyel enfeksiyon |
| Teşhis yöntemi | Semptomlara dayanarak, boğaz sürüntüsü, hızlı strep testi |
| İlaç Tedavisi | Parasetamol (asetaminofen), ibuprofen, penisilin |
| Frekans | 7,5 (herhangi bir 3 ay içinde) |
Bademcik iltihabı, boğazın üst kısmındaki bademciklerin iltihaplanmasıdır. Tonsillit tipik olarak hızlı başlayan (hızlı başlangıçlı) bir farenjit türüdür. Belirtiler arasında boğaz ağrısı, ateş, bademciklerde büyüme, yutma güçlüğü ve boyun çevresinde büyük lenf düğümleri yer alabilir. Komplikasyonlar arasında peritonsiller apse yer alır. ⓘ
Tonsillit en yaygın olarak viral bir enfeksiyondan kaynaklanır ve vakaların yaklaşık %5 ila %40'ı bakteriyel bir enfeksiyondan kaynaklanır. A grubu streptokok bakterisinden kaynaklandığında strep boğaz olarak adlandırılır. Nadiren Neisseria gonorrhoeae, Corynebacterium diphtheriae veya Haemophilus influenzae gibi bakteriler de neden olabilir. Tipik olarak enfeksiyon insanlar arasında hava yoluyla yayılır. Centor skoru gibi bir skorlama sistemi olası nedenleri ayırmaya yardımcı olabilir. Doğrulama boğaz sürüntüsü veya hızlı strep testi ile yapılabilir. ⓘ
Tedavi çabaları semptomları iyileştirmeyi ve komplikasyonları azaltmayı içerir. Parasetamol (asetaminofen) ve ibuprofen ağrıya yardımcı olmak için kullanılabilir. Strep boğaz mevcutsa genellikle ağızdan penisilin antibiyotiği önerilir. Penisiline alerjisi olanlarda sefalosporinler veya makrolidler kullanılabilir. Sık bademcik iltihabı atakları geçiren çocuklarda bademcik ameliyatı gelecekteki atak riskini az da olsa azaltır. ⓘ
İnsanların yaklaşık %7,5'i herhangi bir üç aylık dönemde boğaz ağrısı geçirir ve insanların %2'si her yıl bademcik iltihabı nedeniyle doktora gider. En sık okul çağındaki çocuklarda görülür ve tipik olarak sonbahar ve kışın soğuk aylarında ortaya çıkar. İnsanların çoğunluğu ilaçla veya ilaçsız iyileşir. İnsanların %82'sinde, bakteri veya virüs olup olmadığına bakılmaksızın semptomlar bir hafta içinde düzelir. Antibiyotikler muhtemelen boğaz ağrısı veya baş ağrısı yaşayan insan sayısını azaltır, ancak semptomların mütevazı bir şekilde azaltılması ile antimikrobiyal direncin potansiyel tehlikeleri arasındaki denge kabul edilmelidir. ⓘ
| Tonsilit ⓘ | |
|---|---|
 | |
|
İltihaplanmış ve şişmiş bademcikler |
Tonsilit veya anjin, boğazın iki yanında bulunan tonsil ya da bademcik adı verilen dokuların iltihaplanıp şişmesi ile ilgili hastalıkdır. Hastalığın üç farklı tipi bulunur: "akut", "subakut" ve "kronik". Akut olanı, bakteri ya da virüs yoluyla bulaşabilir. Subakut olan türü, Actinomyces bakterisinden ortaya çıkar ve 3 haftadan 3 aya kadar bir dönemde etkili olur. Kronik olan ise tedavi edilmezse çok uzun süre boyunca etkili olur ve hemen hemen daima bakterilerle bulaşır. ⓘ
Belirtiler ve semptomlar
Bademcik iltihabı olanlar genellikle boğaz ağrısı, ağrılı yutma, halsizlik ve ateş yaşarlar. Bademcikleri - ve genellikle boğazın arka kısmı - kırmızı ve şiş görünür ve bazen beyaz bir akıntı yayar. Bazılarında servikal lenf düğümlerinde hassas şişlikler de görülebilir. ⓘ
Bademcik iltihabına neden olan birçok viral enfeksiyon aynı zamanda öksürük, burun akıntısı, ses kısıklığı veya ağız ya da boğazda su toplamasına da neden olur. Enfeksiyöz mononükleoz bademciklerin kırmızı lekelerle şişmesine veya dile kadar uzanabilen beyaz akıntıya neden olabilir. Bu duruma ateş, boğaz ağrısı, servikal lenf düğümü şişmesi ve karaciğer ve dalak büyümesi eşlik edebilir. Bademcik iltihabına neden olan bakteriyel enfeksiyonlar ayrıca belirgin bir "skarletiniform" döküntüye, kusmaya ve bademcik lekelerine veya akıntıya neden olabilir. ⓘ
