Baykuş
| Baykuş | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sol Strigidae: Strix aluco, Bubo bubo, Athene noctua, Aegolius acadicus; sağ Tytonidae: Tyto alba, Tyto multipunctata, Tyto novaehollandiae castanops, Phodilus assimilis. | |||||||||
Bilimsel sınıflandırma  | |||||||||
| |||||||||
| Familyalar | |||||||||
| |||||||||
 | |||||||||
| Küresel dağılımı | |||||||||
| Sinonimler | |||||||||
| |||||||||
Baykuş ya da Gece yırtıcı kuşları, Strigiformes takımından gece avlanan yırtıcı kuş türlerine verilen genel ad. ⓘ
| Baykuş Zamansal aralık: Geç Paleosen'den son 60-0 Ma'ya
| |
|---|---|
|
| |
| Sol Strigidae: Alaca baykuş (Strix aluco), Avrasya puhusu (Bubo bubo), Küçük baykuş (Athene noctua), Kuzey testere peçeli baykuşu (Aegolius acadicus); Sağ Tytonidae: Peçeli baykuş (Tyto alba), Küçük isli baykuş (Tyto multipunctata), Tazmanya maskeli baykuşu (Tyto novaehollandiae castanops), Sri Lanka defne baykuşu (Phodilus assimilis). | |
| Bilimsel sınıflandırma
| |
| Krallık: | Hayvanlar Alemi |
| Filum: | Kordalılar |
| Sınıf: | Kuşlar |
| Clade: | Telluraves |
| Takım: | Strigiformes Wagler, 1830 |
| Aileler | |
|
Strigidae | |
|
| |
| Baykuşun menzili, tüm türler. | |
| Eşanlamlılar | |
|
Strigidae sensu Sibley & Ahlquist | |
Baykuşlar çoğunlukla küçük memelileri, böcekleri ve diğer kuşları avlar, ancak birkaç tür balık avlama konusunda uzmanlaşmıştır. Kutup buzulları ve bazı uzak adalar dışında Dünya'nın tüm bölgelerinde bulunurlar. ⓘ
Baykuşlar iki aileye ayrılır: gerçek (veya tipik) baykuş ailesi, Strigidae ve peçeli baykuş ailesi, Tytonidae. ⓘ
Bir grup baykuşa "parlamento" denir. ⓘ
Anatomi
Baykuşlar büyük, öne bakan gözlere ve kulak deliklerine, şahin benzeri bir gagaya, düz bir yüze ve genellikle her bir gözün etrafında göze çarpan bir tüy çemberine, bir yüz diskine sahiptir. Bu diski oluşturan tüyler, farklı mesafelerden gelen sesleri baykuşların asimetrik olarak yerleştirilmiş kulak boşluklarına keskin bir şekilde odaklamak için ayarlanabilir. Çoğu yırtıcı kuşun gözleri başlarının yan taraflarındadır, ancak baykuşun öne bakan gözlerinin stereoskopik yapısı, düşük ışıkta avlanmak için gerekli olan daha fazla derinlik algısına izin verir. Baykuşlar binoküler görüşe sahip olsalar da, büyük gözleri diğer kuşların çoğunda olduğu gibi yuvalarında sabittir, bu nedenle görüşlerini değiştirmek için başlarının tamamını çevirmeleri gerekir. Baykuşlar ileri görüşlü olduklarından, gözlerinin birkaç santimetre yakınındaki hiçbir şeyi net olarak göremezler. Yakalanan av, baykuşlar tarafından filoplumlar (gaga ve ayaklardaki "hissedici" görevi gören tüyler) kullanılarak hissedilebilir. Uzak görüşleri, özellikle de düşük ışıkta, son derece iyidir. ⓘ
Baykuşlar başlarını ve boyunlarını 270° kadar döndürebilirler. İnsanlardaki yedi boyun omuruna karşılık baykuşlarda 14 boyun omuru vardır ve bu da boyunlarını daha esnek hale getirir. Ayrıca dolaşım sistemlerinde, beyne giden kanı kesmeden dönmeye izin veren uyarlamalar vardır: Vertebral arterlerin geçtiği omurlardaki foraminalar, insanlardaki gibi arterle aynı boyutta olmak yerine, arter çapının yaklaşık 10 katıdır; vertebral arterler boyun omurlarına diğer kuşlara göre daha yukarıdan girerek damarlara biraz gevşeklik verir ve karotid arterler çok büyük bir anastomoz veya kavşakta birleşir, bu da herhangi bir kuşun en büyüğüdür ve boyunlarını döndürürken kan akışının kesilmesini önler. Karotid ve vertebral arterler arasındaki diğer anastomozlar da bu etkiyi destekler. ⓘ
En küçük baykuş - 31 g (1+3⁄32 oz) kadar hafif ve yaklaşık 13,5 cm (5+1⁄4 inç) ölçülerinde - elf baykuşudur (Micrathene whitneyi). Biraz daha ağır olmalarına rağmen aynı küçücük uzunluk civarında, daha az bilinen uzun bıyıklı baykuş (Xenoglaux loweryi) ve Tamaulipas cüce baykuşu (Glaucidium sanchezi) vardır. En büyük baykuşlar benzer boyutlardaki iki puhu kuşudur; Avrasya puhusu (Bubo bubo) ve Blakiston balık baykuşu (Bubo blakistoni). Bu türlerin en büyük dişileri 71 cm (28 inç) uzunluğunda, 190 cm (75 inç) kanat açıklığında ve 4,2 kg (9+1⁄4 lb) ağırlığındadır. ⓘ
Farklı baykuş türleri farklı sesler çıkarır; bu ses dağılımı baykuşların eş bulmalarına veya potansiyel rakiplerine varlıklarını duyurmalarına yardımcı olur ve ayrıca ornitologlara ve kuşçulara bu kuşların yerini tespit etmede ve türleri ayırt etmede yardımcı olur. Yukarıda belirtildiği gibi, yüz diskleri baykuşların avın sesini kulaklarına yönlendirmelerine yardımcı olur. Birçok türde bu diskler daha iyi yön bulabilmek için asimetrik olarak yerleştirilmiştir. ⓘ
