Başkent

Başkent veya başkent şehri, bir ülkede, eyalette, ilde, departmanda veya diğer ulus-altı varlıklarda, genellikle hükümet merkezi olarak birincil statüye sahip belediyedir. Başkent tipik olarak hükümetin ofislerini ve toplantı yerlerini fiziksel olarak kapsayan bir şehirdir; başkent statüsü genellikle yasa veya anayasa ile belirlenir. Bazı ülkeler de dahil olmak üzere bazı ülkelerde hükümetin farklı kolları farklı yerleşim birimlerinde bulunmaktadır. Bazı durumlarda, resmi (anayasal) başkent ile başka bir yerde bulunan hükümet merkezi arasında bir ayrım yapılır. ⓘ

İngilizce haber medyası genellikle bir başkentin adını, başkenti olduğu ülkenin hükümeti için alternatif bir ad olarak, bir metonimi biçimi olarak kullanır. Örneğin, "Washington ve Londra arasındaki ilişkiler", "Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık arasındaki ilişkiler" anlamına gelir. ⓘ

Bir ülke, politik nedenlerden dolayı birden fazla başkent tayin edebilir. Örnek olarak, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin idari başkenti Pretoria, yasama başkenti Cape Town, yargı başkenti Bloemfontein'dir. ⓘ

Terminoloji

Japonya'nın başkenti ve finans merkezi Tokyo'nun ufuk çizgisi ⓘ

Başkent kelimesi Latince 'baş' anlamına gelen caput (genitive capitis) kelimesinden türemiştir. ⓘ

İngilizce konuşulan bazı eyaletlerde, county town ve county seat terimleri de alt bölümlerde kullanılmaktadır. Bazı üniter devletlerde, alt ulusal başkentler 'idari merkezler' olarak bilinmektedir. Başkent, her zaman olmasa da, genellikle kendisini oluşturan birimlerin en büyük şehridir. ⓘ

Kökenleri

Roma Forumu, antik Roma'nın başkenti olarak birçok hükümet binası ile çevriliydi ⓘ

Tarihsel olarak, bir devletin veya bölgenin başlıca ekonomik merkezi genellikle siyasi gücün odak noktası haline gelmiş ve fetih veya federasyon yoluyla başkent olmuştur. (Ancak modern başkent her zaman var olmamıştır: Ortaçağ Batı Avrupa'sında gezginci (gezici) bir hükümet yaygındı). Antik Babil, Abbasi Bağdat'ı, antik Atina, Roma, Bratislava, Budapeşte, Konstantinopolis, Chang'an, antik Cusco, Kiev, Madrid, Paris, Podgorica, Londra, Pekin, Prag, Tallinn, Tokyo, Lizbon, Riga, Vilnius ve Varşova bunlara örnektir. Başkent doğal olarak siyasi motivasyona sahip kişileri ve avukatlar, siyaset bilimciler, bankacılar, gazeteciler ve kamu politikası yapıcıları gibi ulusal veya imparatorluk hükümetlerinin etkin yönetimi için becerilerine ihtiyaç duyulan kişileri kendine çeker. Bu şehirlerden bazıları aynı zamanda dini merkezlerdir, örneğin Konstantinopolis (birden fazla din), Roma (Roma Katolik Kilisesi), Kudüs (birden fazla din), Babil, Moskova (Rus Ortodoks Kilisesi), Belgrad (Sırp Ortodoks Kilisesi), Paris ve Pekin. Bazı ülkelerde başkent jeopolitik nedenlerle değiştirilmiştir; Finlandiya'nın ilk şehri olan Turku, İsveç yönetimi altında Orta Çağ'dan beri ülkenin başkenti olarak hizmet vermiş, 1812'de Finlandiya Büyük Dükalığı sırasında bu hakkını kaybetmiş ve Helsinki, Rus İmparatorluğu tarafından Finlandiya'nın mevcut başkenti yapılmıştır. ⓘ

Siyasi ve ekonomik ya da kültürel gücün yakınlaşması hiçbir şekilde evrensel değildir. Geleneksel başkentler taşradaki rakipleri tarafından ekonomik olarak gölgede bırakılabilir; örneğin Nanking'in Şangay'ı, Quebec City'nin Montreal'i ve çok sayıda ABD eyalet başkentini geride bırakması gibi. Babil ve Cahokia'da olduğu gibi, bir hanedanın ya da kültürün çöküşü başkentinin de yok olması anlamına gelebilir. "Siyasi göçebelik" eski Yakın Doğu'da hükümdar ve tebaa arasındaki bağları arttırmak için uygulanmıştır. ⓘ

Birçok başkent anayasa veya yasalarla tanımlanmış olsa da, Bern, Edinburgh, Lizbon, Londra, Paris ve Wellington gibi birçok uzun süreli başkentin yasal olarak böyle bir tanımı yoktur. Bu başkentlerin başkent olarak kabul edilmesinin nedeni, devlet daireleri, yüksek mahkeme, yasama organı, büyükelçilikler gibi ülkenin merkezi siyasi kurumlarının tamamının ya da neredeyse tamamının bu başkentlerde ya da yakınlarında bulunmasıdır. ⓘ

