Halikarnas
alos k̂arnos 𐊠𐊣𐊫𐊰 𐊴𐊠𐊥𐊵𐊫𐊰 (Karya dilinde) Ἁλικαρνασσός (Antik Yunanca) Halikarnas (Türkçe) | |
 Antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan Halikarnas Mozolesi'nin kalıntıları. | |
  Türkiye içinde gösterilir  Halikarnas (Ege Denizi bölgesi) | |
| Konum | Bodrum, Muğla İli, Türkiye |
|---|---|
| Bölge | Caria |
| Koordinatlar | 37°02′16″N 27°25′27″E / 37.03778°N 27.42417°EKoordinatlar: 37°02′16″N 27°25′27″E / 37.03778°N 27.42417°E |
| Tip | Yerleşim |
| Tarih | |
| İle ilişkili | Herodot |
Halikarnas (/ˌhælɪkɑːrˈnæsəs/; Antik Yunanca: Ἁλικαρνᾱσσός Halikarnāssós veya Ἀλικαρνασσός Alikarnāssós; Türkçe: Halikarnas; Karya dili: 𐊠𐊣𐊫𐊰 𐊴𐊠𐊥𐊵𐊫𐊰 alos k̂arnos), Anadolu'da Karya'da antik bir Yunan kentiydi. Karya'nın güneybatısında, günümüzde Bodrum'da bulunan Gökova Körfezi üzerinde avantajlı bir konumda yer alıyordu. Kent, adı "mozole" kelimesinin kökenini oluşturan ve kısaca Mausolos'un Mezarı olarak da bilinen Halikarnas Mozolesi ile ünlüdür. MÖ 353 ila 350 yılları arasında inşa edilen anıt mezar, antik dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilmektedir. ⓘ
Halikarnas'ın tarihi birbiriyle bağlantılı iki konuda özeldi. Halikarnas, diğer Yunan şehir devletlerinin çoğunun krallarından çoktan kurtulduğu bir dönemde monarşik bir yönetim sistemini sürdürmüştür. İkinci olarak, İyonyalı komşuları Pers yönetimine karşı ayaklanırken, Halikarnas Perslere sadık kalmış ve Büyük İskender'in MÖ 333'teki Halikarnas kuşatmasında ele geçirmesine kadar Pers İmparatorluğu'nun bir parçasını oluşturmuştur. ⓘ
Zephyria, yerleşimin orijinal adıydı ve MS 1404 yılında Rodos Şövalyeleri tarafından inşa edilen büyük Aziz Peter Kalesi'nin bugünkü yeriydi. Kale, başlangıçta bir ada olan ve giderek genişleyerek anakaradaki birkaç Karya yerleşimini de içine alan bir alan üzerine inşa edilmiştir. Ancak zamanla ada topografik olarak anakara ile birleşmiş ve şehir, yerli Lelegler ve Karyalıların eski bir kasabası olan ve daha sonraki kalenin bulunduğu Salmacis ile birleşecek şekilde genişletilmiştir. İlk yerleşimciler aslen Mora'dan gelen Dorlardı, ancak bu kısa sürede unutuldu. ⓘ
|
Ἁλικαρνᾱσσός (Halikarnāssós) Ἀλικαρνασσός (Alikarnāssós) | |
 Halikarnaslı Herodotos'un (Yunanca: Ηρόδοτος) Halikarnas evinde bir heykeli | |
| Konum | Bodrum, Muğla |
|---|---|
| Bölge |
Karya Asya Eyaleti (Roma İmp.) |
| Koordinatlar | 37°02′16″K 27°25′27″D / 37.03778°K 27.42417°D |
| Tür | Yerleşim |
| Tarihçe | |
| Devir(ler) | Antik Çağ ve Orta Çağ |
| Kültür(ler) | Karya, Roma |
| İlgili kişi(ler) | Herodotus |
| Sit ayrıntıları | |
| Durum | Restore |
Halikarnas (Yunanca: Αλικαρνασσός, Halikarnassos), Günümüzde Muğla'nın Bodrum ilçesinde bulunan, Karya dönemine ait antik yerleşimdir. ⓘ
Antik çağlarda günümüz Bodrum'unun bulunduğu yerde bir Karya şehridir. Geleneksel olarak Troezen adında bir Dor tarafından kurulduğuna inanılır. ⓘ
Bir Halikarnaslı olan Herodotos, Halikarnas'ın Triopion'da (Knidos) Dorlar tarafından düzenlenen Apollo festivallerinde yer aldığını söyler ancak Halikarnas edebiyatı ve kültürü tamamen İyonya kültürü ile uyumludur. Halikarnas, geniş ve korunaklı limanı, deniz yolları üzerindeki önemli konumu ile küçük bir despotluğun başkenti haline geldi. Bu despotluğun en çok bilinen hükümdarı, MÖ 480'de Pers kralı I. Serhas (Xerses) ile birlikte Antik Yunanistan'ı işgal eden Artemis'tir. MÖ 370 yılı civarında Mausolos zamanında Karya'nın başkentiydi ve çevresi surlarla çevrili, kamu binalarına sahip, gizli bir tersanesi ve kanalı olan bir şehirdi. Bu dönemde Leleglerin zorunlu göçü nedeniyle şehir nüfusu oldukça arttı. Mausolos MÖ 353-352 yıllarında öldüğünde mozolesi Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri oldu. ⓘ
