Siyaksares
Büyük Siyaksares veya Hvakhshathra, M.Ö 625-585 yıllarında yaşamış olan, Phraortesin oğlu, Medya devletinin kralı. Siyaksares, Asurlular’ı yenerek şimdiki Afganistan, İran, Pakistan ve Türkiye'nin de içinde bulunduğu topraklarda güçlü bir imparatorluk kurdu. ⓘ
Siyaksares henüz hükümdar iken İskit akınları ile karşı karşıya kaldı.İskitler tüm Asya'yı istila etmişlerdi ve Medler'de bundan nasibini almışlardı hatta İskitler merkez olarak Medya'yı tercih etmişlerdi. Tüm Asya'da 28 yıl boyunca ve Medler'i de 1 yıl boyunca ağir vergiler alarak, ülkeye ilgisizlik göstermeleri, halkın elindeki tüm mal varliğina el koymaları ve harabeye çevirmelerinden ötürü ülke yıkıntıya döndü. Ancak bir gece Siyaksares, İskitler'i davet etmiş ve onları sarhoş edip boğazlamıştı. Bu olaydan sonra Medler, Siyaksares önderliğinde tekrar Asya'ya hükmedip,antik çağin en büyük imparatorluğu haline geldiler. ⓘ
| Cyaxares ⓘ | |
|---|---|
| Medya Kralı | |
 Muhtemelen Cyaxares kabartması (sağda), Qyzqapan mezarı, Süleymaniye. Irak Kürdistanı. | |
| Hükümdarlık | MÖ 625-585 |
| Öncül | Phraortes |
| Halef | Astyages |
| Doğan | Ecbatana (bugünkü Hemedan) |
| Defin | Syromedia (bugünkü Qyzqapan) |
| Eş | Nabopolassar'ın kızı (ya da torunu) |
| Sorun | Astyages Amytis |
| Hanedan | Med Hanedanı |
| Baba | Phraortes |
| Din | Eski İran dini |
Cyaxares (Med: 𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼 Huvaxštra; Akadça: 𒌑𒈠𒆪𒅖𒋻 Umakuištar; Eski Frigce: Ksuwaksaros; Antik Yunanca: Κυαξάρης Kuaxárēs; Latince: Cyaxares; hükümdarlık dönemi MÖ 625-585), diğer adıyla Astibaras (Medce: *R̥štibara; Eski Yunanca: Ἀστιβάρας Astibáras; Latince: Astibaras) Medlerin üçüncü kralıdır. ⓘ
Cyaxares, Asur İmparatorluğu'nu yıkmak için Babillilerle işbirliği yapmış ve eski İran'daki İran kabilelerinin çoğunu birleştirerek Medleri bölgesel bir güç haline getirmiştir. ⓘ
İsim
Cyaxares ismi Yunanca Kuaxárēs (Κυαξάρης) kelimesinin Latinceleştirilmiş halidir ve kendisi de Medce Huvaxštra (𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼) isminin Hellenleştirilmesidir ve "iyi hükümdar" anlamına gelmektedir. ⓘ
Yunan yazar Diodorus Siculus, Cyaxares'i Astibáras (Ἀστιβάρας) olarak adlandırmıştır; bu isim "mızrak taşıyan" anlamına gelen Medçe *R̥štibara isminin Helenleştirilmesidir. Bu isim, oğlu Astyages'in isminin Medce biçimi olan *R̥štivaigah'a benzer, "mızrak atan" anlamına gelir. ⓘ
Hayatı ve hükümdarlığı
Herodot'a göre Cyaxares Med kralı Phraortes'in oğluydu. M.Ö. 7. yüzyılın ortalarında Phraortes Medleri Asur'a karşı bir isyana sürükledi ve ya kralları Asurbanipal yönetimindeki Asurlulara ya da Asurluların İskit müttefiklerine karşı yapılan bir savaşta öldürüldü; kralları Madyes Medleri istila etti ve Asurlular adına yirmi sekiz yıl boyunca onlara İskit egemenliğini dayattı, böylece Herodot'un "Asya'da İskit egemenliği" adını verdiği bir dönem başladı. ⓘ
İskitlere karşı isyan
M.Ö. 620'lere gelindiğinde, Asur İmparatorluğu Ashurbanipal'in ölümünden sonra çözülmeye başladı. Asur'un kendi içindeki istikrarsızlığa ek olarak, Babil M.Ö. 626'da Asurlulara karşı ayaklandı. Ertesi yıl, MÖ 625'te Kyaxares, İskit yöneticilerini bir ziyafete davet ederek, onları sarhoş ederek ve ardından muhtemelen Madyes'in kendisi de dahil olmak üzere hepsini öldürerek Medler üzerindeki İskit boyunduruğunu yıktı. ⓘ
