Kültepe
 Kültepe'deki Hitit sarayı | |
  Türkiye içinde gösterilir | |
| Konum | Kayseri İli, Türkiye |
|---|---|
| Bölge | Anadolu |
| Koordinatlar | 38°51′N 35°38′E / 38.850°N 35.633°EKoordinatlar: 38°51′N 35°38′E / 38.850°N 35.633°E |
| Tip | Yerleşim |
| Tarih | |
| Kültürler | Hititçe Asurlu |
| Site notları | |
| Durum | Harabe halinde |
Kaneş veya Neşa olarak da bilinen Kültepe (Türkçe: lit. "Kül Tepesi"), Türkiye'nin Kayseri ilinde, MÖ 3. binyılın başından itibaren Erken Tunç Çağı'nda iskân edilmiş bir arkeolojik alandır. Kültepe'ye en yakın modern şehir, yaklaşık 20 km güneybatısındaki Kayseri'dir. Asıl Kültepe olan bir anlatı ve bir Asur yerleşiminin bulunduğu bir aşağı kasabadan oluşur. Antik isimleri Asur ve Hitit kaynaklarında kaydedilmiştir. MÖ 20. ve 19. yüzyıllara ait Eski Asur yazıtlarında şehirden Kaneš (Kanesh) olarak bahsedilmektedir; daha sonraki Hitit yazıtlarında ise şehirden Neša (Nesha, Nessa, Nesa) veya bazen Aniša (Anisha) olarak bahsedilmektedir. Arkeolojik alan 2014 yılında Türkiye'deki Dünya Miras Alanları Geçici Listesi'ne kaydedilmiştir. Burası, MÖ 20. yüzyıla tarihlenen Hititçe gibi kesin bir Hint-Avrupa dilinin en eski kaydının bulunduğu yerdir. ⓘ
| Arkeolojik Höyük ⓘ | |
| Adı: | Kültepe |
| il: | Kayseri |
| İlçe: | Merkez |
| Köy: | Karaev |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 06.11.1993 / 1621 tarih ve sayılı kararıyla 1. derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir. |
| Tescil No ve derece: | 423 |
| Tescil tarihi: | 08.04.1977 |
| Araştırma yöntemi: | Kazı |
Konumu
Kayseri il merkezinin 20 – 21 km. kuzeydoğusunda, merkeze bağlı Karaev ya da Karahöyük, yeni adıyla Kültepe Köyü’nün hemen güneyindedir. Arkeoloji yayınlarına, uzaktan görünümüyle kül rengi bir tepe olması nedeniyle Kültepe adıyla girmiştir. Yakın çevrede ise Karahöyük olarak bilinmektedir. Türkiye’deki diğer Karahöyük adlı yerleşimlerle karışmaması için Kültepe-Karahöyük olarak adlandırılması önerilmektedir. Höyük günümüzde 20 metre yükseklikte, 550 x 450 metre boyutlarında bir tepe yerleşimidir. Yerleşim, 19. yüzyıl sonlarından itibaren büyük tahribat görmüştür. Tahsin Özgüç başkanlığındaki kazıların başlamasıyla koruma altına alınmıştır. ⓘ
Tespiti ve kazı çalışmaları
19. yüzyılın sonunda, Ortadoğu’da arkeolojik keşif ve kazı faaliyetleri hızlanmıştı. O dönemdeki araştırmacıların pek çok farklı hedefi bulunuyordu: Estetik değeri yüksek arkeolojik eserleri belli başlı Avrupa müzelerine kazandırmak, kutsal kitap coğrafyasının kanıtlanmasına çalışmak, eski Ortadoğu dillerinin çözülmesini sağlamak ve siyasi amaçlı bilgi toplamak gibi... İşte bu araştırmacılar, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında gerçekleşen arkeolojik çalışmaların da öncüleri olmuşlardır. Bu yıllarda Avrupa eski eser piyasasında "Kapadokya tabletleri" diye adlandırılan, çivi yazılı kil tabletler satılıyordu. Orta Anadolu’dan geldiği bilinen bu tabletlerin kaynağını bulmak üzere Th. G. Pinches, Ernst Chantre, Hugo Winckler ve H. Grothe, Kültepe’de kısa süreli kazılar yaptılar; ama hedefe ulaşan, Hititçe’nin çözülmesine de katkısı olan Çekoslovak dilbilimci Bedrich Hrozny oldu. ⓘ
Th.G. Pinches tarafından bulunan kil tabletlerde arkeoloji dünyasına tanıtılmıştı. Daha sonra E. Chantre başkanlığında 1893 – 1894 yıllarında kazılmıştır. Bu çalışmaları 1906 yılında H. Winckler ve aynı yıl içinde H. Grothe'nin, ardından 1925 yılında B. Hrozny’nin kazıları izlemiştir. Tahsin Özgüç başkanlığında 1948 yılında geniş çaplı kazılar başlatılmıştır. Bu çalışmalar 2006 yılından itibaren Fikri Kulakoğlu tarafından yürütülmektedir. ⓘ