Baykuş tüyleri genellikle gizlidir, ancak birkaç türün yüz maskeleri, kulak tutamları ve parlak renkli süsenleri de dahil olmak üzere yüz ve kafa işaretleri vardır. Bu işaretler genellikle açık habitatlarda yaşayan türlerde daha yaygındır ve düşük ışık koşullarında diğer baykuşlarla sinyalleşmede kullanıldığı düşünülmektedir. ⓘ
Eşeysel dimorfizm
Eşeysel dimorfizm, bir türün erkek ve dişileri arasındaki fiziksel farklılıktır. Dişi baykuşlar tipik olarak erkeklerden daha büyüktür. Boyut dimorfizminin derecesi birden fazla popülasyon ve tür arasında değişir ve kanat açıklığı ve vücut kütlesi gibi çeşitli özelliklerle ölçülür. Genel olarak, dişi baykuşlar, tam olarak kabul edilmeyen nedenlerden dolayı erkeklerden biraz daha büyük olma eğilimindedir. ⓘ
Bir teori, seçilimin erkekleri daha küçük olmaya yönelttiğini çünkü bunun verimli toplayıcı olmalarını sağladığını öne sürüyor. Daha fazla yiyecek elde edebilme yeteneği üreme mevsiminde avantajlıdır. Bazı türlerde dişi baykuşlar yumurtalarıyla birlikte yuvalarında kalırken, yuvaya yiyecek getirmek erkeğin sorumluluğundadır. Yiyecek azsa, erkek dişiyi beslemeden önce kendini besler. Çevik olan küçük kuşlar baykuşlar için önemli bir besin kaynağıdır. Erkek yuva yapan baykuşların, dişilerden daha küçük olmalarına rağmen, dişilerden daha uzun kanat kirişlerine sahip oldukları gözlemlenmiştir. Ayrıca, baykuşların avlarıyla aşağı yukarı aynı boyutta oldukları gözlemlenmiştir. Bu durum diğer yırtıcı kuşlarda da gözlemlenmiştir, bu da daha küçük vücutlu ve uzun kanat akorlarına sahip baykuşların, avlarını yakalamalarını sağlayan artan çeviklik ve hız nedeniyle seçildiğini düşündürmektedir. ⓘ
Bir başka popüler teori ise dişilerin cinsel rolleri nedeniyle erkek baykuşlar gibi daha küçük olacak şekilde seçilmediğini öne sürmektedir. Birçok türde dişi baykuşlar yuvayı terk etmeyebilir. Bu nedenle dişiler, aç kalmadan daha uzun süre yaşayabilmeleri için daha büyük bir kütleye sahip olabilirler. Örneğin, varsayılan bir cinsel rol, daha büyük dişilerin avı parçalama ve yavrularına yedirme konusunda daha yetenekli olmalarıdır, bu nedenle dişi baykuşlar erkek meslektaşlarından daha büyüktür. ⓘ
Farklı bir teori ise erkek ve dişiler arasındaki boyut farkının cinsel seçilimden kaynaklandığını öne sürmektedir: büyük dişiler eşlerini seçebildiğinden ve bir erkeğin cinsel girişimlerini şiddetle reddedebildiğinden, kabul etmeyen dişilerden kaçma yeteneğine sahip daha küçük erkek baykuşların seçilmiş olma olasılığı daha yüksektir. ⓘ
Karakter sabitse, her iki cinsiyet için farklı optimumlar olabilir. Seçilim her iki cinsiyet üzerinde aynı anda işler; bu nedenle sadece cinsiyetlerden birinin neden nispeten daha büyük olduğunu değil, aynı zamanda diğer cinsiyetin neden daha küçük olduğunu da açıklamak gerekir. V. Geodakyan'ın Cinsiyetin Evrimsel Teorisi'ne göre, baykuşlar hala daha küçük vücutlara ve daha uzun kanat akorlarına doğru evrimleşiyorsa, erkeklerin bu karakterlerde daha gelişmiş olması gerekir. Erkekler bir popülasyonun evrimsel öncüsü olarak görülmekte ve karakterdeki cinsel dimorfizm, cinsiyetler arasındaki evrimsel bir "mesafe" olarak değerlendirilmektedir. "Cinsel dimorfizmin filogenetik kuralı", herhangi bir karakterde cinsel dimorfizm varsa, bu özelliğin evriminin dişi formdan erkek forma doğru gittiğini belirtir. ⓘ
Avlanma adaptasyonları
Tüm baykuşlar etobur yırtıcı kuşlardır ve böcekler, küçük kemirgenler ve lagomorflardan oluşan diyetlerle yaşarlar. Bazı baykuşlar da balık avlamak için özel olarak adapte edilmiştir. Kendi ortamlarında avlanma konusunda çok beceriklidirler. Baykuşlar dünyanın neredeyse her yerinde ve çok sayıda ekosistemde bulunabildiğinden, avlanma becerileri ve özellikleri türden türe biraz farklılık gösterse de çoğu özellik tüm türler arasında ortaktır. ⓘ
Uçuş ve tüyler
