Sezaryen
| Sezaryen ⓘ | |
|---|---|
 Sezaryen ameliyatı yapan 4 kişilik bir ekip | |
| Diğer isimler | Sezaryen, sezaryen doğum, sezaryen doğum |
| Uzmanlık | Kadın hastalıkları, jinekoloji, cerrahi, neonatoloji, pediatri, aile hekimliği |
| ICD-10-PCS | 10D00Z0 |
| ICD-9-CM | 74 |
| MeSH | D002585 |
| MedlinePlus | 002911 |
Sezaryen veya sezaryen doğum olarak da bilinen sezaryen, bir veya daha fazla bebeğin annenin karnındaki bir kesiden doğurtulduğu cerrahi prosedürdür ve genellikle vajinal doğum bebeği veya anneyi riske atacağı için gerçekleştirilir. Ameliyatın nedenleri arasında tıkanmış doğum, ikiz gebelik, annede yüksek tansiyon, makat doğum ve plasenta veya göbek kordonuyla ilgili sorunlar yer alır. Sezaryen doğum, annenin pelvisinin şekline veya daha önce sezaryen geçirmiş olmasına bağlı olarak gerçekleştirilebilir. Sezaryen sonrası vajinal doğum denemesi mümkün olabilir. Dünya Sağlık Örgütü sezaryenin yalnızca tıbbi olarak gerekli olduğunda yapılmasını önermektedir. Bazı sezaryenler tıbbi bir neden olmaksızın, genellikle annenin talebi üzerine gerçekleştirilir. ⓘ
Sezaryen genellikle 45 dakika ila bir saat sürer. Kadının uyanık olduğu bir spinal blok ile veya genel anestezi altında yapılabilir. Mesaneyi boşaltmak için bir idrar sondası kullanılır ve daha sonra karın derisi antiseptik ile temizlenir. Daha sonra tipik olarak annenin alt karnından yaklaşık 15 cm'lik (6 inç) bir kesi yapılır. Daha sonra rahim ikinci bir kesi ile açılır ve bebek doğurtulur. Kesiler daha sonra dikilerek kapatılır. Bir kadın genellikle ameliyathaneden çıkar çıkmaz ve uyanıkken emzirmeye başlayabilir. Genellikle, eve dönebilecek kadar iyileşmek için hastanede birkaç gün kalmak gerekir. ⓘ
Sezaryenler, düşük riskli gebeliklerde kötü sonuçlarda genel olarak küçük bir artışa neden olur. Ayrıca iyileşmeleri vajinal doğuma kıyasla yaklaşık altı hafta daha uzun sürer. Artan riskler arasında bebekte solunum sorunları ve annede amniyotik sıvı embolisi ve doğum sonrası kanama yer almaktadır. Yerleşik kılavuzlar, tıbbi bir neden olmaksızın sezaryenle doğumun 39. gebelik haftasından önce uygulanmamasını tavsiye etmektedir. Doğum yönteminin sonraki cinsel işlev üzerinde bir etkisi olduğu görülmemektedir. ⓘ
2012 yılında dünya genelinde yaklaşık 23 milyon sezaryen yapılmıştır. Uluslararası sağlık camiası daha önce sezaryen için %10 ve %15 oranlarını ideal olarak kabul etmiştir. Bazı kanıtlar %19 gibi daha yüksek bir oranın daha iyi sonuçlara yol açabileceğini göstermektedir. Dünya genelinde 45'ten fazla ülkede sezaryen oranı %7,5'in altında, 50'den fazla ülkede ise %27'nin üzerindedir. Hem sezaryene erişimi iyileştirmek hem de sezaryen kullanımını azaltmak için çaba sarf edilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde 2017 yılı itibariyle doğumların yaklaşık %32'si sezaryenle yapılmaktadır. Ameliyat en azından M.Ö. 715 yılına kadar annenin ölümünü takiben gerçekleştirilmiş ve bebek bazen hayatta kalmıştır. Annelerin hayatta kaldığına dair tanımlamalar 1500 yılına kadar uzanmakta olup, daha eski dönemlere ait kanıtlar da mevcuttur (terimin yaygın olarak kullanılan kökeni olan Julius Caesar'ın sezaryenle doğduğuna dair apokrif rivayet de buna dahildir). Antiseptiklerin ve anesteziklerin 19. yüzyılda kullanılmaya başlanmasıyla birlikte, hem annenin hem de bebeğin hayatta kalması ve dolayısıyla prosedür önemli ölçüde daha yaygın hale gelmiştir. ⓘ
Sezaryen, doğumun doğal olmadığı durumlarda karın ve rahmin kesilerek bebeğin alındığı cerrahi bir işlemdir. Çok nadir durumlarda bu yöntemle rahimdeki ölü fetusun da alındığı olur. İlk modern sezaryen 1881 yılında Alman jinekolog Ferdinand Adolf Kehrer tarafından gerçekleştirilmiştir. ⓘ
Sezaryen genellikle vajinal doğumun bebeğin veya annenin sağlığını riske atacağı durumlarda gerçekleştirilir. Son yıllarda sezaryen doğum Çin'de %46 gibi bir rekor seviyeye yükseldi. Diğer Asya, Avrupa ve Latin Amerika ülkelerinde ise bu oran %25 gibi bir seviyededir. ABD'de sezaryen doğum oranı 2007 yılında %31.8 olarak tespit edildi. Avrupa ülkelerinde ise bu oran çok büyük farklılıklar göstermektedir: İtalya'da sezaryen doğum oranı %40 iken, bu oran Nordik ülkelerinde yalnızca %14'tür. ⓘ
Kullanım Alanları
Sezaryen, vajinal doğumun anne veya bebek için risk oluşturabileceği durumlarda önerilir. Bazı ülkelerde annenin isteği üzerine kişisel ve sosyal nedenlerle de sezaryen yapılmaktadır. ⓘ
Tıbbi kullanımlar
Doğum komplikasyonları ve vajinal doğumla ilişkili riski artıran faktörler şunlardır:
- Anormal prezentasyon (makat veya transvers pozisyonlar).
- Uzamış doğum eylemi veya ilerlemeyen doğum eylemi (distosi olarak da bilinen tıkanmış doğum eylemi)
- Fetal sıkıntı
- Kordon sarkması
- Rahim yırtılması veya bunun riskinin artması
- Annede kontrolsüz hipertansiyon, preeklampsi veya eklampsi
- Amniyotik rüptür (suların kesilmesi) sonrası anne veya bebekte taşikardi
- Plasenta sorunları (plasenta praevia, plasental abruption veya plasenta accreta)
- Başarısız doğum indüksiyonu
- Başarısız enstrümantal doğum (forseps veya ventouse ile (Bazen forseps/ventouse ile doğum denenir ve başarısız olunursa bebeğin sezaryen ile doğurtulması gerekir).
- Ağırlığı > 4.000 gram olan iri bebek (makrozomi)
- Göbek kordonu anomalileri (vasa previa, bilobat ve suksanturiat loblu plasentalar dahil multilobat, velamentöz ekleme) ⓘ
Gebeliğin diğer komplikasyonları, önceden var olan durumlar ve eşlik eden hastalıklar şunları içerir:
- Önceki (yüksek riskli) fetüs
- Annenin yüksek viral yüke sahip HIV enfeksiyonu (düşük maternal viral yüke sahip HIV, sezaryen için mutlaka bir endikasyon değildir)
- Üçüncü trimesterde genital herpes salgını (vajinal yolla doğmuşsa bebekte enfeksiyona neden olabilir)
- Önceki klasik (longitudinal) sezaryen
- Önceki uterus rüptürü
- Daha önce perine iyileşmesi ile ilgili sorunlar (önceki doğumdan veya Crohn hastalığından)
- Bikornuat uterus
- Annenin ölümünden sonra nadir görülen doğum vakaları ⓘ
Diğer
- Kadın doğum uzmanlarının makat gelişi yönetimi konusundaki deneyimleri azalmaktadır. Kadın doğum uzmanları ve ebeler, simülasyon mankenleri kullanarak makat gelişli doğumlar için uygun prosedürler konusunda kapsamlı bir şekilde eğitilmiş olsalar da, gerçek vajinal makat gelişli doğum konusunda deneyim azalmaktadır ve bu da riski artırabilir. ⓘ
Önleme
Sezaryen prevalansının birçok ülkede gerekenden daha yüksek olduğu genel olarak kabul edilmektedir ve hekimler bu oranı aktif olarak düşürmeye teşvik edilmektedir, çünkü %10-15'ten daha yüksek bir sezaryen oranı anne veya bebek ölüm oranlarında azalma ile ilişkili değildir, ancak bazı kanıtlar %19'luk daha yüksek bir oranın daha iyi sonuçlarla sonuçlanabileceğini desteklemektedir. ⓘ
Bu çabalardan bazıları şunlardır: uzun bir latent doğum evresinin anormal ve sezaryen için bir gerekçe olmadığının vurgulanması; aktif doğum eyleminin başlangıcının 4 cm'lik servikal dilatasyondan 6 cm'lik dilatasyona kadar yeni bir tanımının yapılması; ve doğum eyleminin durması düşünülmeden önce daha önce doğum yapmış kadınların en az 2 saat, daha önce doğum yapmamış kadınların ise 3 saat ıkınmasına izin verilmesi. Hamilelik sırasında fiziksel egzersiz riski azaltır. ⓘ
Riskler
- Sezaryen ile doğum mecbur kalmadıkça tavsiye edilen bir doğum tekniği değildir. Çünkü sezaryen doğumdan ziyade bir nevi operasyon gerektiren bir işlemdir. Karın bölgesine kesi uygulanmaktadır. Uygulanan kesi ile karın iç kısmında iltihap tehlikesi her zaman vardır. Ayrıca kesiye uygulanan dikişlerde kanama ve enfeksiyon oluşabilir.
