Beluçlar
بلۏچ | |
|---|---|
 Afganistan'ın Takhar vilayetine bağlı Rustaq ilçesinin Qaradingo topluluğunda yaşayan modern Beluç erkekler. | |
| Toplam nüfus | |
| |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Pakistan | 6,8 milyon (2017) |
 İran | 1,5 milyon-2 milyon (2013) |
 Birleşik Arap Emirlikleri | 468,000 (2014) |
 Afganistan | 500,000-2 milyon |
 Türkmenistan | 100,000 |
| Diller | |
| Balochi,
ikinci dil Afganistan'da Peştuca, İran'da Farsça, Pakistan'da Urduca | |
| Din | |
Çoğunluk: İslamAzınlık: | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Diğer Jat halkı, Jat Müslümanı, İranlı halklar | |
Beluç veya Beluc (Beluci: بلۏچ, romanize: Balòc), Pakistan, İran ve Afganistan ülkelerini kapsayan İran platosunun en güneydoğu ucunda yer alan Belucistan bölgesinde yaşayan İranlı bir halktır. Hindistan, Türkmenistan ve Arap Yarımadası da dahil olmak üzere komşu bölgelerde de Beluç diaspora toplulukları bulunmaktadır. ⓘ
Beluç halkı, Persosfer'in güneydoğu tarafındaki zıt konumlarına rağmen, çoğunlukla bir Kuzeybatı İran dili olan Beluci'yi konuşmaktadır. Belucilerin çoğunluğu Pakistan sınırları içerisinde yaşamaktadır. Toplam etnik Beluç nüfusunun yaklaşık %50'si Pakistan'ın Belucistan eyaletinde yaşarken, %40'ı Sind'de ve daha az sayıda da olsa önemli bir kısmı Pakistan'ın Pencap eyaletinde yaşamaktadır. Pakistan'ın toplam nüfusunun yaklaşık %3,6'sını ve hem İran hem de Afganistan nüfusunun yaklaşık %2'sini oluştururlar. ⓘ
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Pakistan | 6.5/7 milyon (2009) |
 İran | 778,000 - 2,000,000 |
 Afganistan | 567,920 (2009) |
 Umman | 425,000 (2009) |
 Birleşik Arap Emirlikleri | 100,000 |
 Türkmenistan | 28,000 (1993) |
| Diller | |
|
Belûcice - Brohice | |
| Din | |
|
İslam Sünni ve Şii | |
Beluçlar (Beluçça: بلوچ / Baloç), Pakistan'nın Belucistan eyaletinde, İran ve Afganistan'da varlığını sürdüren İranlı bir ulustur. Nüfusları 9 milyondan fazladır. Beluçça ve Brohice dilleri konuşurlar. ⓘ
Etimoloji
'Beluç' kelimesinin kökeni tam olarak belli değildir. ⓘ
- Rawlinson (1873) Babil kralı ve tanrısı Belus'un adından türetildiğine inanmıştır.
- Dames (1904), M.Ö. 6. yüzyılda Beluç birliklerinin miğferlerinde arma olarak kullanıldığı söylenen Farsça horozibiği teriminden türetildiğine inanmıştır.
- Herzfeld (1968), yüksek sesle veya saldırgan bir konuşma tarzını tanımlayan Medce brza-vaciya teriminden türetildiğini öne sürmüştür.