Anadolu’daki en eski yazılı belgeler, 1800’lü yıllarda burada ortaya çıkarıldı. Eski Assurca çivi yazısı metinlerin çözülmesi ve 1948’de başlayıp hâlen devam eden arkeolojik kazılar sayesinde, Hititler öncesinde Anadolu’nun siyasi yapısı, Kültepe ve Kültepe'nin yakın civarında koloni kurmuş olan Assurlu tüccarların varlığı ve günlük hayata dair bilgiler aydınlanmaya başladı. ⓘ
Tabakalanma
Kazılarda ortaya çıkarılan buluntularla MÖ 3. binyıl başından Roma Dönemi’ne kadar yerleşim olduğu anlaşılmaktadır. Arkeolojik ve tarihsel olarak en önemli yerleşim Asur Ticaret Kolonileri Çağı’ndaki adıyla Kaniş’tir. Yerleşimdeki yapı katları, eskiden yeniye doğru,
- 18. yapı katı (Höyük); Erken Tunç Çağı I
- 17. – 14. yapı katları; Erken Tunç Çağı II
- 13. – 11. yapı katları; Erken Tunç Çağı III
- 10, – 9. yapı katları / Karum 3 – 4; Erken Tunç Çağı III - Orta Tunç Çağı
- 8. yapı katı / Karum 2; Asur Koloni Dönemi
- 7. yapı katı / Karum 1b; Asur Koloni Dönemi
- 6 – 5. yapı katları / Karum 1a; Asur Koloni ve Hitit Dönemi
- 4. – 3. yapı katları; Demir Çağı
- 2. - 1. yapı katları; Helenistik Dönem ve Roma Dönemi ⓘ
Buluntular
Tahsin Özgüç’ün 1948 yılından bu yana yürüttüğü kazılarda ortaya çıkarılan Asur çivi yazılı tabletlerden sadece Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde ve Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde 13 binin üzerinde bulunmaktadır. Genel olarak “Kapadokya Tabletleri” olarak bilinen bu tabletlerden British Museum, Louvre Müzesi ve Amerikan müzelerinde çok sayıda tablet bulunmaktadır. ⓘ
Tarihlendirme ve yorumlar
Kazılarda ortaya çıkartılan kil tabletler ve diğer buluntulardan MÖ 19. – 17. yüzyıllar arasında Mezopotamya ile Anadolu arasındaki zengin ticari ilişkileri ortaya koymaktadır. Bu haliyle İç Anadolu’daki birkaç önemli yerleşmeden biri olarak görülür. Bu ticari ilişkilerin MÖ 3. binyılın ikinci yarısında, yine zengin bir Hatti kenti olduğu dönemde ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Kültepe, Kızılırmak güneyi için Erken Tunç Çağı’nın tüm evreleri ile Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na geçişi açıklayan çok değerli bilgiler sunan bir yerleşmedir. ⓘ
Karum’da bulunan aslan şeklindeki kâse.
- Resim:Two-headed goddess kultepe.jpg
Kültepe'de ortaya çıkarılmış bir iki başlı tanrıça figürini
- Resim:Museum of Anatolian Civilizations045 kopie2.jpg
Kültepe'de ortaya çıkarılmış altın süsler
- Resim:Hittite rhyton.JPG
Kültepe'de ortaya çıkarılmış Hitit ritonları
Kültepe'de bulunan Kuşşara Kralı Anitta'ya ait bronz hançer. ⓘ
Ayrıca bakınız
- Asur Ticaret Kolonileri Çağı ⓘ
Yararlanılan kaynaklar
- TAY Yerleşme Ayrıntıları 23 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TAY Yerleşme Dönem Ayrıntıları 23 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hüseyin Sever, “Kültepe Tabletlerinin Anadolu Tarihi ve Kültür Tarihi Bakımından Önemi” 23 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tahsin Özgüç, “Yeni Araştırmaların Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi” 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 | Kayseri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. ⓘ |
 | Arkeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. ⓘ |
Tarih
Kaneš veya Neša, en azından Erken Tunç Çağı'ndan (MÖ 3000-2500) Bizans dönemine kadar kesintisiz olarak yerleşim görmüş, MÖ 21. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar Eski Asur İmparatorluğu'nun büyük bir kārumunu (tüccar kolonisi) içeren önemli bir Hatti, Hitit ve Hurrian şehri olarak gelişmiştir. Bu kārumun "Anadolu'daki tüm Asur koloni ağının idari ve dağıtım merkezi" olarak hizmet verdiği anlaşılmaktadır. MÖ 1400 civarındaki geç bir kayıt, MÖ 2254-2218 yılları arasında hüküm süren Akadlı Naram-Sin'e karşı ayaklanan Zipani adlı bir Kaneš kralının on yedi yerel şehir kralıyla birlikte hikâyesini anlatır. ⓘ
