Hepçil
Omnivor (/ˈɒmnɪvɔːr/) hem bitkisel hem de hayvansal maddelerle beslenebilen ve hayatta kalabilen bir hayvandır. Bitkisel ve hayvansal maddelerden enerji ve besin elde eden omnivorlar, karbonhidrat, protein, yağ ve lifleri sindirir ve emilen kaynakların besinlerini ve enerjisini metabolize eder. Genellikle, yosun, mantar ve bakteri gibi besin kaynaklarını diyetlerine dahil etme yeteneğine sahiptirler. ⓘ
Omnivorlar, genellikle bağımsız olarak sofistike tüketim yetenekleri geliştiren farklı geçmişlerden gelir. Örneğin, köpekler öncelikle etçil organizmalardan (Carnivora) evrimleşirken, domuzlar öncelikle otçul organizmalardan (Artiodactyla) evrimleşmiştir. Buna rağmen, diş morfolojisi gibi fiziksel özellikler memelilerde diyetin güvenilir göstergeleri olabilir, bu tür morfolojik adaptasyon ayılarda gözlemlenmiştir. ⓘ
Omnivor olarak sınıflandırılan çeşitli hayvanlar, beslenme davranışlarına bağlı olarak başka alt kategorilere yerleştirilebilir. Fugivorlar arasında yeleli kurtlar ve orangutanlar; böcekçiller arasında kırlangıçlar ve pembe peri armadillolar; granivorlar arasında büyük yer ispinozları ve fareler bulunur. ⓘ
Bu hayvanların hepsi omnivordur, ancak yine de beslenme davranışı ve tercih edilen yiyecekler açısından özel nişlere girerler. Omnivor olmak bu hayvanlara stresli zamanlarda daha fazla gıda güvenliği sağlar veya daha az tutarlı ortamlarda yaşamayı mümkün kılar. ⓘ
Hepçil, Hepobur ya da Omnivor, hem et hem de otla beslenen canlılar. İnsan, karga, domuz, ayı, maymun, fare hepçil canlılara örnektir. ⓘ
Otobur hayvanları besin olarak kullanan hayvanlar ikincil tüketicileri, ikincil tüketicileri besin olarak kullanan etobur hayvanlar da üçüncül tüketicileri oluştururlar. Her üç gruba dahil hayvanlarla beslenen canlı grubuna hepçil canlılar denir. ⓘ
Bir canlının hepçil olup olmaması "ana besin kaynağına" bakılarak belirlenir. Yani herhangi bir nedenle nadiren ot yiyen etobur bir hayvan, hepçil kabul edilmez. ⓘ
Etimoloji ve tanımlar
Omnivore kelimesi Latince omnis 'tüm' ve vora, vorare 'yemek ya da yutmak' kelimelerinden türetilmiş olup Fransızlar tarafından icat edilmiş ve daha sonra 1800'lerde İngilizler tarafından benimsenmiştir. Geleneksel olarak omnivorinin tanımı, basitçe "diyete hem hayvansal hem de bitkisel dokuları dahil etmek" yoluyla tamamen davranışsaldı. Daha yakın zamanlarda, gastroenteroloji gibi alanlarda gelişmiş teknolojik imkanların ortaya çıkmasıyla, biyologlar bir türün materyallerden enerji ve besin elde etme yeteneğini etiketlemek için kullanılan standart bir omnivor varyasyonu formüle etmişlerdir. Bu durum daha sonra bağlama özgü iki tanımın ortaya çıkmasına neden olmuştur.
- Davranışsal: Bu tanım, bir türün veya bireyin hem bitkisel hem de hayvansal materyalleri aktif olarak tüketip tüketmediğini belirtmek için kullanılır. (örneğin "veganlar omnivor temelli diyete katılmazlar.") Beslenme, sosyoloji ve psikoloji alanlarında "omnivor" & "omnivory" terimleri genellikle prototipik çok çeşitli insan diyet modellerini, ana gıda kategorilerini dışlayan kısıtlı diyet modellerinden ayırmak için kullanılır.
- Fizyolojik: Bu tanım akademide genellikle hem bitkisel hem de hayvansal maddelerden enerji ve besin elde etme kabiliyetine sahip türleri belirtmek için kullanılır. (örneğin, "insanlar hem bitkisel hem de hayvansal maddelerden enerji ve besin elde etme kabiliyetleri nedeniyle omnivorlardır.")
