Peştuca

Peştuca ⓘ
پښتو Pax̌tó
Pax̌tó sözcüğü Peştuca alfabesiyle yazılmıştır
Telaffuz	[pəʂˈto], [pʊxˈto], [pəçˈto], [pəʃˈto]
Yerli	Afganistan, Pakistan
Etnik köken	Peştunlar
Ana dili İngilizce olanlar	40-60 milyon
Dil ailesi	Hint-Avrupa Hint-İran İranlı Doğu İran Peştuca
Standart formlar	Merkez Peştuca Kuzey Peştuca Güney Peştuca
Lehçeler	Peştuca lehçeleri
Yazı sistemi	Peştuca alfabesi
Resmi statü
Resmi dil	Afganistan
Tanınan azınlık içinde dil	Pakistan  Hayber Pakhtunkhwa  Belucistan
Tarafından düzenlenmiştir	Afganistan Bilimler Akademisi Pakistan Peştuca Akademisi Peştuca Akademisi Quetta
Dil kodları
ISO 639-1	ps - Peştuca, Pushto
ISO 639-2	pus - Pushto, Pashto
ISO 639-3	pus - kapsayıcı kod - Peştuca, Pushto Bireysel kodlar: pst - Merkezi Peştuca pbu - Kuzey Peştuca pbt - Güney Peştuca wne - Wanetsi
Glottolog	pash1269 Peştuca
Linguasphere	58-ABD-a
Afganistan ve Pakistan'da Peştuca'nın hakim dil olduğu bölgeler:   baskın dil   diğer dillerle birlikte konuşulur

Peştuca (/ˈpʌʃtoʊ/,/ˈpæʃtoʊ/; پښتو, Pəx̌tó, [pəʂˈto, pʊxˈto, pəʃˈto, pəçˈto]), Hint-Avrupa dil ailesinde yer alan bir Doğu İran dilidir. Tarihi Fars edebiyatında Afganca (افغانی, Afghāni) olarak bilinir. ⓘ

Çoğunlukla etnik Peştunlar tarafından anadil olarak konuşulan bu dil, Dari ile birlikte Afganistan'ın iki resmi dilinden biridir ve Pakistan'ın ikinci en büyük eyalet dilidir, çoğunlukla Hayber Pakhtunkhwa ve Belucistan'ın kuzey bölgelerinde konuşulur. Aynı şekilde, dünyanın dört bir yanındaki Peştun diasporasının da birincil dilidir. Peştuca konuşanların toplam sayısı en az 40 milyondur, ancak bazı tahminler bu sayıyı 60 milyona kadar çıkarmaktadır. Peştuca, Peştunlar arasında "etnik kimliğin birincil belirteçlerinden biridir". ⓘ

Peştuca (Peştuca: پښتو - Devanagari-Paahthaan), Afganca, Paştuca ve Pahtuca olarak da bilinen, Afganistan’da ve Pakistan’ın batı kesiminde yaşayan Peştunların konuştuğu dil. Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri öbeğine bağlıdır. Kırk beş harfli bir alfabesi vardır. Bazı sesler Sanskritçede de bulunur. ⓘ

Peştuca, bu dile uyarlanmış Arap alfabesiyle yazılır. Afganca, çok büyük bir ölçüde Hintçe, Belucice, Brohice, Urduca ve Pencapça gibi Hindistan ve Pakistan dillerinin etkisinin altında kalmıştır. Ayrıca Farsça ve Arapçadan girmiş çok sayıda kelimeye rastlanır. Peştuca, eski İran ve Hint dillerine özgü özellikler de taşımaktadır. ⓘ

Peştuca, 16. yüzyılda yazıya geçirilmeye başlandı. 18. yüzyılda Afgan devleti kurulunca dilin önemi daha da arttı. 1936 yılında Afganistan’ın resmî dili oldu. Günümüzde Peştuca Afganistan’da eğitim dilidir. Ülkedeki ikinci dil ise Farsçadır. Afganistan ve Pakistan’ın dışında Hindistan ve Bangladeş’te konuşulabilir. Bazı dil bilimciler Peştucayı, Urduca ve Farsçanın bir lehçesi olarak kabul ederler. Yazıya geçirilmesi çok geç olduğu için kelime birliği sağlanamamış, büyük ölçüde Arapça, Farsça ve Hintçenin etkisi altına girmiştir. Bu dilde verilen yapıtlar daha çok İslamî medrese ürünleridir. 10'a yakın Kur'an çevirisi bulunmaktadır. ⓘ