Çoğu baykuş, diğer yırtıcı kuşlara kıyasla neredeyse sessiz ve aynı zamanda daha yavaş uçma konusunda doğuştan gelen bir yeteneğe sahiptir. Baykuşların çoğu çoğunlukla gece yaşar ve hiç ses çıkarmadan uçabilmeleri onlara gece en ufak bir sese karşı tetikte olan avlarına karşı güçlü bir avantaj sağlar. Sessiz ve yavaş bir uçuş, gündüz ve krepesküler baykuşlar için gerekli değildir, çünkü avlar genellikle yaklaşan bir baykuşu görebilirler. Baykuşların tüyleri genellikle ortalama kuş tüylerinden daha büyüktür, daha az ışınsal, daha uzun pennuluma sahiptir ve farklı rachis yapıları ile pürüzsüz kenarlar elde eder. Baykuşun remigleri boyunca uzanan tırtıklı kenarlar kanat çırpma hareketini neredeyse sessiz bir mekanizmaya indirger. Tırtıklar gürültüyü azaltmaktan ziyade aerodinamik bozuklukları azaltmaktadır. Uçuş tüylerinin yüzeyi, kanat hareketinin sesini emen kadifemsi bir yapıyla kaplıdır. Bu benzersiz yapılar 2 kHz'in üzerindeki gürültü frekanslarını azaltarak yayılan ses seviyesinin baykuşun her zamanki avının tipik işitme spektrumunun altına ve aynı zamanda baykuşun kendi en iyi işitme aralığına düşmesini sağlar. Bu, baykuşun avını yakalamak için sessizce uçma yeteneğini optimize eder, av uçarken önce baykuşu duyar ve avın çıkardığı her türlü gürültüyü duyar. Ayrıca baykuşun uçuş düzenindeki ses çıkışını izlemesini sağlar. ⓘ
Sessiz uçuşa olanak tanıyan tüy adaptasyonu, peçeli baykuş tüylerinin su geçirmez olmadığı anlamına gelir. Yumuşaklığı ve sessiz uçuşu korumak için peçeli baykuş, diğer türlerin su geçirmezlik için kullandığı preen yağı veya toz tozu kullanamaz. Yağışlı havalarda avlanamazlar ve bu durum üreme sezonunda felakete yol açabilir. Peçeli baykuşlar sık sık hayvan su yalaklarında boğulmuş olarak bulunurlar, çünkü su içmek ve yıkanmak için inerler, ancak dışarı çıkamazlar. Baykuşlar su geçirmez olmadıkları için ısınmakta zorlanabilir, bu nedenle çok sayıda tüylü tüyleri vücut ısılarını korumalarına yardımcı olur. ⓘ
Görüş
Görme yeteneği, baykuşun gece avını yakalamasına yardımcı olan özel bir özelliğidir. Baykuşlar, gece yaşayan küçük bir kuş grubunun parçasıdır, ancak düşük ışık koşullarında uçuşlarında onlara rehberlik etmek için ekolokasyon kullanmazlar. Baykuşlar, kafataslarına kıyasla orantısız büyüklükteki gözleriyle tanınırlar. Nispeten küçük bir kafatasında kesinlikle büyük bir gözün evriminin belirgin bir sonucu, baykuşun gözünün boru şeklinde olmasıdır. Bu şekil, strepsirrhine primatların ve batipelajik balıkların gözleri gibi diğer gece gözlerinde de bulunur. Gözler bu sklerotik tüplerin içine sabitlendiğinden, gözleri herhangi bir yöne hareket ettiremezler. Baykuşlar gözlerini hareket ettirmek yerine, çevrelerini görmek için başlarını çevirirler. Baykuşların kafaları yaklaşık 270°'lik bir açıyla dönebilir, bu da gövdelerini hareket ettirmeden arkalarını görmelerini sağlar. Bu yetenek, bedensel hareketi minimumda tutar ve böylece baykuşun avını beklerken çıkardığı ses miktarını azaltır. Baykuşlar, tüm kuş grupları arasında en öne yerleştirilmiş gözlere sahip olarak kabul edilir ve bu da onlara en geniş binoküler görüş alanlarından bazılarını sağlar. Baykuşlar ileri görüşlüdür ve gözlerinin birkaç santimetre yakınındaki nesnelere odaklanamazlar. Bu mekanizmalar sadece büyük boyutlu retina görüntüsü nedeniyle çalışabilir. Dolayısıyla, baykuşun görüşündeki birincil gece işlevi büyük arka düğüm mesafesinden kaynaklanır; retinal görüntü parlaklığı baykuş için yalnızca ikincil nöral işlevler dahilinde maksimize edilir. Baykuşun bu özellikleri, gece görüşünün ortalama avınınkinden çok daha üstün olmasına neden olur. ⓘ
İşitme
Baykuşlar, avlanmaya da yardımcı olan özel işitme işlevleri ve kulak şekilleri sergilerler. Bazı cinslerde kafatası üzerindeki asimetrik kulak yerleşimleri ile dikkat çekerler. Baykuşların her ikisi de asimetrik olan iç ya da dış kulakları olabilir. Asimetrinin baykuşun orta veya iç kulağına kadar uzandığı bildirilmemiştir. Kafatası üzerindeki asimetrik kulak yerleşimi, baykuşun avının yerini tam olarak tespit etmesini sağlar. Bu durum özellikle peçeli baykuşlar Tyto ya da Tengmalm baykuşu gibi kesinlikle gece yaşayan türler için geçerlidir. Kulakları kafatasının farklı yerlerine yerleştirilmiş olan bir baykuş, ses dalgalarının sol ve sağ kulaklara nüfuz etmesi için geçen süredeki çok küçük bir farkla sesin geldiği yönü belirleyebilir.Peçeli Baykuşun İşitmesi Baykuş, ses her iki kulağa aynı anda ulaşana kadar başını çevirir ve bu noktada doğrudan sesin kaynağına bakar. Kulaklar arasındaki bu zaman farkı yaklaşık 30 mikrosaniyedir. Kulak açıklıklarının arkasında, sesi kulak yapısının içine hapseden, öne bakan, içbükey bir duvar oluşturan bir yüz kabartısı oluşturmak üzere yoğun bir şekilde paketlenmiş, modifiye edilmiş, yoğun tüyler bulunur. Bu yüz kabartısı bazı türlerde zayıf bir şekilde tanımlanırken, diğer türlerde belirgin olup neredeyse yüzü çevreler. Yüz diski aynı zamanda sesi kulaklara yönlendirir ve aşağı bakan, keskin üçgen şeklindeki gaga, sesin yüzden uzağa yansımasını en aza indirir. Yüz diskinin şekli, sesleri daha etkili bir şekilde odaklamak için isteğe göre ayarlanabilir. ⓘ
