Auschwitz-Birkenau
| Auschwitz Konzentrationslager Auschwitz ⓘ | |
|---|---|
| Nazi toplama ve imha kampı (1940-1945) | |
.jpg) .jpg) Üstte: Auschwitz I'in Arbeit macht frei ("çalışmak özgürleştirir") işaretli kapısı Altta: Auschwitz II-Birkenau giriş kapısı; Mayıs-Ekim 1944 arasında faaliyette olan tren yolu doğrudan gaz odalarına açılıyordu. | |
| Koordinatlar | 50°02′09″N 19°10′42″E / 50.03583°N 19.17833°EKoordinatlar: 50°02′09″N 19°10′42″E / 50.03583°N 19.17833°E |
| Şunun için bilinir | Holokost |
| Konum | Alman işgali altındaki Polonya |
| Tarafından işletilmektedir | Nazi Almanyası ve Schutzstaffel |
| Komutan | Rudolf Höss |
| Orijinal kullanım | Ordu kışlaları |
| Operasyonel | Mayıs 1940 - Ocak 1945 |
| Mahkumlar | Çoğunlukla Yahudiler, Polonyalılar, Romanlar, Sovyet savaş esirleri |
| Mahkum sayısı | En az 1,3 milyon |
| Öldürüldü | En az 1,1 milyon |
| Tarafından özgürleştirildi | Sovyetler Birliği, 27 Ocak 1945 |
| Önemli mahkumlar | Auschwitz mahkûmları: Adolf Burger, Edith Eger, Anne Frank, Viktor Frankl, Imre Kertész, Maximilian Kolbe, Primo Levi, Fritz Löhner-Beda, Irène Némirovsky, Witold Pilecki, Liliana Segre, Edith Stein, Simone Veil, Rudolf Vrba, Alfréd Wetzler, Elie Wiesel, Else Ury, Eddie Jaku |
| Önemli kitaplar |
|
| Web sitesi | auschwitz.org/tr/ |
UNESCO Dünya Mirası Alanı | |
| Resmi adı | Auschwitz Birkenau, Alman Nazi Toplama ve İmha Kampı (1940-1945) |
| Tip | Kültürel |
| Kriterler | vi |
| Belirlenmiş | 1979 (3. oturum) |
| Referans no. | 31 |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Auschwitz toplama kampı (Almanca: Konzentrationslager Auschwitz (okunuşu [kɔntsɛntʁaˈtsi̯oːnsˌlaːɡɐ ˈʔaʊʃvɪts] (
Dünya Savaşı ve Holokost sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal altındaki Polonya'da (1939'da Almanya'ya ilhak edilen bir bölümde) işletilen 40'tan fazla toplama ve imha kampından oluşan bir komplekstir. Oświęcim'deki ana kamp (Stammlager) Auschwitz I; gaz odalarına sahip bir toplama ve imha kampı olan Auschwitz II-Birkenau; kimya holdingi IG Farben için bir çalışma kampı olan Auschwitz III-Monowitz ve düzinelerce alt kamptan oluşuyordu. Kamplar, Nazilerin Yahudi sorununa yönelik nihai çözümünün önemli bir alanı haline geldi. ⓘ
Almanya'nın Eylül 1939'da Polonya'yı işgal ederek İkinci Dünya Savaşı'nı başlatmasının ardından, Schutzstaffel (SS) bir ordu kışlası olan Auschwitz I'i bir savaş esiri kampına dönüştürdü. ⓘ
Siyasi tutukluların Auschwitz'e ilk nakli neredeyse sadece kampın ilk kurulduğu Polonyalılardan oluşuyordu. İlk iki yıl boyunca mahkumların büyük kısmı Polonyalıydı. ⓘ
Mayıs 1940'ta kampa görevli olarak getirilen Alman suçlular, kampın sadizmle ünlenmesini sağladı. Mahkumlar en önemsiz nedenlerle dövülüyor, işkence görüyor ve infaz ediliyordu. Sovyet ve Polonyalı mahkumların ilk gazla öldürülmeleri Ağustos 1941 civarında Auschwitz I'in 11. bloğunda gerçekleşti. Auschwitz II'nin inşası ertesi ay başladı ve 1942'den 1944'ün sonlarına kadar yük trenleri Alman işgali altındaki Avrupa'nın dört bir yanından Yahudileri gaz odalarına taşıdı. Auschwitz'e gönderilen 1,3 milyon kişiden 1,1 milyonu öldürüldü. Kurbanların sayısı 960.000 Yahudi (865.000'i varışta gazla öldürüldü), 74.000 etnik Polonyalı, 21.000 Roman, 15.000 Sovyet savaş esiri ve 15.000 kadar diğer Avrupalıyı içermektedir. Gazla öldürülmeyenler açlık, yorgunluk, hastalık, bireysel infazlar ya da dayak yoluyla öldürülmüştür. Diğerleri tıbbi deneyler sırasında öldürüldü. ⓘ
En az 802 mahkum kaçmaya çalıştı, 144'ü başarılı oldu ve 7 Ekim 1944'te gaz odalarını işleten mahkumlardan oluşan iki Sonderkommando birimi başarısız bir ayaklanma başlattı. Holokost sona erdikten sonra sadece 789 Schutzstaffel personeli (en fazla yüzde 15) yargılandı; kamp komutanı Rudolf Höss de dahil olmak üzere birçoğu idam edildi. Müttefiklerin, kampı veya demiryollarını bombalayarak zulüm yapıldığına dair ilk raporlar üzerine harekete geçmemesi tartışmalı bir konudur. ⓘ
Sovyet Kızıl Ordusu Ocak 1945'te, savaşın sonuna doğru Auschwitz'e yaklaşırken, SS kamp nüfusunun çoğunu batıya, Almanya ve Avusturya'daki kamplara ölüm yürüyüşüne gönderdi. Sovyet birlikleri, 2005 yılından beri Uluslararası Holokost Anma Günü olarak anılan 27 Ocak 1945'te kampa girdi. Savaştan sonraki on yıllarda Primo Levi, Viktor Frankl ve Elie Wiesel gibi hayatta kalanlar yaşadıklarını anlatan anılarını yazdılar ve kamp Holokost'un baskın bir sembolü haline geldi. Polonya, 1947 yılında Auschwitz I ve II'nin bulunduğu yerde Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi'ni kurdu ve 1979 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'ne alındı. ⓘ
İlk kurulan ana kamp Auschwitz I Polonya'nın Kraków şehrinin 60 km batısında, küçük bir şehir olan Oświęcim'in güneybatısında, Auschwitz II Oświęcim'in 3 km batısında Brzezinka (Birkenau) köyünde, I.G. Farben, Krupp, Siemens gibi fabrikalar için yapılan Auschwitz III ise Oświęcim doğusunda Monowice (Monowitz) köyünde inşa edilmiştir. ⓘ
Auschwitz-Birkenau'ya tüm Avrupa'dan 1,3 milyon insan yerleştirilmiştir. Bunların, 1 milyonu Yahudi olmak üzere 1,1 milyon insanın öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Yaklaşık 900.000 kişi kampa geldikleri anda doğrudan gaz odalarına gönderilmiş ya da vurularak öldürülmüştür. Kalan 200.000 kişi, hastalık, eksik beslenme, kötü muamele, tıbbi deneyler nedeniyle ve daha sonra gönderildikleri gaz odalarında ölmüştür. Ortalama 6 ay içinde ölen tutsaklar, en ağır şartlarda günde en az 10 saat çalıştırıldılar. Gaz odalarına gönderilirken, saç kesme, ceset toplama, yakma gibi işlemleri de yine kendileri yapıyorlardı. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı’ndan önce Auschwitz, eski adıyla Oscwinchim, yarısı Yahudi olan 14 bin kişinin yaşadığı sakin bir kasabaydı. Auschwitz ismi, Holokost sürecinde kurban olanların ve dolayısıyla II. Dünya Savaşı'ndaki Nazi dehşetinin sembolü olmuştur. Bu kamplarda, Yahudiler, Çingeneler, eşcinseller gibi Nazilerin düşman ilan ettikleri gruplar başta olmak üzere 6 milyon kişi ölmüştür. ⓘ
1979 yılında UNESCO'nın İnsanlığın Kültür Mirası listesine eklenen bu iki kampın kalıntıları ve Yahudi mezarlığı, Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi ve Holokost anma mekânı olarak kamuya açılmıştır. ⓘ
Arka plan
Richard J. Evans, Nasyonal Sosyalizm (Nazizm) ideolojisinin "ırksal hijyen", öjenik, antisemitizm, pan-Cermenizm ve bölgesel yayılmacılık unsurlarını birleştirdiğini yazıyor. Adolf Hitler ve Nazi Partisi "Yahudi sorunu "nu saplantı haline getirmiştir. Nazilerin 1933'te Almanya'da iktidarı ele geçirmesi sırasında ve hemen sonrasında, Alman Yahudilerine yönelik şiddet eylemleri her yerde görülür hale geldi ve onları kamu hizmeti ve hukuk da dahil olmak üzere belirli mesleklerden dışlayan yasalar çıkarıldı. ⓘ
Taciz ve ekonomik baskı Yahudileri Almanya'yı terk etmeye teşvik etti; işletmelerinin pazarlara erişimi engellendi, gazetelere reklam vermeleri yasaklandı ve devlet ihalelerinden mahrum bırakıldılar. 15 Eylül 1935'te Reichstag Nürnberg Yasalarını kabul etti. Bunlardan biri olan Reich Vatandaşlık Kanunu, "Alman Halkına ve Reich'a sadakatle hizmet etmeye istekli ve uygun olduklarını davranışlarıyla gösteren Alman veya akraba kanı taşıyanları" vatandaş olarak tanımlarken, Alman Kanını ve Alman Onurunu Koruma Kanunu da "Alman veya akraba kanı" taşıyanlar ile Yahudiler arasında evlilik ve evlilik dışı ilişkileri yasaklıyordu. ⓘ
Almanya Eylül 1939'da Polonya'yı işgal ederek İkinci Dünya Savaşı'nı başlattığında, Hitler Polonya liderliğinin ve entelijansiyasının yok edilmesini emretti. Auschwitz'in etrafındaki bölge önce Gau Silezya'nın, 1941'den itibaren de Gau Yukarı Silezya'nın bir parçası olarak Alman İmparatorluğu'na ilhak edildi. Auschwitz'deki kamp Nisan 1940'ta, ilk başta Polonyalı siyasi mahkumlar için bir karantina kampı olarak kuruldu. 22 Haziran 1941'de Hitler yeni topraklar elde etmek amacıyla Sovyetler Birliği'ni işgal etti. Auschwitz'de bir grup Sovyet savaş esirinin ilk gazla öldürülmesi Ağustos 1941 civarında gerçekleşti. O yılın sonunda, çoğu tarihçinin Holokost'un ilk aşaması olarak kabul ettiği dönemde, 500.000-800.000 Sovyet Yahudisi, Alman Einsatzgruppen, sıradan Alman askerleri ve yerel işbirlikçilerin bir kombinasyonu tarafından toplu katliamlarda öldürülmüştü. Reinhard Heydrich, 20 Ocak 1942'de Berlin'deki Wannsee Konferansı'nda üst düzey Nazilere Yahudi Sorununa Nihai Çözüm'ün ana hatlarını çizdi ve 1942'nin başlarından itibaren yük trenleri işgal altındaki Avrupa'nın dört bir yanından Yahudileri Polonya'daki Alman imha kamplarına taşıdı: Auschwitz, Bełżec, Chełmno, Majdanek, Sobibór ve Treblinka. Mahkumların çoğu varışta gazla öldürüldü. ⓘ
Kamplar
Auschwitz I
Büyüme
.jpg)
_cropped.jpg)
Geçici işçiler için eski bir Birinci Dünya Savaşı kampı ve daha sonra Polonya ordusu kışlası olan Auschwitz I, kamp kompleksinin ana kampı (Stammlager) ve idari merkeziydi. Kraków'un elli km güneybatısında yer alan kamp, ilk olarak Şubat 1940'ta Sicherheitspolizei (güvenlik polisi) müfettişi ve Silezya Yüksek SS ve Polis Lideri Erich von dem Bach-Zelewski'nin yardımcısı Arpad Wigand tarafından Polonyalı mahkumlar için bir karantina kampı olarak önerildi. Toplama Kampları Müfettişliği Başkanı Richard Glücks, Almanya'nın Oranienburg kentindeki Sachsenhausen toplama kampının eski komutanı Walter Eisfeld'i kampı incelemesi için gönderdi. Yaklaşık 1.000 m uzunluğunda ve 400 m genişliğindeki Auschwitz, o dönemde sekizi iki katlı 22 tuğla binadan oluşuyordu. Diğerlerine 1943 yılında ikinci bir kat eklenmiş ve sekiz yeni blok inşa edilmiştir. ⓘ
SS başkanı Reichsführer-SS Heinrich Himmler, kamplar müfettişliğinden SS-Obersturmbannführer Rudolf Höss'ün tavsiyesi üzerine Nisan 1940'ta alanı onayladı. Höss kampın gelişimini denetledi ve ilk komutanı olarak görev yaptı. İlk 30 mahkum 20 Mayıs 1940'ta Sachsenhausen kampından geldi. Alman "kariyer suçluları" (Berufsverbrecher) olan bu adamlar, hapishane kıyafetlerindeki yeşil üçgenlerden dolayı "yeşiller" (Grünen) olarak biliniyordu. Kampa görevli olarak getirilen bu grup, siyasi mahkumlar rollerini devralana kadar, özellikle Polonyalı mahkumlara yöneltilen erken dönem kamp yaşamının sadizmini oluşturmak için çok şey yaptı. İlk mahkum olan Bruno Brodniewicz (kendisine 1 seri numarası verilmişti) Lagerälteste (kamp büyüğü) oldu. Diğerlerine kapo ve blok amiri gibi pozisyonlar verildi. ⓘ
İlk toplu nakil
Katolik rahipler ve Yahudiler de dahil olmak üzere 728 Polonyalı erkek siyasi mahkumdan oluşan ilk toplu nakil 14 Haziran 1940'ta Tarnów, Polonya'dan geldi. Bunlara 31 ila 758 seri numaraları verildi. Höss, 12 Temmuz 1940 tarihli bir mektubunda Glücks'e yerel halkın "fanatik Polonyalı olduğunu ve nefret edilen SS'lere karşı her türlü operasyonu üstlenmeye hazır olduğunu" söyledi. 1940'ın sonunda SS, kampın etrafındaki araziye el koyarak SS, Gestapo ve yerel polis tarafından devriye gezilen 40 kilometrekarelik (15 mil kare) bir "ilgi alanı" (Interessengebiet) oluşturdu. Mart 1941'e gelindiğinde kampta çoğu Polonyalı olmak üzere 10.900 kişi hapsedilmişti. ⓘ
Bir mahkûmun Auschwitz'le ilk karşılaşması, eğer kayıtları yapılmış ve doğrudan gaz odasına gönderilmemişlerse, Arbeit macht frei (Çalışmak özgürleştirir) işaretli kapının yanındaki mahkûm kabul merkezinde dövmelerinin yapılması, tıraş edilmeleri, dezenfekte edilmeleri ve kendilerine çizgili bir hapishane üniforması verilmesiyle gerçekleşiyordu. 1942 ve 1944 yılları arasında inşa edilen merkezde bir hamam, çamaşırhane ve giysilerin temizlenmesi için 19 gaz odası bulunuyordu. Auschwitz I'in mahkum kabul merkezi, Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi'nin ziyaretçi kabul merkezi oldu. ⓘ
Krematoryum I, ilk gazlamalar
Krematoryum I'in inşasına Auschwitz I'de Haziran sonu veya Temmuz 1940 başında başlandı. Başlangıçta toplu katliam için değil, kampta idam edilen ya da başka bir şekilde ölen mahkumlar için tasarlanan krematoryum, Ağustos 1940'tan Temmuz 1943'e kadar faaliyet göstermiş, bu tarihte Auschwitz II'deki krematoryumlar devreye girmiştir. Mayıs 1942'de krematoryum I'e üç fırın yerleştirilmişti ve bu fırınlar birlikte 24 saatte 340 cesedi yakabiliyordu. ⓘ