- Sezaryen doğumlarda vajinal doğumlara oranla kan kaybı daha yüksektir. Sezaryen doğum şayet 2. Ya da 3. Defa uygulanıyor ise ilk doğuma oranla daha fazla risk oluşmaktadır. Oluşabilecek riskin nedeni ise ilk doğumda muhtemel karın içinde yapışıklıklar oluşmuştur. İdrar yollarında hasar oluşma riski vardır.
- Sezaryen doğum sonrası dikiş uygulanan alanda oluşan ağrılar annenin hareketlerinde kısıtlama yaratacağından dolayı bebeğini emzirmesinde zorluk yaşayabilir.
- Sezaryen doğum şayet genel anestezi yardımı ile yapılmışsa anestezi ile alakalı problemler gelişebilir. Ayrıca sezaryen doğumlarda annenin hayatı normal doğumlara oranla yaklaşık olarak 4 kat daha tehlike altındadır. ⓘ
Düşük riskli gebeliklerde olumsuz sonuçlar vajinal doğumların %8,6'sında ve sezaryen doğumların %9,2'sinde görülmektedir. ⓘ
Anne
Düşük riskli kişilerde sezaryenle doğumda ölüm riski 100.000'de 13 iken, gelişmiş ülkelerde vajinal doğumda 100.000'de 3,5'tir. Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi, anne için ölüm riskini vajinal doğumun üç katı olarak vermektedir. ⓘ
Kanada'da anne için ciddi morbidite veya mortalite farkı (örn. kalp durması, yara hematomu veya histerektomi) her 100.000'de 1,8 ek vakadır. Hastane içi anne ölümündeki fark anlamlı değildi. ⓘ
Sezaryen ameliyatı, ameliyat sonrası yapışıklıklar, insizyonel fıtıklar (cerrahi düzeltme gerektirebilir) ve yara enfeksiyonları riskleriyle ilişkilidir. Sezaryen acil bir durumda yapılırsa, bir dizi faktör nedeniyle ameliyat riski artabilir. Hastanın midesi boş olmayabilir, bu da anestezi riskini artırır. Diğer riskler arasında ciddi kan kaybı (kan transfüzyonu gerektirebilir) ve postdural ponksiyon spinal baş ağrıları yer alır. ⓘ
Sezaryen sonrası yara enfeksiyonları %3-15 oranında görülür. Koryoamniyonit ve obezite varlığı, kadının cerrahi alan enfeksiyonu geliştirmesine zemin hazırlar. ⓘ
Sezaryen olan kadınların daha sonraki gebeliklerinde sorun yaşama olasılığı daha yüksektir ve daha geniş aile isteyen kadınlar tıbbi endikasyon olmadıkça elektif sezaryen yaptırmamalıdır. Bir kadının daha önce sezaryen olması durumunda ortaya çıkma olasılığı daha yüksek olan ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durum olan plasenta akreta riski, iki sezaryenden sonra %0,13 iken, dört sezaryenden sonra %2,13'e, altı veya daha fazla sezaryenden sonra ise %6,74'e yükselmektedir. Bununla birlikte, doğum sırasında acil histerektomi riskinde de benzer bir artış söz konusudur. ⓘ
Doğum sürecinde obstetrik müdahale sonrasında annelerde doğum sonrası depresyon görülme sıklığı artabilir ve önemli psikolojik travma ve doğuma bağlı travma sonrası stres bozukluğu yaşanabilir. Doğumun ilk evresindeki ağrı, güçsüzlük hissi, müdahaleci acil obstetrik müdahale gibi faktörler, doğum ve doğumla ilgili psikolojik sorunların daha sonra gelişmesinde önemlidir. ⓘ
Sonraki gebelikler
Herhangi bir nedenle sezaryen olan kadınların tekrar hamile kalma olasılığı, daha önce sadece vajinal doğum yapmış kadınlara kıyasla biraz daha düşüktür. ⓘ
Daha önce sadece bir kez sezaryen olan kadınların ikinci doğumlarında sorun yaşama olasılığı daha yüksektir. Önceki sezaryen sonrası doğum iki ana seçenekten biri ile gerçekleşir:
- Sezaryen sonrası vajinal doğum (VBAC)
- Elektif tekrar sezaryen (ERCS) ⓘ
Her ikisi de daha önce sezaryen yapılmamış vajinal doğumdan daha yüksek risklere sahiptir. Sezaryen sonrası vajinal doğum (VBAC) daha yüksek uterus rüptürü (1.000'de 5), kan transfüzyonu veya endometrit (1.000'de 10) ve çocuğun perinatal ölümü (1.000'de 0,25) riski taşımaktadır. Ayrıca, planlanan VBAC girişimlerinin %20 ila %40'ı sezaryenle sonlanmakta ve acil tekrar sezaryenlerde komplikasyon riski elektif tekrar sezaryenlere göre daha yüksek olmaktadır. Öte yandan VBAC, elektif tekrar sezaryene kıyasla daha az maternal morbidite ve gelecek gebeliklerde daha az komplikasyon riski taşımaktadır. ⓘ
Yapışıklıklar
Yapışıklık oluşumu gibi ameliyat sonrası komplikasyonları en aza indirmek için abdominal veya pelvik cerrahi sırasında atılabilecek birkaç adım vardır. Bu teknikler ve ilkeler şunları içerebilir:
- Tüm dokuların mutlak özenle kullanılması
- Pudrasız cerrahi eldiven kullanımı
- Kanama kontrolü
- Sütürleri ve implantları dikkatle seçmek
- Dokuyu nemli tutmak
- Deri kesisinden önce anneye damardan verilen antibiyotiklerle enfeksiyonun önlenmesi ⓘ
Bu proaktif önlemlere rağmen, yapışıklık oluşumu herhangi bir abdominal veya pelvik cerrahinin bilinen bir komplikasyonudur. Sezaryen sonrası yapışıklıkların oluşmasını önlemek için ameliyat sırasında rahim ve yumurtalıklar, ince bağırsak ve karın veya pelvisteki hemen hemen her doku arasında yapışıklık riskini en aza indirmek için yapışıklık bariyeri yerleştirilebilir. Bu müdahalenin yararını destekleyen ikna edici bir kanıt bulunmadığından, Birleşik Krallık'taki mevcut uygulama bu değildir. ⓘ
Yapışıklıklar aşağıdaki gibi uzun vadeli sorunlara neden olabilir:
- Yapışıklıklar yumurtalık ve tüp dokularını bozarak yumurtanın (ovum) yumurtalıktan rahme normal geçişini engellediğinde kısırlık ortaya çıkabilir. Her beş kısırlık vakasından biri yapışıklıkla ilişkili olabilir (stoval)
- Kronik pelvik ağrı, pelviste yapışıklıklar mevcut olduğunda ortaya çıkabilir. Kronik pelvik ağrı vakalarının neredeyse %50'sinin yapışıklıkla ilişkili olduğu tahmin edilmektedir (stoval)
- İnce bağırsak tıkanıklığı: Yapışıklıklar ince bağırsağı büktüğünde veya çektiğinde ortaya çıkabilen normal bağırsak akışının bozulması. ⓘ
Adezyon oluşumu riski, vajinal doğumun genellikle anne ya da fetüs açısından tıbbi endikasyon bulunmayan elektif sezaryenden daha güvenli kabul edilmesinin bir nedenidir. ⓘ
Çocuk
Tıbbi olarak endike olmayan (elektif) 39. gebelik haftasından önce yapılan doğumlar "anneye bilinen hiçbir faydası olmadan bebek için önemli riskler taşımaktadır." Yenidoğan ölümleri 37. haftada 40. haftanın 3 katına kadar çıkabilir ve 38. haftaya kıyasla daha yüksektir. Bu erken dönem doğumlar, 39 ila 41 haftada (tam dönem) gerçekleşenlere kıyasla bebeklik döneminde daha fazla ölümle ilişkilendirilmiştir. Bir çalışmada ve başka bir derlemede yer alan araştırmacılar, tam zamanında doğum yapmanın birçok faydası olduğunu, ancak anne veya bebeklerin sağlığı üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığını tespit etmiştir. ⓘ