Büyük boynuzlu baykuşun başının üzerindeki çıkıntılar genellikle kulak sanılır. Durum böyle değildir; bunlar sadece tüy tutamlarıdır. Kulaklar başın yan taraflarında olağan konumdadır (yukarıda açıklandığı gibi iki farklı konumda). ⓘ
Pençeler
Baykuşun işitsel ve görsel yetenekleri avını bulmasını ve takip etmesini sağlarken, son işi baykuşun pençeleri ve gagası yapar. Baykuş avını, kafatasını ezmek ve vücudunu yoğurmak için bu pençeleri kullanarak öldürür. Bir baykuşun pençelerinin ezme gücü avın büyüklüğüne, türüne ve baykuşun büyüklüğüne göre değişir. Küçük, kısmen böcekçil bir baykuş olan yuva yapan baykuşun (Athene cunicularia) serbest bırakma kuvveti yalnızca 5 N'dur. Daha büyük olan peçeli baykuşun (Tyto alba) avını serbest bırakmak için 30 N'luk bir kuvvete ihtiyacı vardır ve en büyük baykuşlardan biri olan büyük boynuzlu baykuşun (Bubo virginianus) pençelerindeki avı serbest bırakmak için 130 N'un üzerinde bir kuvvete ihtiyacı vardır. Bir baykuşun pençeleri, çoğu yırtıcı kuşun pençeleri gibi, uçuş dışındaki vücut boyutuna kıyasla devasa görünebilir. Tazmanya maskeli baykuşu, herhangi bir yırtıcı kuşun oransal olarak en uzun pençelerinden bazılarına sahiptir; avı kavramak için tamamen uzatıldıklarında vücuda kıyasla çok büyük görünürler. Baykuşun pençeleri keskin ve kıvrıktır. Tytonidae familyasının iç ve orta ayak parmakları yaklaşık olarak eşit uzunluktayken, Strigidae familyasının iç ayak parmağı orta parmaktan belirgin bir şekilde daha kısadır. Bu farklı morfolojiler, yaşadıkları farklı ortamlara özgü avları yakalamada etkinlik sağlar. ⓘ
Gaga
Baykuşun gagası kısa, kavisli ve aşağıya dönüktür ve tipik olarak avını kavramak ve yırtmak için ucunda kancalıdır. Av yakalandıktan sonra, üst ve alt gaganın makas hareketi dokuyu yırtmak ve öldürmek için kullanılır. Üst gaganın keskin alt kenarı, bu hareketi sağlamak için alt gaganın keskin üst kenarı ile koordineli olarak çalışır. Aşağı bakan gaga, baykuşun görüş alanının net olmasını sağlar ve ses dalgalarını yüzden uzağa saptırmadan sesi kulaklara yönlendirir. ⓘ
Kamuflaj
Baykuşun tüylerinin rengi, hareketsiz durma ve çevreye uyum sağlama becerisinde önemli bir rol oynar ve bu da onu av için neredeyse görünmez kılar. Baykuşlar renklerini ve bazen de çevrelerindeki doku desenlerini taklit etme eğilimindedir; peçeli baykuş bunun bir istisnasıdır. Karlı baykuş (Bubo scandiacus) birkaç siyah benekle birlikte neredeyse ağartıcı beyaz renkte görünür ve karlı çevrelerini mükemmel bir şekilde taklit ederken, alaca baykuşun (Strix aluco) benekli kahverengi tüyleri, yaşam alanı olarak tercih ettiği yaprak döken ormanlık alanda pusuya yatmasını sağlar. Benzer şekilde, benekli orman baykuşu (Strix ocellata) kahverengi, ten rengi ve siyahın tonlarını sergileyerek baykuşu çevredeki ağaçlarda, özellikle de arkadan neredeyse görünmez kılar. Genellikle, tünemiş bir baykuşun tek belirtisi sesleri veya canlı renkli gözleridir. ⓘ
Davranış
Baykuşların çoğu gececidir ve avlarını aktif olarak karanlıkta avlarlar. Birkaç baykuş türü krepeskülerdir-şafak ve alacakaranlık saatlerinde aktiftir; bir örnek cüce baykuştur (Glaucidium). Birkaç baykuş türü de gündüzleri aktiftir; bunlara örnek olarak yuva yapan baykuş (Speotyto cunicularia) ve kısa kulaklı baykuş (Asio flammeus) verilebilir. ⓘ
Baykuşların avlanma stratejilerinin çoğu gizlilik ve şaşırtmaya dayanır. Baykuşların gizliliği sağlamalarına yardımcı olan en az iki adaptasyonu vardır. Birincisi, tüylerinin donuk rengi onları belirli koşullar altında neredeyse görünmez hale getirebilir. İkincisi, baykuşların remiglerinin ön kenarındaki tırtıklı kenarlar baykuşun kanat vuruşlarını boğarak baykuşun uçuşunun neredeyse sessiz olmasını sağlar. Sessizliğin evrimsel bir avantaj sağlamadığı bazı balık yiyen baykuşlar bu adaptasyondan yoksundur. ⓘ
Bir baykuşun keskin gagası ve güçlü pençeleri, avını bütün olarak yutmadan önce (eğer çok büyük değilse) öldürmesini sağlar. Baykuşların diyetlerini inceleyen bilim insanlarına, avlarının sindirilemeyen kısımlarını (kemikler, pullar ve kürk gibi) pelet şeklinde kusma alışkanlıkları yardımcı olmaktadır. Bu "baykuş peletleri" bol miktarda bulunur ve yorumlanması kolaydır ve genellikle şirketler tarafından biyoloji ve ekoloji dersi olarak öğrenciler tarafından diseksiyon yapılması için okullara satılır. ⓘ
Üreme ve çoğalma