Modern başkentler

  Başkenti kıyıda olan ülkeler

  Başkenti kıyıda olmayan ülkeler

  Denize kıyısı olmayan ülkeler ⓘ

  Şu anda birden fazla başkenti olan ülkeler

  Daha önce birden fazla başkentleri olan ancak şimdi sadece bir başkentleri olan ülkeler ⓘ

Birçok modern başkent, nüfusu için daha erişilebilir olması ve olası istilalara karşı daha iyi korunabilmesi için ülkelerin merkezinde yer almaktadır. Konum, iki veya daha fazla şehir veya diğer siyasi bölünmeler arasında bir uzlaşmaya, tarihi nedenlere veya başkent için kasıtlı olarak yeni bir planlı şehir inşa etmek için yeterli araziye ihtiyaç duyulmasına da dayanabilir. Ulusal başkentlerin çoğu aynı zamanda kendi ülkelerindeki en büyük şehirdir, ancak bazı ülkelerde durum böyle değildir. ⓘ

Birleşik Krallık'taki kontlukların tarihi kontluk şehirleri vardır ve bunlar genellikle kontluk içindeki en büyük yerleşim yeri değildir ve çoğu zaman artık idari merkezler değildir, çünkü birçok tarihi kontluk artık sadece törenseldir ve idari sınırlar farklıdır. Dünyadaki yeni başkentlerin sayısı Rönesans döneminden bu yana, özellikle de on sekizinci yüzyıldan itibaren bağımsız ulus devletlerin kurulmasıyla birlikte önemli ölçüde artmıştır. ⓘ

Kanada'da federal bir başkent bulunurken, on eyalet ve üç bölgenin de birer başkenti vardır. Meksika, Brezilya (kendi eyaletlerinin başkentleri olan ünlü Rio de Janeiro ve São Paulo şehirleri de dahil olmak üzere) ve Avustralya gibi ülkelerin eyaletlerinin de başkentleri vardır. Örneğin, Avustralya'nın altı eyalet başkenti Adelaide, Brisbane, Hobart, Melbourne, Perth ve Sydney'dir. Avustralya'da "başkentler" terimi düzenli olarak bu altı eyalet başkentine ek olarak federal başkent Canberra ve Kuzey Bölgesi'nin başkenti Darwin'i ifade etmek için kullanılır. Abu Dabi, Abu Dabi Emirliği'nin ve genel olarak Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkentidir. ⓘ

Birleşik Krallık ve Danimarka Krallığı gibi birden fazla kurucu ulustan oluşan üniter devletlerde, her birinin genellikle kendi başkenti vardır. Federasyonlardan farklı olarak, genellikle ayrı bir ulusal başkent yoktur, bunun yerine bir kurucu ulusun başkenti aynı zamanda İngiltere'nin ve Birleşik Krallık'ın başkenti olan Londra gibi genel olarak devletin de başkenti olacaktır. Benzer şekilde, İspanya'nın özerk topluluklarının ve İtalya'nın bölgelerinin her birinin Sevilla ve Napoli gibi bir başkenti vardır; Madrid, Madrid Topluluğu'nun ve bir bütün olarak İspanya Krallığı'nın başkenti iken Roma, İtalya'nın ve Lazio bölgesinin başkentidir. ⓘ

Federal Almanya Cumhuriyeti'nde, onu oluşturan eyaletlerin (veya Länder, Land'ın çoğulu) her birinin Dresden, Wiesbaden, Mainz, Düsseldorf, Stuttgart ve Münih gibi kendi başkentleri vardır; Rusya Federasyonu'nun tüm cumhuriyetlerinin olduğu gibi. Almanya ve Rusya'nın ulusal başkentleri (Stadtstaat of Berlin ve federal şehir Moskova) aynı zamanda her iki ülkenin de kendi kurucu devletleridir. Avusturya eyaletlerinin ve İsviçre kantonlarının her birinin de kendi başkentleri vardır. Avusturya'nın ulusal başkenti Viyana aynı zamanda eyaletlerden biri iken, Bern hem İsviçre'nin hem de Bern Kantonu'nun (de facto) başkentidir. ⓘ

Planlanan başkentler

Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti Washington D.C. için L'Enfant Planı ⓘ

Yönetim birimleri bazen bir yönetimin veya bir alt bölümün hükümet merkezini barındırmak için yeni başkentler planlar, tasarlar ve inşa eder. Kasıtlı olarak planlanan ve tasarlanan başkentler şunlardır:

• Abuja, Nijerya (1991)
• Aracaju, Sergipe, Brezilya (1855)
• Ankara, Türkiye (1923)
• Austin, Teksas, ABD (1839)
• Belmopan, Belize (1970)
• Belo Horizonte, Minas Gerais, Brezilya (1897)
• Brasília, Brezilya (1960)
• Bhubaneswar, Odisha, Hindistan (1948)
• Bireuen, Açe, Endonezya (1948)
• Canberra, Avustralya (1927)
• Chandigarh, Punjab ve Haryana, Hindistan (1966)
• Columbia, Güney Carolina, ABD (1786)
• Konstantinopolis, Roma İmparatorluğu (324-330)
• Frankfort, Kentucky, ABD (1792)
• Gaborone, Botsvana (1964)
• Gandhinagar, Gujarat, Hindistan (1960)
• Goiânia, Goiás, Brezilya (1933)
• Huambo (Nova Lisboa), Huambo, Angola (1912)
• Indianapolis, Indiana, ABD (1825)
• İslamabad, Pakistan (1960)
• Jefferson City, Missouri, ABD (1821)
• La Plata, Buenos Aires Eyaleti, Arjantin (1882)
• Nava Raipur veya Atal Nagar, Chhattisgarh, Hindistan (2003)
• Naypyidaw, Myanmar (2005-2006)
• Yeni Delhi, Britanya Hindistanı (1911)
• Nur-Sultan, Kazakistan (1997)
• Oklahoma City, Oklahoma, ABD (1889)
• Ottawa, Ontario, Kanada (1857)
• Palmas, Tocantins, Brezilya (1989)
• Nusantara, Endonezya (2024)
• Putrajaya, Malezya (1995)
• Quezon City, Filipinler (1948-76)
• Raleigh, Kuzey Carolina, ABD (1792)
• Smederevo, Sırp Despotluğu (1428-1459)
• Soltaniye, İlhanlık (1306-1335)
• Valletta, Malta (1571)
• Washington, D.C., ABD (1800)
• Zhongxing Yeni Köyü, Nantou İlçesi, Tayvan Eyaleti, Çin Cumhuriyeti (1956) ⓘ

Bu şehirler aşağıdaki kriterlerden birini veya her ikisini de karşılamaktadır:

1. Yerleşik bir nüfus merkezinde bulunan bir başkentin yerine, hükümet merkezine ev sahipliği yapmak üzere açıkça inşa edilen kasıtlı olarak planlanmış bir şehir. Bunun, büyük metropol alanındaki aşırı kalabalıklaşma ve başkenti daha iyi bir iklime sahip bir yere (genellikle daha az tropik bir yere) yerleştirme arzusu gibi çeşitli nedenleri olmuştur.
2. Hiçbiri diğer(ler)ine başkent olma ayrıcalığını vermek istemeyen iki veya daha fazla şehir (veya diğer siyasi bölümler) arasında bir uzlaşma olarak seçilen bir şehir. Genellikle yeni başkent coğrafi olarak rakip nüfus merkezleri arasında kabaca eşit uzaklıkta yer alır. ⓘ

Uzlaşma yerleri

Avustralya Parlamentosu, en büyük şehirler olan Sidney ve Melbourne arasında bir uzlaşma olarak 1927 yılında küçük bir kasaba olan Canberra'da açılmıştır. ⓘ

İkinci duruma (uzlaşma yerleri) bazı örnekler şunlardır:

• Canberra, Avustralya, Melbourne ve Sidney arasında bir uzlaşma yeri olarak seçilmiştir.
• Washington, D.C., Amerika Birleşik Devletleri, daha şehirleşmiş Kuzey eyaletleri ile tarımsal Güney köle eyaletleri arasında ulusal gücü paylaşmak için bir uzlaşma olarak kurulmuştur. 1790 Uzlaşması, Maryland ve Virginia'dan devredilen arazi üzerinde Potomac Nehri üzerinde bir ulusal başkent kurulmasını onaylayan İkamet Yasası'nın kabul edilmesiyle sonuçlandı.
• Frankfort, Kentucky, Louisville ve Lexington'ın ortasında.
• Ottawa, Ontario, Kanada, Konfederasyon öncesi Kanada'nın çekirdeğini oluşturan iki eski koloni arasındaki sınır boyunca - esas olarak İngilizce konuşulan Yukarı Kanada ve esas olarak Fransızca konuşulan Aşağı Kanada. Bugün bu sınır, Kanada'nın on modern eyaletinden en kalabalık ikisi olan Ontario ve Quebec'i birbirinden ayırmaktadır.
• Tallahassee, Florida, Pensacola ve St Augustine, Florida arasında orta nokta olarak seçildi - o zamanlar Florida'nın en büyük iki şehri.
• Wellington 1865 yılında Yeni Zelanda'nın başkenti olmuştur. Yeni Zelanda'nın iki ana adasından küçük olanı (daha sonra daha kalabalık ada haline gelen) Kuzey Adası'nın güney ucunda, Güney Adası'ndan Cook Boğazı'nın hemen karşısında yer alır. Önceki başkent Auckland, Kuzey Adası'nın çok daha kuzeyinde yer alıyordu; bu taşınma, parlamento için daha merkezi bir yer arayışının ardından gerçekleşti.
• Managua, Nikaragua, sırasıyla liberal ve muhafazakar siyasi gruplarla ilişkili olan Leon ve Granada'daki rakipleri yatıştırmak için seçildi
• Jefferson City, Missouri, eyalet içindeki merkezi konumu nedeniyle Missouri'nin Birliğe kabul edilmesinden bir yıl sonra, 1821 yılında eyalet başkenti olarak seçilmiştir. Missouri'nin en büyük iki şehri olan batıdaki Kansas City ile doğudaki St. Louis'in neredeyse tam ortasındadır, ancak Kansas City 1850 yılına kadar kurulmamıştır. ⓘ