Amerikan Kadın Doğum Uzmanları ve Jinekologlar Kongresi ve tıbbi politika yapıcılar araştırmaları gözden geçirmekte ve şüpheli veya kanıtlanmış sepsis, RDS, hipoglisemi, solunum desteği ihtiyacı, YYBÜ'ye kabul ihtiyacı ve 4-5 günden fazla hastanede yatış ihtiyacının daha sık görüldüğünü tespit etmektedir. Sezaryenle doğumlarda, solunumsal ölüm oranları 37. haftadaki doğum öncesi sezaryenlerde 40. haftaya kıyasla 14 kat, 38. haftadaki doğum öncesi sezaryenlerde ise 8,2 kat daha yüksektir. Bu derlemede, hiçbir çalışmada 39 haftadan önce tıbbi endikasyon dışı (elektif) doğuma bağlı neonatal morbiditede azalma tespit edilmemiştir. ⓘ
Her iki ikizin de baş aşağı olduğu sağlıklı ikiz gebeliklerde 37 ila 38. haftalar arasında vajinal doğum denenmesi önerilir. Bu durumda vajinal doğum, sezaryen ile karşılaştırıldığında her iki bebek için de sonuçları kötüleştirmez. İlk ikizin başının önde olduğu ve ikincisinin başının önde olmadığı durumlarda en iyi doğum yöntemi konusunda bazı tartışmalar vardır, ancak çoğu kadın doğum uzmanı vajinal doğumdan kaçınmak için başka nedenler olmadıkça normal doğumu önerecektir. İlk ikiz baş aşağı olmadığında, genellikle sezaryen önerilir. İkizlerin sezaryenle veya vajinal yolla doğurtulmasına bakılmaksızın, tıbbi literatür dikoryonik ikizlerin 38. haftada, monokoryonik ikizlerin (bir plasentayı paylaşan tek yumurta ikizleri) ise 37. haftadan sonra rahimde kalan monokoryonik ikizlerde ölü doğum riskinin artması nedeniyle 37. haftada doğurtulmasını önermektedir. Monokoryonik ikizlerin geç preterm doğumunun haklı olduğu konusunda fikir birliği vardır, çünkü 37 hafta sonrası doğum için ölü doğum riski, monokoryonik ikizlerin termine yakın (yani 36-37 hafta) doğumunun yarattığı risklerden önemli ölçüde daha yüksektir. En yüksek riskli ikiz tipi olan monoamniyotik ikizlerle (bir amniyotik keseyi paylaşan tek yumurta ikizleri) ilgili fikir birliği, bu gebelikten sonra ikizlerden birinin veya her ikisinin intrauterin ölüm riskinin prematüre komplikasyon riskinden daha yüksek olması nedeniyle 32. haftada veya hemen sonrasında sezaryenle doğurtulmaları gerektiği yönündedir. ⓘ
Kamuoyuna geniş çapta duyurulan bir araştırmada, 39 haftadan erken doğan tekiz çocuklarda, okuma ve matematikte daha yavaş öğrenme de dahil olmak üzere gelişimsel sorunlar görülebilmektedir. ⓘ
Diğer riskler şunlardır:
- Islak akciğer (Yenidoğanın Geçici Takipnesi): Doğum kanalından geçememek bebeği, tipik olarak bebeğin akciğerindeki potasyum/sodyum pompalarını tersine çevirecek olan kortizol ve epinefrine maruz bırakmaz. Bu da sıvının akciğerde kalmasına neden olur.
- Erken doğum ve komplikasyon potansiyeli: Doğum tarihi hesaplamasının yanlış olması durumunda yanlışlıkla erken doğum gerçekleştirilebilir. Bir çalışmada, önerilen 39 haftadan birkaç gün önce bile tekrar elektif sezaryen yapılırsa komplikasyon riskinin arttığı bulunmuştur.
- Daha yüksek bebek ölüm riski: Belirlenmiş bir tıbbi risk olmadan gerçekleştirilen sezaryen doğumlarda (tekiz, tam zamanında, baş aşağı pozisyonda ve başka obstetrik veya tıbbi komplikasyon olmaksızın), yaşamın ilk 28 gününde ölüm riski sezaryen doğum yapan kadınlarda 1.000 canlı doğumda 1,77 iken, vajinal doğum yapan kadınlarda 1.000'de 0,62 olarak belirtilmiştir. ⓘ
Sezaryenle doğum, aşırı kilo veya obezite, bağışıklık sisteminde sorunlar ve zayıf sindirim sistemi dahil olmak üzere yaşamın ilerleyen dönemlerinde daha kötü sağlık sonuçlarıyla da ilişkili görünmektedir. Bununla birlikte, sezaryen doğumların yenidoğanın gıda alerjisi geliştirme riskini etkilemediği bulunmuştur. Bu bulgu, sezaryenle doğan bebeklerde yer fıstığı alerjisiyle bağlantılı olan Bacteroides seviyelerinin daha düşük olduğunu iddia eden önceki bir çalışmayla çelişmektedir. ⓘ
Sınıflandırma
Sezaryen ameliyatları farklı bakış açılarına göre çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Tüm sınıflandırma sistemlerini tartışmanın bir yolu, prosedürün aciliyetine (en yaygın olanı), annenin özelliklerine veya daha az tartışılan diğer faktörlere dayalı bir grup olarak odaklanmalarına göre gruplandırmaktır. ⓘ
Aciliyete göre
Geleneksel olarak sezaryen ameliyatları elektif ya da acil ameliyat olarak sınıflandırılır. Sınıflandırma, en uygun anestezi yönteminin tartışılması için obstetrik, ebelik ve anestezi ekibi arasındaki iletişime yardımcı olmak için kullanılır. Genel anestezi mi yoksa bölgesel anestezi mi (spinal veya epidural anestezi) uygulanacağı kararı önemlidir ve doğumun ne kadar acil olması gerektiği ile kadının tıbbi ve obstetrik geçmişi de dahil olmak üzere birçok endikasyona dayanır. Bölgesel anestezi kadın ve bebek için neredeyse her zaman daha güvenlidir, ancak bazen genel anestezi biri veya her ikisi için daha güvenlidir ve doğumun aciliyet sınıflandırması bu kararı etkileyen önemli bir konudur. ⓘ
Önceden ayarlanmış planlı sezaryen (veya elektif/programlı sezaryen), genellikle gebelikten önce veya gebelik sırasında ve ideal olarak 39. gebelik haftasından sonra gelişen tıbbi endikasyonlar için düzenlenir. Birleşik Krallık'ta bu, '4. derece' sezaryen (anneye ya da hastane personeline göre zamanlanmış doğum) ya da '3. derece' sezaryen (anneye ya da fetüse ait bir risk yok ancak erken doğum gerekli) olarak sınıflandırılmaktadır. Acil sezaryen, başlangıçta vajinal doğumun planlandığı ancak daha sonra sezaryenle doğum endikasyonunun ortaya çıktığı gebeliklerde uygulanır. Birleşik Krallık'ta bunlar ayrıca 2. derece (karar verildikten sonraki 90 dakika içinde doğum gerekli ancak kadının veya fetüsün yaşamına yönelik acil bir tehdit yok) veya 1. derece (karar verildikten sonraki 30 dakika içinde doğum gerekli: annenin veya bebeğin veya her ikisinin yaşamına yönelik acil tehdit) olarak sınıflandırılmaktadır. ⓘ
Elektif sezaryen, obstetrik veya tıbbi bir endikasyon temelinde ya da tıbbi olarak endike olmayan bir anne talebi nedeniyle gerçekleştirilebilir. Birleşik Krallık, İsveç ve Avustralya'daki kadınların yaklaşık %7'si doğum yöntemi olarak sezaryeni tercih etmiştir. Tıbbi endikasyon bulunmayan durumlarda Amerikan Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanları Kongresi ve Birleşik Krallık Kraliyet Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanları Koleji planlı vajinal doğumu tavsiye etmektedir. Ulusal Sağlık ve Bakım Mükemmelliği Enstitüsü, bir kadına planlı sezaryenin riskleri hakkında bilgi verildikten sonra hala bu prosedürde ısrar ediyorsa, bunun sağlanmasını önermektedir. Eğer sağlanırsa bu işlem 39. gebelik haftasında veya daha sonra yapılmalıdır. ECS'nin anneden çocuğa hepatit B ve hepatit C virüsü geçişini azalttığına dair bir kanıt bulunmamaktadır. ⓘ