Baykuş yumurtaları tipik olarak beyaz renkte ve neredeyse küresel bir şekle sahiptir ve türlere ve belirli mevsime bağlı olarak birkaç ila bir düzine arasında değişir; çoğu için üç veya dört daha yaygın sayıdır. En az bir türde dişi baykuşlar ömür boyu aynı erkekle çiftleşmez. Dişi yuva yapan baykuşlar genellikle seyahat eder ve başka eşler bulurken, erkek kendi bölgesinde kalır ve diğer dişilerle çiftleşir. ⓘ
Evrim ve sistematik
Son filogenetik çalışmalar baykuşları, Telluraves içindeki kesin yeri tartışmalı olsa da, Accipitrimorphae ve Coraciimorphae ile en yakın akraba olan Telluraves kladına yerleştirmektedir. ⓘ
Aşağıdaki kladograma bakınız:
ⓘ| Telluraves |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Braun & Kimball'a (2021) dayanan Telluraves ilişkilerinin kladogramı ⓘ
İki familyaya ayrılan yaklaşık 220 ila 225 baykuş türü bilinmektedir: 1. Gerçek baykuşlar veya tipik baykuşlar familyası (Strigidae) ve 2. Peçeli baykuşlar familyası (Tytonidae). Fosil kalıntılarına dayanarak tamamen soyu tükenmiş bazı aileler de oluşturulmuştur; bunlar modern baykuşlardan daha az uzmanlaşmış veya çok farklı bir şekilde uzmanlaşmış olmaları bakımından çok farklıdır (karasal Sophiornithidae gibi). Paleosen dönemine ait Berruornis ve Ogygoptynx cinsleri, baykuşların 60-57 milyon yıl kadar önce (Mya), dolayısıyla muhtemelen 5 milyon yıl kadar önce, kuş olmayan dinozorların yok oluşu sırasında ayrı bir soy olarak zaten mevcut olduğunu göstermektedir. Bu da onları Galloanserae olmayan kara kuşlarının bilinen en eski gruplarından biri yapmaktadır. Sözde "Kretase baykuşları" Bradycneme ve Heptasteornis görünüşe göre avialan olmayan maniraptorlardır. ⓘ
Paleojen boyunca, Strigiformes günümüzde çoğunlukla diğer kuş grupları tarafından doldurulan ekolojik nişlere yayılmıştır. Ancak bugün bilinen baykuşlar da karakteristik morfolojilerini ve adaptasyonlarını o dönemde geliştirmiştir. Neojen'in başlarında, diğer soylar diğer kuş takımları tarafından yerlerinden edilmiş, geriye sadece ahır baykuşları ve tipik baykuşlar kalmıştır. O dönemde tipik baykuşlar genellikle günümüz Kuzey Amerika benekli baykuşu ya da Avrupa alaca baykuşuna benzer oldukça genel (muhtemelen kulaksız) bir baykuş türüydü; günümüzde tipik baykuşlarda bulunan boyut ve ekoloji çeşitliliği ancak daha sonra gelişti. ⓘ
Paleojen-Neojen sınırı civarında (yaklaşık 25 Mya), peçeli baykuşlar en azından güney Avrupa ve komşu Asya'da baskın baykuş grubuydu; fosil ve günümüz baykuş soylarının dağılımı, bunların azalmasının, çoğunlukla Avrasya'da gerçekleşmiş gibi görünen gerçek baykuşların farklı ana soylarının evrimiyle çağdaş olduğunu göstermektedir. Amerika'da daha ziyade, atasal tipik baykuşların göçmen soylarında bir genişleme meydana gelmiştir. ⓘ
"Ardea" perplexa (Sansan, Fransa'da Orta Miyosen) ve "Ardea" lignitum (Almanya'da Geç Pliyosen) olduğu varsayılan balıkçıl fosilleri büyük olasılıkla baykuştu; sonuncusu görünüşe göre modern Bubo cinsine yakındı. Buradan yola çıkarak, Fransa'dan "Ardea" aureliensis olarak tanımlanan Geç Miyosen kalıntıları da yeniden incelenmelidir. Başlangıçta bazılarının bazal Strigiformes olduğuna inanılan Messelasturidae'nin artık genel olarak baykuşlara doğru yakınsak bir evrim gösteren gündüz yırtıcı kuşları olduğu kabul edilmektedir. Genellikle Strigogyps altında birleştirilen taksonlar eskiden kısmen baykuşlara, özellikle de Sophiornithidae'ye yerleştirilirdi; bunun yerine Ameghinornithidae gibi görünüyorlar. ⓘ
Fosil türler ve mevcut taksonların paleo-alt türleri için cins ve tür maddelerine bakınız. Mevcut ve yakın zamanda soyu tükenmiş baykuşların tam listesi için Baykuş türleri listesi maddesine bakınız. ⓘ
Çözülmemiş ve bazal formlar (tüm fosiller)
- Berruornis (Fransa'nın Geç Paleosen'i) bazal? Sophornithidae?
- Strigiformes gen. et sp. indet. (Zhylga, Kazakistan'ın Geç Paleosen'i)
- Primoptynx (Wyoming, ABD'de Erken Eosen)
- Palaeoglaux (Batı-Orta Avrupa'nın Orta-Geç Eosen'i) kendi ailesi Palaeoglaucidae mi Strigidae mi?
- Palaeobyas (Quercy, Fransa'nın Geç Eosen/Erken Oligoseni) Tytonidae? Sophiornithidae?
- Palaeotyto (Quercy, Fransa'da Geç Eosen/Erken Oligosen) Tytonidae? Sophiornithidae?
- Strigiformes gen. et spp. indet. (Wyoming'in Erken Oligosen'i, ABD) ⓘ
Ogygoptyngidae
- Ogygoptynx (Orta/Geç Paleosen Colorado, ABD) ⓘ
Protostrigidae
- Eostrix (Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve Moğolistan'ın Erken Eosen Dönemi). E. gulottai bilinen en küçük fosil (veya yaşayan) baykuştur.
