Vişne
| Vişne ⓘ | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
Bilimsel sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
|
Prunus cerasus L., Sp. Pl.: 474 (1753).
| |||||||||||||||||
Vikitür'de Prunus cerasus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Vişne (Prunus cerasus), gülgiller (Rosaceae) familyasından kiraza benzeyen ve tadı kiraz tadından daha ekşi olan bir meyve türü. ⓘ
Birçok kaynakta vişnenin muhtemel anavatanı olarak Hazar Denizi ile Kuzey Anadolu dağları arasında kalan bölge kabul edilmektedir. Vişnenin botanikteki latince adı olan P. cerasus bugünkü Giresun'un eski adı olan Kerasus'tan gelmektedir. ⓘ
Kirazla, meyvesinin dışında farklılıkları vardır. Yaprakları kiraz yapraklarından daha küçüktür. Dalları kiraz ağacının dallarına göre daha yaygındır. Vişnenin İran'ın kuzeyiyle Türkmenistan arasındaki bölgede ortaya çıktığı ve oradan Avrupa'ya kadar yayıldığı sanılmaktadır. ⓘ
Anayurdu Anadolu ve Balkanlar olan vişne, 5–7 m kadar boylanabilir; 4 yaşındayken meyve vermeye başlar ve 40-50 yıl yaşar. ⓘ
Vişne, yuvarlak taçlı ve kiraza göre daha çalımsı görünüşlüdür. Gövdesi kırmızımtırak gri benekli, donuk ya da parlak renklidir. Dalları kirazınkinden ince ve yay gibi olup sarkıktır. Yaprakları da kirazınkinden daha küçük, ayası düz, parlak yeşil renkli ve tüysüzdür. İlkbaharda erken açan çiçekleri beyaz renklidir. Bir salkımında birden fazla ve altıya kadar değişen sayıda çiçek açar. Temmuz ayı ortalarında olgunlaşmaya başlayan meyveleri, kirazdan biraz basıkçadır. Olgun vişneler, bol sulu ve siyaha yakın kırmızı renklidir. ⓘ
Türkiye'de iki önemli vişne ağacı çeşidi yetiştirilmektedir. Bunlardan meyvesi her tür kullanıma elverişli olan Kütahya vişnesi, uzun saplı, iri boyda, ucu hafif sivrice, koyu kırmızı ince kabuklu, çok sulu, ekşi ve kırmızı etli meyveler verir. Macar vişnesi ise, kısa saplı, ince, koyu kırmızı renkli kalınca kabuklu, ekşi ve kırmızı etli meyve vermektedir. Her iki çeşidin ağaçları da, temmuz ayından başlayarak bol ürün verir. ⓘ
Vişne meyvesi, sofralıktan çok meyve suyu, şurubu, reçeli, marmeladı, kompostosu, likörü ile diğer bazı içkileri, pasta ve tatlıları yapılarak tüketilir. Ayrıca kurutularak da yenir. ⓘ
Kökenleri ve yetiştiriciliği
2n=32 kromozomlu bir tetraploid olan Prunus cerasus'un, Prunus avium ve Prunus fruticosa arasında, iki türün temas ettiği İran Platosu veya Doğu Avrupa'da doğal bir melez olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Prunus fruticosa'nın daha küçük boyutunu ve ekşi tattaki meyvesini sağladığına inanılmaktadır. Melezler daha sonra stabilize olmuş ve yeni, farklı bir tür oluşturmak için melezleşmiştir. ⓘ
Kültürü yapılan vişneler Prunus cerasus'un yabani örneklerinden ve Hazar Denizi ve Karadeniz çevresinden gelen P. acida'dan seçilmiştir ve M.Ö. 300 yılında Yunanlılar tarafından bilinmekteydi. Ayrıca Persler ve MS 1. yüzyıldan çok önce onları Britanya'ya tanıtan Romalılar arasında da son derece popülerdi. Meyve günümüz İran'ında popülerliğini korumaktadır. ⓘ
İngiltere'de yetiştiriciliği 16. yüzyılda Henry VIII zamanında yaygınlaşmıştır. Kentli yetiştiriciler arasında popüler bir ürün haline gelmiş ve 1640 yılına kadar iki düzineden fazla isimlendirilmiş çeşit kaydedilmiştir. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce İngiltere'de elliden fazla vişne çeşidi yetiştiriliyordu; ancak bugün çok azı ticari olarak yetiştirilmektedir ve 'Kentish Red', 'Amarelles', 'Griottes' ve 'Flemish' gibi adlandırılmış çeşitlerin devam etmesine rağmen, çoğu fidanlık tarafından yalnızca genel Morello sunulmaktadır. Bu, geç çiçeklenen bir çeşittir ve bu nedenle tatlı muadilinden daha fazla don kaçırır ve bu nedenle daha güvenilir bir üründür. Morello kirazı yaz ortasından sonuna kadar, güney İngiltere'de Ağustos sonuna doğru olgunlaşır. Kendi kendine verimlidir ve sezonda bu kadar geç çiçek açmasaydı diğer çeşitler için iyi bir polenleyici olurdu. ⓘ