Annenin özelliklerine göre
Annenin isteği üzerine sezaryen doğum
Annenin isteği üzerine sezaryenle doğum (CDMR), ameliyat için tıbbi bir endikasyon olmamasına rağmen hamile hasta tarafından doğumun sezaryenle gerçekleştirilmesinin talep edildiği, tıbbi açıdan gereksiz bir sezaryen uygulamasıdır. Sistematik incelemeler, tıbbi olmayan nedenlerle yapılan sezaryenlerin etkisi hakkında güçlü bir kanıt bulamamıştır. Öneriler, talebin nedenlerini belirlemek için danışmanlık verilmesini, endişelerin ve bilgilerin ele alınmasını ve vajinal doğumun teşvik edilmesini teşvik etmektedir. Bazı çalışmalarda 38. haftada yapılan elektif sezaryenlerde yenidoğanda sağlık komplikasyonlarının arttığı görülmüştür. Bu nedenle ACOG ve NICE, tıbbi bir neden olmadıkça elektif sezaryenlerin 39. gebelik haftasından önce planlanmamasını önermektedir. Tıbbi bir neden varsa planlı sezaryen daha erken bir tarihe alınabilir. ⓘ
Önceki sezaryenlerden sonra
Daha önce sezaryen ameliyatı geçirmiş olan annelerin gelecekteki hamileliklerinde sezaryen ameliyatı olma olasılığı, hiç sezaryen ameliyatı geçirmemiş olan annelere kıyasla daha yüksektir. Kadınların daha önce sezaryen olduktan sonra hangi koşullarda vajinal doğum yapmaları gerektiği konusunda tartışmalar vardır. ⓘ
Sezaryen sonrası vajinal doğum (VBAC), bir önceki bebeğin sezaryenle (cerrahi olarak) doğurtulmasının ardından bebeğin vajinal yolla dünyaya getirilmesi uygulamasıdır. American College of Obstetricians and Gynecologists'e (ACOG) göre, başarılı bir VBAC, daha az maternal morbidite ve gelecekteki gebeliklerde daha az komplikasyon riski ile ilişkilidir. Amerikan Gebelik Derneği'ne göre, sezaryenle doğum yapmış kadınların %90'ı VBAC için adaydır. VBAC'ı tercih eden kadınların yaklaşık %60-80'i başarılı bir şekilde vajinal doğum yapacaktır; bu oran 2010 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki genel vajinal doğum oranıyla karşılaştırılabilir. ⓘ
İkizler
Her iki ikizin de baş aşağı olduğu sağlıklı ikiz gebeliklerde 37 ila 38. haftalar arasında vajinal doğum denenmesi önerilir. Bu durumda vajinal doğum, sezaryen ile karşılaştırıldığında her iki bebek için de sonucu kötüleştirmez. İlk ikizin başının önde olduğu ve ikincisinin başının önde olmadığı durumlarda en iyi doğum yöntemi konusunda tartışmalar vardır. Doğum eylemi başladığında ilk ikiz baş aşağı değilse sezaryen önerilmelidir. İkinci ikizde tipik olarak daha fazla sorun görülmesine rağmen, planlı bir sezaryenin bunu etkileyip etkilemediği bilinmemektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde 2008 yılında ikiz gebeliklerin %75'inin sezaryenle doğurtulduğu tahmin edilmektedir. ⓘ
Makat doğum
Makat doğum, bebeğin pelvisten normal baş gelişinin aksine önce kalçaları veya ayakları ile çıktığı makat gelişinden doğmasıdır. Makat gelişte, fetal kalp sesleri göbek deliğinin hemen üzerinde duyulur. ⓘ
Bebekler genellikle başları önde doğar. Bebek başka bir pozisyonda ise doğum karmaşık olabilir. 'Makat gelişi'nde, doğmamış bebek baş aşağı yerine aşağıya doğru durur. Altta doğan bebeklerin normal (vajinal) doğum sırasında zarar görme olasılığı, başta doğanlara göre daha yüksektir. Örneğin, bebek doğum sırasında yeterli oksijen alamayabilir. Planlı bir sezaryen bu sorunları azaltabilir. Tekil makat gelişi için planlı sezaryen ile planlı vajinal doğumu inceleyen bir derleme, kısa vadede planlı sezaryenle doğumun bebekler için vajinal doğumdan daha güvenli olduğu sonucuna varmıştır. Sezaryenle doğduklarında daha az bebek ölmüş ya da ciddi şekilde yaralanmıştır. Sezaryenle doğan çocukların iki yaşına geldiklerinde daha fazla sağlık sorunu yaşadığına dair geçici kanıtlar vardır. Sezaryenler anneler için daha fazla karın ağrısı gibi bazı kısa vadeli sorunlara neden olmuştur. Daha az idrar kaçırma ve daha az perineal ağrı gibi bazı faydaları da olmuştur. ⓘ
Aşağı pozisyon, doğum sürecinde bebek için bazı tehlikeler arz eder ve doğum şekli (vajinal ve sezaryen) kadın doğum ve ebelik alanlarında tartışmalıdır. ⓘ
Makat bebek için vajinal doğum mümkün olsa da, bazı fetal ve maternal faktörler vajinal makat doğumun güvenliğini etkiler. Çalışmalar vajinal makat doğumda morbidite ve mortalite riskinin arttığını gösterdiğinden, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ta doğan makat bebeklerin çoğu sezaryenle doğurtulmaktadır ve çoğu kadın doğum uzmanı bu nedenle planlı vajinal makat doğuma karşı çıkmaktadır. Gerçek vajinal makat doğumların sayısındaki azalmanın bir sonucu olarak, kadın doğum uzmanları ve ebeler bu önemli beceri konusunda beceri kaybetme riski altındadır. Birleşik Krallık'ta doğum ve ebelik hizmetlerinde görev alan herkes simülasyon ortamında (bu önemli becerinin uygulanmasına olanak sağlamak için kukla pelvisler ve mankenler kullanılarak) makat doğum yapma konusunda zorunlu eğitime tabi tutulmakta ve bu eğitim becerilerin güncel tutulması için düzenli olarak gerçekleştirilmektedir. ⓘ
Resüsitatif histerotomi
Peri-mortem sezaryen doğum olarak da bilinen resüsitatif histerotomi, maternal kardiyak arrest meydana geldiğinde, gravid uterus tarafından oluşturulan aortokaval basıyı kaldırarak annenin resüsitasyonuna yardımcı olmak için gerçekleştirilen acil bir sezaryen doğumdur. Diğer sezaryen yöntemlerinden farklı olarak, fetüsün refahı yalnızca ikincil bir önceliktir ve anneye fayda sağlayacağına karar verilirse, fetal yaşayabilirlik sınırından önce bile bu işlem gerçekleştirilebilir. ⓘ
Ameliyat tekniği de dahil olmak üzere diğer yollar
Sezaryenin (CS) çeşitli türleri vardır. Önemli bir ayrım, ciltteki kesi dışında rahim üzerinde yapılan kesi tipinde (uzunlamasına veya enine) yatmaktadır: cilt kesilerinin büyük çoğunluğu Pfannenstiel kesi olarak bilinen enine suprapubik yaklaşımdır, ancak cilt izinden rahim kesisinin hangi yönde yapıldığını bilmenin bir yolu yoktur.
- Klasik sezaryen yönteminde rahim uzunlamasına orta hattan kesilir ve bebeğin doğumu için daha geniş bir alan sağlanır. Rahim alt segmentinin henüz şekillenmediği çok erken gebeliklerde yapılır, çünkü bu durumda bebek için daha güvenlidir: ancak bu erken gebelikler dışında nadiren yapılır, çünkü operasyon düşük transvers rahim kesisine göre komplikasyonlara daha yatkındır. Dikey kesinin doğum sırasında yırtılma olasılığı enine kesiye göre çok daha yüksek olduğundan, klasik sezaryen geçiren her kadına sonraki gebeliklerinde elektif tekrar sezaryen olması önerilecektir.