- Naseer Dashti (2012) bir başka olasılık olarak, Sasani döneminde Belucistan'a göç ettiklerine inanılan, günümüz Türkiye ve Azerbaycan'ında Hazar Denizi ile Van Gölü arasında yer alan Balasagan'da yaşayan 'Balaschik' etnik grubunun adından türetildiğini öne sürmektedir. 'Balochuk' ve 'Balochiki' gibi orijinal ismin kalıntılarının Belucistan'da hala etnik isim olarak kullanıldığı söylenmektedir. ⓘ
Bazı yazarlar Sanskritçe güç anlamına gelen bal ve yüksek ya da görkemli anlamına gelen och kelimelerinden türetildiğini öne sürmektedir. Beluçlarla ilgili en eski Sanskritçe referans Gurjara-Pratihara hükümdarı Mihira Bhoja'nın (hükümdarlık dönemi 836-885) Gwalior yazıtında hanedanın kurucusu I. Nagabhata'nın D. R. Bhandarkar tarafından "Beluç yabancılar" olarak çevrilen güçlü Valacha Mlecchas ordusunu püskürttüğünün belirtilmesi olabilir. Söz konusu ordu, Sind'in fethinden sonra Emevi Halifeliği'nin ordusudur. ⓘ
Tarih
Beluci söylencelerine göre, ataları şimdiki Suriye'nin Halep kentinden gelmektedir. İslam peygamberi Muhammed'in amcası olan ve Halep'e (bugünkü Halep) yerleşen Emir Hamza'nın soyundan geldiklerini iddia ederler. İkinci Emevi Halifesi I. Yezid'e karşı 680 yılında Kerbela'da verilen savaştan sonra (ki bu savaşta Emir Hamza'nın soyundan gelenler Hüseyin bin Ali'yi desteklemiş ve onun yanında savaşmışlardır) Emir Hamza'nın soyundan gelenler Hazar bölgesinin doğusuna ya da güneydoğusuna, özellikle de İran'ın Sistan bölgesine göç etmişler ve Sistan lideri Bedr-ud-Din'e karşı bir aldatmacanın ardından Makran bölgesine kaçana kadar yaklaşık 500 yıl boyunca orada kalmışlardır. ⓘ
Dayaram Gidumal, bir Beluci efsanesinin Ortaçağ Karmatileri tarafından desteklendiğini yazmaktadır. Karmatilerin etnik olarak Beluci oldukları 16. yüzyılda yaşamış İranlı tarihçi Muhammed Kasım Ferişta tarafından da doğrulanmıştır. Bir başka tarihçi, Tuhfatul Kiram'ın yazarı Ali Sher Kanei'ye göre, M.S. 1774 yılında yazdığı tarihinde, sadece Makurani lakaplı Muhammed ibn Harun'un soyundan gelen Celal Han'dan gelen Rind kabilesinin Hamza'nın doğrudan soyundan geldiğine inanmaktadır. Batı İran dillerinden biri olan Beluci dilinin dilbilimsel bağlantılarının analizine dayanarak, Beluci kabilelerinin orijinal anavatanı muhtemelen orta Hazar bölgesinin doğusunda veya güneydoğusundaydı. Beluçlar Sasani döneminin sonlarında doğuya doğru göç etmeye başladılar. Göçün nedeni bilinmemekle birlikte, Hazar bölgesindeki genel istikrarsız koşulların bir sonucu olabilir. Göçler birkaç yüzyıl boyunca gerçekleşmiştir. ⓘ
9. yüzyıla gelindiğinde Arap yazarlar Beluçların bugün doğu İran'da bulunan Kerman, Horasan, Sistan ve Makran arasındaki bölgede yaşadıklarından bahsetmektedir. Koyun sürüleri beslemelerine rağmen Beluçlar çöl yollarında yolcuları yağmalamakla da meşguldü. Bu durum onları Büveyhîler ve daha sonra Gazneliler ve Selçuklularla karşı karşıya getirdi. Buyid hanedanından Adud al-Dawla onlara karşı cezalandırıcı bir sefer başlattı ve 971-972'de onları yendi. Bundan sonra Beluçlar doğuya, bugün Pakistan'ın Belucistan eyaletine doğru göç etmeye devam ettiler, ancak bir kısmı geride kaldı ve İran'ın Sistan-Belucistan ve Kerman eyaletlerinin doğu kesimlerinde hala Beluçlar yaşamaktadır. 13.