Dor Birliği'nin altı üyesinden biri olan Halikarnas ve yöresinin yerli halkı Lelegler ve Karyalılardı. Müsgebi ve Çömlekçi’de ortaya çıkan mezarlar ve buluntuları bölgede Miken kültürü ile çağdaş bir yerleşim olduğunu göstermektedir. ⓘ
Etimoloji
Yunanca Ἁλικαρνᾱσσός'un -ᾱσσός (-assos) eki bir alt tabaka toponiminin göstergesidir, yani Yunanca olmayan orijinal bir adın yerin adını etkilediği veya oluşturduğu anlamına gelir. (Parnassus ile karşılaştırınız.) Son zamanlarda -καρνᾱσσός öğesinin Luvice (CASTRUM)ha+ra/i-na-sà / (CASTRUM)ha+ra/i-ni-sà 'kale' ile akraba olduğu öne sürülmüştür. Eğer öyleyse, toponim muhtemelen Halikarnassos'ta Yunanca ile birlikte konuşulan bir Luvi dili olan Karya dilinden ödünç alınmıştır. Halikarnassos'un Karya dilindeki adı, yazıtlardaki 𐊠𐊣𐊫𐊰 𐊴𐊠𐊥𐊵𐊫𐊰 (alos k̂arnos) ile geçici olarak özdeşleştirilmiştir. ⓘ
Tarih
Bölgedeki Miken varlığı
Halikarnas'tan çok uzak olmayan Musgebi'de (veya Muskebi, modern Ortakent) bazı büyük Miken mezarları bulunmuştur. Türk arkeolog Yusuf Boysal'a göre, MÖ on beşinci yüzyılın sonundan yaklaşık MÖ 1200'lere kadar uzanan Muskebi malzemesi, bu bölgede bir Miken yerleşiminin varlığına dair kanıtlar sunmaktadır. ⓘ
O döneme tarihlenen kırktan fazla gömü yeri keşfedilmiştir. Bu mezarlarda bulunan eserlerden oluşan zengin bir koleksiyon şu anda Bodrum Kalesi'nde bulunmaktadır. ⓘ
Bu buluntular, antik Arzawa ve Ahhiyawa bölgelerinin belirlenmesi sorununa ışık tutmaktadır. ⓘ
Erken tarih
Halikarnassos'un kuruluşu çeşitli gelenekler arasında tartışılmaktadır; ancak bir Dor kolonisi olduğu konusunda ana noktada hemfikirdirler ve sikkelerindeki Medusa başı, Athena veya Poseidon veya üç çatallı mızrak gibi figürler, ana şehirlerin Troezen ve Argos olduğu ifadesini desteklemektedir. Kent sakinleri, Strabon'un bahsettiği gibi, Poseidon'un oğlu Anthes'i efsanevi kurucuları olarak kabul etmiş ve Antheadae unvanıyla gurur duymuş gibi görünmektedir. ⓘ
Erken bir dönemde Halikarnasos, Kos, Knidos, Lindos, Kameiros ve Ialysos'u içeren Dorik Hexapolis'in bir üyesiydi; ancak vatandaşlarından biri olan Agasicles, Triopian Apollon'a adamak yerine Triopian oyunlarında kazandığı ödül tripodunu evine götürünce birlikten çıkarıldı. MÖ 5. yüzyılın başlarında Halikarnassos, Salamis savaşında bir deniz komutanı olarak ünlenen Karia'lı Artemisia I'in (Halikarnassos'lu Artemesia olarak da bilinir) egemenliği altındaydı. Oğlu ve halefi Pisindalis hakkında çok az şey bilinmektedir. Artemisia'nın torunu Halikarnaslı Lygdamis II, şair Panyasis'i öldürtmesi ve muhtemelen en iyi bilinen Halikarnaslı olan Herodot'un doğduğu şehri terk etmesine neden olmasıyla ünlüdür (MÖ 457 civarı). ⓘ
Hekatomnid hanedanı
Hekatomnos, o zamanlar Pers İmparatorluğu'nun bir parçası olan Karya'nın kralı oldu, MÖ 404'ten MÖ 358'e kadar hüküm sürdü ve Hekatomnid hanedanını kurdu. Geride Mausolus, Idrieus ve Pixodarus adında üç oğul bıraktı; hepsi de sırayla hükümdarlıkta onun yerini aldı; Artemisia ve Ada adında iki kızı vardı ve bunlar kardeşleri Mausolus ve Idrieus ile evlendiler. ⓘ