İlk deneysel gazlama Ağustos 1941 civarında, Lagerführer Karl Fritzsch'in Rudolf Höss'ün talimatıyla bir grup Sovyet savaş esirini Auschwitz I'in 11. bloğundaki bodrum hücrelerine Zyklon B kristalleri atarak öldürmesiyle gerçekleşti. 3-5 Eylül'de 600 Sovyet savaş esiri ve yaklaşık 250 hasta Polonyalı esirden oluşan ikinci bir grup gazla öldürüldü. Morg daha sonra en az 700-800 kişiyi alabilecek bir gaz odasına dönüştürüldü. Zyklon B tavandaki yarıklardan odanın içine bırakıldı. ⓘ
Yahudilerin ilk toplu nakli
Tarihçiler, tamamı Yahudi olan nakillerin Auschwitz'e ulaşmaya başladığı tarih konusunda anlaşmazlığa düşmüşlerdir. Nazi liderliği, 20 Ocak 1942'de Berlin'de düzenlenen Wannsee Konferansı'nda Nihai Çözüm planlarını üstü kapalı bir dille özetledi. Franciszek Piper'e göre, Auschwitz komutanı Rudolf Höss savaştan sonra tutarsız açıklamalar yaparak imhanın Aralık 1941'de, Ocak 1942'de ya da Mart 1942'de kadın kampının kurulmasından önce başladığını öne sürdü. Kommandant in Auschwitz adlı kitabında şöyle yazmıştır: "1942 baharında, hepsi imha edilmek üzere ayrılmış olan ilk Yahudi nakliyeleri Yukarı Silezya'dan geldi." Danuta Czech'e göre, 15 Şubat 1942'de Yukarı Silezya'daki Beuthen'den (Bytom, Polonya) gelen bir Yahudi kafilesi Auschwitz I'e ulaştı ve doğrudan gaz odasına gönderildi. 1998 yılında bir görgü tanığı trende "Beuthen'in kadınlarının" bulunduğunu söylemiştir. Saul Friedländer, Beuthen Yahudilerinin Schmelt Örgütü çalışma kamplarından olduğunu ve çalışmaya uygun olmadıklarına karar verildiğini yazmıştır. Christopher Browning'e göre, çalışmaya uygun olmayan Yahudilerin nakilleri 1941 sonbaharından itibaren Auschwitz'deki gaz odasına gönderilmiştir. Bu ve Şubat 1942 sevkiyatına ilişkin kanıtlara 2015 yılında Nikolaus Wachsmann tarafından itiraz edilmiştir. ⓘ
Danuta Czech'e göre, 20 Mart 1942 civarında, Silezya ve Zagłębie Dąbrowskie'den Polonyalı Yahudilerden oluşan bir nakil, istasyondan doğrudan yeni faaliyete geçen Auschwitz II gaz odasına götürüldü. 26 ve 28 Mart'ta, Slovakyalı Yahudilerden oluşan iki nakil, köle olarak çalıştırılmak üzere tutuldukları kadınlar kampına esir olarak kaydedildi; bunlar Adolf Eichmann'ın Reich Güvenlik Genel Müdürlüğü'ndeki (RSHA) IV B4 (Yahudi bürosu) departmanı tarafından organize edilen ilk nakillerdi. 30 Mart'ta Fransa'dan ilk RHSA nakliyesi geldi. Yeni gelenlerin iş ya da gaz odası için seçildiği "seçme" Nisan 1942'de başladı ve Temmuz ayından itibaren düzenli olarak yapıldı. Piper bunun Almanya'nın artan işgücü ihtiyacını yansıttığını yazmaktadır. Çalışmaya uygun olmadıkları için seçilenler, esir olarak kaydedilmeden gazla öldürülüyordu. ⓘ
Auschwitz I'de kaç kişinin gazla öldürüldüğü konusunda da anlaşmazlıklar vardır. Bir SS-Unterscharführer olan Perry Broad, "Auschwitz [I] krematoryumunda nakil üstüne nakil kayboldu" diye yazmıştır. Auschwitz I Sonderkommandolarından Filip Müller'e göre, Fransa, Hollanda, Slovakya, Yukarı Silezya ve Yugoslavya'dan ve Theresienstadt, Ciechanow ve Grodno gettolarından on binlerce Yahudi burada öldürülmüştür. Buna karşın Jean-Claude Pressac, Auschwitz I'de 10.000 kadar insanın öldürüldüğünü tahmin etmektedir. 1942 Aralık ayında burada gazla öldürülen son mahkumlar, Auschwitz II Sonderkommando'nun yaklaşık 400 üyesiydi ve bu kişiler kampın 100.000'den fazla ceset barındırdığı düşünülen toplu mezarlarının kalıntılarını kazıp yakmaya zorlanmıştı. ⓘ
Auschwitz II-Birkenau
İnşaat
.jpg)
_1a.jpg)
Mart 1941'de Auschwitz I'i ziyaret ettikten sonra Himmler'in kampın genişletilmesini emrettiği anlaşılıyor, ancak Peter Hayes, 10 Ocak 1941'de Polonya yeraltı örgütünün Londra'daki sürgündeki Polonya hükümetine şunları söylediğini belirtiyor: "Auschwitz toplama kampı ... şu anda yaklaşık 7.000 mahkumu barındırabiliyor ve yaklaşık 30.000 kişiyi barındıracak şekilde yeniden inşa edilecek." Planlarda Kriegsgefangenenlager (savaş esiri kampı) olarak adlandırılan Auschwitz II-Birkenau'nun inşasına Ekim 1941'de Auschwitz I'den yaklaşık üç kilometre uzaklıktaki Brzezinka'da başlandı. İlk plana göre Auschwitz II, her biri kendi kapıları ve çitleri olan altı alt kamptan (BIIa-BIIf) oluşan dört sektörden (Bauabschnitte I-IV) oluşacaktı. İlk iki sektör tamamlandı (BI sektörü başlangıçta bir karantina kampıydı), ancak BIII'ün inşaatı 1943'te başladı ve Nisan 1944'te durdu ve BIV planından vazgeçildi. ⓘ
Bir mimar olan SS-Sturmbannführer Karl Bischoff inşaat şefiydi. Başlangıçta 8,9 milyon RM'lik bir bütçeyle yaptığı planlara göre her baraka 550 mahkum barındıracaktı, ancak daha sonra bunu baraka başına 744 olarak değiştirdi; bu da kampın 97.000 yerine 125.000 kişi barındırabileceği anlamına geliyordu. Her biri 35,4'e 11,0 metre (116'ya 36 ft) ölçülerinde olan 174 baraka, 4 metrekarelik (43 sq ft) 62 bölmeye ayrılmıştı. Bölmeler başlangıçta üç, daha sonra dört kişilik "tüneklere" ayrılmıştı. Robert-Jan van Pelt, uyumak ve sahip oldukları eşyaları yerleştirmek için 1 metrekarelik (11 sq ft) kişisel alana sahip olan mahkumların "var olmak için gereken asgari alandan" mahrum bırakıldığını yazmıştır. ⓘ
Mahkumlar barakalar inşa edilirken buralarda yaşamaya zorlandılar; çalışmanın yanı sıra geceleri uzun yoklamalarla karşı karşıya kaldılar. Sonuç olarak, ilk aylarda BIb'deki (erkek kampı) esirlerin çoğu birkaç hafta içinde hipotermi, açlık ya da yorgunluktan öldü. Auschwitz I'e 7-25 Ekim 1941 tarihleri arasında yaklaşık 10.000 Sovyet savaş esiri geldi, ancak 1 Mart 1942'de sadece 945'i hâlâ kayıtlıydı; bunlar Auschwitz II'ye nakledildi ve çoğu Mayıs ayına kadar orada öldü. ⓘ
Krematoryum II-V
Auschwitz II'deki ilk gaz odası Mart 1942'de faaliyete geçti. Gestapo tarafından Silezya ve Zagłębie Dąbrowskie'den gönderilen Polonyalı Yahudilerden oluşan bir kafile, 20 Mart günü veya civarında Oświęcim yük istasyonundan doğruca Auschwitz II gaz odasına götürüldü ve ardından yakındaki bir çayıra gömüldü. Gaz odası, mahkumların "küçük kırmızı ev" (SS tarafından bunker 1 olarak bilinir) olarak adlandırdığı, gaz verme tesisine dönüştürülmüş tuğla bir kulübede bulunuyordu; pencereler tuğlayla örülmüş ve dört odası, kapılarında "Zur Desinfektion" ("dezenfeksiyona") yazan iki yalıtımlı odaya dönüştürülmüştü. İkinci bir tuğla kulübe, "küçük beyaz ev" ya da sığınak 2, Haziran 1942'de dönüştürülmüş ve faaliyete geçirilmişti. Himmler 17 ve 18 Temmuz 1942'de kampı ziyaret ettiğinde kendisine Hollandalı Yahudilerden oluşan bir seçkinin gösterimi, sığınak 2'deki bir gaz odasında toplu katliam ve Monowitz'de inşa edilmekte olan yeni IG Farben fabrikası Auschwitz III'ün inşaat alanında bir tur verildi. Sığınak I ve 2'nin kullanımı 1943 baharında yeni krematoryumlar inşa edildiğinde durdu, ancak sığınak 2 Mayıs 1944'te Macar Yahudilerinin öldürülmesi için tekrar faaliyete geçti. Sığınak I 1943'te, sığınak 2 ise Kasım 1944'te yıkıldı. ⓘ
Krematoryum II ve III'ün planlarına göre her ikisinin de zemin katında 30'a 11,24 metre (98,4'e 36,9 ft) boyutlarında bir fırın odası, 49,43'e 7,93 metre (162,2'ye 26,0 ft) boyutlarında bir yeraltı soyunma odası ve 30'a 7 metre (98'e 23 ft) boyutlarında bir gaz odası bulunmaktadır. Soyunma odalarının duvarları boyunca ahşap banklar ve giysiler için numaralandırılmış mandallar vardı. Kurbanlar bu odalardan beş metre uzunluğundaki dar bir koridora yönlendiriliyor, bu koridor da gaz odasının kapısının açıldığı bir alana açılıyordu. Odaların içi beyazdı ve duş başlıklarını andıran başlıklar tavana sabitlenmişti. Krematoryumların günlük kapasitesi (24 saatlik bir süre içinde kaç cesedin yakılabileceği) krematoryum I'de 340 ceset; krematoryum II ve III'te 1.440'ar ceset; IV ve V'te 768'er cesetti. 1943 Haziran'ında dört krematoryum da çalışır durumdaydı, ancak krematoryum I Temmuz 1943'ten sonra kullanılmadı. Bu da günlük toplam kapasiteyi 4.416 yapıyordu, ancak Sonderkommando bir seferde üç ila beş ceset yükleyerek günde yaklaşık 8.000 ceset yakabiliyordu. Bu maksimum kapasiteye nadiren ihtiyaç duyuluyordu; 1942 ve 1944 yılları arasında ortalama olarak her gün 1.000 ceset yakılıyordu. ⓘ
Auschwitz III-Monowitz
Alman kimya holdingi IG Farben, savaş için gerekli bir tür sentetik kauçuk olan Buna-N'yi üretecek yeni bir tesis için birkaç yeri inceledikten sonra, Auschwitz I'in yaklaşık 7 kilometre (4,3 mil) doğusundaki Dwory ve Monowice (Almanca Monowitz) kasabalarının yakınında bir yer seçti. 1940 yılının Aralık ayında kabul edilen Doğu Mali Yardım Yasası uyarınca sınır bölgelerinde sanayi geliştirmeye hazırlanan şirketlere vergi muafiyetleri tanınıyordu. Ucuz işgücü kaynağı olan toplama kampına yakınlığının yanı sıra, alanın iyi demiryolu bağlantıları ve hammaddelere erişimi vardı. Şubat 1941'de Himmler, Oświęcim'deki Yahudi nüfusun kalifiye işçilere yer açmak için sürülmesini; çalışabilecek durumdaki tüm Polonyalıların kasabada kalarak fabrikanın inşasında çalışmasını ve Auschwitz mahkumlarının inşaat işlerinde kullanılmasını emretti. ⓘ
Auschwitz mahkumları, Buna Werke ve IG-Auschwitz olarak bilinen fabrikada Nisan 1941'de çalışmaya başladı ve yol açmak için Monowitz'deki evleri yıktı. Mayıs ayına gelindiğinde, kamyon sıkıntısı nedeniyle, birkaç yüz mahkum Auschwitz I'den oraya günde iki kez yürümek için sabah 3'te kalkıyordu. Oświęcim kasabasından geçen uzun bir yorgun mahkum kuyruğu Alman-Polonya ilişkilerine zarar verebileceğinden, mahkumlara her gün tıraş olmaları, temiz olduklarından emin olmaları ve yürürken şarkı söylemeleri söylendi. Temmuz sonundan itibaren trenle yük vagonlarına bindirilerek fabrikaya götürüldüler. Kış mevsimi de dahil olmak üzere onları taşımanın zorluğu göz önüne alındığında, IG Farben fabrikada bir kamp inşa etmeye karar verdi. İlk mahkumlar 30 Ekim 1942'de buraya taşındı. KL Auschwitz III-Aussenlager (Auschwitz III alt kampı) ve daha sonra Monowitz toplama kampı olarak bilinen bu kamp, özel sektör tarafından finanse edilen ve inşa edilen ilk toplama kampıydı. ⓘ
270 x 490 metre (890 ft x 1,610 ft) ölçülerindeki kamp, Auschwitz I'den daha büyüktü. 1944'ün sonunda, her biri 17,5 x 8 metre (57 ft x 26 ft) ölçülerinde, bir gündüz odası ve 56 adet üç katlı ahşap ranzadan oluşan bir uyku odası bulunan 60 baraka barındırıyordu. IG Farben SS'lere her işçinin dokuz ila on bir saatlik vardiyaları için üç veya dört Reichsmark ödüyordu. 1943-1944 yıllarında fabrikada yaklaşık 35.000 mahkum çalıştı; 23.000'i (günde ortalama 32 kişi) yetersiz beslenme, hastalık ve iş yükü nedeniyle öldürüldü. Peter Hayes, kampta üç ila dört ay içinde mahkumların "yürüyen iskeletlere dönüştüğünü" yazıyor. Auschwitz II'deki ölümler ve gaz odalarına sevkler nüfusu her ay neredeyse beşte bir oranında azaltıyordu. Tesis yöneticileri mahkumları sürekli olarak gaz odalarıyla tehdit ediyordu ve Auschwitz I ve II'deki krematoryumlardan yayılan koku kampın üzerine sinmişti. ⓘ
Fabrikanın 1943'te üretime başlaması beklenmesine rağmen, işgücü ve hammadde sıkıntısı nedeniyle faaliyete geçmesi defalarca ertelendi. Müttefikler fabrikayı 1944 yılında 20 Ağustos, 13 Eylül, 18 Aralık ve 26 Aralık tarihlerinde bombaladı. 19 Ocak 1945'te SS, tesisin boşaltılmasını emrederek çoğu Yahudi olan 9.000 mahkumu Gliwice'deki bir başka Auschwitz alt kampına ölüm yürüyüşüne gönderdi. Mahkumlar Gliwice'den demiryolu ile açık yük vagonlarında Buchenwald ve Mauthausen toplama kamplarına götürüldü. Monowitz hastanesinde geride bırakılan 800 mahkum, kampın geri kalanıyla birlikte 27 Ocak 1945'te Kızıl Ordu'nun 1. Ukrayna Cephesi tarafından kurtarıldı. ⓘ
Alt kamplar