Peştuca Vikipedi ise Eylül 2003'te kurulmuştur. ⓘ

Coğrafi dağılım

Afganistan'ın ulusal dili olan Peştuca, öncelikle doğu, güney ve güneybatıda, aynı zamanda ülkenin bazı kuzey ve batı bölgelerinde de konuşulmaktadır. Kesin konuşmacı sayısı bilinmemekle birlikte, farklı tahminler Peştuca'nın Afganistan'ın toplam nüfusunun %45-60'ının ana dili olduğunu göstermektedir. ⓘ

Pakistan'da Peştuca, çoğunlukla kuzeybatıdaki Hayber Pakhtunkhwa eyaletinde ve Belucistan eyaletinin kuzey bölgelerinde olmak üzere nüfusun %15'i tarafından konuşulmaktadır. Pencap eyaletinin Mianwali ve Attock bölgelerinin bazı kısımlarında, Gilgit-Baltistan bölgelerinde ve İslamabad'da da konuşulmaktadır. Peştuca konuşanlar, Pakistan'ın diğer büyük şehirlerinde, özellikle de dünyadaki herhangi bir şehirdeki en büyük Peştun nüfusuna sahip olabilecek Karaçi, Sindh'de bulunur. ⓘ

Peştuca konuşan diğer topluluklar Hindistan, Tacikistan ve kuzeydoğu İran'da (özellikle Afganistan sınırına yakın Qaen'in doğusundaki Güney Horasan Eyaleti'nde) bulunur. Hindistan'da etnik Peştun (Pathan) halklarının çoğu Peştuca yerine coğrafi olarak yerli Hindi-Urdu dilini konuşmaktadır, ancak Rajasthan'daki Sheen Khalai ve Kolkata kentinde genellikle Kabuliwala ("Kabil halkı") olarak adlandırılan Pathan topluluğu gibi az sayıda Peştuca konuşan vardır. Dünyanın diğer ülkelerindeki Peştun diaspora toplulukları, özellikle de Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan'daki büyük topluluklar Peştuca konuşmaktadır. ⓘ

Afganistan

Peştuca, Dari Farsçası ile birlikte Afganistan'ın iki resmi dilinden biridir. 18. yüzyılın başlarından beri Afganistan'ın hükümdarları etnik Peştunlar olmuştur (1929'da Habibullāh Kalakāni hariç). Kraliyet sarayının edebi dili olan Farsça, devlet kurumlarında daha yaygın olarak kullanılırken, Peştun kabileleri ana dilleri olarak Peştuca konuşuyordu. Kral Amanullah Han, hükümdarlığı sırasında (1926-1929) Peştuca'yı etnik kimliğin bir işareti ve 1919'da Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı'nda Britanya İmparatorluğu'nun yenilgisinden sonra Afganistan'ı bağımsızlığa götüren "resmi milliyetçiliğin" bir sembolü olarak teşvik etmeye başladı. 1930'larda, 1931'de Peştuca Derneği Peştuca Anjuman'ın kurulması ve 1932'de Kabil Üniversitesi'nin açılmasının yanı sıra 1937'de Peştuca Akademisi'nin (Peştuca Tolana) kurulmasıyla Peştuca'yı bir hükümet, yönetim ve sanat dili olarak teşvik etmek için bir hareket başladı. 1938-1946 yılları arasında eğitim bakanlığı yapan Muhammed Na'im Han, Peştuca'nın Afganistan'ın ulusal dili olarak teşvik edilmesine yönelik resmi politikayı başlatarak Peştuca ders kitaplarının hazırlanmasına ve yayınlanmasına öncülük etmiştir. Peştuca Tolana daha sonra 1978'deki Saur Devrimi'nin ardından Sovyet modeline uygun olarak Afganistan Bilimler Akademisi bünyesine dahil edilmiştir. ⓘ

Peştuca kullanımını resmi olarak desteklemelerine rağmen, Afgan eliti Farsçayı "sofistike bir dil ve kültürlü yetişmenin sembolü" olarak görüyordu. Kral Zahir Şah (1933-1973 arası hüküm sürmüştür), babası Nadir Han'ın 1933'te memurların hem Farsça hem de Peştuca öğrenmesi ve kullanması yönünde aldığı karara uymuştur. 1936'da Zahir Şah'ın bir kraliyet kararnamesi, etnik olarak Peştun olan kraliyet ailesi ve bürokratların çoğunlukla Farsça konuşmasına rağmen, Peştuca'ya resmi dil statüsü kazandırarak, hükümetin ve eğitimin her alanında tam kullanım hakkı verdi. Böylece Peştuca ulusal bir dil, Peştun milliyetçiliğinin bir sembolü haline geldi. ⓘ

Anayasa Meclisi, 1964 yılında Afgan Farsçasının resmi adı Dari olarak değiştirildiğinde Peştuca'nın resmi dil statüsünü yeniden teyit etti. Afganistan milli marşının sözleri Peştuca'dır. ⓘ

