Agora

Tarihi Selanik agorası ⓘ

Agora (Yunanca : Ἀγορά, Agorá), antik Yunan kentlerinde, şehirle ilgili politik, dini, ticari her türlü faaliyetin gerçekleştiği, tüm kamu binalarının etrafında sıralandığı halka ait geniş açık alan olup, Helenistik dönemde şekillenip Roma İmparatorluğu’nda ortaya çıkan forumların öncülüdür. ⓘ

İlk agoralar şekil olarak son derece basit olup, bir kürsü ve oturma yerleri bulunan mekanlar coşkulu konuşmalara sahne olmaktaydı. Dini içerikli şenlikler ve tiyatro gösterileri de ilk zamanlar agorada düzenleniyordu. ⓘ

Atina Antik Agorası'nın görünümü. Hephaistos Tapınağı solda, Attalos Stoası ise sağda yer almaktadır. ⓘ

Agora (/ˈæɡərə/; Eski Yunanca: ἀγορά agorá) Antik Yunan şehir devletlerinde merkezi bir kamusal alandı. Bir şehir devletinin polis'in sosyal ve siyasi düzenine uyum sağlamak için verdiği tepkinin en iyi temsilidir. "Agora" kelimesinin gerçek anlamı "toplanma yeri" veya "meclis "tir. Agora, kentteki atletik, sanatsal, ticari, sosyal, ruhani ve siyasi yaşamın merkeziydi. Atina Antik Agorası bunun en iyi bilinen örneğidir. ⓘ

Kökenleri

Yunan tarihinin erken dönemlerinde (M.Ö. 10.-4. yüzyıllar), özgür doğmuş vatandaşlar askeri görev için ya da iktidardaki kralın veya konseyin açıklamalarını dinlemek için agorada toplanırlardı. Daha sonraları agora, tüccarların sütunların arasında mallarını satmak için tezgahlar ya da dükkanlar açtıkları bir pazar yeri olarak da hizmet vermiştir. Bu, yakınlarda atölyeler inşa eden zanaatkârların ilgisini çekmiştir. ⓘ

Agoranın siyasi ve ticari bir yer olarak bu iki işlevinden Yunanca ἀγοράζω, agorázō, "alışveriş yapıyorum" ve ἀγορεύω, agoreúō, "topluluk önünde konuşuyorum" fiilleri ortaya çıkmıştır. ⓘ

Atina Antik Agorası

Günümüz Atina agorası ⓘ

Atina'nın Antik Agorası, Akropolis'in kuzey yamacının altında yer alıyordu. Antik Agora, Atinalılar için demokrasinin üyelerinin bir araya geldiği, devlet işlerinin yürütüldüğü, takılmak, sanatçıları izlemek ve ünlü filozofları dinlemek için bir yer olan birincil buluşma yeriydi. Atina agorasının önemi din etrafında dönüyordu. Agora, üzerinde bulunduğu zeminin mimarisinde kutsallığın ortaya konduğu çok kutsal bir yerdi. Agoranın düzeni, Atina'nın ortasından geçen ve şehrin ana kapısı olan Dipylon'a giden bir yol olan Panathenaik Yol etrafında toplanmıştı. Bu yol, her dört yılda bir tanrıça Athena onuruna düzenlenen Panathenaik festival için bir seyahat rotası olarak hizmet ettiğinden son derece kutsal kabul edilirdi. Agora aynı zamanda Yunan metal işleme ve zanaat tanrısı Hephaistos Tapınağı'na ev sahipliği yapmasıyla da ünlüydü. Bu tapınak günümüzde hala çok iyi durumdadır. Daha önce agorada bulunan diğer tapınaklar arasında Zeus, Athena, Apollo ve Ares'in onur tapınakları da bulunmaktadır. ⓘ

Konum ve bileşenler

Yeniden inşa edilen Attalos Stoası ⓘ

Agora genellikle bir şehrin ortasında ya da limanın yakınında yer alırdı. Agoralar sütun dizilerinden ya da uzun sütun sıralarından oluşurdu ve sütun dizilerinin altında uzun açık yürüyüş yolu olarak da bilinen stoalar bulunurdu. Çeşmeler, ağaçlar ve heykellerle güzel bir şekilde dekore edilmişlerdir. Atina agorası Yunan-Pers Savaşları'ndan sonra yeniden inşa edildiğinde, sütun dizileri ve stoalar dahil edilmemiştir. ⓘ

Fobi

Agorafobi terimi, kişinin yabancı olduğu ortamlarda, örneğin çok az kontrol sahibi olduğunu düşündüğü yerlerde endişeye kapıldığı fobik bir durumu ifade eder. Bu tür bir kaygı geniş açık alanlar, kalabalıklar veya bazı kamusal durumlar tarafından tetiklenebilir ve psikolojik terim büyük ve açık bir toplanma yeri olarak agoradan türemiştir. ⓘ

Galeri

Side'deki Side Devlet Agorası, Türkiye
Efes Agorası
Tlos Agorası, Türkiye'nin güneyi
Delos'taki Rekabetçilerin Agorası, Yunanistan
Roma döneminde Atina'da inşa edilen Roma Agorası'nın kalıntıları
Hierapolis Agorası, Türkiye
Roma Agorası (Delphi), Yunanistan
Afrodisias'ta Güney Agora ve Havuz, Türkiye ⓘ

Örnekler

Antik metinlerde agora toplantı alanı, pazar yeri, konuşma alanı, bir zaman dilimi anlamlarında kullanılmış olup, aynı zamanda Trakya’da Chersonese civarında bir kasaba adı olarak geçmektedir. ⓘ

Agora, kentin ortasında ya da liman yakınında bulunmakta olup, etrafı dükkânlar, sütunlar, heykel ve ağaçlarla çevrilirdi. ⓘ

Minos kentlerinde bulunan tiyatroya benzeyen alanlar da agoranın öncülleri olabilirler. Anadolu’da Pergamon (Bergama) ve Nysa agoraları Helenistik, Aizanoi, Asos, Ephesos (Efes) agoraları Roma döneminden kalmadır. ⓘ

Lübnan'da antik Sur kentinde bulunan Roma agorası ⓘ

Wycherley kentin bütünü gibi, agoranın da basit biçimde ortaya çıktığını, tek gerekenin, düz ve açık bir alan olduğunu, agoranın geniş anlamda, kent yaşamına ve yerleşme alanlarında kıvrılıp giden, sonra da kırlara doğru yayılan ana caddelere uygun bir odak sağlaması gerektiğinden, olanak varsa, kentin az çok merkezindeki bir alan-dan yararlandığını belirtmiştir. ⓘ

Etimoloji

Antik Grekçe'de Homeros'un İlyada Destanı’nda (M.ö. 8. yüzyıl) αγορα, (αγείρω "toplanmak" fiilinden türemiştir.) “toplantı, toplantı yeri, meclis” anlamını taşımaktadır. ⓘ

Yunanca'da da agora, "toplanma yeri" anlamını korumaktadır. Agorastis "alıcı, pazara gelen müşteri" kelimeleri de Grekçe'den Yunanca'ya değişikliğe uğramadan geçmiştir. ⓘ