Mausolos başkentini Mylasa'dan Halikarnassos'a taşıdı. İşçileri şehrin limanını derinleştirdi ve sürüklenen kumu kanalın önünde koruyucu dalgakıranlar yapmak için kullandı. Karada sokaklar ve meydanlar döşediler ve sıradan vatandaşlar için evler inşa ettiler. Ve limanın bir tarafına Mausolos için, denize ve tepelere -düşmanların saldırabileceği yerlere- net bir şekilde bakacak şekilde konumlandırılmış devasa bir müstahkem saray inşa ettiler. İşçiler karada da duvarlar ve gözetleme kuleleri, Yunan tarzı bir tiyatro ve Yunan savaş tanrısı Ares için bir tapınak inşa ettiler. ⓘ
Artemisia ve Mausolos kenti güzelleştirmek için büyük miktarda vergi parası harcadılar. Mausolos ve Artemisia 24 yıl boyunca Halikarnassos ve çevresindeki bölgeyi yönetmişlerdir. Heykeller, tapınaklar ve pırıl pırıl mermerden binalar yaptırdılar. MÖ 353'te öldüğünde, karısı, kız kardeşi ve halefi Karia'lı Artemisia II, kente bakan bir tepede kendisi ve karısı için görkemli bir mezar inşa ettirmeye başladı. MÖ 351 yılında öldü (Cicero, Tusculan Disputations 3.31'e göre kederinden). Yaşlı Plinius'a göre, ustalar patronlarının ölümünden sonra da mezar üzerinde çalışmaya devam etmiş, "mezarın hem kendi şöhretinin hem de heykeltıraşın sanatının bir anısı olduğunu düşünerek" mezarı MÖ 350 yılında bitirmişlerdir. Mausolos'un bu mezarı, antik dünyanın yedi harikasından biri olan Mausoleum olarak bilinmeye başlandı. ⓘ
Artemisia'nın yerine kardeşi Idrieus geçmiş, o da M.Ö. 344 yılında öldüğünde yerine karısı ve kız kardeşi Ada geçmiştir. Ancak Ada, MÖ 340 yılında kardeşi Pixodarus tarafından gasp edilmiştir. Pixodarus'un MÖ 335'te ölümü üzerine damadı Orontobates adlı bir Pers, Karya satraplığını Pers Darius III'ten aldı. ⓘ
Büyük İskender ve Karia'lı Ada
Büyük İskender MÖ 334 yılında Karya'ya girdiğinde, Alinda kalesini elinde bulunduran Ada kaleyi ona teslim eder. İskender Halikarnassos'u aldıktan sonra Karya'nın yönetimini ona geri verdi; o da İskender'i resmen oğlu olarak kabul etti ve Karya'nın yönetiminin onun nihai ölümü üzerine koşulsuz olarak ona geçmesini sağladı. Halikarnas kuşatması sırasında şehir geri çekilen Persler tarafından ateşe tutuldu. Kaleyi düşüremediği için İskender şehri abluka altında bırakmak zorunda kalır. Bu kalenin ve hendeğin kalıntıları günümüzde Bodrum'da turistik bir cazibe merkezidir. ⓘ
Daha sonraki tarih
Kısa bir süre sonra vatandaşlar Ptolemaios'tan bir gymnasium hediye aldılar ve onun onuruna bir stoa ya da portiko inşa ettiler. Mısır egemenliği altında, MÖ 268 civarında, Hermias adında bir vatandaş Kiklad Adaları'ndaki Nesiotik Birliğin Nesiark'ı oldu. ⓘ
Halikarnassos kuşatmanın yarattığı felaketlerden hiçbir zaman tamamen kurtulamamış ve Cicero burayı neredeyse terk edilmiş olarak tanımlamıştır. ⓘ
Barok sanatçı Johann Elias Ridinger, kuşatmanın çeşitli aşamalarını ve buranın alınışını, İskender setinden bugün bilinen sadece iki tanesinden biri olan büyük bir bakır gravürde tasvir etmiştir. ⓘ
Bölgenin Hıristiyan ve daha sonraki tarihi Bodrum'da devam etmektedir. ⓘ
Arkeolojik notlar ve restorasyonlar
.jpg)
Bu alan günümüzde kısmen Bodrum şehri tarafından işgal edilmiştir; ancak antik duvarlar neredeyse tüm çevrelerinde hala izlenebilmekte ve birkaç tapınağın, Halikarnas Tiyatrosunun ve diğer kamu binalarının konumu kesin olarak tespit edilebilmektedir. ⓘ
