Samarra

Samarra سَامَرَّاء ⓘ
Şehir
Samarra Ulu Camii'nin spiral minaresi
Samarra Samarra'nın Irak içindeki konumu
Koordinatlar: 34°11′54″N 43°52′27″E
Ülke	Irak
Valilik	Selahaddin Valiliği
Nüfus (2003 tahmini)
- Toplam	348,700
UNESCO Dünya Mirası Alanı
Resmi adı	Samarra Arkeolojik Kenti
Kriterler	Kültürel: ii, iii, iv
Referans	276
Yazıt	2007 (31. Oturum)
Tehlike Altında	2007-
Alan	15,058 hektar
Tampon bölge	31,414 hektar

Samarra (Arapça: سَامَرَّاء, Sāmarrāʾ) Irak'ta bir şehirdir. Bağdat'ın 125 kilometre (78 mil) kuzeyinde, Selahaddin Eyaleti'nde Dicle Nehri'nin doğu kıyısında yer alır. Samarra şehri Abbasi Halifesi El-Mutasım tarafından yaklaşık 3.000 askerden oluşan ve daha sonra on binlere ulaşan Türk profesyonel ordusu için kurulmuştur. 2003 yılında şehrin tahmini nüfusu 348,700 idi. Irak İç Savaşı sırasında Samarra, direnişin "Sünni Üçgeni" içinde yer almıştır. ⓘ

Ortaçağda Abbasi Halifeliği'nin başkenti olan Samarra, orijinal planını, mimarisini ve sanatsal kalıntılarını koruyan tek İslam başkentidir. UNESCO 2007 yılında Samarra'yı Dünya Miras Alanlarından biri olarak seçmiştir. ⓘ

Tarihçe

Tarih Öncesi Samarra

Tarih öncesi Samarra kalıntıları ilk olarak 1911 ve 1914 yılları arasında Alman arkeolog Ernst Herzfeld tarafından kazılmıştır. Samarra, Samarra kültürünün tip bölgesi haline gelmiştir. Defterler, mektuplar, yayınlanmamış kazı raporları ve fotoğraflar 1946'dan beri Washington, D.C.'deki Freer Sanat Galerisi'nde bulunmaktadır. ⓘ

Uygarlık, Yakın Doğu'daki ilk şehir devletlerinden biri olarak Ubeyd dönemiyle birlikte gelişmiştir. M.Ö. 5.500'den itibaren varlığını sürdürmüş ve sonunda M.Ö. 3.900'de çökmüştür. ⓘ

Neo-Asur dönemi

Sur-marrati kenti (Walters Sanat Müzesi'ndeki bir stele göre MÖ 690'da Sanherib tarafından yeniden kurulmuştur), modern Samarra'nın karşısında Dicle üzerindeki el-Huveyş'te bulunan müstahkem bir Asur yerleşimi ile güvensiz bir şekilde özdeşleştirilmektedir. Online Asur Devlet Arşivleri, Surimarrat'ı modern Samarra bölgesi olarak tanımlamaktadır. ⓘ

Samarra Arkeolojik Araştırması tarafından Samarra için kaydedilen antik yer isimleri Yunanca Souma (Ptolemy V.19, Zosimus III, 30), Latince Sumere, MS 363'te Julian ordusunun geri çekilmesi sırasında bahsedilen bir kale (Ammianus Marcellinus XXV, 6, 4) ve bir köy olarak tanımlanan Süryanice Sumra'dır (Hoffmann, Auszüge, 188; Michael the Syrian, III, 88). ⓘ

Samarra bölgesinde Dicle'den su çeken Nahrawan Kanalı'nın kuzey uzantısı olan ve Yakut el-Hamavi (Mu'cem, bkz. "Katul") tarafından I. Hüsrev'e (531-578) atfedilen Katul el-Kisrawi'nin açılmasıyla daha büyük bir nüfus olasılığı ortaya çıkmıştır. Bu projenin tamamlanmasını kutlamak için Samarra'nın güneyindeki güney girişinde bir hatıra kulesi (modern Burj al-Qa'im) inşa edildi ve ad-Dawr yakınlarındaki kuzey girişinde (modern Nahr ar-Rasasi) bir "cennet" veya duvarla çevrili av parkı olan bir saray inşa edildi. Abbasi Halifesi Harun el-Reşid tarafından kazılan ek bir kanal olan Qatul Abi al-Jund, düzenli bir sekizgen şeklinde (modern Husn al-Qadisiyya) planlanmış, al-Mubarak olarak adlandırılan ve 796'da tamamlanmadan terk edilen bir şehirle anıldı. ⓘ

• 

  Kadın heykelciği, Samarra, MÖ 6000

• 

  Berlin'deki Vorderasiatisches Müzesi'nde bulunan Samarra kâsesi. Tasarımın ortasındaki gamalı haç bir rekonstrüksiyondur.