Bir ülkenin siyasi rejimindeki değişiklikler bazen yeni bir başkentin belirlenmesine neden olur. Akmola (1998'den itibaren Astana ve Mart 2019'dan itibaren Nur-Sultan), 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1997'de Kazakistan'ın başkenti oldu. Naypyidaw, eski başkent Rangoon'un aşırı kalabalık olduğu iddia edildiği için Burma'nın iç kesimlerinde kurulmuştur. ⓘ

Sıra dışı başkent düzenlemeleri

İsviçre'nin yargı merkezi olan Yüksek Mahkeme Lozan'da, yürütme ve yasama ise Bern'de bulunmaktadır. ⓘ

Parlamento Binası, Singapur. Bir şehir devleti olarak Singapur'un belirli bir başkente ihtiyacı yoktur. ⓘ

Yürütme ve yasama Podgorica'da bulunmasına rağmen Karadağ Cumhurbaşkanı'nın resmi konutu olan Mavi Saray Cetinje'dedir. ⓘ

Birkaç ulus-devletin birden fazla başkenti vardır ve başkenti olmayan birkaç devlet de vardır. Bazılarının başkenti bir şehirdir ancak devlet kurumlarının çoğu başka bir yerdedir. ⓘ

Şu anda bir bölgenin de jure başkenti olan bir hayalet kasaba da vardır: Montserrat'taki Plymouth. ⓘ