-14. yüzyıllarda Beluç dalgaları Sind'e, 15. yüzyılda ise Pencap'a doğru ilerlemeye başladı. Karaçi Üniversitesi profesörü Dr. Akhtar Baloch'a göre Beluciler Küçük Buzul Çağı sırasında Belucistan'dan göç ederek Sind ve Pencap'a yerleşmişlerdir. Küçük Buzul Çağı geleneksel olarak on altıncı yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla ya da alternatif olarak yaklaşık 1300'den yaklaşık 1850'ye kadar uzanan bir dönem olarak tanımlansa da, yerel kayıtlarla çalışan iklimbilimciler ve tarihçiler artık yerel koşullara göre değişen bu dönemin başlangıç ya da bitiş tarihleri konusunda hemfikir olmayı beklememektedir. Profesör Baloch'a göre, Belucistan'ın iklimi çok soğuktu ve bölge kış aylarında yaşanmazdı, bu nedenle Beluc halkı dalgalar halinde göç ederek Sind ve Pencap'a yerleşti. Beluc kabilelerinin yerleştiği bölge İranlı Safeviler ile Babür İmparatorları arasında ihtilaflıydı. Babürlüler bölgenin doğu kesimleri üzerinde bir miktar kontrol kurmayı başarsa da, 17. yüzyıla gelindiğinde Mir Hasan adlı bir kabile lideri kendisini ilk "Beluç Hanı" olarak kabul ettirmiştir. Mir Hasan'ın yerine 1666 yılında Mir Ahmed Han Kambarani geçti ve Ahmedzai hanedanlığı altında Kalat Beluci Hanlığı'nı kurdu. Başlangıçta Babürlülerle ittifak halinde olan Hanlık, 1839 yılında İngiliz sömürge hükümetiyle bir antlaşma imzalayarak özerkliğini kaybetti ve bölge fiilen İngiliz Raj'ının bir parçası haline geldi. ⓘ
Beluc kültürü
Kolye ve bilezik gibi altın süs eşyaları Beluc kadınlarının geleneklerinin önemli bir parçasıdır ve en çok tercih ettikleri takılar arasında, ağırlığının kulaklara zarar vermemesi için altın zincirlerle başa bağlanan ağır küpeler olan dorr vardır. Genellikle yerel kuyumcular tarafından farklı şekil ve boyutlarda yapılan ve elbisenin iki parçasını göğüs üzerinde birbirine tutturmak için kullanılan altın bir broş (tasni) takarlar. Eski zamanlarda, özellikle İslam öncesi dönemde, Beluc kadınların farklı etkinliklerde dans etmeleri ve halk şarkıları söylemeleri yaygındı. Beluci annelerin çocuklarına ninni söyleme geleneği, eski zamanlardan beri bilginin nesilden nesile aktarılmasında önemli bir rol oynamıştır. Beluçların giyim tarzının yanı sıra, yerel ve yöresel gelenek ve görenekler de Beluçlar için büyük önem taşımaktadır. ⓘ
Beluci Kültür Günü, Beluci halkı tarafından her yıl 2 Mart'ta zengin kültür ve tarihlerini kutlamak için şenliklerle kutlanmaktadır. ⓘ
Beluci kabileleri
Gelenek
Geleneksel olarak Celal Han 12. yüzyılda ilk Beluci konfederasyonunun kurucusu ve hükümdarıdır. (Harezm İmparatorluğu'nun son hükümdarı Celaleddin Mingburnu ile aynı kişi olabilir). Celal Han dört oğul bıraktı - Rind Han, Lashar Han, Hoth Han, Kora Han ve yeğeni Murad ile evlenen Bibi Jato adında bir kızı. ⓘ
Bölünmeler
2008 yılı itibariyle Afganistan, İran ve Pakistan'da sekiz ila dokuz milyon arasında Beluç'un yaşadığı tahmin edilmektedir. Bunlar 130'dan fazla kabile arasında bölünmüş durumdaydı. Bazı tahminlere göre bu rakam 150'den fazla kabileye ulaşmaktadır, ancak tahminler alt kabilelerin nasıl sayıldığına bağlı olarak değişmektedir. Taman olarak bilinen kabileler bir kabile şefi olan tumandar tarafından yönetilir. Paras olarak bilinen alt kabileler ise bir muquaddam tarafından yönetilir. ⓘ