- Alt uterin segment kesisi günümüzde en yaygın kullanılan prosedürdür; mesanenin kenarının hemen üzerinden enine bir kesiyi içerir. Daha az kan kaybına neden olur ve anne için daha az erken ve geç komplikasyonlara yol açar, ayrıca bir sonraki hamilelikte vajinal doğumu düşünmesine izin verir.
- Sezaryen histerektomi, sezaryenle doğumun ardından rahmin alınmasından oluşur. Bu, inatçı kanama durumlarında veya plasentanın rahimden ayrılamadığı durumlarda yapılabilir. ⓘ
EXIT prosedürü, hava yolu sıkışması olan bebekleri doğurtmak için kullanılan özel bir cerrahi doğum prosedürüdür. ⓘ
Misgav Ladach yöntemi, 1990'lardan beri neredeyse tüm dünyada kullanılan modifiye bir sezaryen yöntemidir. Yeni Avrupa Cerrahi Akademisi Başkanı Michael Stark tarafından, Kudüs'te bir genel hastane olan Misgav Ladach'ın yöneticisi olduğu dönemde tanımlanmıştır. Yöntem 1994 yılında Montréal'de düzenlenen bir FIGO konferansında sunulmuş ve daha sonra İsveç Uppsala Üniversitesi tarafından 100'den fazla ülkede dağıtılmıştır. Bu yöntem minimalist ilkelere dayanmaktadır. Sezaryen ameliyatlarında kullanılan tüm adımları incelemiş, bunların gerekliliğini ve gerekli görüldüğü takdirde en uygun şekilde uygulanmasını analiz etmiştir. Karın insizyonu için modifiye Joel Cohen insizyonunu kullanmış ve uzunlamasına karın yapılarını müzik aletlerindeki tellere benzetmiştir. Kan damarları ve kaslar yanal salınıma sahip olduğundan, onları kesmek yerine germek mümkündür. Karın zarı tekrar gerilerek açılır, karından sürüntü alınmaz, yabancı cisim miktarını mümkün olduğunca azaltmak için rahim büyük bir iğne ile tek kat halinde kapatılır, karın zarı katmanları dikişsiz kalır ve karın sadece iki kat ile kapatılır. Bu ameliyatı geçiren kadınlar hızla iyileşir ve ameliyattan kısa süre sonra yeni doğan bebeklerine bakabilirler. Geleneksel sezaryen yöntemlerine göre avantajlarını gösteren birçok yayın vardır. Önceki doğumlarında bu yöntem uygulanan kadınların sonraki gebeliklerinde abruptio plasenta ve uterus rüptürü riski de artmaktadır. ⓘ
2015 yılından bu yana Dünya Sağlık Örgütü, sezaryen oranlarının daha doğru bir şekilde karşılaştırılmasına olanak sağlamak amacıyla Robson sınıflandırmasını farklı ortamlar arasındaki doğum oranlarını karşılaştırmanın bütünsel bir yolu olarak kabul etmiştir. ⓘ
Teknik
Is: supra-umbilikal insizyon
Im: medyan insizyon
IM: Maylard insizyonu
IP: Pfannenstiel insizyonu ⓘ
İnsizyondan önce antibiyotik profilaksisi kullanılır. Uterus kesilir ve bu kesi sefalad-kaudad ekseni boyunca künt bir basınçla genişletilir. Bebek doğurtulur ve ardından plasenta çıkarılır. Cerrah daha sonra uterus eksternalizasyonu hakkında bir karar verir. Tek katmanlı uterus kapatma, anne gelecekte bir gebelik istemediğinde kullanılır. Subkutan doku 2 cm veya daha kalın olduğunda cerrahi sütür kullanılır. Tavsiye edilmeyen uygulamalar arasında manuel servikal dilatasyon, herhangi bir subkutan drenaj veya enfeksiyonu önlemek amacıyla ek oksijen tedavisi yer alır. ⓘ
Sezaryen, uterus insizyonunun tek veya çift kat dikilmesi ile gerçekleştirilebilir. Çift katmanlı kapatmaya kıyasla tek katmanlı kapatmanın ameliyat sırasında daha az kan kaybına neden olduğu gözlemlenmiştir. Bunun dikiş tekniğinin doğrudan etkisi mi olduğu yoksa abdominal insizyonun tipi ve yeri gibi diğer faktörlerin kan kaybının azalmasına katkıda bulunup bulunmadığı belirsizdir. Standart prosedür peritonun kapatılmasını içerir. Araştırmalar bunun gerekli olup olmadığını sorgulamaktadır; bazı çalışmalar peritonun kapatılmasının daha uzun ameliyat süresi ve hastanede kalış süresi ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Misgave Ladach yöntemi, kas içine yerleştirilmesi nedeniyle daha az ikincil komplikasyona ve daha hızlı iyileşmeye sahip olabilen bir ameliyat tekniğidir. ⓘ
Anestezi
Hem genel hem de bölgesel anestezi (spinal, epidural veya kombine spinal ve epidural anestezi) sezaryen sırasında kullanım için kabul edilebilir. Kanıtlar, bölgesel anestezi ile genel anestezi arasında anne veya bebekte önemli sonuçlar açısından bir fark göstermemektedir. Bölgesel anestezi, annenin uyanık olmasına ve bebeğiyle hemen etkileşime girmesine olanak tanıdığı için tercih edilebilir. Genel anestezi ile karşılaştırıldığında, bölgesel anestezi sezaryenden 3 ila 8 ay sonra kalıcı ameliyat sonrası ağrıyı önlemede daha iyidir. Bölgesel anestezinin diğer avantajları arasında genel anestezinin tipik risklerinin bulunmaması sayılabilir: mide içeriğinin pulmoner aspirasyonu (gebeliğin son dönemlerinde anestezi uygulanan hastalarda nispeten yüksek bir insidansa sahiptir) ve özofagus entübasyonu. Bir çalışmada, genel anestezi ile spinal anestezi karşılaştırıldığında memnuniyet açısından bir fark bulunmamıştır. ⓘ
Bölgesel anestezi doğumların %95'inde kullanılmakta olup, spinal ve kombine spinal ve epidural anestezi planlı sezaryenlerde en sık kullanılan bölgesel tekniklerdir. Sezaryen sırasında uygulanan bölgesel anestezi, doğum eyleminde ve vajinal doğumda kullanılan analjeziden (ağrı kesici) farklıdır. Ameliyat nedeniyle yaşanan ağrı doğumdan daha fazladır ve bu nedenle daha yoğun bir sinir bloğu gerektirir. ⓘ
Anne veya çocuğa yönelik belirli riskler nedeniyle genel anestezi gerekli olabilir. Ağır, kontrolsüz kanaması olan hastalar bölgesel anestezinin hemodinamik etkilerini tolere edemeyebilir. Genel anestezi, bölgesel anestezi uygulamak için zamanın olmadığı şiddetli fetal distres gibi çok acil durumlarda da tercih edilir. ⓘ
Komplikasyonların önlenmesi
Doğum sonrası enfeksiyon, anne ölümlerinin başlıca nedenlerinden biridir ve küresel olarak anne ölümlerinin %10'undan sorumlu olabilir. Sezaryen, enfeksiyon riskini ve buna bağlı morbiditeyi büyük ölçüde artırmaktadır; bu riskin 5 ila 20 kat arasında olduğu tahmin edilmektedir ve enfeksiyonları önlemek için rutin antibiyotik profilaksisi kullanımının febril morbidite insidansını önemli ölçüde azalttığı bir meta-analizle ortaya konmuştur. Sezaryen olan kadınların yaklaşık %8'inde enfeksiyon görülebilmektedir ve bunların büyük bir kısmı endometrit, idrar yolu enfeksiyonları ve yara enfeksiyonlarıdır. Sezaryen ameliyatı geçiren kadınlarda önleyici antibiyotik kullanımı yara enfeksiyonu, endometrit ve ciddi enfeksiyon komplikasyonlarını yaklaşık %65 oranında azaltmıştır. Yan etkileri ve bebek üzerindeki etkisi belirsizdir. ⓘ