• Belize: Belmopan 1971 yılında ulusal başkent olarak belirlenmiştir, ancak çoğu devlet dairesi ve elçilik hala Belize City'de bulunmaktadır.
• Kanarya Adaları (İspanya): 1927 yılına kadar Canarias Eyaleti'nin başkenti Santa Cruz de Tenerife idi. Kanarya Adaları 1982 yılında özerk bir topluluk haline geldiğinde, Santa Cruz de Tenerife ve Las Palmas de Gran Canaria'nın her ikisine de başkent statüsü verildi. Şu anda iki başkent arasında bir kurum dengesi vardır; Kanarya Adaları İspanya'da iki başkenti olan tek özerk topluluktur.
• Şili: Şili Ulusal Kongresi Valparaíso'da toplanmasına rağmen Santiago başkenttir.
• Estonya: Yüksek Mahkeme ile Eğitim ve Araştırma Bakanlığı Tartu'da bulunmaktadır.
• Fransa: Fransız anayasası Fransa'da herhangi bir başkent tanımamaktadır. Yasaya göre Paris, Parlamentonun her iki kanadının (Ulusal Meclis ve Senato) da merkezidir, ancak ortak kongreleri Versailles Sarayı'nda yapılır. Acil durumlarda, Parlamento Meclislerinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu ile aynı yerde toplanabilmesi için anayasal güçlerin merkezi başka bir şehre nakledilebilir.
• Almanya: Resmi başkent Berlin, parlamentoya ve yürütme organının en yüksek organlarına (törensel cumhurbaşkanlığı ve etkin başbakanlıktan oluşan) ev sahipliği yapmaktadır. Çeşitli bakanlıklar, şu anda "Federal Şehir" unvanına sahip olan eski Batı Almanya başkenti Bonn'da bulunmaktadır. Federal Anayasa Mahkemesi'nin merkezi Karlsruhe'dedir ve bu nedenle bazen Almanya'nın "yargı başkenti" olarak adlandırılmaktadır; Almanya'nın en yüksek yargı organlarından hiçbiri Berlin'de bulunmamaktadır. Çeşitli Alman devlet kurumları Almanya'nın diğer bölgelerinde yer almaktadır.
• Hindistan:
  • Andhra Pradesh: Haydarabad 2024 yılına kadar eyaletin de jure başkenti, Amaravati ise de facto hükümet merkezidir. Andhra Pradesh Valisi'nin resmi konutu Vijayawada'da bulunmaktadır
  • Chhattisgarh: Raipur idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme (yargı başkenti) ise Bilaspur'da bulunmaktadır. Gelecekte önerilen başkent Nava Raipur'dur.
  • Jammu ve Keşmir: Srinagar eyaletin yazlık başkenti, Jammu ise kışlık başkentidir. Her altı ayda bir, tüm devlet mekanizması bir şehirden diğerine geçer.
  • Kerala: Thiruvananthapuram eyaletin idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme ise Ernakulam'da bulunmaktadır.
  • Himachal Pradesh: Shimla birincil başkenttir. Aynı zamanda Merkezi Tibet İdaresi'nin de merkezi olan Dharamshala eyaletin ikinci kış başkentidir.
  • Madhya Pradesh: Bhopal eyaletin idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme ise Jabalpur'da bulunmaktadır.
  • Pencap ve Haryana: Her iki eyalet de başkent olarak Chandigarh'ı paylaşmaktadır. Şehrin kendisi bir Birlik bölgesi olarak yönetilmektedir.
  • Odisha: Bhubaneswar eyaletin idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme ise Cuttack'ta bulunmaktadır.
  • Rajasthan: Jaipur eyaletin idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme ise Jodhpur'da bulunmaktadır.
  • Uttarakhand: Dehradun idari ve yasama başkentidir, yüksek mahkeme ise Nainital'de bulunmaktadır. Gelecekte önerilen başkent Gairsain'dir.
  • Ladakh: Leh ve Kargil, Birlik Bölgesinin ortak başkentleri olarak hizmet vermektedir.
• Güney Kore: Seul başkent ve hükümet şubelerinin merkezi olarak kalmaya devam etmektedir, ancak birçok devlet kurumu Sejong Şehrine taşınmıştır.
• Malezya: Kuala Lumpur anayasal başkent, Kral'ın evi ve Parlamento'nun merkezidir, ancak federal idari merkez ve yargı 30 kilometre (19 mil) güneye Putrajaya'ya taşınmıştır.
• Karadağ: Resmi başkent Podgorica parlamento ve yürütmeye ev sahipliği yapmaktadır, ancak cumhurbaşkanlığı makamı eski kraliyet başkenti Cetinje'dedir.
• Myanmar (Burma): Naypyidaw, kurulduğu yıl olan 2005'te ulusal başkent olarak belirlendi, ancak çoğu devlet dairesi ve büyükelçilik hala Yangon'da (Rangoon) bulunuyor.
• Nauru: Nauru: Sadece 21 kilometrekarelik (8,1 sq mi) bir mikro devlet olan Nauru'nun belirgin bir başkenti yoktur, bunun yerine bir başkent bölgesi vardır.
• Pakistan: İslamabad, amaca yönelik inşa edilmiş modern bir başkenttir. Yapımına 1960 yılında başlanmış ve 1966 yılında tamamlanmıştır. Başkent ilk olarak 1960 yılında geçici olarak Karaçi'den Rawalpindi'ye, daha sonra da gerekli geliştirme çalışmaları tamamlandığında İslamabad'a taşınmıştır. Stratejik ve ekonomik nedenlerle ileri bir başkent olarak inşa edilmiştir.
• Filipinler: Filipinler: 24 Haziran 1976 tarihinde çıkarılan 940 sayılı Başkanlık Kararnamesi, Manila Şehri başkent olmak üzere Ulusal Başkent Bölgesi'nin (NCR) tamamını veya Manila metropolitan alanını hükümet merkezi olarak belirlemiştir. Ulusal hükümet kurumları başkentte yoğunlaşmak yerine metropolün içine dağılmıştır. Başkanlık sarayı (Malacañang Sarayı) ve Yüksek Mahkeme başkentte yer alırken, Kongre'nin iki kanadı ayrı banliyölerde bulunmaktadır.
• Portekiz:
  • Ulusal başkent: Portekiz anayasasında bir başkente atıfta bulunulmamaktadır. Lizbon'da Parlamento, Cumhurbaşkanı ve Başbakanın resmi konutları, Hükümetin tüm birimleri, tüm büyükelçilikler ve en yüksek mahkemeler bulunmasına rağmen, hiçbir Portekiz resmi belgesinde Lizbon'un ulusal başkent olduğu belirtilmemektedir.
  • Azor Adaları: 1976'da yerel özerkliğin kurulmasından bu yana, Azor Adaları'nın belirlenmiş üç bölgesel başkenti vardır: São Miguel Adası'ndaki Ponta Delgada (Özerk Hükümet'in merkezi); Faial Adası'ndaki Horta (Yasama Meclisi'nin merkezi); ve Terceira Adası'ndaki Angra do Heroísmo (yargının merkezi ve Angra Roma Katolik Piskoposluğu'nun merkezi olmasının yanı sıra Azor Adaları'nın tarihi başkenti).
• Sri Lanka: Sri Jayawardenepura Kotte idari başkent ve parlamentonun bulunduğu yer olarak belirlenirken, eski başkent Kolombo artık "ticari başkent" olarak belirlenmiştir. Ancak, birçok devlet dairesi hala Kolombo'da bulunmaktadır. Her iki şehir de Kolombo Bölgesi'nde yer almaktadır.
• Güney Afrika: İdari başkent Pretoria, yasama başkenti Cape Town ve yargı başkenti Bloemfontein'dir. Bu, 1910 yılında Güney Afrika Birliği'ni oluşturan uzlaşmanın sonucudur. Bloemfontein'in adli başkent statüsüne rağmen, ülkenin en yüksek mahkemesi olan Güney Afrika Anayasa Mahkemesi ülkenin en büyük şehri olan Johannesburg'da bulunmaktadır.
• İsviçre: Bern, İsviçre'nin Federal Şehridir ve fiili başkent olarak işlev görür. Ancak İsviçre Yüksek Mahkemesi aynı zamanda Olimpiyat Başkenti olan Lozan'da bulunmaktadır.
  • Zürih Kantonu: Zürih kantonun fiili başkentidir, ancak kanton anayasasında bir başkentten bahsedilmemektedir.
• Tanzanya: Dodoma 1996 yılında ulusal başkent olarak belirlenmiştir, ancak çoğu devlet dairesi ve elçilik hala Darüsselam'da bulunmaktadır.
• Birleşik Devletler
  • Kaliforniya: Yürütme ve yasama organları ile çoğu devlet kurumu Sacramento'da yerleşiktir ancak Kaliforniya Yüksek Mahkemesi'nin merkezi San Francisco'dadır ve ikincil toplantı yerleri Sacramento ve Los Angeles'tadır.
  • Illinois: Springfield'da hükümet şubeleri bulunur ve resmi başkent olarak hizmet verir. Ancak çeşitli Illinois hükümet yetkilileri esas olarak Chicago'da ikamet etmekte ya da burada faaliyet göstermektedir. (daha fazla açıklama için bakınız: Illinois Hükümeti § Başkent)
  • Louisiana: Yürütme ve yasama organları ve çoğu devlet kurumu Baton Rouge'da bulunur, ancak Louisiana Yüksek Mahkemesi New Orleans'ta yer alır.
  • New York: Eyalet başkenti ve hükümet merkezi Albany'dedir, ancak birçok yetkili çoğunlukla New York'ta aktiftir veya New York'ta yaşamaktadır.
  • Pennsylvania: Başkent Harrisburg'dur ancak eyalet Yüksek Mahkemesi ve iki temyiz mahkemesinin her biri Harrisburg, Philadelphia ve Pittsburgh olmak üzere üç şehirde duruşma yapmaktadır. Ayrıca, Güneydoğu Pennsylvania'da (Philadelphia Şehri, Bucks İlçesi, Montgomery İlçesi, Delaware İlçesi ve Chester İlçesi) bulunan eyalet çapında seçilmiş yetkililerin ve memurların çoğu çoğunlukla Philadelphia'da çalışmayı tercih etmektedir.
• Monako, Singapur ve Vatikan şehir devletleridir ve dolayısıyla bir bütün olarak belirgin bir başkent içermezler. Ancak Singapur'da ana yargı ve yasama ofisleri şehir merkezinde yer almaktadır. Benzer şekilde, Victoria kolonyal Hong Kong'un başkentiyken, eski Victoria'nın kalbi, şimdi Central olarak bilinen, bugün devlet dairelerinin merkezi olarak hizmet vermektedir. ⓘ