• 

  Çin yapımı sancai çömlek parçası, 9.-10. yüzyıl, Samarra'da bulunmuş, İslam çömlekçiliğindeki Çin etkilerine bir örnek. British Museum. ⓘ

Abbasi başkenti

Burası önceki adı "Deyrü’n -Âdî" olan ve Sasaniler zamanında kurulan eski bir yerleşim yeridir. Sekizinci Abbasi Halifesi Mu’tasım tarafından, Deyr halkın'dan topraklarını 4000 dinar karşılığında satın alınmış ve Şehir 836 tarihinde Abbasi ordusundaki Türkî memlûk birlikleri için Sâmerrâ adıyla kuruldu. 836'daki nüfusu 35.000 iken bugün 200 binin üzerindedir. ⓘ

El-Me’mûn zamanın başlayan ılımlı tavır, İslamiyetin yayılmasını hızlandırmasının yanında sefirler vasıtasıyla hediye ve mükafatlar ile yerli aileler kendilerine bağlanıyordu. Süreç, el-mutasım zamanında daha sıkı devam ettirildi. Türki sahalarda yaşayan türkler halifenin hassa ordusuna alınıyordu. Ordunun ikamet edebileceği yer olarak samarra seçilmiştir. Türkistan da aynı oranda islamlaşmaya başlamış, 200 bin çadır halkı toplu şekilde İslamiyete geçmişlerdir. ⓘ

Abbasi başkenti, Halife el-Mutasım tarafından Bağdat'tan Samarra'ya taşınmıştır. Samarra 892 yılına kadar İslam dünyasının merkezi oldu. El-Mu'tasım'ın halefi Vasık döneminde şehir ticaret merkezi haline getirildi. Spiral şeklindeki minaresiyle meşhur Samarra Ulu Camisi inşa edildi. Mutemid döneminde Türk yöneticilerin baskısı arttı ve 892 yılında Mutezid halife olduğunda, hilafet merkezi yeniden Bağdat'a taşındı. ⓘ

Arap bilim adamı El-Cahiz Menâkıb Cünd el-Hilafe ve Fuza'il el Etrak ("Hilafet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri") adlı eserini Mütevekkil'in hilafeti döneminde Samarra'nın merkez olduğu yıllarda, Mütevekkil'in hilafeti döneminde kaleme almıştır. Bu kitap, o dönemden itibaren Memlûk anlayışında değişimin başladığını göstermektedir. Katı müslümanların doğru yoldan kopmuş saymalarıyla birlikte sünnilik tarafından dinden çıkma sayılmayan Mutezile mezhebine mensup olan el-Cahiz kitabında, artık İslamı korumayı üstlenenin ırk ayrımı ile değerlendirilmesinin doğru olmadığını savunur. Kitapta Türkler, özellikle savaş yetenekleriyle öne çıkarılır. ⓘ

Samarra'da basılan El-Muntasır Dirhemi, MS 861/862 ⓘ

MS 836 yılında Abbasi Halifesi El-Mu'tasım Dicle kıyısında yeni bir başkent kurdu. Burada, çoğunlukla Orta Asya ve İran'dan (en ünlüleri Türklerin yanı sıra Horasanlı İştakhaniyye, Faraghina ve Uşrusaniyye alayları) ya da Kuzey Afrika'dan (Maghariba gibi) gelen muhafızları için garnizon yerleşimleriyle çevrili geniş saray kompleksleri inşa etti. Sıklıkla Memlük köle askerleri olarak adlandırılsalar da statüleri oldukça yüksekti; bazı komutanları Soğdlu asalet unvanları taşıyordu. ⓘ