Pakistan

İngiliz Hindistan'ında, İngiliz hükümeti tarafından Pakistan'ın kurulmasından önce, 1920'ler o zamanki NWFP'de Peştuca dilinin çiçek açmasına tanık oldu: Abdul Ghafar Khan 1921'de Peştuca'yı Peştun kültürünün bir uzantısı olarak tanıtmak için Anjuman-e- Islah al-Afaghina'yı (Afganların Reformu Derneği) kurdu; Derneğin 1927'deki yıllık toplantısına yaklaşık 80.000 kişi katıldı. 1955 yılında aralarında Abdul Kadir'in de bulunduğu Peştun aydınlar, Afganistan'da kurulan Peştuca Tolana'yı örnek alarak Peşaver Peştuca Akademisini kurdular. 1974 yılında Peştuca'nın tanıtımı için Belucistan Üniversitesi'nde Peştuca Bölümü kurulmuştur. ⓘ

Pakistan'da Peştuca, nüfusun yaklaşık %15'inin (1998 nüfus sayımına göre) ana dilidir. Ancak Urduca ve İngilizce Pakistan'ın iki resmi dilidir. Peştuca federal düzeyde resmi bir statüye sahip değildir. Eyalet düzeyinde ise Peştuca, Hayber Pakhtunkhwa ve Kuzey Belucistan'ın bölgesel dilidir. Yine de Pakistan'daki devlet okullarında temel eğitim dili Urduca'dır. ⓘ

Peştuca'ya gereken önemin verilmemesi ve ihmal edilmesi Peştunlar arasında giderek artan bir kızgınlığa neden olmaktadır. Pakistan'daki okullarda Peştuca'nın kötü öğretildiği belirtilmektedir. Dahası, diyalektik açıdan zengin bir dil olan Peştuca için devlet okullarında o yörenin Peştuca lehçesinde materyal sağlanmamaktadır. Dahası, araştırmacılar Peştun öğrencilerin Urduca eğitim materyallerini tam olarak anlayamadıklarını gözlemlemişlerdir. ⓘ

Profesör Tariq Rahman şöyle demektedir:

"Afganistan'ın kendi toprakları üzerindeki irredantist talepleriyle karşı karşıya kalan Pakistan hükümeti de Peştuca Hareketi'nin cesaretini kırmış ve nihayetinde ancak Peştun seçkinleri yönetici seçkinler tarafından seçildikten sonra çevre bölgelerde kullanılmasına izin vermiştir... Dolayısıyla, hala aktif bir arzu olmasına rağmen Bazı Peştun aktivistler arasında Peştuca'nın iktidar alanlarında kullanılması, milliyetçilikten ziyade Peştun kimliğinin bir sembolüdür."

- Tariq Rahman, Peştuca dili ve Pakistan'da kimlik oluşumu

Robert Nicols şöyle demektedir:

"Sonunda, ulusal dil politikası, özellikle de NWFP'deki eğitim alanında, bir tür üç katmanlı dil hiyerarşisi inşa etmişti. Peştuca, siyasi ya da ekonomik gücün hemen her alanında prestij ya da gelişim açısından Urduca ve İngilizcenin çok gerisinde kalmıştır..."

- Afganistan ve Komşularında Dil Politikası ve Dil Çatışması, Kuzey Batı Sınır Eyaletinde Peştuca Dil Politikası ve Uygulaması ⓘ

Peştun öğrenciler için okullarda eğitim dili olarak kullanılan Peştuca, Urduca ile karşılaştırıldığında öğrenciler için daha iyi anlama ve kavrama ile sonuçlansa da, Pakistan hükümeti Peştuca'yı devlet okullarında yalnızca ilköğretim seviyelerinde tanıtmıştır. Taimur Khan şöyle diyor: "Baskın Urdu dili, Peştuca diline resmi ve resmi kapasitede herhangi bir alan bırakmıyor. Bu temas bölgesinde, Peştuca dili ancak ikincil ve gayri resmi bir kapasitede var olmaktadır". ⓘ

Tarih

Bazı dilbilimciler Peştuca'nın Avestanca'dan ya da ona çok benzeyen bir türden geldiğini savunurken, diğerleri onu Baktrice'ye daha yakın bir yere yerleştirmeye çalışmıştır. Ancak her iki görüş de evrensel olarak kabul görmemiştir. Akademisyenlerin hemfikir olduğu nokta, Peştuca'nın Baktrice, Harezmce ve Soğdca gibi Doğu Orta İran dilleriyle aynı özellikleri paylaşan bir Doğu İran dili olduğu gerçeğidir. ⓘ

Diğer Doğu İran Dilleri ve Eski Avestan ile karşılaştırınız:

	"Seni görüyorum" ⓘ
Peştuca	زۀ تا وينم Zə tā winə́m
Eski Avestan	Azə̄m θβā vaēnamī
Osetçe	ӕз дӕ уынын /ɐz dɐ wənən/
Ormuri	از بو تو ځُنِم Az bū tū dzunim
Yidgha	Zo vtō vīnəm əstə (tə)
Munji	Zə ftō wīnəm
Shugni	Uz tu winum
Wakhi	Wuz tau winəm

MÖ 64 ile MS 24 yılları arasında yaşamış olan Strabo, İndus Nehri'nin batısındaki topraklarda yaşayan kabilelerin Ariana'nın bir parçası olduğunu açıklar. Bu, Peştunların yaşadığı bölgenin Greko-Baktriya Krallığı tarafından yönetildiği zamanlara denk gelmektedir. MS 3. yüzyıldan itibaren çoğunlukla Afgan (Abgan) adıyla anılırlar. ⓘ

Abdul Hai Habibi, en eski modern Peştuca eserin 8. yüzyılda erken Gurid dönemindeki Amir Kror Suri'ye dayandığına ve Pata Khazana'da bulunan yazıları kullandıklarına inanıyordu. Pə́ṭa Xazāná (پټه خزانه), Kandahar'daki Peştun imparatoru Hussain Hotak'ın himayesinde Muhammed Hotak tarafından yazıldığı iddia edilen bir Peştuca el yazmasıdır; Peştuca şairlerin bir antolojisini içerir. Ancak, David Neil MacKenzie ve Lucia Serena Loi gibi akademisyenler tarafından gerçekliği tartışılmaktadır. Nile Green bu konuda şu yorumu yapmaktadır:

"1944 yılında Habibi, Peştuca şairlerinin sekizinci yüzyıla kadar uzanan çok daha eski biyografilerini ve dizelerini içeren on sekizinci yüzyıla ait bir el yazması antoloji keşfettiğini iddia etti. Bu, Peştuca edebiyat tarihinin Farsçadan daha eskilere uzandığını ve böylece Farsçanın Ortaçağ Afgan geçmişi üzerindeki hakimiyetini ortadan kaldırdığını ima eden sıra dışı bir iddiaydı. Daha sonra resmi dilbilimsel analizlerle ikna edici bir şekilde çürütülmüş olsa da, Habibi'nin metni Pata Khazana ('Gizli Hazine') başlığıyla yayınlaması, (en azından Afganistan'da) zenginliğin bir destekçisi olarak itibarını tesis edecek ve Afganistan'ın Peştuca kültürünün antikliği."

- Afgan Gözüyle Afgan Tarihi ⓘ

16. yüzyıldan itibaren Peştuca şiir Peştunlar arasında çok popüler hale gelmiştir. Peştuca yazanlardan bazıları Bayazid Pir Roshan (Peştuca alfabesinin önemli bir mucidi), Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Nazo Tokhi ve modern Afganistan devletinin veya Durrani İmparatorluğu'nun kurucusu Ahmad Shah Durrani'dir. Peştun edebi geleneği, Babür yönetimini takiben Peştun gücünün zayıflamasının arka planında gelişmiştir: Khushal Khan Khattak Peştun birliğini sağlamak için Peştuca şiiri, Pir Bayazid ise mesajını Peştun kitlelere yaymak için uygun bir araç olarak kullanmıştır. ⓘ

Örneğin Khushal Khattak, :

"Afganlar (Peştunlar) kılıçta Babürlülerden çok daha üstündür,

Afganlar biraz sağduyulu olsalar. Farklı kabileler birbirini desteklese,

Krallar onların önünde secdeye kapanmak zorunda kalacaklardı."

- Khushal Khan Khattak, Afganların Şiirlerinden Seçmeler ⓘ

Dilbilgisi

Peştuca bölünmüş ergativiteye sahip bir özne-nesne-fiil (SOV) dilidir. Peştuca'da bu, fiilin geçmiş olmayan, tamamlanmamış cümlelerde geçişli ve geçişsiz cümlelerde özne ile aynı fikirde olduğu anlamına gelir, ancak geçmiş zamanların herhangi birinde tamamlanmış bir eylem bildirildiğinde, fiil geçişsiz ise özne ile aynı fikirde olur, ancak geçişli ise nesne ile aynı fikirde olur. Fiiller present, simple past, past progressive, present perfect ve past perfect zamanları için çekilir. Ayrıca dilek kipi için de bir çekim vardır. ⓘ

İsimler ve sıfatlar iki cinsiyet (eril ve dişil), iki sayı (tekil ve çoğul) ve dört durum (doğrudan, eğik, ablatif ve vokatif) için çekilir. Genitif yapıda sahip olan, sahip olandan önce gelir ve sıfatlar değiştirdikleri isimlerden önce gelir. ⓘ