Hükümet merkezi olmayan başkentler

Çeşitli nedenlerle resmi başkent ile fiili hükümet merkezinin ayrı olduğu birkaç ülke vardır:

• Benin: Porto-Novo resmi başkenttir, ancak Cotonou hükümet merkezidir.
• Bolivya: Sucre anayasal başkenttir ve yüksek adalet mahkemesi Sucre'de bulunmaktadır, bu da onu yargı başkenti yapmaktadır. Palacio Quemado, ulusal kongre ve ulusal seçim mahkemesi La Paz'da bulunur ve burası hükümet merkezidir.
• Fildişi Sahili: Yamoussoukro 1983 yılında ulusal başkent olarak belirlenmiştir, ancak çoğu devlet dairesi ve büyükelçilik hala Abidjan'da bulunmaktadır.
• Hollanda: Hollanda hükümeti, parlamentosu, yüksek mahkemesi, Danıştay'ı ve Kral'ın çalışma sarayı Lahey'de bulunmasına rağmen Amsterdam anayasal ulusal başkenttir ve tüm büyükelçilikler de burada yer almaktadır. (Daha fazla ayrıntı için bakınız: Hollanda'nın Başkenti). ⓘ

Tanınan başkentin resmi hükümet merkezi olmadığı benzer düzenlemelerin bazı tarihi örnekleri:

• İngiltere Krallığı: Geleneksel başkent Londra Şehri iken, Londra Şehri sınırları dışında kalan Westminster hükümet merkeziydi. Her ikisi de bugün Büyük Londra'nın kentsel çekirdeğinin bir parçasıdır.
• Fransa Krallığı: Geleneksel başkent Paris'ti, ancak 1682'den 1789'a kadar hükümet merkezi Paris'in güneybatısındaki kırsal bir bölgede bulunan Versay Sarayı'ydı. ⓘ

Tartışmalı başkentler

• Kıbrıs ve Kuzey Kıbrıs: "Bölünmüş son başkent" Lefkoşa, Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Ara Bölgesi (Yeşil Hat) tarafından ikiye bölünmüştür. Hem güneyde fiili kontrolü elinde bulunduran Kıbrıs Cumhuriyeti hem de Kuzey Lefkoşa'da fiili kontrolü elinde bulunduran ve büyük ölçüde tanınmayan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti şehrin tamamını başkentleri olarak kabul etmektedir.
• İsrail ve Filistin: Hem İsrail Hükümeti hem de Filistin Yönetimi Kudüs'ün başkentleri olduğunu iddia etmektedir. Kudüs, başkanlık konutu, hükümet binaları, yüksek mahkeme ve parlamentonun (Knesset) bulunduğu İsrail'in başkenti olarak hizmet verirken, Filistin Yönetimi'nin Kudüs'ün hiçbir yerinde fiili veya hukuki kontrolü yoktur. Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıyan Amerika Birleşik Devletleri dışında pek çok ülke, Kudüs'ün nihai statüsünün gelecekteki müzakerelere kadar belirsiz olduğu görüşünü benimsemektedir. Çoğu ülke İsrail'deki diplomatik temsilciliklerini Tel Aviv'de bulundururken, Filistin'deki diplomatik temsilcilikler Ramallah, Gazze Şehri, Kahire ve Şam gibi çeşitli yerlerde bulunmaktadır. ⓘ

Sembol olarak başkent

Mariehamn, kendi kendini yöneten askerden arındırılmış bir takımada olan Åland'ın başkenti ⓘ