Medleri İskit boyunduruğundan kurtardıktan sonra Cyaxares, Asur'la savaşa hazırlanmak için Med silahlı kuvvetlerini yeniden düzenledi: Medler daha önce akrabalık gruplarına bölünmüş kabile milisleri olarak savaşırken ve her savaşçı en yetenekli olduğu silahı kullanırken, Cyaxares Asur ve Urartu ordularını örnek alan, tamamen devlet tarafından donatılmış, stratejik ve taktik birimlere bölünmüş düzenli bir ordu kurdu. Kyaxares İskitleri, yönetimlerini devirdikten sonra Medlerle ittifaka zorlamış da olabilir, çünkü Babil kayıtları MÖ 615'ten itibaren İskitlerden Medlerin müttefiki olarak bahseder. ⓘ
Parthia'da Savaş
Cyaxares, hükümdarlığı sırasında bir noktada Media'nın hemen doğusunda yer alan Hyrcania ve Parthia ülkelerini fethetti. ⓘ
Diodorus Siculus'a göre, Partlar bir noktada Cyaxares'e karşı ayaklanmış ve ülkelerini ve başkentlerini Sacae ya da Dahae'lere emanet etmiş, bunun ardından Medler ile birçok şehir kuran kraliçeleri Zarinaia liderliğindeki Saka'lar arasında bir savaş patlak vermiştir. Diodorus'a göre Zarinaia, Saka kralı Cydraeus'un kız kardeşiydi ve başlangıçta onun karısıydı, ancak onun ölümünden sonra Part kralı Marmares ile evlendi. Medlere karşı yapılan savaş sırasında Zarinaia savaşta yaralanmış ve Cyaxares'in damadı Stryngaeus tarafından esir alınmış, o da Zarinaia'nın yalvarışlarını dinleyerek hayatını bağışlamıştır; daha sonra Marmares Stryngaeus'u esir aldığında Zarinaia Marmares'i öldürmüş ve Stryngaeus'u kurtarmıştır. Bu savaşın sonunda Partlar Med egemenliğini kabul etti ve Medler ile Sakalar arasında barış yapıldı. ⓘ
Diodorus'un anlattıkları, Parth bölgesinin hem batılarındaki Medlerden hem de Hazar ve Aral Denizi bölgesindeki Saka göçebelerinden etkilendiğini göstermektedir. ⓘ
Asur'a karşı savaş
Asur-Medyen ortak kuvvetinin Gablinu'da yeni Babil asi kralı ve Yeni Babil İmparatorluğu'nun kurucusu Nabopolassar tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından, ertesi yıl Cyaxares Mannae'yi fethederek Med ordularını Asur sınırlarına getirdi. M.Ö. Kasım 615'te, Nabopolassar'ın Asur'un önemli merkezi Aššur'u ele geçirmeyi başaramamasından altı ay sonra, Kyaxares Zagros dağlarını aştı ve Arrapha şehrini işgal etti. Ertesi yıl, M.Ö. 614 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında Med orduları görünüşte Asur başkenti Ninova üzerine yürüyerek dikkat dağıtıcı bir manevra yaptılar, bu da Asur kralı Sin-šar-iškun'un şehri savunmaya gitmesine neden oldu, ardından Medler Dicle boyunca kuzeye yürüdüler ve Tarbiṣu'yu ele geçirdiler, ardından nehri geçip sağ kıyısından Aššur'a yürüdüler ve böylece Asur merkezleri Ninova ve Kalhu'nun dışarıdan yardım almasını kestiler. Bu Med saldırısının sonucu, Med kuvvetlerinin kent sakinlerini katlettiği, tapınaklarını yıktığı ve hazinelerini ele geçirdiği Aššur'un yağmalanması oldu. ⓘ
Aššur'un düşmesinden kısa bir süre sonra, Babil kralı Nabopolassar kentin kalıntılarında Cyaxares'le buluştu ve Asur'a karşı, Nabopolassar'ın oğlu Nebuchadnezzar'ın Cyaxares'in kızı Amytis'le ve Cyaxares'in Nabopolassar'ın bir kızı ya da torunuyla evlenmesiyle diplomatik evliliklerle mühürlenen bir ittifak kurdular. ⓘ