Bademcik taşları, sıklıkla bademcik iltihabı atakları nedeniyle nüfusun %10'una kadarında görülür. ⓘ
Tonsilit, boğazda acı ve yaralarla kendini gösteren bir hastalıktır. Kimi zaman kulakta da ağrılarla ve durduk yere boyun tutulmalarıyla beraber etkisini gösterebilir. Bununla beraber genel olarak, acılı ve zor yutkunmalar, ateş, baş ağrısı, ürpertiler, sesin değişmesi gibi belirtiler gösterir. Bu hastalıkta, boğazda kırmızı, kaygan ve şişkin dokunun üzerinde beyaz ve kabuksu lekeler çıkar. Servikal lenf düğümü'nde de şişmeler gözlenebilir. ⓘ
Nedenler
Viral enfeksiyonlar bademcik iltihabı vakalarının %40 ila 60'ına neden olur. Adenovirüs, rinovirüs, koronavirüs, influenza virüsü, parainfluenza virüsü, coxsackievirüs, kızamık virüsü, Epstein-Barr virüsü, sitomegalovirüs, solunum sinsityal virüsü ve herpes simpleks virüsü dahil olmak üzere birçok virüs bademciklerin (ve boğazın geri kalanının) iltihaplanmasına neden olabilir. Tonsillit, HIV enfeksiyonuna verilen ilk reaksiyonun bir parçası da olabilir. Vakaların tahmini %1 ila 10'una Epstein-Barr virüsü neden olmaktadır. ⓘ
Bademcik iltihabı, boğaz enfeksiyonuna neden olan A grubu β-hemolitik streptokoklar (GABHS) başta olmak üzere bakteri enfeksiyonundan da kaynaklanabilir. Bademciklerin bakteriyel enfeksiyonu genellikle ilk viral enfeksiyonu takip eder. Streptokok bakterileri için antibiyotik tedavisinden sonra bademcik iltihabı tekrarladığında, genellikle ilk seferki ile aynı bakterilerden kaynaklanır, bu da antibiyotik tedavisinin tam olarak etkili olmadığını gösterir. Daha az yaygın bakteriyel nedenler şunlardır: Streptococcus pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Bordetella pertussis, Fusobacterium sp., Corynebacterium diphtheriae, Treponema pallidum ve Neisseria gonorrhoeae. ⓘ
Anaerobik bakteriler tonsillitle ilişkilendirilmiştir ve akut enflamatuar süreçte olası bir rol oynadıkları çeşitli klinik ve bilimsel gözlemlerle desteklenmektedir. ⓘ
Bazen bademcik iltihabına spirochaeta ve treponema enfeksiyonu neden olur ve buna Vincent anjini veya Plaut-Vincent anjini denir. ⓘ
Bademciklerde bağışıklık sisteminin beyaz kan hücreleri, fosfolipaz A2 gibi enflamatuar sitokinler üreterek virüsleri veya bakterileri yok eder ve bu da ateşe yol açar. Enfeksiyon boğazda ve çevresindeki bölgelerde de bulunabilir ve yutak iltihabına neden olabilir. ⓘ
Teşhis
Özellikle bademcik iltihabı olan boğaz ağrısı ile hem bademciklerde hem de yakın dokularda iltihaplanmanın neden olduğu boğaz ağrısı arasında kesin bir ayrım yoktur. Akut boğaz ağrısı klinik bulgulara bağlı olarak tonsillit, farenjit veya tonsillofarenjit (farengotonsillit olarak da adlandırılır) olarak teşhis edilebilir. ⓘ
Birinci basamakta Centor kriterleri, akut tonsillitte A grubu beta hemolitik streptokok (GABHS) enfeksiyonu olasılığını ve tonsillit tedavisi için antibiyotik ihtiyacını belirlemek için kullanılır. Ancak Centor kriterlerinin yetişkinler için kesin tanı koymada zayıf yönleri vardır. Centor kriterleri ayrıca çocuklarda ve ikinci basamak sağlık hizmetlerinde (hastanelerde) tonsillit tanısı koymada da etkisizdir. Orijinal Centor kriterlerini 1998 yılında değiştiren Centor kriterlerinin modifiye edilmiş bir versiyonu, tanıya yardımcı olmak için sıklıkla kullanılmaktadır. Orijinal Centor kriterleri dört ana kritere sahipken, modifiye Centor kriterleri beş ana kritere sahiptir. Modifiye Centor skorunun beş ana kriteri şunlardır:
- Tonsiller eksüda varlığı
- Ağrılı boyun lenf düğümleri
- Ateş öyküsü
- Beş ile on beş yaş arası
- Öksürük yokluğu ⓘ
GABHS enfeksiyonu olasılığı skor arttıkça artmaktadır. GABHS'ye yakalanma olasılığı 1 puan için %2 ila 23, 4 puan için ise %25 ila 85'tir. GABHS tonsillitinin teşhisi, boğazdan sürüntü alınarak elde edilen örneklerin kanlı agar besiyerine ekilerek kültürünün yapılmasıyla doğrulanabilir. Bu küçük orandaki yanlış negatif sonuçlar, kullanılan testlerin özelliklerinin bir parçasıdır, ancak kişi testten önce antibiyotik almışsa da mümkündür. Tanımlama için kültürle 24 ila 48 saat gerekir ancak %85-90 duyarlılığa sahip hızlı tarama testleri (10-60 dakika) mevcuttur. Herhangi bir semptomu olmayan kişilerin %40'ında boğaz kültürü pozitif çıkabilir. Bu nedenle, boğaz kültürü klinik uygulamada GABHS'nin tespiti için rutin olarak kullanılmamaktadır. ⓘ
Hızlı streptokok testinin negatif çıktığı durumlarda bakteri kültürü yapılması gerekebilir. Akut enfeksiyonu takiben antistreptolizin O (ASO) streptokok antikor titresindeki artış, GABHS enfeksiyonunun retrospektif kanıtını sağlayabilir ve GABHS enfeksiyonunun kesin kanıtı olarak kabul edilir, ancak bademciklerde olması gerekmez. Epstein Barr virüs serolojisi, tam kan sayımı sonucunda tipik bir lenfosit sayımı ile enfeksiyöz mononükleozu olabilecek kişiler için test edilebilir. Kan incelemeleri sadece intravenöz antibiyotik gerektiren hastane yatışı olanlar için gereklidir. Bademcik iltihabı olan kişilerde gözlenen salgılanan fosfolipaz A2 değerlerinin artması ve yağ asidi metabolizmasının değişmesi tanısal fayda sağlayabilir. ⓘ
Nazoendoskopi, şiddetli boyun ağrısı olan ve sıvı yutamayan kişilerde maskeli epiglotit ve supraglotiti ekarte etmek için kullanılabilir. Çocuklar için rutin nazoendoskopi önerilmemektedir. ⓘ
Tedavi
Eğer tonsilit, akut değilse, kesin olarak penisilin veya başka bir antibiyotik yardımıyla yok edilebilir. Bunun haricinde, eğer virüsten kaynaklanan bir akut Tonsilit ise, hastalığın atlatılması için özenli bir bakım şarttır. Eğer kronik rahatsızlık varsa tonsilektomi(tonsilit ameliyatı)yapılır. ⓘ
| Sınıflandırma |
D
|
|---|---|
| Dış kaynaklar |
Bademcik iltihabından kaynaklanan rahatsızlığı azaltmaya yönelik tedaviler şunları içerir:
- parasetamol (asetaminofen) ve ibuprofen gibi ağrı ve ateş düşürücü ilaçlar
- ılık tuzlu su gargarası, pastil, bal veya ılık sıvılar ⓘ
Viral nedenli bademcik iltihabı için antiviral tıbbi tedavi yoktur. ⓘ
Antibiyotikler
Bademcik iltihabına A grubu streptokoklar neden oluyorsa, penisilin veya amoksisilin birincil seçenekler olmak üzere antibiyotikler yararlıdır. Sefalosporinler ve makrolidler akut bakım ortamında penisilin için iyi alternatifler olarak kabul edilir. Penisiline alerjisi olan kişiler için azitromisin veya eritromisin gibi bir makrolid kullanılır. Penisilin tedavisi başarısız olursa, bakteriyel tonsillit klindamisin veya amoksisilin-klavulanat gibi beta-laktamaz üreten bakterilere karşı etkili tedaviye yanıt verebilir. Tonsiller dokularda bulunan aerobik ve anaerobik beta laktamaz üreten bakteriler A grubu streptokokları penisilinlerden "koruyabilir". Tonsillit tedavisinde çeşitli antibiyotik gruplarının etkinliği arasında önemli bir fark yoktur. İntravenöz antibiyotikler, yutkunma yetersizliği ile hastaneye yatırılan ve komplikasyonlarla başvuran kişiler için olabilir. Kişi klinik olarak iyileşmişse ve ağızdan yutabiliyorsa oral antibiyotiklere hemen devam edilebilir. Antibiyotik tedavisi genellikle yedi ila on gün boyunca alınır. ⓘ