Şehir, el-Mütevekkiliyye gibi gösterişli saray komplekslerinin ve 847'de inşa edilen ünlü spiral minaresi ya da Malviya ile Samarra Ulu Camii'nin inşasına sponsor olan Halife el-Mütevekkil döneminde daha da gelişti. Oğlu el-Mu'tazz için büyük Bulkuwara sarayını inşa ettirdi. ⓘ

Samarra, 892 yılına kadar halifenin ikametgâhı olarak kaldı ve el-Mu'temid sonunda Bağdat'a döndü. Şehir gerilemiş ancak 10. yüzyılın başlarına kadar darphanesini korumuştur. ⓘ

El-Mu῾tasım (833-842) tarafından yaptırılan Dar al-Khilafa sarayında kabul salonlarıyla çevrili büyük dairesel havuz kalıntıları ⓘ

Nasturi patriği Sargis (860-72) Doğu Kilisesi'nin patriklik makamını Bağdat'tan Samarra'ya taşıdı ve haleflerinden bir ya da ikisi de iktidar merkezine yakın olmak için Samarra'da oturmuş olabilir. ⓘ

Abbasi İmparatorluğu'nun uzun süren gerileme döneminde, Samarra MS 940 yılından itibaren büyük ölçüde terk edilmiştir. Nüfusu Bağdat'a geri dönmüş ve şehir hızla gerilemiştir. Harabe alanı, ciddi arkeoloji için uygun olan geç antik çağın tek dünya metropolüdür. ⓘ

Dini önemi

El-Askeri Türbesi ⓘ

Şehir aynı zamanda, sırasıyla onuncu ve on birinci Şii İmamlar olan İmam Ali el-Hadi ve Hasan el-Askeri'nin türbelerinin bulunduğu el-Askeri Türbesi'ne ve Twelver veya Şiilerin inancına göre "Gizli İmam" olarak bilinen Muhammed el-Mehdi'nin gaybete girdiği rivayet edilen yere de ev sahipliği yapmaktadır. Bu durum burayı İmami Şiiler için önemli bir hac merkezi haline getirmiştir. Ayrıca, Müslümanlar tarafından büyük saygı gören Peygamber Muhammed'in ve İmamların kadın akrabaları olan Hakimah ve Narjis'in burada gömülü olması, bu camiyi en önemli ibadet yerlerinden biri haline getirmiştir. ⓘ

Modern dönem

Abbasi Kasr-ı Aşık'ı ⓘ

On sekizinci yüzyılda, 1730-1735 Osmanlı-İran Savaşı'nın en şiddetli muharebelerinden biri olan Samarra Muharebesi gerçekleşmiş ve 50.000'den fazla Türk ve İranlı hayatını kaybetmiştir. Bu çarpışma Osmanlı Irak'ının kaderini belirlemiş ve Birinci Dünya Savaşı'na kadar İstanbul'un egemenliği altında kalmasını sağlamıştır. ⓘ

20. yüzyılda Samarra, Bağdat'ın sık sık sular altında kalmasını önlemek amacıyla inşa edilen Samarra Barajı'nın inşasıyla kalıcı bir göl olan Tharthar Gölü'nün yaratılmasıyla yeni bir önem kazandı. Baraj nedeniyle birçok yerel halk yerinden edilmiş ve Samarra'nın nüfusu artmıştır. ⓘ

Samarra, Irak Savaşı sırasında isyancıların aktif olduğu Sünni Üçgeni olarak adlandırılan bölgenin önemli bir parçası olan Selahaddin Vilayeti'nde önemli bir şehirdir. ⓘ