Cyaxares ve Nabopolassar arasındaki ittifak tamamlandıktan sonra, Med ve Babil kuvvetleri Asur'a karşı savaşta birbirleriyle birlikte hareket ettiler. MÖ 612'de Med ve Babil orduları birlikte Adhaim Nehri'ni ağzından geçerek Asur'un başkenti Ninova üzerine yürüdüler ve şehir üç aylık kuşatmanın ardından ortak Med-Babil kuvvetleri tarafından ele geçirilip yağmalandı. Asur kralı Sin-šar-iškun muhtemelen Ninova'nın düşüşü sırasında ölmüştür. ⓘ
Sin-šar-iškun'un ölümünden sonra, oğlu olabilecek Asurlu bir lider, Aššur-uballiṭ II, kendisini Harran'da yeni Asur kralı ilan etti ve burada Asur ordusunun kalıntılarının desteğiyle hüküm sürdü. M.Ö. 610 yılında, Asur yanlısı Mısır firavunu Necho II, Asurluları desteklemek için Levant'a müdahale etti ve Aššur-uballiṭ'i desteklemek için Harran'a gitti. MÖ 610'da Cyaxares ve Nabopolassar, Fırat'ın batı yakasındaki Karkamış'a çekilen Asur-Mısır kuvvetinden Harran'ı ele geçirdiler. ⓘ
Urartu'nun Fethi
MÖ 609'da Medler Ermeni Dağlık Bölgesi'ndeki Urartu Krallığı'nın başkentine saldırdı. Urartu'ya yapılan saldırı Babillilerle ittifak halinde gerçekleştirilmiş olabilir, çünkü Babil kayıtları MÖ 608'de Urartu'daki Bit Hanunia'ya yapılan ortak bir Med-Babil saldırısından bahseder ve muhtemelen bir İskit grubu Medlere katılarak Urartu'nun fethine iştirak etmiştir. Bu istila Urartu'nun yıkımıyla değil, yeni Med devletine tabi bir krallık haline gelmesiyle sonuçlanmıştır. Med birlikleri MÖ 605'te Karkamış'ta Asur-Mısır ortak gücüne karşı kazanılan nihai Babil zaferine yardım etmiş olabilir; bu noktada Medlerin Babil seferleriyle askeri işbirliği sona ermiş ve Med kuvvetleri Babil'in Suriye ve Filistin'e düzenlediği müteakip seferlerin hiçbirine katılmamıştır. ⓘ
Med Krallığı'nın Kapsamı
Yeni Asur İmparatorluğu'nun yıkılışına dair daha eski yorumlara göre, toprakları Babilliler ve Medler arasında paylaşılmış, Babilliler Asur'u da içine alan ve güney sınırı Karkamış'tan başlayıp Harran'ın güneyinden geçerek Cebel Sincâr boyunca Aššur'un güneyindeki Dicle'ye, oradan da Cebel Hamrīn boyunca Diyala Nehri vadisi boyunca Elam'ın kuzeybatı sınırlarına kadar uzanan bir toprak elde etmiştir. Ancak, daha yeni araştırmalara göre, Yeni Babil İmparatorluğu, Asurluların daha önceki zamanlarda Medlere kaybettikleri Zagros dağlarındaki topraklar hariç, Asur İmparatorluğu'nun eski topraklarının tamamını ele geçirdi ve Medlerin Asurlulara karşı savaştaki rolü büyük ölçüde toprakları Babillilere teslim eden ve bu askeri faaliyetler tamamlandıktan sonra Medya'ya dönen ana savaş gücü olarak hareket etmekti. ⓘ
Lidyalılara karşı savaş
Asur İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından Medler ve Babilliler arasındaki ilişkiler 590'larda geçici olarak kötüleşti, ancak ikisi arasında düşmanlık patlak vermedi. Bunun yerine, İskitlerin çoğunluğu o on yıl içinde Batı Asya'dan Pontus Bozkırı'na sürüldü ve Medler ile muhtemelen bugünkü Azerbaycan'da bir krallık kurmuş olan başka bir grup İskit arasında savaş çıktı. Bu İskitler Med yönetimindeki Transkafkasya'yı terk ederek İskitlerle müttefik olan Lidya Krallığı'na kaçtılar. Lidya kralı Alyattes, Kyaxares'in bu İskit mültecilerin kendisine teslim edilmesi yönündeki taleplerini kabul etmeyince, MÖ 590 yılında Medya ile Lidya İmparatorluğu arasında bir savaş patlak verdi. Bu savaş, M.