Krupp ve Siemens-Schuckert gibi diğer bazı Alman sanayi kuruluşları da kendi alt kamplarına sahip fabrikalar inşa etti. Sanayi tesislerinin yakınında yaklaşık 28 kamp vardı ve her kampta yüzlerce veya binlerce mahkum bulunuyordu. Aussenlager (dış kamp), Nebenlager (uzatma kampı), Arbeitslager (çalışma kampı) veya Aussenkommando (dış çalışma birimi) olarak adlandırılan kamplar Blechhammer, Jawiszowice, Jaworzno, Lagisze, Mysłowice, Trzebinia ve Çekoslovakya'daki Bohemya ve Moravya Protektorası'na kadar uzanan bölgelerde inşa edildi. Uydu kamplarının bulunduğu endüstriler arasında kömür madenleri, dökümhaneler ve diğer metal işleri ve kimya fabrikaları yer alıyordu. Mahkumlar ayrıca ormancılık ve çiftçilik alanlarında da çalıştırılıyordu. Örneğin, Brzeszcze yakınlarındaki Polonya köyü Budy'de bulunan Wirtschaftshof Budy, mahkumların tarlalarda günde 12 saat çalıştığı, hayvanlara baktığı ve krematoryumdan çıkan insan küllerini çim ve gübreyle karıştırarak kompost yaptığı bir tarım alt kampıydı. Charlottengrube, Gleiwitz II ve Rajsko da dahil olmak üzere birçok alt kampta üretimi azaltmak için sabotaj olayları yaşandı. Bazı kamplardaki yaşam koşulları o kadar kötüydü ki buralar ceza alt kampları olarak kabul ediliyordu. ⓘ
Kamplarda yaşam
SS garnizonu
1900'de Baden-Baden'de doğan Rudolf Höss, Heinrich Himmler 27 Nisan 1940'ta kampın kurulmasını emrettiğinde Auschwitz'in ilk komutanı olarak atandı. Eşi ve çocuklarıyla birlikte komutanlık ve yönetim binasının yakınındaki iki katlı sıva bir evde yaşayan Höss, 11 Kasım 1943'e kadar komutan olarak görev yaptı ve yardımcılığını Josef Kramer üstlendi. Komutanlık görevini Arthur Liebehenschel'in devraldığı Höss, Oranienburg'daki SS İşletme ve İdare Genel Müdürlüğü'ne Amt DI müdürü olarak katıldı ve bu görev onu kamplar müfettişliğinin yardımcısı yaptı. ⓘ
Richard Baer 11 Mayıs 1944'te Auschwitz I'in, Fritz Hartjenstein ise 22 Kasım 1943'ten itibaren Auschwitz II'nin komutanı oldu. 15 Mayıs 1944'ten kampın Ocak 1945'te tasfiye edilmesine kadar bu görevi Josef Kramer yürüttü. Heinrich Schwarz, Auschwitz III'ün Kasım 1943'te özerk bir kamp haline gelmesinden tasfiyesine kadar bu kampın komutanlığını yapmıştır. Höss, Macaristan'daki Yahudilerin gelişini denetlemek üzere 8 Mayıs-29 Temmuz 1944 tarihleri arasında yerel SS garnizon komutanı (Standortältester) olarak Auschwitz'e geri döndü ve bu onu Auschwitz kamplarının tüm komutanlarının amiri yaptı. ⓘ
Aleksander Lasik'e göre kampın varlığı süresince Auschwitz'de SS için yaklaşık 6.335 kişi (6.161'i erkek) çalışmıştır; bunların yüzde 4,2'si subay, yüzde 26,1'i astsubay ve yüzde 69,7'si rütbeli askerdir. Mart 1941'de 700; Haziran 1942'de 2.000; Ağustos 1944'te ise 3.342 SS muhafızı vardı. Ocak 1945'teki zirve noktasında Auschwitz'de 4.480 SS erkeği ve 71 SS kadını çalışıyordu; sayının bu kadar yüksek olması muhtemelen kampın tahliyesinin lojistiğinden kaynaklanıyordu. Kadın gardiyanlar SS gözetmenleri (SS-Aufseherinnen) olarak biliniyordu. ⓘ
Personelin çoğu Alman ya da Avusturyalıydı, ancak savaş ilerledikçe Çekoslovakya, Polonya, Yugoslavya ve Baltık ülkeleri de dahil olmak üzere diğer ülkelerden gelen Volksdeutsche'lerin sayısı artarak Auschwitz'deki SS'lere katıldı. Hepsi etnik olarak Alman değildi. Macaristan, Romanya ve Slovakya'dan da gardiyanlar işe alındı. SS personelinin yaklaşık dörtte üçünü oluşturan kamp muhafızları, SS-Totenkopfverbände (ölümün başı birimleri) üyeleriydi. Diğer SS personeli tıbbi veya siyasi bölümlerde ya da ölü mahkumların malları da dahil olmak üzere giysi ve diğer malzemelerden sorumlu olan ekonomi idaresinde çalışıyordu. SS'ler Auschwitz'i rahat bir görev yeri olarak görüyordu; orada bulunmak cepheden kaçtıkları ve kurbanların mallarına erişebildikleri anlamına geliyordu. ⓘ
Görevliler ve Sonderkommando
Önceleri Yahudi olmayan Almanlar, daha sonra ise Yahudiler ve Yahudi olmayan Polonyalılardan oluşan bazı mahkumlar, Funktionshäftlinge (görevliler) olarak yetkili pozisyonlara atandılar ve bu sayede daha iyi barınma ve yiyeceklere erişimleri oldu. Lagerprominenz (kamp seçkinleri) Blockschreiber (koğuş katibi), Kapo (gözetmen), Stubendienst (koğuş hademesi) ve Kommandierte'yi (güvenilirler) içeriyordu. Diğer mahkumlar üzerinde muazzam bir güce sahip olan bu görevliler sadist olarak ün kazanmıştır. Hangi zulümlerin SS'in emriyle yapıldığını belirlemenin zorluğu nedeniyle savaştan sonra çok azı hakkında dava açılmıştır. ⓘ
SS'ler her gaz odasındaki cinayetleri denetlemesine rağmen, işin zorla çalıştırma kısmı 1942'den itibaren Sonderkommando (özel tim) olarak bilinen mahkumlar tarafından yapıldı. Bunlar çoğunlukla Yahudilerdi ancak aralarında Sovyet savaş esirleri gibi gruplar da vardı. Bir gaz odasının bulunduğu 1940-1941 yılları arasında bu tür mahkumların sayısı 20 iken, 1943'ün sonlarında 400'e, 1944'te Macaristan'daki Holokost sırasında ise 874'e yükselmiştir. Sonderkommando, gelen trenlerden eşyaları ve cesetleri alıyor, kurbanları soyunma odalarına ve gaz odalarına götürüyor, daha sonra cesetleri çıkarıyor, mücevherlerini, saçlarını, dişlerini ve dişlerindeki değerli metalleri alıyor ve bunların hepsini Almanya'ya gönderiyordu. Cesetlerden değerli olan her şey çıkarıldıktan sonra, Sonderkommando onları krematoryumlarda yakmıştır. ⓘ
Toplu katliamın tanıkları oldukları için Sonderkommando diğer mahkumlardan ayrı yaşıyordu, ancak bu kural aralarındaki Yahudi olmayanlara uygulanmıyordu. Yaşam kaliteleri, SS'ler de dahil olmak üzere kamp içinde ticaretini yaptıkları yeni gelenlerin mallarına erişimleri sayesinde daha da artmıştır. Yine de yaşam süreleri kısaydı; düzenli olarak öldürülüyor ve değiştiriliyorlardı. Kampın tasfiyesine kadar yaklaşık 100 kişi hayatta kaldı. Ölüm yürüyüşüne zorlandılar ve trenle Mauthausen'deki kampa götürüldüler; burada üç gün sonra yoklama sırasında öne çıkmaları istendi. Kimse gelmedi ve SS'in elinde kayıtları olmadığı için birçoğu hayatta kaldı. ⓘ
Dövmeler ve üçgenler
Auschwitz'de benzersiz bir şekilde, mahkumlara Sovyet savaş esirleri için sol göğüslerine, siviller için ise sol kollarına bir seri numarası dövmesi yapıldı. Mahkum kategorileri, mahkum numaralarının altında ceketlerinin üzerine dikilen üçgen kumaş parçalarıyla (Almanca: Winkel) ayırt edilebiliyordu. Çoğunluğu Polonyalı olan siyasi mahkumlar (Schutzhäftlinge veya Sch) kırmızı bir üçgene sahipken, suçlular (Berufsverbrecher veya BV) çoğunlukla Alman'dı ve yeşil giyerlerdi. Serserileri, fahişeleri ve Romanları içeren asosyal mahkumlar (Asoziale ya da Aso) siyah giyiyordu. Mor renk Yehova Şahitleri (Internationale Bibelforscher-Vereinigung ya da IBV) için, pembe renk ise çoğunlukla Alman olan eşcinsel erkekler içindi. Alman Ceza Kanunu'nun 175. maddesi (erkekler arası cinsel eylemleri yasaklayan) uyarınca yargılanan tahminen 5.000-15.000 eşcinsel erkek toplama kamplarında alıkonuldu ve bunların bilinmeyen bir kısmı Auschwitz'e gönderildi. Yahudiler, Davut Yıldızı şeklinde sarı bir rozet takıyorlardı ve bu rozetin üzerinde, ikinci bir kategoriye ait olmaları halinde ikinci bir üçgen yer alıyordu. Mahkumun milliyeti, kumaşın üzerine dikilmiş bir harfle belirtiliyordu. En üstte Alman mahkumların bulunduğu ırksal bir hiyerarşi mevcuttu. Daha sonra diğer ülkelerden gelen Yahudi olmayan mahkumlar geliyordu. Yahudi mahkumlar en alttaydı. ⓘ
Nakiller
Tehcir edilenler Auschwitz'e sefil koşullarda yük veya hayvan vagonlarına tıkıştırılarak getiriliyor, bir demiryolu istasyonunun yakınına veya Auschwitz I'in yanındaki de dahil olmak üzere ray kenarındaki birkaç özel rampadan birine varıyorlardı. Oświęcim yük demiryolu istasyonunun bir parçası olan Altejudenrampe (eski Yahudi rampası) 1942'den 1944'e kadar Yahudi nakilleri için kullanıldı. Auschwitz I ve Auschwitz II arasında bulunan bu rampaya varmak, Auschwitz II'ye ve gaz odalarına 2,5 km'lik bir yolculuk anlamına geliyordu. Sürgün edilenlerin çoğu, SS görevlileri ve Zyklon B taşıyan Kızıl Haç sembollü bir arabanın yanı sıra görevlilerin yanlışlıkla zehirlenmesi ihtimaline karşı bir SS doktoru eşliğinde yürümek zorunda kalıyordu. Gece gelen ya da yürüyemeyecek kadar zayıf olan mahkumlar kamyonla götürülüyordu. Auschwitz II'deki BI ve BII sektörleri arasındaki yeni demiryolu hattı ve rampa (sağda) çalışmaları, Macar Yahudilerinin Mayıs ve Temmuz 1944 başları arasında gelmesi için Mayıs 1944'te tamamlandı. Raylar doğrudan gaz odalarının çevresindeki alana çıkıyordu. ⓘ
Mahkumlar için yaşam
Gün, erkekler için sabah 4:30'da (kışın bir saat sonra), kadınlar için ise daha erken saatlerde, blok amirinin gong çalması ve mahkumları sopalarla döverek hızlı bir şekilde yıkanmalarını ve tuvaletleri kullanmalarını sağlamasıyla başlıyordu. Birkaç tuvalet ve temiz su eksikliği nedeniyle sıhhi düzenlemeler berbattı. Her bir lavabo binlerce mahkuma hizmet vermek zorundaydı. Auschwitz II'deki BIa ve BIb sektörlerinde, 1943 yılında tuvalet ve lavabo içeren iki bina kuruldu. Bu binalarda yıkanma tekneleri ve 90 musluk bulunuyordu; tuvalet tesisleri, oturmak için 58 deliği olan betonla kaplı "lağım kanalları "ydı. BIIa'daki 16 konut barakasına hizmet vermek üzere yıkama tesisleri veya tuvaletleri olan üç baraka ve BIIb, BIIc, BIId ve BIIe'deki 32 baraka için altı tuvalet/latrin vardı. Primo Levi 1944 Auschwitz III tuvaletini tarif etmiştir:
Kötü aydınlatılmış, cereyan yapan, tuğla zemini çamur tabakasıyla kaplı bir yer. Su içilebilir değildir; iğrenç bir kokusu vardır ve çoğu zaman saatlerce akmaz. Duvarlar ilginç didaktik fresklerle kaplıdır: örneğin, beline kadar soyulmuş, kesilmiş ve pembe kafatasını özenle sabunlamak üzere tasvir edilmiş iyi Häftling [mahkum] ve güçlü bir Sami burnu ve yeşilimsi bir rengi olan, gösterişli lekeli kıyafetlerine bürünmüş, başında bir bere olan, lavabonun suyuna dikkatle bir parmağını daldıran kötü Häftling vardır. İlkinin altında şöyle yazmaktadır: "So bist du rein" (işte böyle temizsin), ikincisinin altında ise "So gehst du ein" (işte böyle kötü bir sona ulaştın); ve daha aşağıda, şüpheli bir Fransızcayla ama Gotik harflerle: "La propreté, c'est la santé" [temizlik sağlıktır]. ⓘ
Mahkumlara sabahları yarım litre kahve ikamesi veya bitki çayı veriliyor, ancak yemek verilmiyordu. İkinci bir gong sesi, mahkumların sayılmak üzere dışarıda onarlı sıralar halinde dizildiği yoklamayı haber veriyordu. Hava nasıl olursa olsun, sayım için SS'lerin gelmesini beklemek zorundaydılar; orada ne kadar duracakları subayların ruh haline ve firar ya da ceza gerektiren başka olaylar olup olmadığına bağlıydı. Gardiyanlar mahkumları elleri başlarının üzerinde bir saat boyunca çömelmeye zorlayabilir ya da eksik bir düğme veya temizlenmemiş bir yemek kabı gibi ihlaller için dayak veya gözaltı cezası verebilirdi. Mahkumlar sayılır ve yeniden sayılırdı. ⓘ
Yoklamadan sonra, "Arbeitskommandos formieren" ("iş detaylarını oluşturun") sesiyle, mahkumlar normalde 11 saat süren -yazın daha uzun, kışın daha kısa- bir iş gününe başlamak için beş sıra halinde çalışma yerlerine yürüyorlardı. Auschwitz Kadın Orkestrası gibi bir hapishane orkestrası, işçiler kamptan ayrılırken neşeli müzikler çalmaya zorlanıyordu. Kapolar, SS refakatçileri gibi mahkumların çalışırken davranışlarından sorumluydu. Çalışmaların çoğu açık havada, inşaat alanlarında, çakıl ocaklarında ve kereste depolarında yapılıyordu. Dinlenme süresine izin verilmiyordu. Bir mahkum, işçilerin mesanelerini ve bağırsaklarını boşaltmak için harcadıkları zamanı ölçmek üzere tuvaletlerde görevlendirildi. ⓘ
Öğle yemeği öğlenleri, tadı kötü olduğu söylenen bir litrenin dörtte üçü kadar sulu çorbadan oluşuyordu ve çorbaya haftada dört kez et, üç kez de sebze (çoğunlukla patates ve şalgam) katılıyordu. Akşam yemeği, mahkumların bir kısmını ertesi gün kahvaltı için saklamaları beklenen, genellikle küflü 300 gram ekmek, bir çorba kaşığı peynir veya marmelat ya da 25 gram margarin veya sosisdi. Ağır işlerde çalışan mahkumlara ekstra tayın veriliyordu. ⓘ