- Minerva (Batı ABD'nin Orta - Geç Eosen'i) eski adıyla Protostrix, "Aquila" ferox, "Aquila" lydekkeri ve "Bubo" leptosteus'u içerir
- Oligostrix (Saksonya'nın orta-Oligosen dönemi, Almanya) ⓘ
Sophiornithidae
- Sophiornis ⓘ
Tytonidae
- Tyto cinsi - peçeli baykuşlar, çimen baykuşları ve maskeli baykuşlar, 500 mm (20 inç) boyunda; yaklaşık 15 türü mevcut ve muhtemelen yakın zamanda soyu tükenmiş
- Phodilus cinsi - defne baykuşları, iki ila üç mevcut tür ve muhtemelen yakın zamanda soyu tükenmiş bir tür ⓘ
Fosil cinsleri
- Nocturnavis (Geç Eosen/Erken Oligosen) "Bubo" incertus'u içerir
- Selenornis (Geç Eosen/Erken Oligosen) - "Asio" henrici'yi içerir
- Necrobyas (Geç Eosen/Erken Oligosen - Geç Miyosen) "Bubo" arvernensis ve Paratyto'yu içerir
- Prosybris (Erken Oligosen? - Erken Miyosen)
Çözümlenmemiş yerleştirme
- Tytonidae gen. et sp. indet. "TMT 164" (Orta Miyosen) - Prosybris? ⓘ
Strigidae
_Pfahlhaltung.jpg)
- Aegolius cinsi - testere paletli baykuşlar, dört tür
- Asio cinsi - kulaklı baykuşlar, sekiz tür
- Athene Cinsi - iki ila dört tür (Speotyto ve Heteroglaux cinslerinin dahil edilip edilmemesine bağlı olarak)
- Bubo cinsi - boynuzlu baykuşlar, puhu kuşları ve balık baykuşları; Nyctea, Ketupa ve Scotopelia cinsleri ile parafiletik, yaklaşık 25 tür
- Glaucidium cinsi - cüce baykuşlar, yaklaşık 30-35 tür
- Gymnasio cinsi - Porto Riko baykuşu
- Gymnoglaux cinsi - çıplak bacaklı baykuş ya da Küba çığırtkan baykuşu
- Lophostrix cinsi - tepeli baykuş
- Jubula cinsi - yeleli baykuş
- Megascops cinsi - çığırtkan baykuşlar, yaklaşık 20 tür
- Micrathene cinsi - elf baykuşu
- Ninox cinsi - Avustralya şahin kuşları ya da sümsük kuşları, yaklaşık 20 tür
- Otus cinsi - iskorpit baykuşları; muhtemelen parafiletik, yaklaşık 45 tür
- Pseudoscops cinsi - Jamaika baykuşu
- Psiloscops Cinsi - Alevli Baykuş
- Ptilopsis cinsi - beyaz yüzlü baykuşlar, iki tür
- Pulsatrix cinsi - gözlüklü baykuşlar, üç tür
- Strix cinsi - kulaksız baykuşlar, daha önce Ciccaba'ya atanan dört tür de dahil olmak üzere yaklaşık 15 tür
- Surnia cinsi - kuzey şahin-baykuşu
- Taenioptynx cinsi - yakalı baykuş
- Uroglaux cinsi - Papua şahin-baykuşu
- Xenoglaux cinsi - uzun bıyıklı baykuş
Soyu tükenmiş cinsler
- Grallistrix Cinsi - Ayaklı baykuşlar, dört tür; tarih öncesi
- Ornimegalonyx Cinsi - Karayip dev baykuşları, bir ila iki tür; tarih öncesi ⓘ
Fosil cinsleri
- Mioglaux (Batı-Orta Avrupa'da Geç Oligosen? - Erken Miyosen) - "Bubo" poirreiri içerir
- Intutula (Orta Avrupa'da Erken/Orta - ?Geç Miyosen) - "Strix/Ninox" brevis içerir
- Alasio (Vieux-Collonges Orta Miyosen, Fransa) - "Strix" collongensis'i içerir
- Oraristrix - Brea baykuşu (Geç Pleistosen)
Yerleştirme çözülmedi
- "Otus/Strix" wintershofensis: fosil (Wintershof West, Almanya'da Erken/Orta Miyosen) - günümüzdeki Ninox cinsine yakın olabilir
- "Strix" edwardsi - fosil (Orta/Geç? Miyosen)
- "Asio" pygmaeus - fosil (Odessa Erken Pliyosen, Ukrayna)
- Strigidae gen. et sp. indet. UMMP V31030 (Geç Pliyosen) - Strix/Bubo?