Diğer Hint-İran dillerinin çoğunun aksine, Peştuca her üç edat türünü de kullanır - edatlar, son edatlar ve sirkümpozisyonlar. ⓘ

Fonoloji

Sesli harfler

	Ön	Merkez	Geri ⓘ
Kapat	i		u
Orta	e	ə	o
Açık	a		ɑ

Ünsüzler

	Labial		Denti- alveolar		Post- alveolar		Retroflex		Damak		Velar		Uvular		Glottal ⓘ
Burun		m		n				ɳ				ŋ
Plosive	p	b	t	d			ʈ	ɖ			k	ɡ	q
Afrikat			t͡s	d͡z	t͡ʃ	d͡ʒ
Flap							ɽ
Sürtünmeli	f		s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ			h
Yaklaşık				l						j		w
Trill			r

• Ödünç alınmış, dolayısıyla Peştuca'ya özgü olmayan fonemler renk kodludur. q/ ve /f/ fonemleri sırasıyla [k] ve [p] ile değiştirilme eğilimindedir.
• /ɽ/ apikal postalveolar [ɽ]'dir. ɳ, ʈ, ɖ/'nin tam eklemlenme yeri belirsizdir. Yaklaşık /j/ damaksıldır, /ʂ/ ve /ʐ/ ise lehçeye bağlı olarak retrofleks ıslıklılardan [[[:Sessiz retrofleks sürtünmeli|ʂ]], ʐ] sibilant olmayan dorso-palatal sürtünmelilere [[[:Sessiz damaksıl sürtünmeli|ç]], ʝ] değişir. Özellikle, bu seslerin orijinal telaffuzunu temsil eden retrofleks sürtünmeliler Güney Batı lehçelerinde (özellikle Kandahar'ın prestij lehçesi) korunurken, Kuzey Batı lehçelerinde damak sürtünmelileri olarak telaffuz edilirler. Diğer lehçeler retrofleksleri mevcut diğer seslerle birleştirir: Güney Doğu lehçeleri bu sesleri postalveolar sürtünmelilerle /ʃ, ʒ/ birleştirirken, Kuzey Doğu lehçeleri asimetrik bir düzende velar fonemlerle birleştirerek [x, ɡ] olarak telaffuz eder. Ayrıca, Henderson'a (1983) göre, sesli damak sürtünmesi [ʝ] aslında genellikle Wardak Eyaletinde görülür ve Kuzey Batı lehçelerinin başka yerlerinde /ɡ/ ile birleşir. D.W Coyle'un bulgularına göre bazen Bati Kot'ta [ʝ] olarak da telaffuz edilir.
• Velarlar /k, ɡ, x, ɣ/ ve ardından gelen arkaya yakın yuvarlak ünlü /u/ labialize velarlara asimile olur [kʷ, ɡʷ, xʷ, ɣʷ].
• Sessiz durakların [p, t, t͡ʃ, k] hepsi Roman dilleri ve Avustronezya dilleri gibi aspire edilmez; vurgulu bir hecede ses öncesi hafif aspire edilmiş alofonları vardır. ⓘ

Kelime dağarcığı

Peştuca'da sözlüğün yerli unsurlarının çoğu diğer Doğu İran dilleriyle ilişkilidir. Josef Elfenbein'in belirttiği gibi, "Peştuca'da ödünç sözcüklerin izi M.Ö. üçüncü yüzyıla kadar sürülmüştür ve Yunanca ve muhtemelen Eski Farsça'dan sözcükler içermektedir". Örneğin Georg Morgenstierne, Peştuca مېچن mečә́n yani el değirmeni kelimesinin Eski Yunanca μηχανή (mēkhanḗ, yani bir cihaz) kelimesinden türetildiğini belirtmektedir. 7. yüzyıl sonrası ödünçlemeler öncelikle Farsça ve Hintçe-Urduca'dan gelmiş, Arapça sözcükler Farsça üzerinden, bazen de doğrudan ödünçlenmiştir. Modern konuşma dili İngilizce, Fransızca ve Almanca'dan kelimeler ödünç almaktadır. ⓘ

Bununla birlikte, oldukça fazla sayıda kelime Peştuca'ya özgüdür. ⓘ

İşte Saf Peştuca ve ödünçlemelerin örnek bir listesi:

Peştuca	Farsça Ödünç	Arapça Kredi	Anlamı ⓘ
چوپړ čopáṛ	خدمت khidmat	خدمة khidmah	hizmet
هڅه hátsa	کوشش kušeš		çaba/deneme
ملګری, ملګرې malgə́ray, malgə́re	دوست dost		arkadaş
نړۍ naṛә́i	جهان cehān	دنيا dunyā	Dünya
تود/توده tod/táwda	گرم zırh		sıcak
اړتيا aṛtyā́		ضرورة ḍarurah	ihtiyaç
هيله híla	اميد umid		umut
د ... په اړه də...pə aṛá	باره bāra		hakkında
بوللـه bolә́la		قصيدة qasidah	bir kaside