Akşam yedide ikinci bir yoklama yapılırdı ve bu sırada mahkumlar asılabilir ya da kırbaçlanabilirdi. Eğer bir mahkum kaybolursa, diğerleri, saatlerce sürse bile, gelmeyen kişi bulunana ya da gelmeme nedeni ortaya çıkana kadar ayakta kalmak zorundaydı. 6 Temmuz 1940'ta Polonyalı bir mahkum olan Tadeusz Wiejowski kaçtığı için yoklama 19 saat sürmüştü. 1941'deki bir firarın ardından bir grup mahkum firarinin koğuşundan alınarak açlıktan öldürülmek üzere 11. bloğa gönderilmişti. Yoklamadan sonra mahkumlar gece için bloklarına çekiliyor ve ekmek tayınlarını alıyorlardı. Daha sonra, Yahudi olmadıkları sürece, tuvaletleri kullanmak ve postalarını almak için biraz boş zamanları oluyordu: Yahudilerin posta almasına izin verilmiyordu. Sokağa çıkma yasağı ("gece sessizliği") saat dokuzda çalan bir gongla ilan edilirdi. Mahkumlar tuğla ya da ahşap ranzalarda uzun sıralar halinde ya da yerde uyuyor, çalınmalarını önlemek için kıyafetlerinin ve ayakkabılarının içinde ve üzerinde yatıyorlardı. Tahta ranzalarda battaniyeler ve odun talaşıyla doldurulmuş kağıt şilteler vardı; tuğla barakalarda ise mahkumlar saman üzerinde yatıyordu. Miklós Nyiszli'ye göre:
Her bir barakanın üst üste binmiş bölmelerine sekiz yüz ila bin kişi tıkıştırılmıştı. Tamamen uzanamadıkları için hem uzunlamasına hem de çaprazlamasına, birinin ayağı diğerinin başına, boynuna ya da göğsüne gelecek şekilde uyuyorlardı. Tüm insanlık onurundan yoksun bir şekilde, biraz daha rahat uyuyabilmek için birkaç santim daha fazla yer kapma çabasıyla birbirlerini itip kakıyor, ısırıyor ve tekmeliyorlardı. Çünkü uyumak için fazla zamanları yoktu. ⓘ
Pazar günü iş günü değildi, ancak mahkumlar koğuşları temizlemek ve haftalık duşlarını almak zorundaydı ve SS postayı sansürlemesine rağmen ailelerine (Almanca) yazmalarına izin veriliyordu. Almanca bilmeyen mahkûmlar yardım karşılığında ekmek takas ederdi. Dindar Yahudiler İbrani takvimini, Şabat dahil Yahudi bayramlarını ve Tevrat'ın haftalık bölümünü takip etmeye çalışıyordu. Kampta hiçbir saat, takvim ya da saate izin verilmiyordu. Auschwitz'de yapılan sadece iki Yahudi takvimi savaşın sonuna kadar hayatta kaldı. Mahkumlar günleri, yeni gelenlerden bilgi almak gibi başka yollarla takip ediyordu. ⓘ
Kadınlar kampı
Kayıtlı mahkumların yaklaşık yüzde 30'u kadındı. İlk toplu kadın nakli, Ravensbrück toplama kampından 999 Yahudi olmayan Alman kadın, 26 Mart 1942'de geldi. Suçlu, asosyal ve siyasi olarak sınıflandırılan bu kadınlar, Auschwitz'e kadınlar kampının kurucu görevlileri olarak getirildiler. Rudolf Höss onlar hakkında şunları yazmıştır: "Bu canavarların üzerlerinde güç kullandıkları kadınlara kötü davranacaklarını tahmin etmek kolaydı... Manevi acı onlara tamamen yabancıydı." Onlara 1-999 seri numaraları verilmişti. Ravensbrück'ten gelen kadın gardiyan Johanna Langefeld, Auschwitz kadın kampının ilk Lagerführerin'i oldu. Aynı gün, Slovakya'nın Poprad kentinden 999 Yahudi'yi içeren ikinci bir toplu kadın nakliyesi geldi. Danuta Czech'e göre bu, SS Obersturmbannführer Adolf Eichmann tarafından yönetilen ve Yahudi Ofisi olarak bilinen Reich Güvenlik Genel Müdürlüğü (RSHA) IV B4 ofisi tarafından Auschwitz'e gönderilen ilk kayıtlı nakliyeydi. (IV. Ofis Gestapo'ydu.) 28 Mart'ta Slovakya'nın Bratislava kentinden 798 Yahudi kadının üçüncü nakli gerçekleşti. ⓘ
Kadınlar ilk başta Auschwitz I'in 1-10. bloklarında tutuldu, ancak 6 Ağustos 1942'den itibaren 13.000 mahkum Auschwitz II'deki yeni bir kadın kampına (Frauenkonzentrationslager veya FKL) nakledildi. Bu kamp ilk başta BIa sektöründeki (Bauabschnitt) 15 tuğla ve 15 ahşap barakadan oluşuyordu; daha sonra BIb'ye genişletildi ve Ekim 1943'e kadar 32.066 kadını barındırdı. 1943-1944 yıllarında, Theresienstadt aile kampındaki birkaç bin kadın gibi yaklaşık 11.000 kadın da Çingene aile kampında barındırıldı. ⓘ
Kadınlar kampındaki koşullar o kadar kötüydü ki, Auschwitz müzesinden araştırmacılara göre, Ekim 1942'de bir grup erkek mahkum revir kurmak için geldiğinde ilk işleri cesetleri hala hayatta olan kadınlardan ayırmak oldu. Romanyalı-Yahudi bir jinekolog olan ve kadınlar kampında kalan Gisella Perl 1948'de şunları yazmıştır
Otuz ila otuz iki bin kadın için bir tuvalet vardı ve bunu sadece günün belirli saatlerinde kullanmamıza izin veriliyordu. Dizlerimize kadar insan dışkısı içinde olan bu küçük binaya girmek için sıraya giriyorduk. Hepimiz dizanteri hastalığından muzdarip olduğumuz için sıramızın gelmesini zar zor bekler, üzerimizden hiç çıkmayan yırtık pırtık giysilerimizi kirletir, böylece etrafımızı bir bulut gibi saran korkunç koku varlığımızın dehşetini daha da arttırırdı. Tuvalet, belirli aralıklarla üzerine kalaslar atılmış derin bir hendekten oluşuyordu. Bu kalasların üzerine telgraf teline tünemiş kuşlar gibi çömeliyorduk, birbirimize o kadar yakındık ki birbirimizi kirletmekten kendimizi alamıyorduk. ⓘ
Langefeld'in yerine Ekim 1942'de SS Oberaufseherin Maria Mandl Lagerführerin olarak atandı ve zalimliğiyle ün saldı. Höss, önce SS Obersturmführer Paul Müller, ardından da SS Hauptsturmführer Franz Hössler olmak üzere kadın gözetmenleri denetlemek üzere erkekler işe aldı. Mandl ve Hössler savaştan sonra idam edildi. Kısırlaştırma deneyleri 30 numaralı barakada Alman jinekolog Carl Clauberg ve bir başka Alman doktor Horst Schumann tarafından gerçekleştirilmiştir. ⓘ
Tıbbi deneyler, blok 10
Alman doktorlar Auschwitz'de mahkumlar üzerinde çeşitli deneyler yaptı. SS doktorları, kadın mahkumlara yüksek dozda X-ışınları uygulayarak kısırlaştırma aracı olarak etkinliğini test etti. Carl Clauberg, kadınların rahimlerini yapıştırmak amacıyla rahimlerine kimyasal maddeler enjekte etti. Aşı araştırmaları için mahkumlara lekeli humma hastalığı bulaştırıldı ve etkilerini incelemek için toksik maddelere maruz bırakıldı. Bir deneyde, o zamanlar IG Farben'in bir parçası olan Bayer, Auschwitz'den 150 kadın mahkum için 150'şer RM ödemiş (kamp kadın başına 200 RM istemişti) ve bu mahkumlar bir anesteziyi test etmek üzere Bayer'e ait bir tesise nakledilmişti. Bir Bayer çalışanı Rudolf Höss'e şöyle yazmıştır: "150 kadının nakli iyi durumda geldi. Ancak deneyler sırasında öldükleri için kesin sonuçlar elde edemedik. Bize aynı sayıda ve aynı fiyata başka bir grup kadın göndermenizi rica ediyoruz." Bayer araştırması Auschwitz'de, aynı zamanda Auschwitz doktoru ve SS yüzbaşısı olan Bayer/IG Farben'den Helmuth Vetter ile Auschwitz doktorları Friedrich Entress ve Eduard Wirths tarafından yönetilmiştir. ⓘ
Auschwitz'deki en kötü şöhretli doktor, 30 Mayıs 1943'ten itibaren Auschwitz II'de, önce çingene aile kampında çalışan "Ölüm Meleği" Josef Mengele'ydi. Tek yumurta ikizleri, cüceler ve kalıtsal hastalığı olanlar üzerinde araştırma yapmakla ilgilenen Mengele, üzerinde deney yaptığı çocuklar ve altı yaşından küçük tüm Roman çocuklar için 29 ve 31 numaralı barakalarda bir anaokulu kurdu ve burada onlara daha iyi yemek payları verildi. Mayıs 1944'ten itibaren, "seçme" sırasında yeni gelenler arasından ikizleri ve cüceleri seçecek, bildirildiğine göre ikizleri "Zwillinge heraus!" ("ikizler öne çıksın!") diyerek çağıracaktı. ("ikizler öne çıksın!"). Kendisi ve diğer doktorlar (son mahkumlar) ikizlerin vücut parçalarını ölçer, fotoğraflarını çeker, diş, görme ve işitme testlerine, röntgenlere, kan testlerine, ameliyatlara ve aralarında kan nakline tabi tutarlardı. Sonra da onları öldürtecek ve parçalara ayıracaktı. Bir başka Alman doktor ve SS subayı olan Kurt Heissmeyer, Hamburg yakınlarındaki Neuengamme toplama kampında sözde bilimsel deneylerde kullanmak üzere Auschwitz'den 20 Polonyalı Yahudi çocuğu aldı ve tüberküloz tedavisini test etmek için onlara tüberküloz basili enjekte etti. Nisan 1945'te, projenin gizlenmesi için çocuklar asılarak öldürüldü. ⓘ
Yahudi iskelet koleksiyonu, algılanan basmakalıp ırksal özellikleri nedeniyle seçilen 115 Yahudi mahkumdan oluşan bir havuzdan elde edildi. Rudolf Brandt ve Ahnenerbe'nin (bir Nazi araştırma enstitüsü) genel müdürü Wolfram Sievers, iskeletleri Alsace-Lorraine'deki Reichsuniversität Straßburg'daki Anatomi Enstitüsü koleksiyonuna teslim etti. Koleksiyon Heinrich Himmler tarafından onaylanmış ve August Hirt'in yönetiminde gerçekleştirilmiştir. Nihayetinde mahkumlardan 87'si Natzweiler-Struthof'a gönderilmiş ve Ağustos 1943'te öldürülmüştür. Brandt ve Sievers, daha sonraki Nürnberg duruşmalarının bir parçası olan Doktorlar duruşmasında suçlu bulunduktan sonra 1948 yılında idam edildi. ⓘ
Ceza, 11. blok
Mahkumlar en ufak bir kural ihlalinde gardiyanlar ve kapolar tarafından dövülebilir ve öldürülebilirdi. Polonyalı tarihçi Irena Strzelecka, kapolara sadizmlerini yansıtan lakaplar verildiğini yazıyor: "Kanlı", "Demir", "Boğazlayan", "Boksör". Auschwitz arşivlerinde bulunan 275 ceza raporuna dayanarak, Strzelecka yaygın ihlalleri sıralıyor: yemek zamanlarında yemek için ikinci kez geri dönmek, ekmek almak için kendi altın dişlerini çıkarmak, domuzların yemini çalmak için domuz ahırına girmek, ellerini ceplerine sokmak. ⓘ
Yoklama sırasında kırbaçlama yaygındı. "Keçi" adı verilen bir kırbaç masası, mahkumların ayaklarını bir kutunun içinde hareketsiz hale getirirken, kendilerini masanın üzerine uzatıyorlardı. Mahkumlar kirpikleri saymak zorundaydı - "25 mit besten Dank habe ich erhalten" ("25 çok teşekkürle alındı")- ve eğer rakamı yanlış söylerlerse kırbaçlama baştan başlıyordu. "Direk" cezası, mahkumların ellerinin kancalara takılı zincirlerle arkadan bağlanmasını, ardından zincirlerin kaldırılarak mahkumların bileklerinden sarkıtılmasını içeriyordu. Omuzları daha sonra çalışamayacak kadar hasar görmüşse, gaz odasına gönderilebilirlerdi. Mahkumlar, dayak yiyen bir mahkuma yardım ettikleri ve bir sigara izmaritini kaldırdıkları için postaya maruz bırakılıyordu. Gardiyanlar mahkumlardan bilgi almak için kafalarını sobaya bastırıyor ve orada tutarak yüzlerini ve gözlerini yakıyordu. ⓘ
1941 yılına kadar 13. blok olarak bilinen Auschwitz I'in 11. bloğu, direniş faaliyetlerinden şüphelenilen mahkumlar için ayrılmış hapishane içindeki hapishaneydi. 11. bloktaki 22 numaralı hücre penceresiz bir ayakta durma hücresiydi (Stehbunker). Dört bölüme ayrılmıştı, her bölüm 1,0 m2'den (11 sq ft) daha küçüktü ve zemine yakın bir kapaktan giren dört mahkumu barındırıyordu. Hava almak için 5 cm x 5 cm boyutlarında bir havalandırma deliği vardı ve delikli bir levha ile kaplıydı. Strzelecka, mahkumların 22 numaralı hücrede birkaç gece geçirmek zorunda kalabileceğini yazmaktadır; Wieslaw Kielar bir boruyu kırdığı için burada dört hafta geçirmiştir. Blok 11'deki birkaç oda Auschwitz'deki Polizei-Ersatz-Gefängnis Myslowitz (Mysłowice'deki polis karakolunun Auschwitz şubesi) olarak kabul edilmiştir. Ayrıca Polonyalılar ve Nazi Almanyası için tehlikeli olduğu düşünülen diğer kişiler için Sonderbehandlung ("özel muamele") vakaları da vardı. ⓘ
Ölüm duvarı
.jpg)
"Ölüm duvarı" olarak bilinen 10. ve 11. bloklar arasındaki avlu, ceza mahkemesi tarafından ölüm cezasına çarptırılan Genel Hükümet bölgesindeki Polonyalılar da dahil olmak üzere infaz alanı olarak hizmet veriyordu. İlk infazlar, mahkumların başlarının arkasından vurularak, Polonya'nın Ulusal Bağımsızlık Günü olan 11 Kasım 1941'de ölüm duvarında gerçekleşti. 151 sanık teker teker duvara götürüldü, çırılçıplak soyuldu ve elleri arkadan bağlandı. Danuta Czech, ertesi Pazar günü Auschwitz I'deki 4. Blok'un ikinci katında, ranzalar arasındaki dar bir alanda "gizli bir Katolik ayini" yapıldığını kaydetmiştir. ⓘ
Kamp direnişinin üyeleri de dahil olmak üzere tahminen 4.500 Polonyalı siyasi mahkum ölüm duvarında idam edildi. Ek olarak 10.000 Polonyalı da kayıt altına alınmadan infaz edilmek üzere kampa getirildi. Yaklaşık 1.000 Sovyet savaş esiri idam edilerek öldürüldü, ancak bu kaba bir tahmindir. Sürgündeki Polonya hükümetinin bir raporunda 11.274 mahkûm ve 6.314 savaş esirinin infaz edildiği belirtilmiştir. Rudolf Höss "infaz emirlerinin kesintisiz bir akış halinde geldiğini" yazmıştır. SS subayı Perry Broad'a göre, "bu yürüyen iskeletlerin bazıları, hayvanların bile tutulmadığı kokuşmuş hücrelerde aylarını geçirmişlerdi ve ayakta durmayı bile zor başarıyorlardı. Yine de o son anda birçoğu 'Yaşasın Polonya' ya da 'Yaşasın özgürlük' diye bağırdı." Ölenler arasında Albay Jan Karcz ve Binbaşı Edward Gött-Getyński de vardı ve 25 Ocak 1943'te direniş faaliyetlerinden şüphelenilen 51 kişiyle birlikte idam edildiler. Polonyalı uzun mesafe koşucusu Józef Noji de aynı yıl 15 Şubat'ta idam edildi. Ekim 1944'te 200 Sonderkommando, Sonderkommando isyanına katıldıkları için idam edildi. ⓘ