Beş Beluç kabilesi kendi isimlerini Han'ın çocuklarından almaktadır. Hepsi olmasa da Beluç kabilelerinin çoğu, gerçek soylarına ya da nesiller arası ilişkilere dönüşen tarihsel kabile bağlılıklarına dayanarak Rind ya da Lashari olarak kategorize edilebilir. Bu temel ayrım, 15. yüzyılda Rind ve Lashari kabileleri arasında 30 yıl süren bir savaşla vurgulanmıştır. ⓘ
Pakistan
Dera Bugti Bölgesi'nde 180.000 Bugti yaşamaktadır. Bunlar Rahija Bugti, Masori Bugti, Kalpar Bugti, Marehta Bugti ve diğer alt kabileler arasında bölünmüştür. ⓘ
Nawab Akbar Khan Bugti, 2006 yılındaki ölümüne kadar Bugti'yi Tumandar olarak yönetmiştir. Talal Akbar Bugti 2006'dan 2015'teki ölümüne kadar kabile lideri ve Jamhoori Watan Partisi'nin başkanıydı. ⓘ
Kohlo bölgesinde 98.000 Marri yaşamaktadır ve bunlar da kendi içlerinde Gazni Marri, Bejarani Marri ve Zarkon Marri olarak ayrılmaktadır. Hyrbyair Marri, kardeşinin 2007'deki ölümünden bu yana Belucistan Kurtuluş Ordusu'na liderlik etmektedir. ⓘ
Kabilecilik
Aşiretler arası şiddetli rekabet, bir ulus-devlet yaratmaya yönelik her türlü inandırıcı girişimi engellemiştir. Her biri kendi kabile liderine sadık sayısız militan ayrılıkçı hareket, bölgesel güvenliği ve siyasi istikrarı tehdit etmektedir. Silahlı isyancılardan oluşan Beluç Öğrenciler Örgütü ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan eğitimli gurbetçilerden oluşan Kuzey Amerika Beluç Konseyi gibi milliyetçi gruplar, Belucistan'ın geleneksel yöneticilerini ve Pakistan'ın ulusal hükümetini aynı anda kınadı. Ayrılıkçı bir hareket 2020 yılında %40'ı Çin'e ait olan Pakistan Menkul Kıymetler Borsası'na saldırmış ancak borsaya girmeyi başaramamıştır. ⓘ
Beluc kabileleri, Peştun kabileleri gibi belirgin bir şekilde daha az eşitlikçidir. ⓘ
Genetik
Beluçların çoğu için haplogrup R1a en yaygın baba soyu iken, Makran'da haplogrup L-M20 en yaygın baba soyudur. ⓘ
Din
_(14782067294).jpg)
Pakistan'daki Beluç halkının çoğunluğu Sünni Müslüman olup, %64,78'i Deobandi hareketine, %33,38'i Barelvi hareketine ve %1,25'i Ehl-i Hadis hareketine mensuptur. Şii Müslümanlar Belucilerin %0,59'unu oluşturmaktadır. 800.000 Pakistanlı Belucinin Zikri mezhebine mensup olduğu tahmin edilmektedir. Her ne kadar Beluci liderler, geleneksel ulema tarafından desteklenen Beluci halkının seküler olduğunu savunsa da Christine Fair ve Ali Hamza, yakın zamanda (2017) yaptıkları ampirik çalışmada, İslamcılık söz konusu olduğunda, "geleneksel bilgeliğin aksine, Belucilerin genel olarak Belucistan'daki veya Pakistan'ın geri kalanındaki diğer Pakistanlılardan ayırt edilemediğini" ortaya koymuştur. Beluci Müslümanlar ile Pakistan'daki diğer Müslümanlar arasında dindarlık, şeriata uygun bir Pakistan devletine destek, Müslümanların baskıdan kurtarılması vb. açılardan istatistiksel olarak anlamlı ya da önemli hiçbir fark bulunmamaktadır. ⓘ
Az sayıda Beluci gayrimüslimdir, özellikle de Hindu ve Sih üyeleri olan Bugti klanında. Bugti, Bezenjo, Marri, Rind ve diğer Beluç kabilelerinde az sayıda Hindu bulunmaktadır. Bhagnariler, Hindistan'da yaşayan ve kökenleri güney Belucistan'a dayanan ancak Bölünme sırasında Hindistan'a göç eden Hindu bir Beluç topluluğudur. ⓘ
Pakistan'dan Beluç halkı
- Mir Jafar Khan Jamali, Müslüman Birliği'nden kıdemli bir politikacı ve Belucistan'dan bir kabile lideri. Quaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnah'ın yakın arkadaşıydı.