Modern konuşmada Farsça ve Farsçalaştırılmış Arapçanın istilası nedeniyle, Peştuca'nın kendi kelime dağarcığının yok olmasını önlemek için dilsel saflığı savunulmaktadır. ⓘ

Klasik kelime hazinesi

Farsçadan تخت takht ile پلاز plâz 'taht' gibi ödünçlemelerle değiştirilen çok sayıda eski kelime vardır. Ya da Pir Roshan Bayazid tarafından kullanılan 'benzersizlik' anlamına gelen يګانګي yagānagí kelimesi. Bu tür klasik kelimeler modern Peştuca'ya yeniden kazandırılmaktadır. ناوې پلاز 'gelin odası' gibi bazı kelimeler de lehçelerde varlığını sürdürmektedir. ⓘ

Hayr el-Beyân'dan örnek:

... بې يګانګئ بې قرارئ وي او په بدخوئ کښې وي په ګناهان

Transliterasyon: ... be-yagānagə́i, be-kararə́i wi aw pə badxwə́i kx̌e wi pə gunāhā́n

Tercüme: "... tekillik/biriciklik olmadan, sükunet olmadan ve kötü tutumla günah üzeredirler." ⓘ

Yazı sistemi

Peştuca, Fars-Arap alfabesinin ya da Arap yazısının değiştirilmiş bir biçimi olan Peştuca alfabesini kullanır. 16. yüzyılda Bayazid Pir Roşan Peştuca alfabesine 13 yeni harf eklemiştir. Alfabe yıllar içinde daha da değiştirilmiştir. ⓘ

Peştuca alfabesi 45 ila 46 harf ve 4 diyakritik işaretten oluşur. Latin Peştuca da kullanılmaktadır. Latince transliterasyonda vurgu, ünlüler üzerinde aşağıdaki işaretlerle temsil edilir: ә́, á, ā́, ú, ó, í ve é. Aşağıdaki tablo (soldan sağa doğru okunur) harflerin izole formlarını, olası Latince karşılıklarını ve tipik IPA değerlerini verir:

ا ā /ɑ, a/	ب b /b/	پ p /p/	ت t /t/	ټ ṭ /ʈ/	ث (s) /s/	ج ǧ /d͡ʒ/	ځ g, dz /d͡z/	چ č /t͡ʃ/	څ c, ts /t͡s/	ح (h) /h/	خ x /x/ ⓘ
د d /d/	ډ ḍ /ɖ/	ﺫ (z) /z/	ﺭ r /r/	ړ ṛ /ɺ, ɻ, ɽ/	ﺯ z /z/	ژ ž /ʒ/	ږ ǵ (veya ẓ̌) /ʐ, ʝ, ɡ, ʒ/	س s /s/	ش š /ʃ/	ښ x̌ (veya ṣ̌) /ʂ, ç, x, ʃ/
ص (s) /s/	ض (z) /z/	ط (t) /t/	ظ (z) /z/	ع (ā) /ɑ/	غ ğ /ɣ/	ف f /f/	ق q /q/	ک k /k/	ګ ģ /ɡ/	ل l /l/
م m /m/	ن n /n/	ڼ ṇ /ɳ/	ں ̃ , ń /◌̃/	و w, u, o /w, u, o/	ه h, a /h, a/	ۀ ə /ə/	ي y, i /j, i/	ې e /e/	ی ay, y /ai, j/	ۍ əi /əi/	ئ əi, y /əi, j/

Lehçeler

Peştuca lehçeleri, Paṣ̌tō'nun "yumuşak" güney grubu ve Pax̌tō'nun (Pakhtu) "sert" kuzey grubu olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Her grup ayrıca bir dizi lehçeye bölünmüştür. Tareeno'nun güney lehçesi en belirgin Peştuca lehçesidir.