Anıt mezarın kalıntıları, Charles Newton'un 1857'deki kazılarıyla, tasarımının oldukça eksiksiz bir restorasyonunun yapılmasına olanak verecek kadar ortaya çıkarılmıştır. Yapı beş bölümden oluşuyordu: bodrum ya da podyum, pteron ya da sütunlardan oluşan bir çevre, bir piramit, bir kaide ve bir savaş arabası grubu. Yaklaşık 114 metreye 92 metrelik bir alanı kaplayan bodrum, yeşil taş bloklardan inşa edilmiş, mermer ile kaplanmış ve inek oymalarıyla kaplanmıştır. Tabanının etrafına muhtemelen heykel grupları yerleştirilmiştir. Pteron (Plinius'a göre) kare bir cella'yı çevreleyen İyon düzeninde otuz altı sütundan oluşuyordu. Sütunların arasında muhtemelen tek heykeller duruyordu. Ele geçen kısımlardan, pteronun ana frizinin Yunanlılar ve Amazonların mücadelelerini temsil ettiği anlaşılmaktadır. Buna ek olarak, muhtemelen pedimental heykellere ait olan, ancak eskiden küçük frizlerin parçaları olduğu düşünülen birçok gerçek boyutlu hayvan, atlı vb. parçaları da vardır. Pteronun üzerinde piramit yükselir ve 24 basamakla bir tepe noktasına ya da kaideye çıkar. ⓘ
.jpg)
Bu tepenin üzerinde Mausolos'un kendisi ve bir görevlinin figürünün bulunduğu savaş arabası duruyordu. British Museum'daki Mausolos heykelinin yüksekliği kaide hariç 9'9 "dur. Saçlar alından yüzün her iki yanına kalın dalgalar halinde düşer ve neredeyse omuza kadar iner; sakal kısa ve sıktır, yüz kare ve masiftir, gözler sarkık kaşların altında derindir. Bu ünlü anıtın her türlü restorasyonu önerilmiştir. Newton ve Pullan tarafından yapılan orijinali birçok açıdan hatalıdır; Oldfield'ınki ise hafifliği nedeniyle tercih edilmelidir (anıt mezarın eskiden "havada asılı" olduğu söylenirdi). Deneyimli Alman mimar F. Adler'in bir başka çalışması 1900 yılında yayımlanmıştır; ancak o zamandan beri çalışmalar yapılmaktadır (aşağıya bakınız). ⓘ
Önemli kişiler
- I. Artemisia (y. MÖ 480), Salamis Savaşı'na katılan Halikarnas Kraliçesi
- Herodot (yaklaşık MÖ 484 - yaklaşık MÖ 425), Yunan tarihçi
- Dionysius (yak. MÖ 60 - 8), tarihçi ve retorik öğretmeni
- Halikarnaslı Pigres - Yunan şair
- Aelius Dionysius (y. 2. yüzyıl), Yunan retorikçi ve müzisyen
- Halikarnaslı Herakleitos - Yunanlı Filozof Şair
- Halikarnaslı Hegesippus - Antigonus Monophthalmus'un donanma komutanı
- Halikarnaslı Scylax - antik astronom
- Halikarnaslı Kleon - antik hatip
- Halikarnaslı Phormio - 97 Antik Olimpiyat Oyunları'nda boks dalında zafer kazanan antik boksör
- Halikarnaslı Asiaticus - 197 Antik Olimpiyat Oyunlarında Stadion'da antik galip
- Halikarnaslı Julian - Halikarnas piskoposu ve 6. yüzyılda Monofizitlerin lideri ⓘ
Tarihi eserler
Halikarnas'ta 1856, 1857 ve 1865 yıllarında yoğun olarak arkelolojik kazılar yapıldı. Halikarnas’ta 1857 yılında Newton tarafından bulunarak frizleri Londra’daki British Museum’a taşınan Halikarnas Mozolesi (Maussoleion), Dünyanın Yedi Harikası'ndan biridir. Mozole, Maussolos için karısı II. Artemis tarafından yaptırılan bir mezar anıtıdır. Bugün sadece temel izleri ile frizlerinden bir parça kalmıştır. ⓘ
Halikarnas’taki diğer kalıntılar ise yer yer poligonal ve rektagonal tekniğin kullanıldığı surlar, spor alanının kalıntıları, tapınak platformu ile mezarlardır; ancak antik şehrin kalıntıları 1400'lü yıllarda Rodos Şövalyeleri tarafından yaptırılan görkemli kalenin kalıntılarının gölgesinde kalmıştır. ⓘ