- Zafarullah Khan Jamali, Pakistan'ın 15. başbakanı.
- Musa Han, Pakistan ordusunun eski başkomutanı.
- Asif Ali Zardari, Pakistan'ın 11. Cumhurbaşkanı.
- Asif Saeed Khan Khosa, Pakistan'ın 26. başyargıcı.
- Sardar Usman Buzdar, Punjab eyaletinin şu anki başbakanı.
- Bilawal Bhutto Zardari, Pakistan Halk Partisi'nin mevcut başkanı.
- Shireen Mazari, federal insan hakları bakanı ve Pakistan Tehreek-e-Insaf üyesi.
- Farooq Leghari, Pakistan'ın 8. Cumhurbaşkanı.
- Sardar Mohammad Ayub Khan Gadhi, İl Meclisi Üyesi ve Pencap Terörle Mücadele Eski Bakanı.
- Kiran Maqsood Baluch, Pakistanlı bir kadın kriket oyuncusu.
- Maulana Abdul Aziz. Kızıl Cami İmamı
- Aftab Baloch, Pakistanlı eski bir kriket oyuncusu.
- Zulfiqar Ali Khosa, Pencap eyaletinin eski valisi.
- Mir Hazar Khan Khoso, Pakistan Federal Şeriat Mahkemesi eski Başyargıcı.
- Latif Khosa, eski bir Pencap Valisi.
- Muhammad Muqeem Khan Khoso, Khoso Kabilesinin eski Baş Sardarı ve PS-14 Jacobabad'dan eski İl Meclisi Üyesi.
- Sarfraz Bugti, Belucistan'ın eski içişleri bakanı. Şu anda senato üyesi.
- Jam Kamal Khan, Belucistan'ın şu anki başbakanı.
- Sanaullah Khan Zehri, Belucistan'ın 15. başbakanı.
- Siraj Raisani, Belucistan Awami Partisi üyesi. Aynı zamanda Sitara-e-Shujaat (cesaret yıldızı) sahibidir.
- Şerbaz Han Mazari, Beluç emektar bir siyasetçi.
- Sardar Mir Balakh Sher Mazari, 1993 yılında Pakistan'ın geçici başbakanı olarak görev yapmıştır.
- Abdul Qadir Baloch, Pakistan ordusundan emekli bir general. Şu anda Pakistanlı bir siyasetçi.
- Khair Bakhsh Marri, Pakistan'ın Belucistan eyaletinden bir Beluç siyasetçiydi.
- Akbar Bugti, Bugti kabilesinin eski Tumandar'ı ve Belucistan Eyaleti Devlet Bakanı.
- Karima Baloch, Kanada'dan sığınma hakkı kazanan insan hakları ve Belucistan'ın bağımsızlığı aktivisti. ⓘ
Köken bilimi
"Belûc / Baluc / Baloç" olarak da bilinen kelimenin kimi dil bilimcilerce Fars dilinde "göçebe" anlamına geldiği belirtilmiştir.