Sezaryen olan kadınlar, yara enfeksiyonu olasılığını gösteren ateş belirtilerini tanıyabilir. Antibiyotiklerin kordon klemplendikten sonra değil de cilt kesilmeden önce alınması, bebek için yan etkileri artırmadan anne için riski azaltır. Orta kesinlikte kanıtlar, cilt hazırlığı olarak klorheksidin glukonatın cerrahi alan enfeksiyonlarını önlemede povodon iyottan biraz daha etkili olduğunu göstermektedir ancak daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. ⓘ
Bazı doktorlar sezaryen sırasında parmak veya forseps ile mekanik servikal dilatasyonun kan ve loşi drenajının tıkanmasını önleyeceğine ve böylece ölüm riskini azaltarak anneye fayda sağlayacağına inanmaktadır. 2018 itibariyle bu uygulamanın ameliyat sonrası morbiditeyi azalttığına dair kanıtlar ne desteklenmekte ne de reddedilmektedir. ⓘ
Spinal anestezi uygulanan kadınlarda hipotansiyon (düşük kan basıncı) yaygındır; kristalloidler gibi intravenöz sıvılar veya bacakların bandaj, çorap veya şişirilebilir cihazlarla sıkıştırılması hipotansiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir, ancak bunların etkinliği konusunda kanıtlar hala belirsizdir. ⓘ
Ten tene temas
DSÖ ve UNICEF, sezaryenle doğan bebeklere, anne uyanık ve duyarlı olur olmaz ten tene temas (SSC) sağlanmasını önermektedir. Spinal veya epidural anesteziyi takiben hemen SSC mümkündür, çünkü anne uyanık kalır, ancak genel anesteziden sonra baba veya diğer aile üyeleri anne uygun olana kadar SSC sağlayabilir. ⓘ
Vajinal doğumdan önceki doğum saatlerinde kadın vücudunun bağlanma sürecine yardımcı olan oksitosin üretmeye başladığı bilinmektedir ve SSC'nin de bu üretimi tetikleyebileceği düşünülmektedir. Gerçekten de kadınlar, SSC'nin kendilerini bebeklerine yakın hissetmelerine ve onlarla bağ kurmalarına yardımcı olduğunu hissettiklerini bildirmişlerdir. Literatürde yapılan bir incelemede, hemen veya erken SSC'nin başarılı emzirme olasılığını artırdığı ve yenidoğanların babalarıyla da SSC yaptıklarında daha az ağladıkları ve daha çabuk rahatladıkları görülmüştür. ⓘ
İyileşme
Sezaryen ameliyatı geçiren kadınların saatler ya da günler boyunca bağırsak hareketlerinin azalması ya da hiç olmaması yaygın bir durumdur. Bu süre zarfında kadınlar karın krampları, bulantı ve kusma yaşayabilir. Bu durum genellikle tedaviye gerek kalmadan düzelir. Acil olmayan sezaryen sonrası kötü kontrol edilen ağrı kadınların %13 ila %78'inde görülür. Sezaryenden hemen sonra bazı tamamlayıcı ve alternatif tedaviler (akupunktur, elektromanyetik terapi ve müzik terapisi gibi) ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Karın, yara ve sırt ağrısı sezaryenden sonra aylarca devam edebilir. Steroid olmayan anti-enflamatuar ilaçlar yardımcı olabilir. Sezaryenden sonraki ilk birkaç hafta boyunca kadınlar bebeklerinden daha ağır bir şey kaldırmaktan kaçınmalıdır. Emzirme sırasında ağrıyı en aza indirmek için kadınlar futbol tutuşu ve yan yatış tutuşu gibi farklı emzirme tutuşlarını denemelidir. Sezaryen olan kadınların normal aktivitelerini engelleyen ağrılar yaşama olasılığı vajinal doğum yapan kadınlara göre daha yüksektir, ancak altı ay sonra genellikle bir fark kalmaz. Cinsel ilişki sırasında ağrı görülme olasılığı vajinal doğumdan sonra görülenden daha azdır; altı ay sonra bir fark kalmaz. ⓘ
Sezaryenle doğum yapan kadınlarda doğumdan sonraki ilk haftalarda doğum sonrası depresyon görülme sıklığı biraz daha yüksek olabilir, ancak bu fark kalıcı değildir. Sezaryen olan bazı kadınlar, özellikle de acil sezaryen olanlar, travma sonrası stres bozukluğu yaşamaktadır. ⓘ
Sezaryen ameliyatı geçirenlerde üç ay sonra %18,3, 12 ay sonra ise %6,8 oranında kronik cerrahi ağrı görülme olasılığı vardır. ⓘ
Frekans
Küresel sezaryen oranları artıyor. Bu oran 2003'ten 2018'e kadar iki katına çıkarak %21'e ulaşmıştır ve her yıl %4 oranında artmaktadır. Güney Afrika'da bu oran %5'in altında iken, Latin Amerika'nın bazı bölgelerinde neredeyse %60'tır. Kanada'da bu oran 2005-2006 yıllarında %26 idi. Avustralya'da 2007 yılında %31 olan sezaryen oranı yüksektir. Bir zamanlar %10 ila %15'lik bir oranın ideal olduğu düşünülüyordu; %19'luk bir oran daha iyi sonuçlara yol açabilir. Dünya Sağlık Örgütü, Haziran 2010'da %15'lik sezaryen oranına ilişkin önceki tavsiyesini resmen geri çekmiştir. Örgütün resmi açıklamasında şu ifadelere yer verilmiştir: "Optimum oran için deneysel bir kanıt bulunmamaktadır. Önemli olan sezaryene ihtiyaç duyan tüm kadınların sezaryene alınmasıdır." ⓘ
50'den fazla ülkede bu oran %27'nin üzerindedir. Diğer 45 ülkede ise bu oran %7,5'in altındadır. Sezaryene erişimi iyileştirmeye ve sezaryen kullanımını azaltmaya yönelik çabalar mevcuttur. Küresel olarak, tüm sezaryen doğumların %1'i tıbbi ihtiyaç olmaksızın gerçekleştirilmektedir. Genel olarak sezaryen oranı 2004-2008 yılları için %25,7'dir. ⓘ
Ebe devamlılık bakımı ile geleneksel parçalı bakım karşılaştırıldığında sezaryen oranlarında önemli bir fark yoktur. Daha fazla acil sezaryen -yaklaşık %66- gece yerine gündüz yapılmaktadır. ⓘ
Bu oran Çin'de %46'ya, birçok Asya, Avrupa ve Latin Amerika ülkesinde ise %25 ve üzeri seviyelere yükselmiştir. Brezilya ve İran'da sezaryen oranı %40'ın üzerindedir. Brezilya, kamu sektöründe %35-45, özel sektörde ise %80-90 oranıyla dünyadaki en yüksek sezaryen oranlarından birine sahiptir. ⓘ
Avrupa
Avrupa genelinde ülkeler arasında farklılıklar bulunmaktadır: İtalya'da sezaryen oranı %40 iken İskandinav ülkelerinde bu oran %14'tür. Birleşik Krallık'ta 2008 yılında bu oran %24 idi. İrlanda'da bu oran 2009 yılında %26,1'dir. ⓘ
İtalya'da sezaryen oranı bölgeden bölgeye değişmekle birlikte özellikle yüksektir. Campania'da 2008 doğumlarının %60'ının sezaryenle gerçekleştiği bildirilmiştir. Roma bölgesinde ortalama insidans %44 civarındadır, ancak bazı özel kliniklerde bu oran %85'e kadar çıkabilmektedir. ⓘ
Birleşik Devletler
Amerika Birleşik Devletleri'nde sezaryen oranı %33 civarında olup eyaletlere göre %23 ila %40 arasında değişmektedir. ABD'de 2011 yılında doğum yapan her üç kadından biri sezaryenle doğum yapmıştır. 2012 yılında dünya genelinde yaklaşık 23 milyon sezaryen gerçekleştirilmiştir. ⓘ
Yaklaşık 1,3 milyon yatış ile sezaryen, 2011 yılında ABD hastanelerinde en sık uygulanan prosedürlerden biri olmuştur. Bu, 18 ila 44 yaş arasındaki kişiler için gerçekleştirilen en yaygın ikinci prosedürdü. ABD'de sezaryen oranları 1996 yılından bu yana önemli ölçüde artmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde 1996 yılında %21 olan oran 2012 yılında tüm doğumların %33'üne yükselmiştir. 2010 yılında sezaryenle doğum oranı tüm doğumların %32,8'i olarak gerçekleşmiştir (2009 yılında tüm doğumların %32,9'u olarak gerçekleşen en yüksek orandan hafif bir düşüş). Bir araştırma, 2011 yılında özel sigorta kapsamındaki kadınların sezaryenle doğum yapma olasılığının Medicaid kapsamındakilere kıyasla %11 daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. Kullanımdaki artış sonuçların iyileşmesiyle sonuçlanmamış, bu da sezaryenlerin çok sık yapılıyor olabileceği görüşüne yol açmıştır. ⓘ