Aile kampları
Çingene aile kampı
Romanlar için ayrı bir kamp olan Zigeunerfamilienlager ("Çingene aile kampı") Şubat 1943'te Auschwitz II-Birkenau'nun BIIe bölümünde kurulmuştur. Bilinmeyen nedenlerden dolayı seçime tabi tutulmadılar ve ailelerin bir arada kalmasına izin verildi. Alman Romanların ilk nakli o yıl 26 Şubat'ta gerçekleşti. Bundan önce de az sayıda Roman mahkum vardı; Ignatz ve Frank Denhel adlı iki Çek Roman mahkum Aralık 1942'de kaçmaya çalıştı, ikincisi başarılı oldu ve Stefania Ciuron adlı Polonyalı bir Roman kadın 12 Şubat 1943'te geldi ve Nisan ayında kaçtı. Holokost'un en kötü şöhretli doktoru Josef Mengele, Auschwitz'deki görevine başladığı 30 Mayıs 1943'ten itibaren Çingene aile kampında çalışmıştır. ⓘ
Auschwitz kayıtlarına (Hauptbücher) göre 20.946 Roman kayıtlı mahkumdu ve 3.000'inin de kayıtsız olarak giriş yaptığı düşünülmektedir. 22 Mart 1943'te 1.700 Polonyalı Sinti ve Romandan oluşan bir kafile, 25 Mayıs 1943'te 1.035 kişilik ikinci bir kafile gibi, hastalık nedeniyle varışta gazla öldürülmüştür. SS'ler 16 Mayıs 1944'te kampı tasfiye etmeye çalıştı, ancak Romanlar bıçak ve demir borularla onlara karşı koydu ve SS'ler geri çekildi. Bundan kısa bir süre sonra SS'ler aile kampından yaklaşık 2.908 kişiyi çalışmak üzere götürdü ve 2 Ağustos 1944'te diğer 2.897 kişiyi gazla öldürdü. On bin kişiden hâlâ haber alınamıyor. ⓘ
Theresienstadt aile kampı
SS, Çekoslovakya'nın Terezin kentindeki Theresienstadt gettosundan yaklaşık 18.000 Yahudi'yi Auschwitz'e sürgün etti. 8 Eylül 1943'te 2.293 erkek ve 2.713 kadın mahkûm nakledilmeye başlandı. "Aile kampı" olarak BIIb sektörüne yerleştirilen bu kişilerin eşyalarını saklamalarına, kendi kıyafetlerini giymelerine ve ailelerine mektup yazmalarına izin verildi; saçları tıraş edilmedi ve seçime tabi tutulmadılar. Adolf Eichmann'ın ofisi ile Uluslararası Kızıl Haç arasındaki yazışmalar, Almanların kampı, Kızıl Haç'ın Auschwitz'e yapmayı planladığı ziyaret sırasında orada toplu katliam yapıldığına dair raporlara şüphe düşürmek için kurduğunu göstermektedir. Kadınlar ve kızlar tek numaralı barakalara, erkekler ve oğlanlar ise çift numaralı barakalara yerleştirilmiştir. Baraka 30 ve 32'de bir revir kurulmuş, baraka 31 ise okul ve anaokulu haline getirilmiştir. Biraz daha iyi olan yaşam koşulları yine de yetersizdi; aile kampının 1.000 üyesi altı ay içinde öldü. Aile kampına 16 ve 20 Aralık 1943 tarihlerinde Theresienstadt'tan 2.491 ve 2.473 Yahudi'den oluşan iki grup daha geldi. ⓘ
8 Mart 1944'te 3.791 tutuklu (erkek, kadın ve çocuk) gaz odalarına gönderildi; erkekler krematoryum III'e, kadınlar ise daha sonra krematoryum II'ye götürüldü. Gruptan bazılarının yolda Hatikvah ve Çek milli marşını söylediği bildirilmiştir. Öldürülmeden önce akrabalarına 25-27 Mart tarihli kartpostallar yazmaları istenmiştir. Birkaç ikiz tıbbi deneyler için alıkonuldu. Sürgündeki Çekoslovak hükümeti, Bern'deki temsilcisinin iki firari mahkum Rudolf Vrba ve Alfred Wetzler tarafından yazılan ve kalan aile kampı mahkumlarının yakında gazla öldürüleceği uyarısında bulunan Vrba-Wetzler raporunu almasının ardından, kalan Çek Yahudilerini kurtarmak için diplomatik manevralar başlattı. BBC de rapordan haberdar oldu; Alman servisi 16 Haziran 1944 tarihli kadın programında aile kampı cinayetlerine ilişkin haberleri yayınlayarak uyarıda bulundu: "En tepeden en aşağıya kadar bu tür katliamlardan sorumlu olan herkesten hesap sorulacaktır." Kızıl Haç Haziran 1944'te Theresienstadt'ı ziyaret etti ve SS tarafından oradan kimsenin sınır dışı edilmediğine ikna edildi. Ertesi ay, aile kampından yaklaşık 2.000 kadın başka kamplara gönderilmek üzere seçildi ve 80 erkek çocuk erkek kampına gönderildi; kalan 7.000 kişi 10-12 Temmuz tarihleri arasında gazla öldürüldü. ⓘ
Seçme ve imha süreci
Gaz odaları
Auschwitz'deki ilk gaz verme işlemi Eylül 1941'in başlarında, yaklaşık 850 mahkumun -Sovyet savaş esirleri ve hasta Polonyalı mahkumlar- Auschwitz I'deki 11. bloğun bodrum katında Zyklon B ile öldürülmesiyle gerçekleşti. Bina uygun olmadığı için gaz verme işlemi bunun yerine yine Auschwitz I'de bulunan ve Aralık 1942'ye kadar faaliyet gösteren krematoryum I'de yapıldı. Burada aynı anda 700'den fazla kurban öldürülebiliyordu. Krematoryum I'de on binlerce kişi öldürüldü. Kurbanları sakinleştirmek için dezenfekte edilecekleri ve gazdan arındırılacakları söylendi; dışarıda soyunmaları emredildi, ardından binaya kilitlendi ve gazla öldürüldü. Gaz odası olarak hizmet dışı bırakıldıktan sonra bina bir depolama tesisine dönüştürülmüş ve daha sonra SS hava saldırısı sığınağı olarak hizmet vermiştir. Gaz odası ve krematoryum savaştan sonra yeniden inşa edilmiştir. Dwork ve van Pelt, bir bacanın yeniden yaratıldığını; Zyklon B'nin nereden girdiğini göstermek için çatıya dört açıklık yerleştirildiğini ve üç fırından ikisinin orijinal bileşenlerle yeniden inşa edildiğini yazmaktadır. ⓘ
_3b.jpg)
1942'nin başlarında, toplu imhalar Auschwitz II'deki iki geçici gaz odasına ("kırmızı ev" ve "beyaz ev", sığınak 1 ve 2 olarak bilinir) taşınırken, daha büyük krematoryumlar (II, III, IV ve V) yapım aşamasındaydı. Bunker 2, çok sayıda Macar Yahudisinin gazla öldürüldüğü Mayıs-Kasım 1944 tarihleri arasında geçici olarak yeniden faaliyete geçirildi. 1944 yazında krematoryumların ve açık hava yakma çukurlarının toplam kapasitesi günde 20.000 cesetti. Planlanan altıncı bir tesis - krematoryum VI - hiçbir zaman inşa edilmedi. ⓘ
1942'den itibaren Yahudiler Alman işgali altındaki Avrupa'nın dört bir yanından demiryoluyla Auschwitz'e taşınıyor ve günlük konvoylar halinde geliyorlardı. Gaz odaları, Macaristan'daki Holokost sırasında Mayıs'tan Temmuz 1944'e kadar tam kapasiteyle çalıştı. Auschwitz II'deki krematoryum II ve III'e giden bir demiryolu hattı o Mayıs ayında tamamlandı ve kurbanları gaz odalarına daha yakın bir yere ulaştırmak için BI ve BII sektörleri arasında yeni bir rampa inşa edildi (sağ üstteki resimler). 29 Nisan'da Macaristan'dan ilk 1.800 Yahudi kampa ulaştı. 14 Mayıs'tan Temmuz 1944 başına kadar, savaş öncesi nüfusun yarısı olan 437.000 Macar Yahudisi Auschwitz'e sürüldü ve bu sürenin önemli bir kısmında günde 12.000 Yahudi Auschwitz'e sürüldü. Krematoryumların elden geçirilmesi gerekiyordu. Krematoryum II ve III'e ocaklardan gaz odalarına giden yeni asansörler yapıldı, yeni ızgaralar takıldı ve soyunma odaları ile gaz odalarının birçoğu boyandı. Krematoryum V'in arkasında krematoryum çukurları kazıldı. Gelen ceset miktarı o kadar fazlaydı ki Sonderkommando cesetleri krematoryumların yanı sıra açık hava çukurlarında da yakma yoluna gitti. ⓘ
_3a.jpg)
Seçim
Polonyalı tarihçi Franciszek Piper'e göre, Auschwitz'e sürülen 1.095.000 Yahudi'den yaklaşık 205.000'i kampa kaydedilmiş ve seri numaraları verilmiş; 25.000'i başka kamplara gönderilmiş; 865.000'i ise kampa vardıktan hemen sonra öldürülmüştür. Yahudi olmayan kurbanlar da eklendiğinde, kayıt altına alınmadan öldürülenlerin sayısı 900.000'e ulaşmaktadır. ⓘ
Varışta yapılan "seçme" sırasında, çalışabilecek durumda olduğu düşünülenler sağ tarafa gönderilerek kampa kabul edilmiş (kayıt altına alınmış), geri kalanlar ise gazla öldürülmek üzere sol tarafa gönderilmiştir. Ölmek üzere seçilen grup neredeyse tüm çocukları, küçük çocuklu kadınları, yaşlıları ve bir SS doktoru tarafından yapılan kısa ve yüzeysel muayenede çalışmaya uygun olmadığı anlaşılan diğerlerini içeriyordu. Pratikte herhangi bir kusur - yara izleri, bandajlar, çıbanlar ve zayıflama - işe uygun olmadığına karar verilmesi için yeterli sebep oluşturabilirdi. Çocuklar belli bir yükseklikte tutulan bir sopaya doğru yürümeye zorlanabiliyordu; sopanın altında yürüyebilenler gaz için seçiliyordu. Yürüyemeyen ya da gece gelen mahkumlar kamyonlarla krematoryuma götürülüyordu; aksi takdirde yeni gelenler oraya yürütülüyordu. Kampın BIIg sektöründe yer alan ve yağmalanan mallar için depo olarak kullanılan 30 barakanın bulunduğu "Kanada" depolarında mahkumların eşyalarına el konuluyor ve tasnif ediliyordu; bu depo adını mahkumların Kanada'yı bolluk ülkesi olarak görmesinden alıyordu. ⓘ
Krematoryumun içinde
.jpg)
Krematoryumlar soyunma odası, gaz odası ve fırın odasından oluşuyordu. Krematoryum II ve III'te soyunma odası ve gaz odası yer altındaydı; IV ve V'te ise zemin kattaydı. Soyunma odasının duvarında giysileri asmak için numaralandırılmış kancalar vardı. Krematoryum II'de ayrıca bir diseksiyon odası (Sezierraum) vardı. SS subayları kurbanlara duş almaları ve dezenfekte edilmeleri gerektiğini söyledi. Kurbanlar soyunma odasında soyunuyor ve gaz odasına giriyorlardı; tabelalarda "Bade" (banyo) veya "Desinfektionsraum" (dezenfeksiyon odası) yazıyordu. Eski bir mahkum, işaretlerin dilinin kimin öldürüldüğüne bağlı olarak değiştiğini ifade etmiştir. Bazı mahkumlara sabun ve havlu verilirdi. Bir gaz odası 2.000 kişi alabiliyordu; eski bir mahkum bu sayının 3.000 civarında olduğunu söyledi. ⓘ
Zyklon B krematoryumlara Hijyen Enstitüsü olarak bilinen özel bir SS bürosu tarafından ulaştırılıyordu. Kapılar kapatıldıktan sonra SS görevlileri Zyklon B topaklarını çatıdaki deliklerden ya da odanın yan tarafındaki deliklerden içeri atıyordu. Kurbanlar genellikle 10 dakika içinde ölüyordu; Rudolf Höss bunun 20 dakikaya kadar sürdüğünü ifade etmiştir. Sonderkommando'nun bir üyesi olan Leib Langfus günlüğünü (Yidiş dilinde yazılmış) Auschwitz II'deki krematoryum III'ün yakınına gömmüştü. "A.Y.R.A" imzasıyla 1952 yılında bulunmuştur:
Bu kadar küçük bir [odaya] bu kadar çok insanın sığabileceğini hayal etmek bile zor olurdu. İçeri girmek istemeyen herkes vuruldu [...] ya da köpekler tarafından parçalandı. Birkaç saat içinde havasızlıktan boğulurlardı. Daha sonra tüm kapılar sıkıca kapatıldı ve tavandaki küçük bir delikten içeri gaz atıldı. İçerideki insanların yapabileceği başka bir şey yoktu. Bu yüzden sadece acı ve ağlamaklı seslerle çığlık attılar. Bazıları çaresizlik dolu seslerle yakınıyor, bazıları da kasıla kasıla hıçkırıyor ve yürek parçalayan korkunç bir ağıt yakıyordu. ... Bu arada sesleri gittikçe zayıflıyordu. Büyük kalabalık nedeniyle insanlar öldükçe üst üste düşüyordu, ta ki üst üste beş altı kattan oluşan ve bir metre yüksekliğe ulaşan bir yığın oluşana kadar. Anneler çocuklarını kucaklarına alarak yerde oturur pozisyonda donup kaldılar ve karı kocalar birbirlerine sarılarak öldüler. Bazı insanlar şekilsiz bir kütle oluşturdu. Diğerleri eğilmiş bir pozisyonda dururken, üst kısımlar, mideden yukarı, yatar pozisyondaydı. Bazı insanlar gazın etkisiyle tamamen maviye dönmüşken, diğerleri sanki uykudaymış gibi tamamen taze görünüyordu. ⓘ
Cesetlerin kullanımı
Gaz maskesi takan Sonderkommando cesetleri odadan sürükleyerek çıkarmıştır. Gözlükleri ve yapay uzuvları çıkardılar ve kadınların saçlarını tıraş ettiler; Bełżec, Sobibór ve Treblinka'da kadınların saçları gaz odasına girmeden önce alınırken, Auschwitz'de bu işlem ölümden sonra yapılıyordu. 6 Şubat 1943 itibariyle Reich Ekonomi Bakanlığı Auschwitz ve Majdanek'ten 3.000 kg kadın saçı almıştı. Saçlar önce sal amonyak çözeltisinde temizlendi, krematoryumların tuğla zemininde kurutuldu, tarandı ve kağıt torbalara yerleştirildi. Saçlar, aralarında Bremen-Bluementhal'daki bir üretim tesisinin de bulunduğu çeşitli şirketlere gönderiliyordu; burada işçiler örgülerin bazılarında, muhtemelen 1943'te Auschwitz'e sürülen 50.000 Yunan Yahudisinden bazılarına ait, üzerinde Yunanca harfler bulunan küçük paralar buldular. Kızıl Ordu, Ocak 1945'te kampı kurtardığında, sevkiyata hazır torbalar içinde 7.000 kg insan saçı buldu. ⓘ
Yakılmadan hemen önce mücevherler, dişler ve değerli metaller içeren dişler çıkarıldı. Heinrich Himmler'in emriyle 23 Eylül 1940'tan itibaren ölü mahkumların dişlerinden altın çıkarılmıştır. Bu iş diş hekimi olan Sonderkommando üyeleri tarafından gerçekleştiriliyordu; diş işlerine göz yumanlar canlı canlı yakılabiliyordu. Altınlar SS Sağlık Servisi'ne gönderiliyor ve diş hekimleri tarafından SS'leri ve ailelerini tedavi etmek için kullanılıyordu; 8 Ekim 1942'ye kadar 50 kg toplanmıştı. 1944'ün başlarında kurbanların dişlerinden ayda 10-12 kg altın çıkarılıyordu. ⓘ