1. Güney çeşitliliği

• Abdaili veya Kandahar lehçesi (veya Güney Batı lehçesi)
• Kakar lehçesi (veya Güneydoğu lehçesi)
• Shirani lehçesi
• Mandokhel lehçesi
• Marwat-Bettani lehçesi
• Güney Karlani grubu

• Hattak lehçesi
• Wazirwola lehçesi

• Dawarwola lehçesi
• Masidwola lehçesi

• Banisi (Banu) lehçesi ⓘ

2. Kuzey çeşitliliği

• Orta Ghilji lehçesi (veya Kuzey Batı lehçesi)
• Yusapzai ve Momand lehçesi (veya Kuzey Doğu lehçesi)
• Kuzey Karlani grubu

• Wardak lehçesi
• Taniwola lehçesi
• Mangal kabilesi lehçesi
• Khosti lehçesi
• Zadran lehçesi
• Bangaş-Orakzai-Turi-Zazi lehçesi
• Afridi lehçesi
• Khogyani lehçesi ⓘ

3. Tareeno Lehçesi ⓘ

Edebi Peştuca

Edebi Peştuca, zaman zaman Peştuca'nın edebi kaydı olarak kullanılan yapay bir Peştuca çeşididir. Orta Ghilji bölgesinde konuşulan Kuzey Batı lehçesine dayandığı söylenmektedir. Edebi Peştuca'nın kelime dağarcığı da diğer lehçelerden türemiştir. ⓘ

Eleştiri

Colye'nin de belirttiği gibi, "Standart" Peştuca olarak tanımlanabilecek gerçek bir Peştuca yoktur:

"Standart Peştuca aslında birden fazla çeşidi ya da biçimi olan oldukça karmaşık bir dildir. Anadili Peştuca olan kişiler ya da araştırmacılar genellikle hangi Standart Peştuca çeşidini kastettiklerini belirtmeden Standart Peştuca'ya atıfta bulunurlar... İnsanlar bazen Peştuca konuşanların çoğunluğu arasında en çok saygı duyulan ya da en sevilen Peştuca çeşidini kastettiklerinde Standart Peştuca'ya atıfta bulunurlar."

- Wardak'ı Peştuca Çeşitleri Arasına Yerleştirmek, sayfa 4

David MacKenzie'nin de belirttiği gibi bir "Standart" Peştuca geliştirmeye gerçekten gerek yoktur:

"En uç kuzey-doğu ve güney-batı lehçeleri arasındaki morfolojik farklılıklar nispeten az ve önemsizdir. Peştuca'da lehçe farklılaşmasının kriterleri öncelikle fonolojiktir. Bu fonolojik farklılıkları gizleyen bir alfabenin kullanılmasıyla dil, bu nedenle, en az dört yüzyıl boyunca yaygın olarak anlaşılan bir edebi araç olmuştur. Bu edebi dil, Batı'da uzun süre 'yaygın' ya da 'standart' Peştuca olarak anılmış, ancak görünüşe göre bu dili tanımlamak için gerçek bir girişimde bulunulmamıştır."

- A Standard Pashto, sayfa 231

Standartlaştırma aynı zamanda çok sayıdaki Peştuca lehçesinin göz ardı edilmesi pahasına gerçekleşmektedir. ⓘ

Edebiyat

Peştuca konuşanlar uzun zamandır atasözleri, hikayeler ve şiirler de dahil olmak üzere sözlü edebiyat geleneğine sahiptir. Yazılı Peştuca edebiyatı, Rahman Baba (1650-1715) ile birlikte en büyük Peştuca şairleri arasında kabul edilen Khushal Khan Khattak (1613-1689) gibi şairler sayesinde 17. yüzyılda gelişme göstermiştir. Ahmed Şah Durrani (1722-1772) döneminden itibaren Peştuca sarayın dili olmuştur. İlk Peştuca öğretim metni Ahmed Şah Durrani döneminde Pir Muhammed Kakar tarafından Ma'rifetü'l-Afgânî ("Afganca [Peştuca] Bilgisi") adıyla yazılmıştır. Bundan sonra, Peştuca fiillerin ilk gramer kitabı 1805'te Riyāż al-Maḥabbah ("Sevgi Eğitimi") başlığı altında Barech'in şefi Hafız Rahmat Khan'ın oğlu Nawab Mahabat Khan'ın himayesiyle yazılmıştır. Hafız Rahmet Han'ın bir başka oğlu olan Nevabullah Yar Han 1808 yılında Acâyibü'l-Lügât ("Dillerin Harikaları") adlı Peştuca kelimelerden oluşan bir kitap yazmıştır. ⓘ

Şiir örneği

Rahman Baba'nın Kelâmından bir alıntı: زۀ رحمان پۀ خپله ګرم يم چې مين يم
چې دا نور ټوپن مې بولي ګرم په څۀ ⓘ

Telaffuz: [zə raˈmɑn pə ˈxpəl.a ɡram jəm t͡ʃe maˈjan jəm
t͡ʃe dɑ nor ʈoˈpən me boˈli ɡram pə t͡sə] ⓘ

Transliterasyon: Zə Rahmā́n pə xpə́la gram yəm če mayán yəm
Če dā nor ṭopə́n me bolí gram pə tsə ⓘ

Tercümesi: "Ben Rahman, bir aşık olduğum için kendim suçluyum,
Bu öteki evren beni neye göre suçlu sayıyor?" ⓘ