Modern ulus-devletin yükselişiyle birlikte başkent, devlet ve hükümet için bir sembol haline gelmiş ve siyasi bir anlam yüklenmiştir. Bir hükümdarın sarayının bulunduğu her yerde ilan edilen ortaçağ başkentlerinin aksine, modern bir başkentin seçimi, yerinin değiştirilmesi, kurulması veya ele geçirilmesi son derece sembolik bir olaydır. Örneğin:

• Yıkık ve neredeyse ıssız Atina, 1834 yılında, ülkenin bağımsızlığını kazanmasından dört yıl sonra, Antik Yunan'ın ihtişamını yeniden canlandırmak gibi romantik bir düşünceyle yeni bağımsız Yunanistan'ın başkenti yapıldı. Benzer şekilde, Soğuk Savaş ve Almanya'nın yeniden birleşmesinin ardından Berlin bir kez daha Almanya'nın başkenti olmuştur. Restore edilen diğer başkentler arasında Ekim Devrimi'nden sonra Moskova da bulunmaktadır.
• Bir başkentin coğrafi ya da demografik olarak çevre bir konuma sembolik olarak taşınması ekonomik ya da stratejik nedenlerle olabilir (bazen ileri başkent ya da öncü başkent olarak da bilinir). Büyük Petro, Rus İmparatorluğu'na Avrupalı bir yönelim kazandırmak için hükümetini Moskova'dan Saint Petersburg'a taşımıştır. Atina önemsiz bir köyken, ekonomik açıdan önemli olan Nafplion şehri Yunanistan'ın ilk başkenti oldu. Ming imparatorları, Moğollarla olan sınırı denetlemeye yardımcı olmak için başkentlerini daha merkezi olan Nanjing'den Pekin'e taşıdılar. 1857 isyanı sırasında Hintli isyancılar Delhi'yi başkentleri olarak kabul ettiler ve Bahadur Şah Zafar imparator ilan edildi, ancak iktidardaki İngilizlerin başkenti Kalküta'ydı. 1877'de İngilizler Delhi'de resmi olarak bir 'Durbar' düzenleyerek Kraliçe Victoria'yı 'Hindistan İmparatoriçesi' olarak ilan etti. Delhi, Kral-İmparator V. George'un 1911'deki Taç Giyme Töreni'nden sonra nihayet sömürge başkenti oldu ve 1947'den itibaren bağımsız Hindistan'ın başkenti olarak devam etti. Diğer örnekler arasında Abuja, Brasília, Helsinki, İslamabad, Naypyidaw, Nur-Sultan ve Yamoussoukro sayılabilir.
• Ankara, Bern, Canberra, Madrid, Ottawa ve Washington başkent olduğunda, bölgesel ya da siyasi kimliklerle sınırlanmamış "tarafsız" bir başkentin seçilmesi ya da kurulması yeni devletin birliğini temsil etmek anlamına geliyordu. Bazen yeni başkentin yeri, Canberra, Ottawa, Washington, Wellington ve Managua örneklerinde olduğu gibi, çeşitli varlıklar arasındaki mevcut veya potansiyel çekişmeleri sona erdirmek için seçilmiştir.
• İngilizler tarafından inşa edilen Yeni Delhi kenti, Delhi'nin birçok imparatorluk başkentinin (Indraprastha, Dhillika ve Shahjahanabad) inşa edildiği yer olması, ancak asıl başkentin Edwin Lutyens tarafından tasarlanan İngiliz yapımı yeni kent olması nedeniyle geçmişle eşzamanlı bir kopuşu ve sürekliliği temsil ediyordu. Yeni Zelanda'nın Kuzey Adası'nın güneybatı ucundaki Wellington, ulusal başkenti Güney Adası'na yakın bir yere yerleştirmek ve böylece birçoğu ayrılıkçılığa sempati duyan sakinlerini yatıştırmak için çok daha kuzeydeki Auckland kentinin yerini aldı.
• Amerikan İç Savaşı sırasında, Amerika Konfedere Devletleri (Virginia Commonwealth) ile sınırı olan Washington D.C.'yi, nispeten küçük federal hükümet kolayca başka bir yere taşınabilecekken Konfederasyon saldırısından korumak için muazzam kaynaklar harcandı. Aynı şekilde, Konfederasyon tarafından Konfederasyon başkentini, Washington, D.C.'nin ancak 100 mil (160 km) güneyinde yer alan Richmond, Virginia'da Birlik'in saldırısına karşı savunmak için büyük kaynaklar harcanmıştır.
• İki ulusal başkent başka bir egemen devlete atıfta bulunmaktadır. Estonya'nın başkenti Tallinn'in adının, Danimarka'nın 1219-1227, 1238-1332 ve 1340-1346 yıllarında kontrol ettiği Toompea Kalesi'nden adını alan, Estonca'da orijinal olarak "Danimarka Kalesi" ve şimdi "Danimarka Kasabası" anlamına gelen Taani linn'den türetildiği düşünülmektedir. Trinidad ve Tobago'nun başkenti olan Port of Spain, 16. yüzyılda İspanya'dan gelen ilk yerleşimciler tarafından İspanyolca olarak adlandırılmıştır. Daha fazlası için Ulusal başkent adı etimolojileri listesine bakınız. ⓘ