Ö. 585 yılında Lidya ve Med ordularının karşı karşıya geldiği bir savaş sırasında (bu nedenle Tutulma Savaşı olarak adlandırılır) her iki tarafın da savaşı sona erdirmek için bir alamet olarak yorumladığı bir güneş tutulması meydana gelene kadar beş yıl sürdü. Babil ve Kilikya kralları, Kyaxares'in oğlu Astyages'in Alyattes'in kızı Aryenis ile evlenmesiyle mühürlenen barış anlaşmasında arabulucu olarak hareket ettiler. Lidya ve Medya arasındaki sınır Doğu Anadolu'da henüz belirlenmemiş bir yerde sabitlendi; Greko-Romen tarihçilerin Halys Nehri'nin iki krallık arasında sınır olarak belirlendiğine dair geleneksel anlatısı, Greklerin Halys'e Aşağı Asya ve Yukarı Asya arasındaki ayrım olarak atfettikleri sembolik role ve Halys'in daha sonra Ahameniş İmparatorluğu'nda bir eyalet sınırı olmasına dayanan geriye dönük bir anlatı yapısı gibi görünmektedir. ⓘ
Ölüm
Cyaxares, Tutulma Savaşı'ndan kısa bir süre sonra, M.Ö. 585 yılında ölmüş ve yerine oğlu Astyages geçmiştir. Rus tarihçi Igor Diakonoff'a göre Kyaxares'in mezarı, Süleymaniye'de bugünkü Irak Kürdistanı dağlarında, Qyzqapan olarak adlandırılan yerde bulunmaktadır. ⓘ
Miras
I. Darius'un Akamenid İmparatorluğu'nda iktidarı ele geçirmesinden sonra, Kyaxares'in mirasını talep eden isyanlar patlak verdi. Bunlar yenilgiye uğratıldıktan sonra, Darius Behistun Yazıtı'nda iki isyancıya dikkat çekmiştir: "Bir diğeri Medli Phraortes'ti; 'Ben Khshathrita'yım, Cyaxares'in hanedanındanım' diyerek yalan söyledi. Medya'yı isyan ettirdi. Bir diğeri Sagartalı Tritantaechmes'ti; 'Ben Sagartia'da kralım, Kyaxares hanedanındanım' diyerek yalan söyledi. Sagartia'yı isyan ettirdi." ⓘ
Siyaksares Dönemi
Siyaksares, Medler'in başkenti olan Ekbatana'da doğdu.Babası Phraortes, Asurbanipal önderliğindeki Asurlular'a karşı savaşırken ölmüştü. O güne kadar Medler karmakarışık bir şekilde savaşıyorlardı ancak Siyaksares orduyu, kolordulara ayırarak, mızraklılar, okçular, atlılar diye ayırdı ve beli bir düzene soktu. ⓘ
Fetih hareketlerine başladı, önce Asur'a doğru yola çıktı Siyaksars, Medler'in en büyük arzusu olan Asur'u yenmeyi istiyordu. Çünkü Asur devleti Med halkına eziyet etmiş ve ilk başkaldırıp özgür olanda Medler'di. Ayrica Siyaksares'in babası Phraostes'de Asurlular'a karşı savaşırken ölmüştü. M.Ö 612' yılında Medler Ninova'yı kuşatmış ve Asur imparatorluğunu yıkmıştı. Bin yıllık Asur hegamonyasi biterek Mezopotamya'da bir devir kapanmıştı. ⓘ
Ardından Lidya'ya yürüdü ve Siyaksares komutasında Med ve Alyattis komutasında Lidya ordusu Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) dolaylarında karşı karşıya geldi ve muharebe büyük bir şiddetle devam ederken tarih 28 Mayıs M.Ö 585i gösteriyordu, Yunan filozof Thales'in de önceden öngördüğü gibi savaş meydanında güneş tutuldu (Thales Tutulması). Medler için Güneş kutsal olduğundan bunu Tanrıların bir cezalandırması olarak yorumlayıp muharebeyi bitirdiler ve barış antlaşması yaptılar. ⓘ
Siyaksares ordularını Asur'a çevirdi ve Ninova'ya doğru yol aldı. Ancak, İskitler, Med devletine doğru istila yoluna girmişlerdi. Savaştan çıkmış Med ordusu İskitler'le karşı karşıya geldi ve yenildiler. İskitler tüm Asya'ya yayıldılar. Ancak bir gece Siyaksares,İskitler'i davet etmiş ve onları sarhoş edip boğazlamıştı. Bu olaydan sonra Medler, Siyaksares önderliğinde tekrar Asya'ya hükmedip, antik çağın en büyük imparatorluğu haline geldiler. ⓘ