Cesetler yakınlardaki yakma fırınlarında yakılıyor, külleri gömülüyor, Vistula nehrine atılıyor ya da gübre olarak kullanılıyordu. Düzgün yanmayan kemik parçaları tahta havanlarda öğütülüyordu. ⓘ
Kampın özel bir alanı kadınlar bölümüydü. Kanada isminde bir başka alanda, Alman hükümetine iletilmek üzere, öldürülen tutukluların eşyaları toplanırdı; kıyafetler, ayakkabılar, bavullar ve insan saçlarından oluşan dağlarda, gözlük, oyuncak, yüzlerce kilo takma altın diş, mücevher, para, hisse senedi, banka defterleri vs. bulunuyordu. ⓘ
Ölü sayısı
.jpg)
1940 ile 1945 yılları arasında en az 1,3 milyon kişi Auschwitz'e gönderildi ve en az 1,1 milyon kişi öldü. Kampta 268.657 erkek ve 131.560 kadın olmak üzere toplam 400.207 mahkum kayıtlıydı. 1980'lerin sonunda Polonyalı tarihçi Franciszek Piper tarafından yapılan ve 1991 yılında Yad Vashem tarafından yayınlanan bir çalışmada, tren varış çizelgeleri ile sürgün kayıtları bir araya getirilerek kampa gönderilen 1,3 milyon kişiden 1.082.000'inin kampta öldüğü hesaplanmıştır ki bu rakam (1,1 milyona yuvarlanarak) Piper tarafından asgari bir rakam olarak kabul edilmiştir. Bu rakam yaygın olarak kabul görmüştür. ⓘ
Almanlar kaç kişiyi öldürdüklerini gizlemeye çalıştı. Temmuz 1942'de, Rudolf Höss'ün savaş sonrası hatıratına göre, Höss, Heinrich Himmler'den, Adolf Eichmann'ın ofisi ve SS komutanı Paul Blobel aracılığıyla, "tüm toplu mezarların açılması ve cesetlerin yakılması" yönünde bir emir aldı. Ayrıca küller öyle bir şekilde imha edilecekti ki, ileride yakılan cesetlerin sayısını hesaplamak imkansız olacaktı." ⓘ
Ölü sayısına ilişkin daha önceki tahminler Piper'ınkinden daha yüksekti. Kampın kurtarılmasının ardından Sovyet hükümeti 8 Mayıs 1945'te, krematoryumların kapasitesine dayanarak, kampta dört milyon insanın öldürüldüğünü açıkladı. Höss, Nuremberg'deki savcılara en az 2.500.000 kişinin burada gazla öldürüldüğünü ve 500.000 kişinin de açlık ve hastalıktan öldüğünü söylemiştir. İki milyonun üzerindeki rakamın Eichmann'dan geldiğini ifade etmiştir. Gözaltındayken yazdığı anılarında Höss, Eichmann'ın 2,5 milyon rakamını Höss'ün amiri Richard Glücks'e imha edilmiş kayıtlara dayanarak verdiğini yazmıştır. Höss bu rakamı "çok yüksek" olarak değerlendirmiştir. Auschwitz'in bile yıkıcı olanaklarının bir sınırı vardı" diye yazmıştır. ⓘ
| Milliyet/etnik köken (Kaynak: Franciszek Piper) |
Kayıtlı ölümler (Auschwitz) |
Kayıtsız ölümler (Auschwitz) |
Toplam ⓘ |
|---|---|---|---|
| Yahudiler | 95,000 | 865,000 | 960,000 |
| Etnik Polonyalılar | 64,000 | 10,000 | 74,000 (70,000–75,000) |
| Romanlar ve Sintiler | 19,000 | 2,000 | 21,000 |
| Sovyet savaş esirleri | 12,000 | 3,000 | 15,000 |
| Diğer Avrupalılar: Sovyet vatandaşları (Byelorussians, Ruslar, Ukraynalılar), Çekler, Yugoslavlar, Fransızlar, Almanlar, Avusturyalılar |
10,000–15,000 | n/a | 10,000–15,000 |
| Auschwitz'deki toplam ölümler, 1940-1945 | 200,000–205,000 | 880,000 | 1,080,000–1,085,000 |
Holokost'ta öldürülen yaklaşık her altı Yahudi'den biri Auschwitz'de ölmüştür. Uluslara göre, Auschwitz'in Yahudi kurbanlarının en büyük kısmı 430.000 ölümle Macaristan'dan gelirken, onu Polonya (300.000), Fransa (69.000), Hollanda (60.000), Yunanistan (55.000), Bohemya ve Moravya Protektorası (46.000), Slovakya (27.000), Belçika (25.000), Almanya ve Avusturya (23.000), Yugoslavya (10.000), İtalya (7.500), Norveç (690) ve diğerleri (34.000) takip etmiştir. Timothy Snyder, Holokost'ta öldürülen bir milyon Sovyet Yahudisinin yüzde birinden daha azının Auschwitz'de öldürüldüğünü yazmaktadır. Auschwitz'de hapsedilen en az 387 Yehova Şahidinden 132'si kampta ölmüştür. ⓘ
Direniş, kaçışlar ve kurtuluş
Kamp direnci, bilgi akışı
Natalia Zarembina'nın Ölüm Kampı broşürü (1942)
Halina Krahelska Auschwitz'den rapor Oświęcim, pamiętnik więźnia ("Auschwitz: Bir mahkumun günlüğü"), 1942.
"Alman İşgali Altındaki Polonya'da Yahudilerin Toplu İmhası", sürgündeki Polonya hükümeti tarafından Birleşmiş Milletler'e hitaben yayınlanan bir belge, 1942 ⓘ
Auschwitz hakkındaki bilgiler, "Tomasz Serafiński" (seri numarası 4859) olarak Varşova'da tutuklanmasına ve Auschwitz'e götürülmesine izin veren Polonya İç Ordusu'ndan Yüzbaşı Witold Pilecki'nin raporları sonucunda Müttefiklerin eline geçmiştir. Orada 22 Eylül 1940'tan 27 Nisan 1943'teki kaçışına kadar hapsedildi. Michael Fleming, Pilecki'ye moralini yüksek tutması, yiyecek, giyecek ve direnişi organize etmesi, mümkünse kampı ele geçirmeye hazırlanması ve Polonya ordusuna bilgi kaçırması talimatı verildiğini yazıyor. Pilecki direniş hareketine Związek Organizacji Wojskowej (ZOW, "Askeri Örgüt Birliği") adını verdi. ⓘ
Direniş Auschwitz hakkındaki ilk sözlü mesajı Ekim 1940'ta serbest bırakılan Polonyalı mühendis Dr. Aleksander Wielkopolski ile gönderdi. Ertesi ay Varşova'daki Polonya yeraltı örgütü bu bilgilere dayanarak Auschwitz Kampı adlı bir rapor hazırladı ve bu raporun bir bölümü Mayıs 1941'de Londra'da Polonya Dışişleri Bakanlığı tarafından Polonya'nın Alman İşgali adlı bir kitapçıkta yayınlandı. Raporda kamptaki Yahudiler için "neredeyse hiçbiri sağ çıkmadı" deniyordu. Fleming'e göre kitapçık "İngiliz yetkililer arasında geniş çapta dağıtıldı". The Polish Fortnightly Review, "üç krematoryum fırınının yakılan cesetlerle başa çıkmakta yetersiz kaldığını" yazarak kitapçığa dayandırdığı bir haber yaptı. 8 Ocak 1942'de The Scotsman bunu yapan tek İngiliz haber kuruluşu oldu. ⓘ
24 Aralık 1941'de çeşitli esir gruplarını temsil eden direniş grupları 45. blokta bir araya gelerek işbirliği yapmayı kabul etti. Fleming, Pilecki'nin kamptan aldığı ilk istihbaratın izini sürmenin mümkün olmadığını yazıyor. Pilecki Nisan 1943'te kaçtıktan sonra iki rapor hazırladı; Raport W adlı ikinci raporda Auschwitz I'deki yaşamı ayrıntılı olarak anlatılıyor ve çoğu Yahudi olmak üzere 1,5 milyon kişinin öldürüldüğü tahmin ediliyordu. 1 Temmuz 1942'de Polish Fortnightly Review, Birkenau'yu anlatan bir rapor yayınladı ve "mahkumlar bu ek kampa 'Paradisal' diyorlar, muhtemelen cennete giden tek bir yol olduğu için" diye yazdı. Mahkumların "aşırı çalışma, işkence ve tıbbi yöntemlerle" öldürüldüğünü bildiren gazete, Eylül 1941'de Auschwitz I'de Sovyet savaş esirleri ve Polonyalı mahkumların gazla öldürüldüğünü, bunun kamptaki ilk gazlama olduğunu kaydetti. Şöyle diyordu: "Oswiecim kampının on beş bin mahkumu barındırabileceği tahmin edilmektedir, ancak kitlesel ölçekte öldükleri için her zaman yeni gelenler için yer vardır." ⓘ
Londra'daki sürgündeki Polonya hükümeti Auschwitz'deki esirlerin gazla öldürüldüğünü ilk olarak 21 Temmuz 1942'de, Sovyet savaş esirleri ve Yahudilerin gazla öldürüldüğünü ise 4 Eylül 1942'de bildirmiştir. 1943'te Kampfgruppe Auschwitz (Auschwitz Savaş Grubu), kampta olup bitenler hakkında bilgi göndermek amacıyla örgütlendi. Sonderkommando, kampın kurtarıcıları tarafından bulunacaklarını umarak notları toprağa gömdü. Grup ayrıca dışarıya fotoğraf da kaçırıyordu; Auschwitz II'deki gaz odaları çevresinde yaşananları gösteren Sonderkommando fotoğrafları Eylül 1944'te bir diş macunu tüpü içinde kamptan kaçırıldı. ⓘ
Fleming'e göre, İngiliz basını 1943'te ve 1944'ün ilk yarısında Auschwitz'le ilgili haberleri ya yayınlamayarak ya da iç sayfalara gömerek karşılık verdi. Bunun istisnası, Manchester Guardian'ın eski Varşova muhabiri Joel Cang'ın editörlüğünü yaptığı, City and East London Observer'ın eki olan Polish Jewish Observer'dı. İngiltere'nin suskunluğu, Dışişleri Bakanlığı'nın kamuoyunun hükümete Yahudilere yanıt vermesi ya da sığınma sağlaması için baskı yapabileceği ve İngiltere'nin Yahudiler lehine atacağı adımların Orta Doğu'daki ilişkilerini etkileyebileceği endişesinden kaynaklanıyordu. Amerika Birleşik Devletleri'nde, sürgündeki Polonya hükümetinde ve Polonya direnişinde de benzer bir suskunluk vardı. Fleming'e göre araştırmalar, Polonya direnişinin Auschwitz'deki Holokost'la ilgili bilgileri, Müttefiklerin bunu vurgulama konusundaki isteksizliğine meydan okumadan dağıttığını göstermektedir. ⓘ
Kaçışlar, Auschwitz Protokolleri
Polonyalı tarihçi Henryk Świebocki'ye göre, 6 Temmuz 1940'ta Tadeusz Wiejowski'nin ilk kaçışından itibaren en az 802 mahkum (757 erkek ve 45 kadın) kamptan kaçmaya çalıştı. Kaçışların çoğunun kampın çevre çitlerinin dışındaki çalışma alanlarından yapıldığını yazıyor. 802 firardan 144'ü başarılı olmuş, 327'si yakalanmış ve 331'inin akıbeti bilinmemektedir. ⓘ
Dört Polonyalı mahkum - Eugeniusz Bendera [pl] (seri numarası 8502), Kazimierz Piechowski (no. 918), Stanisław Gustaw Jaster [pl] (no. 6438) ve Józef Lempart (no. 3419)- 20 Haziran 1942'de başarıyla kaçtı. Bir depoya girdikten sonra, üçü SS subayı gibi giyinip tüfekleri ve bir SS personel arabasını çaldı ve dördüncüsü esir olarak kelepçeliyken kampın dışına sürdüler. Daha sonra Rudolf Höss'e mektup yazarak aracın kaybı için özür dilediler. 21 Temmuz 1944'te Polonyalı mahkum Jerzy Bielecki SS üniforması giydi ve sahte bir geçiş kartı kullanarak Yahudi kız arkadaşı Cyla Cybulska ile birlikte kampın kapısından geçmeyi başardı. Her ikisi de savaştan sağ kurtuldu. Onu kurtardığı için Bielecki, Yad Vashem tarafından Milletler Arasında Dürüst olarak kabul edildi. ⓘ
Jerzy Tabeau (no. 27273, Jerzy Wesołowski olarak kayıtlı) ve Roman Cieliczko (no. 27089), her ikisi de Polonyalı esirler, 19 Kasım 1943'te kaçtı; Tabeau Polonya yeraltı örgütüyle temas kurdu ve Aralık 1943 ile 1944'ün başları arasında kamptaki durum hakkında Polonyalı Binbaşı'nın raporu olarak bilinen raporu yazdı. 27 Nisan 1944'te Rudolf Vrba (no. 44070) ve Alfréd Wetzler (no. 29162) Slovakya'ya kaçarak Slovak Yahudi Konseyi'ne gaz odalarıyla ilgili ayrıntılı bilgi taşıdı. Vrba-Wetzler raporunun dağıtılması ve bazı bölümlerinin Haziran 1944'te yayınlanması, Macar Yahudilerinin Auschwitz'e sürülmesinin durdurulmasına yardımcı oldu. 27 Mayıs 1944'te Arnost Rosin (no. 29858) ve Czesław Mordowicz (no. 84216) de Slovakya'ya kaçtı; Rosin-Mordowicz raporu, Vrba-Wetzler ve Tabeau raporlarına eklenerek Auschwitz Protokolleri olarak bilinen rapor haline geldi. Raporların tamamı ilk kez Kasım 1944'te Amerika Birleşik Devletleri Savaş Mültecileri Kurulu tarafından Yukarı Silezya'daki Auschwitz (Oświęcim) ve Birkenau İmha Kampları başlıklı bir belgede yayımlanmıştır. ⓘ
Bombalama önerisi
Ocak 1941'de Polonya Ordusu Başkomutanı ve sürgündeki başbakan Władysław Sikorski, RAF Bombardıman Komutanlığı'nın başındaki Hava Mareşali Richard Pierse'ye bir rapor gönderilmesini sağladı. Auschwitz mahkumları tarafından Aralık 1940'ta veya civarında yazılan raporda kamptaki korkunç yaşam koşulları anlatılıyor ve sürgündeki Polonya hükümetinden kampı bombalaması isteniyordu:
Mahkumlar Polonya Hükümeti'ne kampın bombalanması için yalvarıyor. Elektrikli dikenli tellerin yıkılması, panik ve karanlığın hakim olmasıyla kaçma şansı büyük olacaktır. Yerel halk onları saklayacak ve mahalleyi terk etmelerine yardımcı olacaktır. Mahkumlar, Büyük Britanya'dan gelecek Polonya uçaklarının kaçışlarını sağlayacağı günü güvenle beklemektedir. Mahkumların Londra'daki Polonya Hükümeti'nden ortak talebi budur. ⓘ
Pierse, esirlere zarar vermeden kampı bombalamanın teknik olarak mümkün olmadığını söyledi. Mayıs 1944'te Slovak haham Michael Dov Weissmandl, Müttefiklerin kampa giden rayları bombalamasını önerdi. Tarihçi David Wyman 1978 yılında Commentary dergisinde "Auschwitz Neden Bombalanmadı" başlıklı bir makale yayınlayarak Birleşik Devletler Ordusu Hava Kuvvetleri'nin Auschwitz'e saldırabileceğini ve saldırması gerektiğini savundu. The Abandonment of the Jews (Yahudilerin Terk Edilişi) adlı kitabında: Amerika ve Holokost 1941-1945 (1984) adlı kitabında Wyman, Auschwitz III'teki IG Farben fabrikası Ağustos ve Aralık 1944 arasında İtalya'daki ABD On Beşinci Hava Kuvvetleri tarafından üç kez bombalandığı için, diğer kampların veya demiryolu hatlarının da bombalanmasının mümkün olabileceğini savunmuştur. Bernard Wasserstein'ın Britain and the Jews of Europe (1979) ve Martin Gilbert'in Auschwitz and the Allies (1981) adlı kitapları da İngilizlerin eylemsizliği konusunda benzer soruları gündeme getirmiştir. 1990'lardan bu yana başka tarihçiler de Müttefiklerin bombalama hassasiyetinin Wyman'ın önerdiği saldırı için yeterli olmadığını ve karşı olgusal tarihin doğası gereği sorunlu bir çaba olduğunu savunmuştur. ⓘ