Askeri stratejide başkentler

Çin'in Dört Büyük Antik Başkenti'nin sonuncusu olan Pekin, son sekiz yüzyılın çoğunda Çin'in siyasi merkezi olarak hizmet vermiştir. ⓘ

Bizans İmparatorluğu'nun başkenti olan Konstantinopolis, güçlü savunması nedeniyle imparatorluğun Osmanlı Türklerine düşen son parçası olmuştur. ⓘ

Başkent genellikle bir savaşta birincil hedeftir, ancak her zaman değil, çünkü onu ele geçirmek genellikle düşman hükümetinin çoğunun ele geçirilmesini, saldıran güçler için zaferi veya en azından mağlup güçler için moral bozukluğunu garanti eder. ⓘ

Hükümetlerin taşra düzeyinde çok az esnekliğe sahip devasa merkezi bürokrasiler olduğu eski Çin'de, bir hanedan başkentinin düşmesiyle kolayca devrilebilirdi. Üç Krallık döneminde hem Shu hem de Wu, başkentleri Chengdu ve Jianye düştüğünde yıkılmıştı. Ming hanedanı başkentini Nanjing'den Pekin'e taşımış, böylece Moğollar ve Mançulara karşı sınırları koruyan generalleri ve birlikleri daha etkin bir şekilde kontrol edebilmiştir. Li Zicheng'in iktidar koltuğuna oturmasıyla Ming yıkıldı ve bu model 20. yüzyılda geleneksel Konfüçyüs monarşisinin çöküşüne kadar Çin tarihinde kendini tekrarladı. Qing Hanedanlığı'nın çöküşünden sonra, otoritenin ademi merkezileşmesi ve gelişmiş ulaşım ve iletişim teknolojileri, hem Çin Milliyetçilerinin hem de Çin Komünistlerinin başkentlerini hızla değiştirmelerine ve Japon istilasının büyük krizi sırasında liderlik yapılarını sağlam tutmalarına izin verdi. ⓘ

Feodalizmin gelişmesinden sonra özellikle popüler olan ve demokratik ve kapitalist felsefelerin gelişmesiyle yeniden teyit edilen stratejik bir yöntem olan yerelleştirilmiş otoriteye yönelik sosyoekonomik eğilimler nedeniyle, Batı da dahil olmak üzere dünyanın diğer bölgelerinde ulusal başkentler askeri hedefler olarak tartışmasız daha az önemliydi. 1204 yılında Latin Haçlılar Bizans'ın başkenti Konstantinopolis'i ele geçirdikten sonra, Bizans güçleri çeşitli eyaletlerde yeniden toplanmayı başardı; taşralı soylular 60 yıl sonra başkenti yeniden ele geçirmeyi ve imparatorluğu bundan sonra 200 yıl daha korumayı başardılar. İngiliz kuvvetleri, Devrim Savaşı ve 1812 Savaşı sırasında çeşitli Amerikan başkentlerini defalarca yağmaladı, ancak Amerikan kuvvetleri, yerel hükümetlerden ve geleneksel olarak bağımsız olan sivil öncülerden destek aldıkları kırsal bölgelerde savaşmaya devam edebildi. Bu genellemelerin istisnaları arasında, merkezileşmiş bürokrasileri çok uzaktaki kaynakları etkili bir şekilde koordine edebilen, devlete daha az tutarlı rakipleri karşısında güçlü bir avantaj sağlayan, ancak başkentin alınması halinde tamamen yıkılma riski taşıyan Fransa gibi son derece merkezileşmiş devletler yer almaktadır. ⓘ

Tarihçe

Ulus devletlerde başkent

Endüstri devrimi tek tek kentlere ya da kentsel birliğe dayalı kent devletleri düzenini çökertti. Avrupa'daki son kent devletleri de ya ulus devlet haline geldiler ya da ulus devletlerin egemenliğine girdiler. Ulus devletlerin yönetim merkezi olarak başkentlerin planlanması, mimarisi, klasik mimari ve planlamanın ötesinde simgesel bir işlev ve değer taşımaya başladı. Buralar ulusal kimliğin simgelendiği ve diğer kentlere örnek gösterildiği mekanlar haline geldi. Kısaca çağdaş başkentin ortaya çıkması büyük ölçüde ulusal devletlerin gelişmesine denk düşer. Bu simgesel içeriklerinin yanı sıra mal üretimi ve hizmet sunumunun da merkezidir. Amos Rapoport başkentlerin özelliklerini şöyle sıralar ⓘ

• güçlü bir merkezcilik
• ulusal kimlik, statü ve iktidarın simgeleşmesi
• diğer kentler üzerinde liderlik ve denetim
• siyasal ve ekonomik karar alma süreçlerinde öncelikli olma ⓘ

Siyasal toplum ve mekan ilişkisi başkentlerde daha çok önem kazanır. Başkentler iktidarın kendisini meşrulaştırdığı ve sağlamlaştırdığı kentler olmuştur. Avrupa'nın önde gelen başkentlerinde 1850-1880 yılları bu anlamda kökten dönüşümlerin olduğu yıllar oldu. Bu dönemde başkentler yeni değerlere ve ekonomik ilişkilere uygun olarak yeniden imar edildiler. ⓘ