Ağrı kesici ilaçlar
Parasetamol ve nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar (NSAİİ'ler) çocuklarda ve yetişkinlerde boğaz ağrısını tedavi etmek için kullanılabilir. Boğaz ağrısını tedavi etmek için veya tonsilektomiyi takiben 12 yaşın altındaki çocuklarda kodeinden kaçınılır. NSAİİ'ler (ibuprofen gibi) ve opioidler (kodein ve tramadol gibi) ağrının giderilmesinde eşit derecede etkilidir, ancak bu ağrı kesici ilaçlarla ilgili önlemler alınmalıdır. NSAİİ'ler peptik ülser hastalığına ve böbrek hasarına neden olabilir. Opioidler hassas kişilerde solunum depresyonuna neden olabilir. Semptomatik rahatlama için anestezik gargara da kullanılabilir. ⓘ
Kortikosteroidler
Kortikosteroidler bademcik iltihabı ağrısını azaltır ve 24 ila 48 saat içinde semptomları iyileştirir. Kişi ilaçları yutamadığı sürece oral kortikosteroidler önerilir. ⓘ
Ameliyat
Bademcik iltihabı sık sık tekrarladığında, genellikle keyfi olarak bir yıl içinde en az beş bademcik iltihabı atağı olarak tanımlanır, ya da damak bademcikleri yutkunmayı zorlaştıracak ve ağrılı hale getirecek kadar şiştiğinde, bademciklerin cerrahi olarak alınması için bademcik ameliyatı yapılabilir. ⓘ
Çocuklarda tekrarlayan bademcik iltihabı vakalarında tonsillektomiden sadece mütevazı bir fayda sağlanmıştır. ⓘ
Prognoz
1940'larda penisilinin ortaya çıkışından bu yana, streptokokal tonsillit tedavisinde en önemli konu romatizmal ateşin ve bunun sinir sistemi ve kalp üzerindeki önemli etkilerinin önlenmesi olmuştur. ⓘ
Komplikasyonlar nadiren yutma güçlüğüne bağlı dehidrasyon ve böbrek yetmezliği, enflamasyona bağlı solunum yollarının tıkanması ve enfeksiyonun yayılmasına bağlı farenjiti içerebilir. ⓘ
Bir enfeksiyon sırasında, tipik olarak bademcik iltihabının başlamasından birkaç gün sonra bademciğin yan tarafında bir apse gelişebilir. Bu durum peritonsiller apse (veya quinsy) olarak adlandırılır. ⓘ
Nadiren enfeksiyon bademciğin ötesine yayılabilir ve iç şah damarının iltihaplanmasına ve enfeksiyonuna yol açarak yayılan bir enfeksiyöz tromboflebite (Lemierre sendromu) neden olabilir. ⓘ
Strep boğazında post-streptokokal glomerülonefrit gibi hastalıklar ortaya çıkabilir. Bu komplikasyonlar gelişmiş ülkelerde son derece nadirdir ancak yoksul ülkelerde önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. ⓘ
Epidemiyoloji
Bademcik iltihabı, ırksal veya etnik farklılıklar olmaksızın dünyanın her yerinde görülür. Çoğu çocuk en azından çocukluk döneminde bademcik iltihabı geçirir, ancak nadiren iki yaşından önce ortaya çıkar. En tipik olarak dört ve beş yaşları arasında görülür; bakteriyel enfeksiyonlar en tipik olarak daha geç yaşlarda ortaya çıkar. ⓘ
Toplum ve kültür
Bademcik iltihabı eski Yunan Hipokrat Külliyatında tanımlanmıştır. ⓘ
Tekrarlayan bademcik iltihabı, seslerini profesyonel olarak kullanan kişilerde ses işlevini ve performans yeteneğini engelleyebilir. ⓘ