Kārum döneminde ve Pithana'nın fethinden önce bu yerel krallar Kaneš'te hüküm sürmüşlerdir:
- Ḫurmili (MÖ 1790'dan önce)
- Paḫanu (MÖ 1790'da kısa bir süre)
- Inar (yaklaşık MÖ 1790-1775), sonra
- Waršama (MÖ 1775-1750 civarı). ⓘ
Zalpuwa kralı Uhna, Kanes'e baskın düzenlemiş, ardından Zalpuwalılar şehrin Šiuš putunu götürmüşlerdir. Kussara kralı Pithana, Neša'yı "geceleyin, zorla" fethetti, ancak "içinde kimseye kötülük yapmadı". Neša, Pithana'nın oğlu Anitta'nın yönetimine karşı ayaklandı, ancak Anitta isyanı bastırdı ve Neša'yı başkenti yaptı. Anitta daha sonra Zalpuwa'yı istila etti, kralı Huzziya'yı esir aldı ve Neša için Šiuš idolünü geri aldı. ⓘ
MÖ 17. yüzyılda, Anitta'nın soyundan gelenler başkentlerini Anitta'nın lanetlediği Hattuşa'ya taşıdılar ve böylece Hitit krallarının soyunu kurdular. Bu nedenle bölge sakinleri Hitit dilini Nešili, yani "Neša dili" olarak adlandırmışlardır. ⓘ
Arkeoloji
Kârum Kaneš
Şehrin tarihçileri en çok ilgilendiren bölgesi kārumdur; yerel yetkililer tarafından erken dönem Asurlu tüccarların malları kārum içinde kaldığı sürece vergi ödemeden kullanmaları için şehrin bir bölümü ayrılmıştır. Kārum terimi, dönemin ortak dili olan Akadca'da "liman" anlamına gelir, ancak anlamı daha sonra su kenarında olsun ya da olmasın herhangi bir ticaret kolonisini ifade edecek şekilde genişletilmiştir. ⓘ
Anadolu'daki diğer bazı şehirlerin de kārumları vardı, ancak en büyüğü, önemli kārumunda yüzlerce yıl boyunca Asur'dan gelen asker ve tüccarların yaşadığı Kaneš'ti. Yerel kalay ve yünü Asur anavatanı ve Elam'dan gelen lüks eşyalar, gıda maddeleri, baharatlar ve dokuma kumaşlarla takas etmişlerdir. ⓘ
Kārum'un kalıntıları 500 m çapında ve ovadan yaklaşık 20 m yukarıda büyük dairesel bir höyük (tell) oluşturmaktadır. Kārum yerleşimi, üst üste gelen birkaç stratigrafik dönemin sonucudur. Yeni yapılar daha önceki dönemlere ait kalıntıların üzerine inşa edilmiştir, bu nedenle tarih öncesi dönemlerden erken Hitit dönemine kadar derin bir stratigrafi vardır. ⓘ
Kārum, II. ve Ib. tabakaların sonunda yangınla tahrip olmuştur. Sakinleri, modern arkeologların bulduğu gibi, eşyalarının çoğunu geride bırakmışlardır. ⓘ
Buluntular arasında, bazıları silindir mühürlerle damgalanmış kil zarflar içinde bulunan çok sayıda pişmiş kil tablet yer almaktadır. Belgeler, Asur kolonisi ile Assur şehir devleti ve Asurlu tüccarlar ile yerel halk arasındaki ticaret gibi ortak faaliyetleri kaydetmektedir. Ticaret devletten ziyade aileler tarafından yürütülmekteydi. Kültepe metinleri Anadolu'dan gelen en eski belgelerdir. Eski Asurca yazılmış olmalarına rağmen, metinlerdeki Hititçe ödünç kelimeler ve isimler herhangi bir Hint-Avrupa dilinin en eski kaydıdır (ayrıca bkz. İşara). Arkeolojik kanıtların çoğu Asur'dan ziyade Anadolu'ya özgüdür, ancak hem çivi yazısının hem de lehçenin kullanımı Asur varlığının en iyi göstergesidir. ⓘ
Waršama Sarayi'nin tarihlendirilmesi
Seviye II'de yıkım o kadar büyüktü ki dendrokronolojik çalışmalar için hiçbir ahşap kalmamıştı. 2003 yılında Cornell Üniversitesi'nden araştırmacılar, şehrin geri kalanında yüzyıllar önce inşa edilmiş olan Ib seviyesindeki ahşabı tarihlendirmiştir. Dendrokronologlar, Waršama Sarayı'ndaki binalardan gelen ahşabın büyük kısmını MÖ 1832'ye, daha sonraki yenilemeleri ise MÖ 1779'a tarihlemişlerdir. 2016 yılında bu sit alanında ve Acemhöyük'teki sarayda kullanılan kereste üzerinde karbondasyon ve dendroloji kullanılarak yapılan yeni araştırmalar, sarayın muhtemel en erken kullanımının MÖ 1851-1842'den önce olmadığını göstermektedir (%68,2 hpd; %95,4 hpd MÖ 1855-1839'dur). Burada bulunan çok sayıda Asur objesi ile birlikte bu tarihleme, bu yeni verilere uyan tek olası kronolojinin orta veya düşük-orta kronoloji olduğunu göstermektedir. ⓘ