- İbiza baykuşu, Strigidae gen. et sp. indet. - tarih öncesi ⓘ
Sembolizm ve mitoloji
Afrika kültürleri
Kenya'nın Kikuyuları arasında baykuşların ölüm habercisi olduğuna inanılırdı. Eğer bir baykuş görülür ya da ötüşü duyulursa, birileri ölecek demektir. Genel olarak baykuşlar kötü şans, hastalık ya da ölüm habercisi olarak görülür. Bu inanç bugün bile yaygındır. ⓘ
Asya
Moğolistan'da baykuş iyi huylu bir alamet olarak kabul edilir. Bir hikayeye göre Cengiz Han küçük bir baltalıkta düşmanlarından saklanırken bir baykuş tepesindeki ağaca tünemiş ve takipçilerinin orada kimsenin saklanamayacağını düşünmelerine neden olmuştur. ⓘ
Modern Japonya'da baykuşlar şanslı kabul edilir ve bir tılsım ya da nazarlık şeklinde taşınırlar. ⓘ
Kaliprasanna Singha'nın (1841-1870) ilk kez 1861 yılında yayımlanan Hootum Pyanchar Naksha adlı kitabı Bengal edebiyatında etkili olmuş bir sosyal yorum kitabıdır. Kitabın adı kelimenin tam anlamıyla "Gözcü Baykuştan Eskizler" anlamına gelmektedir. ⓘ
Sümer ve eski Sami kültürleri
Sümer, Akad ve Babil kültüründe baykuş Lilith ile ilişkilendirilmiştir. Bu ilişki İncil'de de (bazı çevirilerde) Yeşaya 34:14'te geçmektedir. ⓘ
Eski Avrupa ve modern Batı kültürü
Modern Batı, baykuşları genellikle bilgelik ve uyanıklıkla ilişkilendirir. Bu bağlantı en azından sanat ve bilimle tanınan Atina'nın ve Atina'nın koruyucu tanrıçası ve bilgelik tanrıçası Athena'nın baykuşu sembol olarak kullandığı Antik Yunan'a kadar uzanmaktadır. Marija Gimbutas, diğer kuşların yanı sıra baykuşun da bir tanrıça olarak saygı görmesinin izini Hint-Avrupa kültürlerinden çok daha öncesine, Eski Avrupa kültürüne kadar sürmektedir. ⓘ
T. F. Thiselton-Dyer, 1883 tarihli Folk-lore of Shakespeare adlı eserinde, "en eski dönemlerden beri uğursuz bir kuş olarak görüldüğünü" ve Plinius'un bir keresinde bir tanesi Capitol'e girdiği için Roma'nın kendisinin bile bir şehvet kırımına uğradığını anlattığını söyler. Plinius bu kuşu aynı zamanda bir cenaze kuşu, bir gece canavarı, insan türünün iğrençliği olarak da tasvir eder. Virgil, Dido'nun ölümünün habercisi olarak tanıtılan bir durum olarak, geceleyin tapınağın tepesinden ölüm borusu ötüşünü anlatır. Ovid de sürekli olarak bu kuşun varlığından uğursuzluk alameti olarak bahseder; ve aslında eski şairlerin çoğunun yazılarında bu kuşla ilgili aynı fikirlere rastlamak mümkündür." John Keats'in Hyperion'undaki "uğursuzluk alametleri" listesinde "kasvet kuşunun nefret edilen çığlığı" da yer alır. Yaşlı Pliny, baykuş yumurtasının akşamdan kalma tedavisi olarak yaygın bir şekilde kullanıldığını bildirmektedir. ⓘ
Alman halk kahramanı Till Eulenspiegel'in adı için önerilen etimolojilerden biri, "Baykuşlar için Ayna" anlamına geldiğidir. ⓘ
Yunanistan'dan baykuş biçimli bir protokorinth aryballos, MÖ 640 civarı
Italica, İspanya'dan bir Roma baykuş mozaiği
Bir Manises tabağı, 1535 civarı. Taç giyen fantastik bir baykuş, 16. yüzyılın ilk yarısında karakteristik bir Manises tasarımı
Küçük Baykuş, 1506, Albrecht Dürer
Natungram'ın Ahşap Baykuşları, Batı Bengal, Hindistan. Ahşap baykuş, Bengal'deki eski ve yerli bir geleneğin ve sanat formunun ayrılmaz bir parçasıdır ve zenginlik Tanrıçası Laxmi ile uğurlu bir ilişkiye sahiptir. ⓘ
Hinduizm
Hinduizm'de baykuş, özellikle Hindistan'ın doğu bölgesinde tanrıça Lakshmi'nin vahana'sıdır (bineği). Baykuş zenginlik, refah, bilgelik, iyi şans ve talihin sembolü olarak kabul edilir. Baykuşun aynı zamanda servet, zenginlik ve refah tanrıçası olan Tanrıça Lakshmi ile birlikte görülmesinin nedeni budur. Tanrıça Lakshmi'nin vahana olarak bir Beyaz Ahır Baykuşu'na sahip olduğu bilinmektedir. ⓘ
Aynı zamanda baykuşlar Hinduizm'de kötü zamanlarla da ilişkilendirilir. Zaman zaman Chamunda (Chandi'nin korkutucu formu) vahanası (bineği veya aracı) olan bir baykuşun üzerinde otururken tasvir edilir. Hindular baykuşların ölüm habercisi olduğuna inanırlardı. ⓘ
Amerikan Yerli Kültürleri
İnsanlar yaramazlık yapan çocuklara "baykuşlar seni yakalayacak" derken baykuşların doğaüstü tehlike taşıyıcıları olarak ününe sık sık atıfta bulunurlar ve çoğu Kızılderili folklorunda baykuşlar ölümün sembolüdür. ⓘ
Apaçi ve Seminole kabilelerine göre, baykuşların ötüşünü duymak, çocukları geceleri içeride kalmaları veya çok fazla ağlamamaları konusunda uyarmak için anlatılan çok sayıda "öcü" hikayesinin konusu olarak kabul edilir, aksi takdirde baykuş onları alıp götürebilir. Bazı kabile efsanelerinde baykuşlar ölülerin ruhlarıyla ilişkilendirilir ve bir baykuşun gözlerinin etrafındaki kemikli halkaların hayalet insanların tırnaklarını içerdiği söylenir. Bazen baykuşların mezarın ötesinden mesajlar taşıdığı ya da kabile tabularını yıkan insanlara doğaüstü uyarılarda bulunduğu söylenir. ⓘ
Aztekler ve Mayalar, Mezoamerika'nın diğer yerlileri ile birlikte baykuşu ölüm ve yıkımın sembolü olarak görmüşlerdir. Hatta Aztek ölüm tanrısı Mictlantecuhtli sık sık baykuşlarla birlikte tasvir edilirdi. Meksika'da hala kullanılan eski bir deyiş vardır: Cuando el tecolote canta, el indio muere ("Baykuş ağladığında/şarkı söylediğinde Kızılderili ölür"). Bir Maya dini metni olan Popol Vuh, baykuşları Xibalba'nın (Maya "Korku Yeri") habercileri olarak tanımlar. ⓘ