Tarihçe
Tarihsel olarak, canlı bir kadına uygulanan sezaryen genellikle annenin ölümüyle sonuçlanırdı. Sadece anne zaten ölmüşse ya da yardım edilemeyecek durumda olduğu düşünülüyorsa uygulanan aşırı bir önlem olarak kabul edilirdi. Karşılaştırma için resüsitatif histerotomi ya da perimortem sezaryene bakınız. ⓘ
Büyük Tarihçi'nin eski Çin kayıtlarına göre, efsanevi Sarı İmparator'un altıncı kuşaktan torunu olan Luzhong'un altı oğlu vardı ve hepsi de "vücudu kesip açarak" doğmuştu. Altıncı oğul Jilian, Chu Devleti'ni yöneten Mi Hanedanı'nı kurmuştur (MÖ 1030-223 civarı). ⓘ
Hindistan'ın ikinci Maurya Samrat'ı (imparatoru) Bindusara'nın (doğumu MÖ 320, hükümdarlığı MÖ 298 - 272) annesi kazara zehir içmiş ve onu doğurmak üzereyken ölmüştür. Chandragupta'nın öğretmeni ve danışmanı Chanakya, bebeğin yaşaması gerektiğine karar verdi. Kraliçenin karnını yarıp bebeği çıkarmış ve böylece bebeğin hayatını kurtarmıştır. ⓘ
İran'da (Pers) sezaryenle ilgili erken bir anlatı, MS 1000 civarında yazılmış olan Şahname kitabında geçmektedir ve bu ülkenin efsanevi kahramanı Rüstem'in doğumuyla ilgilidir. Şehname'ye göre Simurg, Zal'a sezaryenin nasıl yapılacağını öğretmiş, böylece Rudaba ve çocuk Rüstem kurtulmuştur. Fars edebiyatında sezaryen Rostamina (رستمینه) olarak bilinir. ⓘ
İrlanda mitolojik metni Ulster Cycle'da Furbaide Ferbend karakterinin, annesi kötü kalpli teyzesi Medb tarafından öldürüldükten sonra ölümünden sonra sezaryenle doğduğu söylenir. ⓘ
Eski bir Yahudi dini metni olan Babil Talmudu, sezaryene benzer bir prosedürden bahseder. Bu prosedür yotzei dofen olarak adlandırılır. Talmud'da ayrıca ölmek üzere olan ya da ölmüş bir anneye sezaryen yapılmasının caiz olup olmadığı da uzun uzun tartışılmaktadır. Roma döneminde (MS 2. yüzyıl kadar erken bir tarihte) Yahudi kadınların düzenli olarak bu operasyondan sağ kurtulduklarını varsaymak için de bazı temeller vardır. ⓘ
Yaşlı Pliny, Julius Caesar'ın adının sezaryenle doğan bir atasından geldiğini teorize etmiştir, ancak bunun doğruluğu tartışmalıdır (Sezar'ın etimolojisi tartışmasına bakınız). Bazı hikayeler Sezar'ın kendisinin de bu prosedürden doğduğunu içerir; Sezar'ın annesi Aurelia Cotta Sezar'ın 40'lı yaşlarının ortalarına kadar yaşadığı için bu neredeyse kesinlikle yanlıştır. Antik Roma sezaryeni ilk olarak doğum sırasında ölen bir annenin karnından bebeği çıkarmak için uygulanmıştır ve bu uygulamaya bazen Sezaryen yasası da denmektedir. ⓘ
Katalan aziz Raymond Nonnatus (1204-1240) soyadını -Latince non-natus ("doğmamış") kelimesinden- sezaryenle doğduğu için almıştır. Annesi onu doğururken ölmüştür. ⓘ
Hem annenin hem de çocuğun hayatta kaldığı ilk sezaryen ameliyatının 1337 yılında Prag'da yapıldığına dair bazı dolaylı kanıtlar vardır. Anne, Bohemya Kralı Lüksemburglu John'un ikinci eşi Bourbonlu Beatrice idi. Beatrice, kralın daha sonra Lüksemburg, Brabant ve Limburg dükü olan ve daha sonra Bohemya Kralı ve Kutsal Roma İmparatoru olan Charles IV'ün üvey kardeşi olan oğlu Wenceslaus I'i doğurdu. ⓘ
1580'lerden kalma bir anlatıda, İsviçre'nin Siegershausen kentinde veterinerlik yapan Jakob Nufer'in, uzun süren bir doğum sancısının ardından karısını ameliyat ettiği ve karısının hayatta kaldığı varsayılmaktadır. Karısının aralarında ikizlerin de bulunduğu beş çocuk daha doğurduğu ve sezaryenle doğan bebeğin 77 yaşına kadar yaşadığı iddia edilmektedir. ⓘ
16'ncı yüzyıldan bu yana geçen zamanın büyük bir bölümünde bu prosedür yüksek bir ölüm oranına sahipti. Büyük Britanya ve İrlanda'da 1865 yılında ölüm oranı %85'ti. Ölüm oranının azaltılmasında önemli adımlar şunlardı
- 1881'de Ferdinand Adolf Kehrer tarafından kanamayı en aza indirmek için transvers insizyon tekniğinin tanıtılmasının, gerçekleştirilen ilk modern CS olduğu düşünülmektedir.
- 1882'de Max Sänger tarafından uterus sütürünün tanıtılması
- Hermann Johannes Pfannenstiel tarafından 1900 yılında yapılan değişiklik, bkz. Pfannenstiel kesisi
- Ekstraperitoneal CS ve ardından düşük transvers insizyona geçilmesi (Krönig, 1912)
- Asepsi ilkelerine bağlılık
- Anestezi gelişmeleri
- Kan transfüzyonu
- Antibiyotikler ⓘ
Avrupalı gezginler 19. yüzyılda Afrika'nın Büyük Göller bölgesinde düzenli olarak sezaryen yapıldığını gözlemlemişlerdir. Anne adayı normalde alkolle uyuşturuluyor ve iyileşmeyi teşvik etmek için bitkisel karışımlar kullanılıyordu. Uygulanan prosedürlerin iyi geliştirilmiş doğasından Avrupalı gözlemciler bunların bir süredir uygulandığı sonucuna vardılar. Robert William Felkin ayrıntılı bir açıklama yapmıştır. James Barry, 1817-1828 yılları arasında Cape Town'da görevliyken Afrika'da başarılı bir sezaryen gerçekleştiren ilk Avrupalı doktor oldu. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri'nde gerçekleştirilen ilk başarılı sezaryen 1794 yılında Mason County, Virginia'da (şimdiki Mason County, Batı Virginia) gerçekleşmiştir. Prosedür Dr. Jesse Bennett tarafından karısı Elizabeth üzerinde gerçekleştirilmiştir. ⓘ
Terracina'lı Caesarius
Sezaryen ameliyatının koruyucu azizi, pagan Sezar figürünün yerini alan ve onu Hıristiyanlaştıran, Terracina'da şehit edilen genç diyakoz Caesarius'tur. Şehit (İtalyanca'da Aziz Cesareo) bu cerrahi prosedürün başarısı için yakarılır, çünkü "pagan Sezar "ın aksine yeni "Hıristiyan Sezar" olarak kabul edildiğinden, Orta Çağ'da hamile kadınlar tarafından fizyolojik bir doğum dilemek, bebeğin rahimden atılmasının başarısı ve dolayısıyla kendilerinin ve doğmamış bebeğin kurtuluşu için yakarılmaya başlandı. Bu uygulama halen devam etmekte, hatta sağlık sorunları ya da bebeğin durumu nedeniyle çocuğunu sezaryenle doğurmak zorunda kalan anne adayları tarafından şehit Sezaryen'e dua edilmektedir. ⓘ
Toplum ve kültür
Etimoloji
Numa Pompilius'un (MÖ 715-673) Roma Lex Regia'sı (kraliyet yasası), daha sonra Lex Caesarea (imparatorluk yasası), doğum sırasında ölen bir annenin çocuğunun rahminden kesilmesini gerektiriyordu. Annelerin hamile olarak gömülmemesi gerektiğine dair kültürel bir tabu vardı, bu da bazı fetüsleri kurtarmanın bir yolunu yansıtıyor olabilir. Roma uygulamasına göre, yaşayan bir annenin bu işleme başvurmadan önce hamileliğinin onuncu ayında olması gerekiyordu ve bu da doğumdan sağ çıkamayacağı bilgisini yansıtıyordu. ⓘ