Sonderkommando isyanı
Krematoryumlarda çalışan Sonderkommando'lar toplu katliamların tanıklarıydı ve bu nedenle düzenli olarak kendileri de öldürülüyordu. 7 Ekim 1944'te, 300 kişinin molozları temizlemek üzere yakındaki bir kasabaya gönderileceğinin duyurulmasının ardından - "transferler" mahkumların öldürülmesi için yaygın bir bahaneydi- çoğu Yunanistan ve Macaristan'dan gelen Yahudilerden oluşan grup bir ayaklanma düzenledi. SS'lere taş ve çekiçlerle saldırarak üçünü öldürdüler ve sakladıkları petrole batırılmış bezlerle krematoryum IV'ü ateşe verdiler. Kargaşayı duyan krematoryum II'deki Sonderkommando kampta bir ayaklanma başladığına inanmış ve Oberkapo'larını bir fırına atmıştır. Tel kesicileri kullanarak bir çitten kaçtıktan sonra, Auschwitz uydu kampının tahıl ambarında saklandıkları Rajsko'ya ulaşmayı başardılar, ancak SS'ler onları takip etti ve tahıl ambarını ateşe vererek öldürdü. ⓘ
Krematoryum IV'teki isyan bastırıldığında, Sonderkommando'nun 212 üyesi hâlâ hayattaydı ve 451'i öldürülmüştü. Ölenler arasında Auschwitz'de geçirdiği zamanın notlarını tutan ve bunları krematoryum III'ün yakınına gömen Zalmen Gradowski de vardı; savaştan sonra başka bir Sonderkommando üyesi savcılara nereyi kazacaklarını gösterdi. Notlar, 2017 yılında Cehennemin Kalbinden adlı kitap da dahil olmak üzere çeşitli formatlarda yayımlanmıştır. ⓘ
Tahliye ve ölüm yürüyüşleri
Auschwitz'e gelen son toplu nakiller Łódź Gettosu'ndan 60.000-70.000, Theresienstadt'tan yaklaşık 2.000 ve Slovakya'dan 8.000 Yahudi'ydi. Son seçim 30 Ekim 1944'te yapıldı. Heinrich Himmler 1 ya da 2 Kasım 1944'te SS'lere gazla toplu katliamı durdurma emri verdi; 25 Kasım'da ise Auschwitz'in gaz odaları ve krematoryumlarının imha edilmesini emretti. Sonderkommando ve diğer mahkumlar binaları sökme ve alanı temizleme işine başladı. 18 Ocak 1945'te, Mauthausen'den nakledilen bir Alman suçlu olan Engelbert Marketsch, Auschwitz'de seri numarası verilen son mahkum oldu, numara 202499. ⓘ
Polonyalı tarihçi Andrzej Strzelecki'ye göre kampın tahliyesi "en trajik bölümlerinden" biriydi. Himmler Ocak 1945'te tüm kampların boşaltılması emrini vermiş ve kamp komutanlarına şöyle demişti: "Führer, toplama kamplarından tek bir esirin bile canlı olarak düşmanın eline geçmemesini sağlamaktan... şahsen sizi sorumlu tutuyor." "Kanada" kışlasından yağmalanan mallar, inşaat malzemeleriyle birlikte Alman iç bölgelerine nakledildi. 1 Aralık 1944 ile 15 Ocak 1945 tarihleri arasında Auschwitz'den gönderilmek üzere bir milyondan fazla giysi paketlendi; bu kolilerden 95.000'i Almanya'daki toplama kamplarına gönderildi. ⓘ
17 Ocak'tan itibaren Auschwitz'de tutulan yaklaşık 58.000 kişi (yaklaşık üçte ikisi Yahudi) - Auschwitz I ve II'den 20.000'den fazla kişi ve alt kamplardan 30.000'den fazla kişi - önce yürüyerek batıya, sonra da üstü açık yük trenleriyle Almanya ve Avusturya'daki toplama kamplarına götürülmek üzere gözetim altında tahliye edildi: Bergen-Belsen, Buchenwald, Dachau, Flossenburg, Gross-Rosen, Mauthausen, Dora-Mittelbau, Ravensbruck ve Sachsenhausen. Hareket edemeyecek kadar hasta oldukları düşünülen 9.000'den az kişi kamplarda kaldı. Yürüyüşler sırasında SS'ler devam edemeyecek durumda olanları vuruyor ya da başka bir şekilde gönderiyordu; "infaz timleri" yürüyüşçüleri takip ederek geride kalan mahkumları öldürüyordu. Peter Longerich tutukluların dörtte birinin bu şekilde öldürüldüğünü tahmin etmektedir. Aralık 1944'e kadar yaklaşık 15.000 Yahudi mahkum Auschwitz'den Bergen-Belsen'e ulaşmış ve 15 Nisan 1945'te İngilizler tarafından kurtarılmıştı. ⓘ
20 Ocak'ta krematoryum II ve III havaya uçuruldu ve 23 Ocak'ta "Kanada" depoları ateşe verildi; görünüşe göre beş gün boyunca yandılar. Krematoryum IV, saldırıdan sonra kısmen yıkılmıştı. [[#Sonderkommando revolt|Sonderkommando isyanı]] Ekim ayında, geri kalanı ise daha sonra imha edildi. 26 Ocak'ta, Kızıl Ordu'nun gelişinden bir gün önce, krematoryum V havaya uçuruldu. ⓘ
Kurtuluş
Kamp kompleksi içinde ilk kurtarılan, Monowitz'deki IG Farben kampı olan Auschwitz III oldu; Kızıl Ordu'nun 100. Piyade Tümeni'nden bir asker 27 Ocak 1945 Cumartesi günü sabah 9 civarında kampa girdi. 1. Ukrayna Cephesi'nin 60. Ordusu (yine Kızıl Ordu'nun bir parçası) öğleden sonra saat 3 civarında Auschwitz I ve II'ye ulaştı. Üç ana kampta 7.000, diğer alt kamplarda 500 canlı esir ve 600'den fazla ceset buldular. Bulunan eşyalar arasında 837.000 kadın giysisi, 370.000 erkek takım elbisesi, 44.000 çift ayakkabı ve Sovyet savaş suçları komisyonu tarafından 140.000 kişiden geldiği tahmin edilen 7.000 kg insan saçı vardı. Saçların bir kısmı Kraków'daki Adli Bilimler Enstitüsü tarafından incelendi ve Zyklon B'nin ana maddesi olan hidrojen siyanür izleri içerdiği tespit edildi. Primo Levi, revirde bulunduğu Auschwitz III'e at sırtında ilk dört askerin yaklaştığını gördüğünü anlattı. "Etrafa yayılmış cesetlere, yıkık dökük kulübelere ve hala hayatta olan biz birkaç kişiye garip bir şekilde mahcup bakışlar fırlattılar...":
Bizi ne selamladılar ne de gülümsediler; sadece merhametten değil, dudaklarını mühürleyen ve gözlerini cenaze sahnesine bağlayan şaşkın bir kısıtlamadan da baskı altında gibiydiler. Çok iyi bildiğimiz utançtı bu, seçimlerden sonra bizi boğan ve her seferinde bir rezaleti izlemek ya da ona boyun eğmek zorunda kaldığımız utanç: Almanların bilmediği, adil bir insanın başka bir insanın suçu karşısında yaşadığı utanç; böyle bir suçun var olması, var olan şeyler dünyasına geri dönülmez bir şekilde sokulması ve iyilik iradesinin çok zayıf ya da geçersiz olması ve savunmaya yaramaması nedeniyle duyulan suçluluk duygusu. ⓘ
Kışlalardan birine giren bir Sovyet askeri olan Georgii Elisavetskii, 1980'de diğer askerlerin mahkumlara şöyle dediğini duyabildiğini söyledi: "Özgürsünüz, yoldaşlar!" Ama cevap vermediler, o da Rusça, Lehçe, Almanca ve Ukraynaca denedi. Sonra biraz İbranice kullanmış: "Onları kışkırttığımı düşünüyorlar. Saklanmaya başladılar. Ve sadece onlara şöyle dediğimde: 'Korkmayın, ben Sovyet Ordusu'nun bir albayıyım ve bir Yahudi'yim. Sizi kurtarmaya geldik' dediğimde... Sonunda, sanki bariyer yıkılmış gibi ... bağırarak bize doğru koştular, dizlerinin üzerine çöktüler, paltolarımızın kanatlarını öptüler ve kollarını bacaklarımıza doladılar." ⓘ
Sovyet askeri sağlık servisi ve Polonya Kızıl Haçı (PCK), açlık (çoğunlukla ishal) ve tüberkülozun etkilerinden muzdarip 4.500 mahkuma bakan sahra hastaneleri kurdu. Kızıl Haç ekibi Şubat başında Kraków'dan gelene kadar yerel gönüllüler de yardım etti. Auschwitz II'de koğuşların zeminindeki dışkı tabakalarının küreklerle kazınması gerekiyordu. Su, kardan ve yangın söndürme kuyularından elde ediliyordu. Daha fazla yardım gelmeden önce, buradaki 2.200 hastaya birkaç doktor ve 12 PCK hemşiresi bakıyordu. Tüm hastalar daha sonra Auschwitz I'deki tuğla binalara taşındı; burada birkaç blok hastane haline geldi ve sağlık personeli 18 saatlik vardiyalarla çalıştı. ⓘ
Auschwitz'in kurtarılması o dönemde basında çok az ilgi gördü; Kızıl Ordu Almanya'ya doğru ilerlemeye odaklanmıştı ve kampı kurtarmak temel hedeflerinden biri değildi. Boris Polevoi 2 Şubat 1945'te Pravda'da kurtuluşla ilgili bir haber yaptı ama Yahudilerden hiç söz etmedi; kamp sakinleri topluca "Faşizmin kurbanları" olarak tanımlandı. Batılı Müttefikler Buchenwald, Bergen-Belsen ve Dachau'ya Nisan 1945'te ulaştığında kampların kurtarılması geniş yer buldu. ⓘ
Savaştan sonra
Savaş suçlularının yargılanması
Sadece 789 Auschwitz personeli, yani yüzde 15'i yargılanmıştır; davaların çoğu Polonya ve Federal Almanya Cumhuriyeti'nde görülmüştür. Aleksander Lasik'e göre, kadın SS subaylarına erkeklerden daha sert davranılmıştır; hüküm giyen 17 kadından dördü ölüm cezası almış, diğerleri ise erkeklerden daha uzun hapis cezalarına çarptırılmıştır. Lasik, bunun sebebinin sadece 200 kadın gözetmen olması ve bu nedenle mahkumlar tarafından daha görünür ve hatırlanır olmaları olabileceğini yazmaktadır. ⓘ
Kamp komutanı Rudolf Höss, Franz Lang takma adıyla çiftçilik yaptığı Kuzey Almanya'daki Flensburg yakınlarında 11 Mart 1946'da İngilizler tarafından tutuklandı. Heide'de hapsedildi, ardından sorgulanmak üzere İngiliz işgal bölgesinin bir parçası olan Minden'e nakledildi. Oradan da SS-Obergruppenführer Ernst Kaltenbrunner'in yargılandığı davada savunma adına ifade vermek üzere Nürnberg'e götürüldü. Höss toplu katliamdaki rolü konusunda açık sözlü davranmış ve Heinrich Himmler'in emirlerini yerine getirdiğini söylemiştir. Polonya'ya 25 Mayıs 1946'da iade edilen Höss, gözaltındayken anılarını yazdı ve önce 1951'de Lehçe, ardından 1958'de Almanca olarak Auschwitz'de Kommandant adıyla yayımlandı. Varşova'daki Yüksek Ulusal Mahkeme'de yargılanmasına 11 Mart 1947'de başlandı; 2 Nisan'da idama mahkum edildi ve 16 Nisan'da Auschwitz I'de krematoryum I'in yakınında asıldı. ⓘ
25 Kasım 1947'de Auschwitz davası Kraków'da, Polonya Yüksek Ulusal Mahkemesi'nin aralarında komutan Arthur Liebehenschel, kadın kampı lideri Maria Mandel ve kamp lideri Hans Aumeier'in de bulunduğu 40 eski Auschwitz personelini mahkemeye çıkarmasıyla başladı. Davalar 22 Aralık 1947'de 23 ölüm cezası, yedi müebbet hapis cezası ve üç ila 15 yıl arasında değişen dokuz hapis cezasıyla sona erdi. Kendi adına birkaç eski mahkuma tanıklık ettiren SS doktoru Hans Münch beraat eden tek kişi oldu. ⓘ
Kamp liderleri Josef Kramer, Franz Hössler ve Vinzenz Schöttl; doktor Friedrich Entress; ve gardiyanlar Irma Grese ve Elisabeth Volkenrath da dahil olmak üzere diğer eski personel Dachau Duruşmaları ve Belsen Duruşması'nda savaş suçlarından idam edildi. Bruno Tesch ve Zyklon B'nin tedarikçilerinden Tesch & Stabenow firmasının sahibi ve CEO'su Karl Weinbacher, savaştan sonra İngilizler tarafından tutuklanmış ve kimyasal maddeyi insanlar üzerinde kullanılmak üzere bilerek tedarik ettikleri gerekçesiyle idam edilmişlerdir. Batı Almanya'da 20 Aralık 1963 ile 20 Ağustos 1965 tarihleri arasında 180 gün süren Frankfurt Auschwitz duruşmalarında, aralarında iki diş hekimi, bir doktor, iki kamp yargıcı ve kampın eczacısının da bulunduğu 22 sanık yargılandı. 254 tanığın ifadesinin yer aldığı 700 sayfalık iddianameye, aralarında Martin Broszat ve Helmut Krausnick'in de bulunduğu Almanya'daki Institut für Zeitgeschichte'den tarihçiler tarafından kamp hakkında yazılan 300 sayfalık Nationalsozialistische Konzentrationslager başlıklı bir rapor eşlik etti. Rapor, kamp ve SS'ler üzerine ilk kapsamlı çalışma olan Anatomy of the SS State (1968) adlı kitaplarının temelini oluşturdu. Mahkeme sanıklardan 19'unu mahkum etti ve altısına ömür boyu, diğerlerine ise üç ila on yıl arasında hapis cezası verdi. ⓘ
Miras
Auschwitz, kurtarılmasından bu yana geçen on yıllar içinde Holokost'un başlıca sembollerinden biri haline gelmiştir. Tarihçi Timothy D. Snyder bunu kampın yüksek ölü sayısına ve Chełmno veya Treblinka gibi tek amaçlı öldürme tesislerinden çok daha fazla tanık bırakan "endüstriyel bir kamp kompleksi ile bir öldürme tesisinin alışılmadık kombinasyonuna" bağlamaktadır. 2005 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, kampın kurtuluş tarihi olan 27 Ocak'ı Uluslararası Holokost Anma Günü olarak belirledi. Helmut Schmidt Kasım 1977'de kampı ziyaret eden ilk Batı Almanya başbakanı olmuş, onu Kasım 1989'da halefi Helmut Kohl takip etmiştir. Kurtuluşun 50. yıldönümünde yaptığı açıklamada Kohl, "Alman tarihinin en karanlık ve en korkunç bölümünün Auschwitz'de yazıldığını" söyledi. Ocak 2020'de dünya liderleri 75. yıldönümünü anmak üzere Kudüs'teki Yad Vashem'de bir araya geldi. Kraliyet ailesi de dahil olmak üzere 45'ten fazla devlet başkanı ve dünya liderinin katıldığı bu toplantı, şehrin şimdiye kadarki en büyük siyasi buluşmasıydı. İsrail ve Polonya cumhurbaşkanları Reuven Rivlin ve Andrzej Duda Auschwitz'e çelenk bıraktı. ⓘ