Baykuşların karanlık güçlerin habercisi ve habercisi olduğu inancı Wisconsin'deki Hočągara (Winnebago) halkı arasında da bulunmaktadır. Eski günlerde Hočągara'lılar şefin kulübesinin mabedindeyken düşmanlarını öldürme günahını işlediklerinde, bir baykuş ortaya çıkıp insan sesiyle onlarla konuşmuş ve "Bundan sonra Hočągara'lıların şansı olmayacak" demiş. Bu, kabilelerinin çöküşünün başlangıcı oldu. Hočąk ulusunun tek kadın şefi olan Glory of the Morning'e bir baykuş göründü ve onun adını söyledi. Kısa bir süre sonra da ölmüş. ⓘ
Bir Uto-Aztek kabilesi olan Hopi kültürüne göre, baykuşlar büyücülük ve diğer kötülüklerle ilişkilendirilen tabularla çevrilidir. ⓘ
Ojibwe kabileleri ve Kanada Aborijinleri baykuşu hem kötülüğün hem de ölümün sembolü olarak kullanmışlardır. Buna ek olarak, baykuşları kendi ruhani liderlerinin çok yüksek statülerinin bir sembolü olarak kullanmışlardır. ⓘ
Pawnee kabileleri baykuşları kendi topraklarındaki herhangi bir tehlikeden korunmanın sembolü olarak görüyorlardı. ⓘ
Puebloan halkları baykuşları ölüm tanrısı ve bereket ruhu olan İskelet Adam ile ilişkilendirmiştir. ⓘ
Yakama kabileleri, ormanların ve doğal kaynakların yönetiminde nerede ve nasıl faydalı olacağına rehberlik etmesi için bir baykuşu totem olarak kullanır. ⓘ
Kemirgen kontrolü
Kemirgen popülasyonunu kontrol etmek için doğal avcıları teşvik etmek, kemirgenler için besin kaynaklarını dışlamanın yanı sıra doğal bir haşere kontrol şeklidir. Bir araziye baykuşlar için bir yuva kutusu yerleştirmek, doğal olarak dengeli besin zincirini korurken kemirgen popülasyonlarını kontrol etmeye yardımcı olabilir (bir aç peçeli baykuş ailesi bir yuva sezonunda 3.000'den fazla kemirgen tüketebilir). ⓘ
İnsanlara saldırılar
İnsanlar ve baykuşlar genellikle uyum içinde birlikte yaşasalar da, baykuşların insanlara saldırdığı olaylar da olmuştur. Örneğin, Ocak 2013'te İskoçya'nın Inverness kentinden bir adam, muhtemelen 50 santimetre (20 inç) uzunluğunda bir puhu kuşu olan bir baykuşun saldırısına uğradıktan sonra ağır kanama geçirmiş ve şoka girmiştir. Fotoğrafçı Eric Hosking, 1970 tarihli otobiyografisi An Eye for a Bird'ün başlığına ilham kaynağı olan bir alaca baykuşu fotoğraflamaya çalışırken sol gözünü kaybetmiştir. ⓘ
Koruma sorunları
_Male.jpg)
Baykuşların neredeyse tamamı uluslararası CITES anlaşmasının (Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Yasadışı Ticaretine İlişkin Sözleşme) Ek II listesinde, dört tür ise Ek I listesinde yer almaktadır. Baykuşlar uzun zamandır avlanıyor olsa da, 2008 yılında Malezya'dan gelen bir haber, baykuş kaçak avcılığının boyutunun artıyor olabileceğini göstermektedir. Kasım 2008'de TRAFFIC, Malezya Yarımadası'nda 900 adet yolunmuş ve "fırında hazır" baykuş ele geçirildiğini bildirdi. TRAFFIC'in Güneydoğu Asya ofisi Kıdemli Program Sorumlusu Chris Shepherd, "Malezya'da ilk kez 'hazır' baykuş ele geçirildiğini biliyoruz ve bu, bölgedeki yabani ette yeni bir trendin başlangıcı olabilir. Gelişmeleri yakından takip edeceğiz." TRAFFIC, Malezya'daki Yaban Hayatı ve Milli Parklar Departmanını, büyük miktarda baykuşu ortaya çıkaran baskın için takdir etti. Ele geçirilenler arasında ölü ve tüyleri yolunmuş peçeli baykuşlar, benekli orman baykuşları, tepeli yılan kartalları, çubuklu kartallar ve kahverengi orman baykuşlarının yanı sıra 7.000 canlı kertenkele de bulunuyordu. ⓘ
Özellikler
Başları büyük ve tüylüdür. Kuyrukları kısa olmakla beraber, kanatları enli ve uzundur. Bir kısmının kanat açıklığı, bir adam boyuna ulaşır. Serçe kadar küçük olanları da vardır. Gagaları kıvrık, pençeleri keskin, kanca tırnaklı ve döner parmaklıdır. Kuvvetli pençeleri adeta avına kenetlenir. ⓘ
Baykuşlar tam bir sessizlik içinde avlanır. Bütün vücudu yumuşak ve ince tüylerle kaplıdır. Tüyler, uçuş sırasında tabii bir susturucudur. Uçuş esnasında kanatlarının “pırpır” sesi duyulmaz. İri gözleri, başlarının yanında değil önündedir. Aşırı büyüklükteki gözleri, göz oyuğunda hareket edemez. Araba farı gibi yuvalarında sabittir. Baykuşlar boynunu 270 derece çevirerek panoramik bir görüş sağlayarak çevresini kontrol edebilir. Dişi baykuş erkeklerinden daha iri olup, 2-10 yumurta yumurtlarlar. Kuluçka süresi 30-40 gündür. Yumurtadan çıkan yavruların göz ve kulakları kapalıdır. Yavruların yuvada kalma süresi farklıdır. ⓘ
Görme yetenekleri
“Al purple” yani “mor ışık görüntüsüne” sebep olan kimyasal bir madde bulunur. Rod hücreleri, en küçük bir ışığı bile kimyasal bir sinyale çevirirler. Böylece insanın sadece bir ışık parıltısını fark ettiği yerde baykuş buradaki cismi bütün teferruatı ile görür. Bütün kuşlarda üst göz kapağı alttakine geldiği halde baykuşlarda olay tersinedir. Mavi rengi görebilen tek kuş türüdür. ⓘ
Kitap
- Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. ss. 219-220. ISBN 978-605-100-090-9. ⓘ