Atasözleri

Bkz: Peştuca edebiyat ve şiir § Atasözleri ⓘ

Peştuca da zengin bir atasözü mirasına sahiptir (Peştuca matalúna, sg. matál). Bir atasözü örneği: اوبه په ډانګ نه بېلېږي ⓘ

Transliterasyon: Obә́ pə ḍāng nə beléẓ̌i ⓘ

Çeviri: "Suyu bir sırıkla [vurarak] bölmek mümkün değildir." ⓘ

İfadeler

Tebrik cümleleri

Selamlama	Peştuca	Transliterasyon	Gerçek anlamı ⓘ
Merhaba	ستړی مه شې ستړې مه شې	stә́ṛay mә́ še stә́ṛe mә́ še	Yorulmayasın
	ستړي مه شئ	stә́ṛi mә́ šəi	Yorulmayasınız [insanlara söylenir]
	په خير راغلې	pə xair rā́ğle	İyilikle (sen) geldin
Teşekkür ederim.	مننه	manә́na	Kabul [منل fiilinden]
Güle güle.	په مخه دې ښه	pə mә́kha de x̌á	Önünüzde iyi olun
	خدای پامان	xwdā́i pāmā́n	Kimden: خدای په امان [Tanrı'nın güvencesiyle/güvenliğinde]

Renkler

Renk listesi: ⓘ

سور/ سره sur/sra [kırmızı]

šin / šna [yeşil]

کینخي kinaxí [mor]

تور/ توره tor/tóra [siyah]

šin / šna [mavi]

سپین spin/spína [beyaz]

نسواري naswārí [kahverengi]

ژېړ/ ژېړه žeṛ/žéṛa [sarı]

چوڼيا čuṇyā́ [menekşe]

خړ / خړه xәṛ/xə́ṛa [gri] ⓘ

Komşu dillerden ödünç alınan renklerin listesi: ⓘ

• نارنجي nārәnjí - turuncu [[[Farsça|Farsça]]dan]
• ګلابي gulābí - pembe [Hintçe'den, aslı Farsça]
• نيلي nilí - çivit [[[Farsça|Farsça]]'dan, nihayetinde Sanskritçe]] ⓘ

Günün saatleri

Peştuca günün bölümleri ⓘ

Zaman	Peştuca	Transliterasyon	IPA ⓘ
Sabah	ګهيځ	gahíź	/ɡaˈhid͡z/
Öğlen	غرمه	ğarmá	/ɣarˈma/
Öğleden sonra	ماسپښين	māspasx̌ín	Kandahar: /mɑs.paˈʂin/ Yusapzai: /mɑs.paˈxin/ Bannuchi: /məʃ.poˈʃin/ Marwat: /mɑʃˈpin/
Öğleden sonra	مازديګر مازيګر	māzdigár māzigár	/mɑz.di.ˈɡar/ /mɑ.zi.ˈɡar/
Akşam	ماښام	māx̌ā́m	Kandahari: /mɑˈʂɑm/ Wardak: /mɑˈçɑm/ Yusapzai: /mɑˈxɑm/ Wazirwola: /lmɑˈʃɔm/ Marwat: /mɑˈʃɑm/
Akşam geç saatlerde	ماسختن	māsxután	/mɑs.xwəˈtan/ /mɑs.xʊˈtan/

Aylar

Peştunlar Vikrami takvimini kullanır:

#	Vikrami ayı	Peştuca	Peştuca [Karlāṇí lehçeleri]	Gregoryen aylar ⓘ
1	Chaitra	چېتر četә́r	چېتر četә́r	Mart-Nisan
2	Vaisākha	ساک sāk	وسيوک wasyók	Nisan-Mayıs
3	Jyeshta	جېټ jeṭ	ژېټ žeṭ	Mayıs-Haziran
4	Āshāda	هاړ hāṛ	اووړ awóṛ	Haziran-Temmuz
5	Shraavana	ساوڼ یا پشکال sāwә́ṇ	واسه wā́sa	Temmuz-Ağustos
6	Bhādra	بدرو badrú	بادري bā́dri	Ağustos-Eylül
7	Ashwina	آسو āsú	اسي ássi	Eylül-Ekim
8	Kartika	کاتۍ / کاتک kātә́i / kāták	کاتيې kā́tye	Ekim-Kasım
9	Mārgasirsa (Agrahayana)	منګر mangә́r	مانګر mā́ngər	Kasım-Aralık
10	Pausha	چيله čilá	پو po	Aralık-Ocak
11	Māgha	بله چيله bә́la čilá	کونزله kunzә́la	Ocak-Şubat
12	Phālguna	پاګڼ pāgáṇ	اربشه arbә́ša	Şubat-Mart