Samarra, aralarında birçok Şii imamın mezarının da bulunduğu Şii kutsal mekanlarıyla ünlü olsa da, kent geleneksel olarak ve yakın zamana kadar Sünni Arapların hakimiyetindeydi. Irak Savaşı sırasında Sünniler ve Şiiler arasında gerginlikler ortaya çıkmıştır. 22 Şubat 2006'da el-Askeri Camii'nin altın kubbesinin bombalanması, ülke çapında yüzlerce kişinin hayatını kaybettiği bir isyan ve misilleme saldırısı dönemini başlattı. Bombalamanın sorumluluğunu hiçbir örgüt üstlenmedi. 13 Haziran 2007'de isyancılar camiye tekrar saldırdı ve kubbe kalıntılarını çevreleyen iki minareyi yıktı. 12 Temmuz 2007'de saat kulesi havaya uçuruldu. Olayda ölen ya da yaralanan olmadı. Şii din adamı Mukteda El Sadr barışçıl gösteriler ve üç günlük yas çağrısında bulundu. Sadr, saldırının arkasında Sünni Arapların olamayacağına inandığını belirtirken, New York Times'a göre saldırganlar muhtemelen El-Kaide bağlantılı Sünnilerdi. Cami yerleşkesi ve minareleri 2006'daki bombalamadan bu yana kapalıydı. Irak polisi tarafından kentte süresiz sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Bir Şii hükümdarı olan Müslim bin Kureyş'e adanmış tarihi İmam Dur Türbesi de yıkıldı. ⓘ

Irak iç savaşının 2007 yılında sona ermesinden bu yana kutsal kentteki Şii nüfusu katlanarak artmıştır. Ancak şiddet olayları devam etmiş, 2011 ve 2013 yıllarında bombalı saldırılar gerçekleşmiştir. Haziran 2014'te şehir, Kuzey Irak saldırısının bir parçası olarak Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) tarafından saldırıya uğradı. IŞİD güçleri belediye binasını ve üniversiteyi ele geçirmiş ancak daha sonra geri püskürtülmüştür. ⓘ

Coğrafya

İklim

Samarra sıcak çöl iklimine sahiptir (Köppen iklim sınıflandırması BWh). En çok yağmur kışın yağar. Samarra'da yıllık ortalama sıcaklık 22,7 °C'dir (72,9 °F). Yılda yaklaşık 171 mm (6,73 inç) yağış düşer. ⓘ

Samarra için iklim verileri ⓘ
Ay	Jan	Şubat	Mar	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıl
Ortalama yüksek °C (°F)	15.3 (59.5)	18.0 (64.4)	22.1 (71.8)	28.3 (82.9)	35.7 (96.3)	41.1 (106.0)	43.9 (111.0)	43.6 (110.5)	39.7 (103.5)	33.2 (91.8)	24.4 (75.9)	17.4 (63.3)	30.2 (86.4)
Ortalama düşük °C (°F)	4.4 (39.9)	5.9 (42.6)	9.3 (48.7)	14.2 (57.6)	19.6 (67.3)	23.5 (74.3)	25.9 (78.6)	25.4 (77.7)	21.4 (70.5)	16.4 (61.5)	10.6 (51.1)	5.8 (42.4)	15.2 (59.4)
Ortalama yağış mm (inç)	25 (1.0)	30 (1.2)	29 (1.1)	21 (0.8)	8 (0.3)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	4 (0.2)	20 (0.8)	34 (1.3)	127 (5.0)
Kaynak: climate-data.org

Popüler kültürde

Ölümü ifade eden "Samarra'da randevu" metaforu, Babil Talmudu'nda kaydedilen ve W. Somerset Maugham tarafından yazıya geçirilen, Ölüm'ün bir adamın Bağdat'tan Samarra'ya kaçarak kendisinden kaçma çabasını anlattığı eski bir Babil efsanesine edebi bir göndermedir. "Samarra'daki Randevu" öyküsü daha sonra John O'Hara'nın aynı adlı romanının tohumlarını oluşturmuştur. Hikaye Sherlock'un 2017 tarihli bir bölümü olan "The Six Thatchers "da anlatılmaktadır. ⓘ

Ayrıca bakınız

• Irak'taki yerlerin listesi ⓘ

Seçilmiş kaynakça

• De la Vaissière, Étienne (2007): Samarcande et Samarra. Élites d'Asie central dans l'empire abbaside (Studia Iranica, Cahier 35), Paris.
• Gordon, Matthew S. (2001). Bin Kılıcın Kırılması: Samarra Türk Askeri Tarihi (M.S. 200-275/815-889). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-7914-4795-2.
• Northedge, Alastair (2005): Samarra'nın tarihi topografyası, Londra.
• Robinson, Chase (ed.) (2001): Bir Ortaçağ İslam Şehri Yeniden Düşünüldü: An Interdisciplinary Approach to Samarra (Oxford Studies in Islamic Art 14). Oxford. ⓘ