Roma diktatörü Julius Caesar'ın günümüzde sezaryen olarak bilinen yöntemle doğduğuna dair spekülasyonlar yanlıştır. Roma döneminde sezaryen ameliyatları yapılsa da, hiçbir klasik kaynakta böyle bir doğumdan sağ kurtulan bir anne kaydedilmemiştir. 12. yüzyıl gibi geç bir tarihte, bilgin ve hekim Maimonides, bir kadının bu prosedürden sağ çıkma ve tekrar hamile kalma olasılığı konusunda şüphelerini dile getirmiştir. Terimin caedere, "kesmek" fiilinden türediği ve bu şekilde doğan çocukların caesones olarak adlandırıldığı da açıklanmıştır. Yaşlı Pliny, Julius Caesar'dan (ünlü Romalı devlet adamının atası) ab utero caeso, yani "rahimden kesilmiş" olarak bahsetmekte ve bunu daha sonra torunları tarafından taşınan "Caesar" soyadının bir açıklaması olarak vermektedir. Bununla birlikte, yanlış etimoloji yakın zamana kadar yaygın bir şekilde tekrarlanmıştır. Örneğin, Oxford İngilizce Sözlüğü'nün ilk (1888) ve ikinci (1989) baskıları sezaryen doğumun "Julius Cæsar'ın durumunda yapıldığını" söylemektedir. Daha yeni sözlükler bu konuda daha kararsızdır: OED'nin çevrimiçi baskısı (2021) "Julius Cæsar'ın bu şekilde doğduğuna dair geleneksel inançtan" bahseder ve Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (2003) "böyle bir doğumun Roma soyadı Caesar ile efsanevi ilişkisinden" söz eder. ⓘ
Julius Caesar ya da genel olarak bir imparator anlamına gelen 'Caesar' kelimesi, Avrupa ve ötesindeki diğer birçok dilde de prosedür adına ödünç alınmış ya da taklit edilmiştir. ⓘ
Son olarak, Roma praenomen'i (verilen isim) Caeso'nun sezaryenle doğan çocuklara verildiği söylenir. Bu muhtemelen Yaşlı Pliny tarafından popüler hale getirilen halk etimolojisi olsa da, terim yaygın kullanıma girdiğinde iyi biliniyordu. ⓘ
Yazım
Sezaryen terimi, Vikisözlük'te tartışıldığı gibi, kabul edilen çeşitli şekillerde yazılır. Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Tıp Kütüphanesi'nin (NLM) Tıbbi Konu Başlıkları (MeSH) sezaryen terimini kullanırken, Saunders Comprehensive Veterinary Dictionary gibi diğer bazı Amerikan tıp eserleri de çoğu İngiliz eserinde olduğu gibi sezaryen terimini kullanmaktadır. ABD'de yayınlanan Merriam-Webster Dictionary ve American Heritage Dictionary'nin çevrimiçi versiyonlarında sezaryen ilk olarak ve diğer yazılışlar "varyant" olarak listelenmiştir. ⓘ
Babanın varlığı
Birçok hastanede, annenin eşinin de ameliyata katılarak anneye destek olması ve bu deneyimi paylaşması teşvik edilir. Anestezist genellikle çocuk doğarken örtüyü geçici olarak indirir, böylece ebeveynler yeni doğan bebeklerini görebilirler. ⓘ
Özel durumlar
Yahudilikte, sezaryenle doğan ilk erkek çocuğun bechor yasalarına sahip olup olmadığı konusunda poskim (Rabbinik otoriteler) arasında bir anlaşmazlık vardır. Geleneksel olarak, sezaryenle doğan bir erkek çocuk Pidyon HaBen adama ritüeli için uygun değildir. ⓘ
Nadir durumlarda, sezaryen ölü bir fetüsü almak için kullanılabilir; aksi takdirde, kadın ölü doğum olduğu bilinen bir bebeği doğurmak ve doğurmak zorundadır. Sezaryen prosedürleri kullanılarak yapılan geç dönem kürtaj histerotomi kürtajı olarak adlandırılır ve çok nadiren uygulanır. ⓘ
Anne kendi kendine sezaryen yapabilir; 5 Mart 2000 tarihinde bu işlemi gerçekleştiren Meksikalı Inés Ramírez Pérez gibi başarılı vakalar olmuştur. Oğlu Orlando Ruiz Ramírez gibi o da hayatta kalmıştır. ⓘ
Belirlenmesi
Eğer bebek anne karnında yan duruyor ve anne adayının doğum yolu tamamen kapalı ise normal yollar ile doğum yapmak imkânsız bir hal alır. Şayet bebek çok iri ise yine sezaryen tercih edilmesi gereken doğum yapma yollarındandır. Doğum yolu başlangıcında bir darlık söz konusu ise ve doğum yolunun önü kapalı ise bebek kesinlikle normal yol ile dünyaya gelemez. Bu nedenle sezaryen yapılması en uygun olan yöntemdir. Gebelik boyunca anne adaylarını huzursuz eden en önemli konu normal doğum yapıp yapamayacağını düşünmesidir. Normal doğum yapma olasılığı % 80 olurken geri kalan % 20’ lik oranlarda normal doğum şansı oldukça düşüktür. Ancak sezaryen doğum günümüzde çok yaygınlaşan bir uygulama olarak kullanılmaktadır. Daha önceki dönemlerde ilk olarak anne sağlığı ön planda tutulurken şu an anne ve bebek sağlığı birlikte ön planda tutulmaktadır. Bu nedenle de sezaryen çok yaygınlaşarak tercih edilmektedir. ⓘ
Sezaryen tartışmaları
Türkiye
2012 yılında Türkiye'de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan konuyla ilgili şunları söyledi: “Ben sezaryenle doğuma karşı olan bir Başbakanım ve bunların planlı yapıldığından, özellikle planlı yapıldığını biliyorum. Bunun bu ülke nüfusunun artmaması için atılan adımlar olduğunu biliyorum. Bunun bir taraftan da kendilerine mali kaynak teşkil etmesi için atılan adımlar olduğunu biliyorum ve bununla bu ülkenin nüfusu bir yerde donduruluyor." ⓘ
Bu sözler üzerine başlayan tartışmada konu günlerce tartışıldı. Sağlık Bakanı Recep Akdağ, “Gereksiz yere sezaryen oranlarını çok yükseltmiş olan özel hastanelerle ilgili yaptırımlarımız olacak. Bunu da önümüzdeki aylardan itibaren bütün Türkiye'de yaşayacağız” dedi. ⓘ
Toplumun değişik kesimlerinden bu açıklamalara tepki geldi. CHP Ankara Milletvekili Aylin Nazlıaka, “Başbakanın açıklamasını son derece hazin buluyorum. Başbakan’ın kadının bedeni üzerinden siyaset yapmayı bırakması gerekiyor, özetle diyorum ki Başbakan ‘vajina’ bekçiliğini bıraksın” yanıtını verdi. ⓘ
CHP İstanbul Milletvekili Melda Onur da, “Artık bırakın Başbakan olarak bu erkek milleti kadınların bedenleri üzerinden ellerini çeksinler. Ben bu tavrın bir zamanlar başörtüsü yasaklarından muzdarip bir parti başkanının ağzına yakıştıramıyorum” dedi. ⓘ
Sezaryende seçim hakkı
Sezaryen, cerrahi bir girişimdir. Bu sebeple de yalnızca gerekli durumlarda uygulanması önerilmektedir. Anne adayı için en ideal ve doğal doğum yöntemi, normal doğum olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple de şartlar uygunsa anne adayı normal doğuma alınmaktadır. Ancak, anne adayının tercihine göre sezaryen doğum da yapılabilmektedir. Tercihe bağlı doğum yöntemi tercih edilmesi, doktorlar tarafından önerilmemektedir. ⓘ
İyileşme dönemi
Sezaryen doğumdan sonra hastanede kalış süresi 1-3 gün arasındadır. İyileşme süreci, normal doğuma göre daha uzundur. Dikişler bir hafta sonra alınır. Dikiş yöntemine göre, eriyen dikişler kullanılmış ise, bir hafta sonra dikişler kendiliğinden erir. Sezaryen doğum sonrası kesiklerin veya yaraların iyileşmesi ortalama 4 – 6 hafta kadar sürer. ⓘ