Kampla ilgili önemli anı yazarları arasında Primo Levi, Elie Wiesel ve Tadeusz Borowski sayılabilir. Levi'nin ilk kez 1947'de İtalya'da Se questo è un uomo adıyla yayımlanan If This is a Man adlı kitabı, Holokost edebiyatının bir klasiği, "ölümsüz bir başyapıt" haline geldi. Wiesel, Auschwitz'deki tutukluluğunu Gece (1960) ve diğer eserlerinde kaleme aldı ve etnik şiddete karşı önde gelen bir sözcü oldu; 1986'da Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü. Kamptan kurtulan Simone Veil Avrupa Parlamentosu Başkanı seçildi ve 1979-1982 yılları arasında bu görevi yürüttü. İki Auschwitz kurbanı - bir yabancının yerine açlıktan ölmeye gönüllü olan bir rahip olan Maximilian Kolbe ve Katolikliğe geçen bir Yahudi olan Edith Stein - Katolik Kilisesi'nin azizleri olarak adlandırıldı. ⓘ
2017 yılında Körber Vakfı tarafından yapılan bir anket, Almanya'daki 14 yaşındaki çocukların yüzde 40'ının Auschwitz'in ne olduğunu bilmediğini ortaya koymuştur. Ertesi yıl İddia Konferansı, Birleşik Devletler Holokost Anma Müzesi ve diğerleri tarafından düzenlenen bir anket, ankete katılan 1.350 Amerikalı yetişkinin yüzde 41'inin ve Y kuşağının yüzde 66'sının Auschwitz'in ne olduğunu bilmediğini, yüzde 22'sinin ise Holokost'u hiç duymadığını ortaya koydu. CNN-ComRes tarafından 2018 yılında yapılan bir anket de Avrupa'da benzer bir durum olduğunu ortaya koymuştur. ⓘ
Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi
.jpg)
2 Temmuz 1947'de Polonya hükümeti, "Polonya ulusunun ve diğer ulusların Oswiecim'deki şehitliklerini" anmak üzere bir devlet anıtı kurulmasını öngören bir yasa çıkardı. Müze, sergilerini Auschwitz I'de kurmuştur; savaştan sonra Auschwitz II-Birkenau'daki barakalar büyük ölçüde sökülmüş ve inşaat alanlarında kullanılmak üzere Varşova'ya taşınmıştır. Dwork ve van Pelt ayrıca Auschwitz I'in Polonya halkına yapılan zulümde daha merkezi bir rol oynadığını, buna karşılık Auschwitz II'nin Polonyalı Yahudiler de dahil olmak üzere Yahudiler için önemli olduğunu yazmaktadır. Auschwitz I'de 1955 yılında açılan bir sergide mahkumların vesikalık fotoğrafları; öldürülen mahkumlardan alınan saçlar, valizler ve ayakkabılar; Zyklon B kapsülleri ve cinayetlerle ilgili diğer nesneler sergilenmiştir. UNESCO, kampı 1979 yılında Dünya Mirası Alanları listesine eklemiştir. Müzenin tüm yöneticileri 1990 yılına kadar eski Auschwitz mahkumlarıydı. Alana gelen ziyaretçi sayısı 2001'de 492.500 iken 2009'da bir milyonu aşmış, 2016'da ise iki milyona ulaşmıştır. ⓘ
Bölgenin Hıristiyanlaştırılması konusunda uzun süren tartışmalar yaşanmıştır. Papa John Paul II, 7 Haziran 1979'da Auschwitz II-Birkenau'ya giden tren rayları üzerinde ayin yapmış ve kampı İsa'nın çarmıha gerilmesine atıfta bulunarak "çağımızın Golgotha'sı" olarak adlandırmıştır. Karmelit rahibeler 1984 yılında Auschwitz I'in 11. bloğunun yakınında, kampın çevresindeki eski bir tiyatroda bir manastır kurduktan sonra yerel bir rahip ve kamptan sağ kurtulan bazı kişiler, 1941 yılında Almanlar tarafından vurulan 152 Polonyalı mahkûmun anısına 11. bloğun arkasına, Papa'nın ayini sırasında kullanılan büyük bir haç dikince tartışmalar daha da arttı. Uzun süren bir tartışmanın ardından Papa John Paul II araya girdi ve rahibeler 1993 yılında manastırı başka bir yere taşıdı. Haçın kalması, uluslararası itirazlara rağmen Hıristiyan kurbanları anmak için daha fazla haç dikilmesiyle "Haçlar Savaşı "nı tetikledi. Polonya hükümeti ve Katolik Kilisesi sonunda orijinali hariç tüm haçları kaldırmayı kabul etti. ⓘ
4 Eylül 2003'te, müzenin protestosuna rağmen, İsrail Hava Kuvvetleri'ne ait üç F-15 Eagle, Auschwitz II-Birkenau'da düzenlenen bir tören sırasında kampın üzerinde uçuş gerçekleştirdi. Uçuşu yöneten Tümgeneral Amir Eshel de dahil olmak üzere üç pilot da Holokost'tan kurtulanların torunlarıydı. 27 Ocak 2015 tarihinde Auschwitz'den kurtulan 300 kadar kişi, kampın kurtarılışının 70. yıldönümünü anmak üzere dünya liderleriyle birlikte Auschwitz II'nin girişinde dev bir çadırın altında bir araya geldi. ⓘ
Müze küratörleri yerden eşya toplayan ziyaretçileri hırsız olarak kabul ediyor ve yerel polis bu kişileri bu şekilde suçluyor; en yüksek ceza 10 yıl hapis cezası. Auschwitz II'de kamp kurbanlarının kişisel eşyalarının saklandığı "Kanada" bölgesinden 2015 yılında düğme ve dekoratif cam parçaları toplayan Perse School'dan iki İngiliz genci 2017 yılında Polonya'da para cezasına çarptırıldı. Kampın ana kapısı üzerindeki 16 metrelik (4,9 m) Arbeit Macht Frei tabelası Aralık 2009'da İsveçli eski bir neo-Nazi ve iki Polonyalı adam tarafından çalınmıştı. Tabela daha sonra geri alındı. ⓘ
Polonya hükümeti 2018 yılında Ulusal Anma Enstitüsü Yasası'nda bir değişiklik yaparak, Auschwitz ve diğer kamplardan "Polonya ölüm kampları" olarak bahsetmeyi de içerecek şekilde, Holokost'ta Almanya tarafından işlenen suçlarla suçlayarak Polonya'nın "iyi adını" ihlal etmeyi cezai bir suç haline getirdi. Müze çalışanları Polonya'daki milliyetçi medya tarafından, etnik Polonyalılar pahasına Auschwitz'deki Yahudilerin kaderine çok fazla odaklanmakla suçlandı. Müze müdürü Piotr Cywiński'nin kardeşi, Cywiński'nin "aralıksız nefretle dolu 50 gün" yaşadığını yazdı. İsrail başbakanı ile yapılan görüşmelerin ardından, yeni yasanın araştırmaları engelleyeceği yönündeki uluslararası endişelerin de etkisiyle, Polonya hükümeti yasa değişikliğini, Polonya'yı suç ortaklığı ile suçlayanların sadece sivil bir suç işlemiş olacakları şekilde düzeltti. ⓘ
UNESCO, 1979 yılında Dünya Kültür Mirası listesine Auschwitz-Birkenau kampını ekledi. 2011 yılında, Auschwitz müzesi 1,400,000 ziyaretçi çekmiştir. ⓘ
Auschwitz I
1940 yılında kurulan ilk kamp Auschwitz I'de tüm kampların yönetim merkezi de bulunuyordu. Burada yaklaşık 70.000 Polonyalı entelektüel ve Sovyet savaş esiri hayatını kaybetmiştir. ⓘ
Auschwitz II (Birkenau)
Auschwitz-Birkenau çalışma ve imha kampı olarak düzenlenmiştir ve 6 gaz odası ile 4 ölü yakma tesisini barındırır. Hemen gaz odasına gönderilmeyen yüzbinlerce tutuklu, tasavvur edilemeyecek kadar zor koşullar altında çalışmaya zorlanmış, işkence görmüş, soğukta bırakılmış, açlığa terkedilmiş, hastalıkları tedavi edilmemiş, tıbbi deneylerde kullanılmış ve sonunda da gaz odasında öldürülmüştür. ⓘ
Auschwitz III (Monowitz)
Bunlara ek olarak 40 km²'ye dağılmış 39 yan kampı ile beraber KZ Auschwitz III Monowitz diye bir toplama kampı daha vardır. ⓘ
Kampın yapımı
26 Eylül 1941'de Rudolf Höß, 100.000 Sovyet savaş esiri için bir çalışma kampı kurulması yönünde emir alır. Bu kamp Brzezinka 'da (Birkenau) KZ Auschwitz I 'in yaklaşık 3 km. uzağında kurulur. Naziler yöre halkını evlerini terk etmeye zorlar, inşaat malzemesi elde etmek üzere evleri yıkarlar. ⓘ
Kamp yaklaşık 5 km² alana kurulmuştur. Bu geniş alan içinde farklı bölümleri olan kampın tamamı kuvvetli elektrik akımı verilmiş dikenli tellerle çevrilmiştir. ⓘ
Başlangıçta bu kampın, savaş esirlerinin ve tutukluların zorunlu olarak SS için çalışması amacıyla kurulduğu sanılıyordu. Kampın asıl işlevi birkaç ay sonra ortaya çıktı. 1941 sonlarında KZ Auschwitz I 'de denemeleri yapılan Zyklon B adı verilen zehirli gazla 1942 yazında gaz odasında ölümler başlatıldı. Önce Sovyet komiserler ve çalışamayan tutuklular öldürüldüler. Kısa süre sonra da anne ve çocuklar ve diğer çalışamayacak kişiler kampa getirildiklerinde hemen ayıklanarak gaz odalarına gönderilmeye başlandı. ⓘ
1942 Haziran'ından (ya da bazı belgelere göre Nisan'dan) itibaren toplu olarak kampa getirilen yüzlerce yahudi anında öldürülmüştür. Böylece Auschwitz-Birkenau, bir imha kampı işlevi kazanmış, aynı zamanda, kötü koşullardaki bir çalışma ve toplama kampı olarak kullanılmaya da devam etmiştir. ⓘ
Ayırma ve gaz verme
Kurbanlar kampa genellikle, hayvan taşımakta kullanılan vagonlardan oluşan trenlerle getiriliyor, Auschwitz Garı'na gelince doğrudan kampa götürülüyorlardı. 1944 yılında peronlar kampın içine kadar uzatılır (ilk fotoğrafa bakınız). Bazen tamamı doğrudan gaz odalarına gönderiliyor, bazen de hasta, zayıf, yaşlı ve çalışamayacak durumda olanların ayıklanması süreci yaşanıyordu. Bu ayıklama işlemini genellikle, caniliği ile tanınan kamp doktoru Josef Mengele yönetmiştir. ⓘ
Auschwitz-Birkenau'da altı binada gaz odası vardır. Ancak bunların hepsini aynı anda kullanmak mümkün olmamıştır. 1943 yılının ilk yarısında, gaz odalarının alt kısmı olan 100 m²'lik dört yakma kısmı devreye sokulur. İnşaatta dört ayrı firma çalışmış, yakma fırınları J. A. Topf und Söhne firması tarafından imal edilmiş, montajı yapılmış, tamir ve bakımı üstlenilmiştir. ⓘ
Zorunlu çalışma
Ayırma işlemi sonucunda hayatta kalanlar, kampın yakınındaki endüstri işletmelerinde çalışmak zorundaydılar. Bunlardan biri I.G. Farben firması için sentetik benzin ve sentetik kauçuk üreten bir tesisti. Diğer bir büyük Alman firması Krupp'un da Auschwitz'in hemen yakınında fabrikaları vardı. Bu firmalar Nazi yöneticilere her işçi için kira ödüyor, dolayısıyla SS mensupları esirler üzerinden gelir elde ediyorlardı. ⓘ
Müttefiklerin bilgileri
Almanya ile savaşan Müttefikler, 31 Mayıs 1944'ten itibaren detaylı olarak tüm kampların havadan görüntülerini elde ederler. 2003 yılında Royal Air Force, Auschwitz üzerindeki casus uçuşlarından elde edilen, yanan ceset yığınlarının da görüldüğü ilk fotoğrafları yayımlamıştır. Kaçmayı başaran iki tutuklu Rudolf Vrba ve Alfred Wetzler, 1944 yazında kampın tam tarifini ve planlarını hazırlayarak Müttefiklere ulaştırırlar. Witold Pilecki gönüllü olarak esir konumunda kampa girerek, Batılı Müttefiklere birçok rapor gönderir. 13 Eylül 1944 tarihinde ABD bombardıman uçakları Auschwitz yakınlarındaki Buna-Werke isimli fabrikaya bir saldırı düzenler ve kayda değer bir zarar verir. ⓘ
Müttefik hava güçlerinin kampı ve esirleri oraya ulaştıran demiryollarını bombalaması gerekmez miydi sorusu hâlâ tartışılmaktadır. ⓘ
Ölüm yürüyüşü ve kurtuluş
17 Ocak ve 23 Ocak 1945 arasında 60.000 kişi kamptan çıkartılarak batıya doğru bir nevi tehcire zorlanır. Bu yürüyüşe katılamayan güçsüz ya da hasta 7.500 tutuklu kamplarda ya da çevresinde kalır. 300'den fazlası vurularak öldürülür. Kızıl Ordu'nun hızlı ilerlemesinin planlanmış bir imha hareketini önlediği yönünde tahminler yürütülmüştür. ⓘ
27 Ocak 1945'te General Pawel Kurotschkin komutasındaki Sovyet 60. Ordu Ukrayna cephesi birlikleri öğleden önce Auschwitz III Monowitz kampına gelirler. Orada bırakılmış yaklaşık 600 ila 850 tutukludan 200'ü tıbbi yardıma rağmen takip eden günlerde güçsüzlükten ölür. ⓘ
Birlikler, 27 Ocak öğleden sonra ana kamp Auschwitz I ve Auschwitz-Birkenau kamplarına girerler. Birkenau'da 4.000'i kadın olmak üzere 5.800 güçsüz ve hasta tutuklu geride bırakılmıştır. Dezenfekte edilen barakalarda, enfeksiyonlu, eksik beslenmiş ve travmalı tutuklulara bakım yapılır. ⓘ
Birkaç gün sonra dünya kamuoyu bu hunharca eylem konusunda bilgilendirilir. Kamplarda, SS'in geride bıraktığı bir milyondan fazla giysi, yaklaşık 45.000 çift ayakkabı ve 7 ton insan saçı bulunur. ⓘ
İlgili filmler
- II. Dünya Savaşı filmleri ve TV programları listesi#Holokost
- Mark Herman, The Boy in the Striped Pyjamas (Çizgili Pijamalı Çocuk)(2008)
- Okuyucu (2008)
- The Pianist (2002) - Piyanist
- Schindler's List (1993) - Schindler'in Listesi
- La Vita è Bella (1997) - Hayat Güzeldir
- Remember (2015) - Hatırla
- Labyrinth of Lies (2014) - Yalan Labirenti ⓘ
İleri Okuma
- Tadeusz Borowski, "Böyle Buyurun Gaza Bayanlar Baylar" 1997 (İng. This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen) Çeviren: Mete TUNÇAY ISBN 0-14-018624-7
- Tadeusz Borowski, We Were in Auschwitz, Natl Book Network, 2000. 212 sayfa, ISBN 1-56649-123-1. ⓘ