Vişneler armutlara benzer yetiştirme koşullarına ihtiyaç duyarlar, yani tatlı kirazlardan daha fazla azot ve su talep etmelerine rağmen zengin, iyi drene edilmiş, nemli bir toprağı tercih ederler. Ağaçlar su ile tıkanırsa kötü sonuç verir, ancak tatlı çeşitlere göre zayıf drenaja daha fazla tolerans gösterirler. Tatlı kirazlarda olduğu gibi, Morellolar da geleneksel olarak Colt ve Gisella gibi daha yeni bodurlaştırıcı anaçlar mevcut olmasına rağmen, çoğu bahçe için çok büyük ağaçlar üreten güçlü büyüyen anaçlar üzerine tomurcuklanarak yetiştirilir. İlkbaharda çiçekler korunmalı, ağaçlar yabani otlardan arındırılmalı, malçlanmalı ve doğal deniz yosunu solüsyonu püskürtülmelidir. Bu aynı zamanda gerekli budama işlemlerinin yapılması gereken zamandır (kirazların uykuda olduğu kış aylarında budanmaması gerektiğini unutmayın). Morello kiraz ağaçları, tatlı çeşitlere göre daha genç odun üzerinde meyve verir ve bu nedenle daha sert budanabilir. Genellikle standart olarak yetiştirilirler, ancak soğuk duvarlarda bile iyi ürün veren yelpaze eğitimi verilebilir veya alçak çalılar olarak yetiştirilebilirler. ⓘ
Vişneler tatlı kirazlara göre daha az zararlı ve hastalığa maruz kalır, ancak kuşlardan kaynaklanan ağır meyve kayıplarına eğilimlidirler. Yaz aylarında meyveler ağ ile korunmalıdır. Meyveler hasat edilirken, sapları çekerek zarar verme riskini almak yerine ağaçtan kesilmelidir. ⓘ
Çoğu tatlı kiraz çeşidinin aksine, vişneler kendi kendine verimlidir veya kendi kendine polenleşir (bazen yanlış olarak kendi kendine tozlaşma olarak adlandırılır). Bunun iki sonucu, tohumların genellikle çeşide sadık kalması ve polenlerin yalnızca tek tek çiçekler içinde taşınması gerektiğinden çok daha küçük tozlayıcı popülasyonlarına ihtiyaç duyulmasıdır. Tozlayıcıların az olduğu bölgelerde, yetiştiriciler meyve bahçelerinde arı kovanı bulundurmanın verimi artırdığını görmektedir. ⓘ
Montmorency ve North Star gibi bazı vişne ağacı çeşitlerinin Colorado'nun Front Range bölgesindeki diğer vişne ağaçlarından daha iyi performans gösterdiği belgelenmiştir. ⓘ
| 2012 yılında ilk 10 vişne üreticisi ⓘ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ülke | Üretim (ton) | Dipnot | ||
 Türkiye |
187,941 | |||
 Rusya |
183,300 | * | ||
 Polonya |
175,391 | |||
 Ukrayna |
172,800 | |||
 İran |
105,000 | F | ||
 Sırbistan |
74,656 | |||
 Macaristan |
53,425 | |||
 Birleşik Devletler |
38,601 | |||
 Özbekistan |
34,000 | F | ||
 Azerbaycan |
23,085 | |||
| Dünya | 1,149,531 | A | ||
| * = Resmi olmayan rakam | [ ] = Resmi veri | A = Resmi, yarı resmi veya tahmini verileri içerebilir F = FAO tahmini | Im = İmputasyon metodolojisine dayalı FAO verileri | M = Veri mevcut değil Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) | ||||
Kullanım Alanları
Aşçılık
Kurutulmuş vişne çorbalar, domuz eti yemekleri, kekler, tartlar ve turtalar gibi yemeklerde kullanılır. ⓘ
Vişne Türkiye'de özellikle yaygın olarak tüketilen bir içecek olan vişne suyu (vişne nektarı) ve genellikle geleneksel kahvaltının bir parçası olarak yenen veya sade yoğurda karıştırılan vişne reçeli (vişne reçeli) şeklinde popülerdir. ⓘ
Vişne veya vişne şurubu, Romanya'da vișinată veya Portekiz'de ginjinha gibi likör ve içeceklerde kullanılmaktadır. İran, Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs'ta vişne, çekirdeksiz vişne ve şekeri yavaşça kaynatarak kaşık tatlısı yapmak için değerlendirilir; bunun şurubu, şurubun buz gibi suyla seyreltilmesiyle yapılan bir içecek olan sharbat-e Albalou, vişne şurubu veya vyssináda için kullanılır. Vişnenin özel bir kullanım alanı da Belçika'da yapılan doğal fermente biranın vişne aromalı bir çeşidi olan kriek lambic'in üretimidir. Almanya ve Avusturya'da vişne genellikle Donauwelle gibi tatlılarda kullanılır. ⓘ
Besin değeri
Vişnenin besin değerleri kirazınkine benzer. Ancak şeker oranı daha düşük olduğundan, vişnenin tadı ekşi ya da mayhoş olur. Aynı nedenle kalorisi de kirazınkinden düşüktür. ⓘ
Ortalama 100 g taze vişnede, 58 kalori ile 14,3 g karbonhidrat vardır. Oysa, vişnenin A vitamini yüksek olup 1.000 lU'ya kadar varır. Vişnenin diğer besin değerleri kirazınkine çok yakındır. ⓘ