Omnivorun geleneksel ve davranışsal tanımının taksonomik faydası sınırlıdır, çünkü bir omnivor türün diyeti, davranışı ve filogenisi bir diğerinden çok farklı olabilir: örneğin, kökleri kazarak meyve ve leş toplayan omnivor bir domuz, yaprak ve böcek yiyen omnivor bir bukalemundan taksonomik ve ekolojik olarak oldukça farklıdır. "Omnivorluk" terimi de her zaman kapsamlı değildir çünkü tuz yalakları gibi mineral gıdaları ve omnivor olmayanlarda başka türlü tüketilmeyecek olan bitki ve hayvan materyallerinin tıbbi amaçlarla tüketimini (yani zoofarmakognozi) ele almaz. ⓘ
Sınıflandırma, çelişkiler ve zorluklar
Carnivora tür sınıflandırması için bir takson olsa da, omnivorlar birden fazla taksonomik kladda yaygın olduğu için omnivorlar için böyle bir eşdeğer yoktur. Carnivora takımı tüm etobur türleri içermez ve Carnivora taksonu içindeki tüm türler etobur değildir. (Carnivora üyeleri resmi olarak etoburlar olarak adlandırılır.) Bitkilerden elde edilen materyalleri tüketen fizyolojik etoburlar veya hayvanlardan elde edilen materyalleri tüketen fizyolojik otoburlar bulmak yaygındır, örneğin kedigillerin ot yemesi ve geyiklerin kuş yemesi gibi. Davranışsal açıdan bakıldığında, bu onları hepçil yapar, ancak fizyolojik açıdan bakıldığında, bu zoofarmakognoziden kaynaklanıyor olabilir. Fizyolojik olarak hayvanların omnivor sayılabilmeleri için hem bitkisel hem de hayvansal materyallerden enerji ve besin elde edebilmeleri gerekir. Bu nedenle, bu tür hayvanlar, besinlerini görünüşte sınıflandırmalarını tamamlamayan kaynaklardan gelen malzemelerden elde ettiklerinde, hala etobur ve otobur olarak sınıflandırılabilirler. Örneğin, zürafa, deve ve sığır gibi hayvanların belirli mineraller ve besinler için kemikleri, tercihen kuru kemikleri kemirdikleri iyi belgelenmiştir. Genellikle zorunlu etobur olarak kabul edilen kedigiller, zaman zaman sindirilemeyen maddeleri (örneğin kıl, kemik) kusmak, hemoglobin üretimine yardımcı olmak ve müshil olarak ot yerler. ⓘ
Zaman zaman, tarihsel olarak etobur olarak sınıflandırılan hayvanların kasıtlı olarak bitki materyali yediği tespit edilmiştir. Örneğin, 2013 yılında Amerikan timsahlarının (Alligator mississippiensis) neden ara sıra meyve yedikleri araştırıldıktan sonra fizyolojik olarak omnivor olabilecekleri düşünülmüştür. Timsahların meyveleri muhtemelen hem kazara hem de kasıtlı olarak yedikleri öne sürülmüştür. ⓘ
"Yaşam öyküsü omnivorları", yaşam döngüleri boyunca beslenme alışkanlıklarını değiştiren organizmalara verilen özel bir sınıflandırmadır. Kazlar gibi otlayan su kuşları gibi bazı türlerin yaşamlarının bir evresinde ağırlıklı olarak hayvansal doku, diğer bir evresinde ise bitkisel madde yedikleri bilinmektedir. Aynı durum, Meloidae familyasındaki böcekler gibi, larva olarak hayvan dokusu yiyerek başlayan, ancak olgunlaştıktan sonra bitki maddesi yemeye başlayan birçok böcek için de geçerlidir. Benzer şekilde, birçok sivrisinek türü yaşamlarının erken dönemlerinde bitki veya çeşitli döküntüleri yer, ancak olgunlaştıkça erkekler bitki maddesi ve nektar yemeye devam ederken, dişiler (Anopheles, Aedes ve Culex gibi) etkili bir şekilde üremek için kan da yer. ⓘ
Omnivor türler
Genel
Her ne kadar otçulların et, etçillerin de bitki yediği durumlar mevcut olsa da, "hepçil" sınıflandırması genel olarak türlerin adaptasyonuna ve ana besin kaynağına atıfta bulunur, dolayısıyla bu istisnalar ne tek tek hayvanları ne de bir bütün olarak türleri hepçil yapmaz. "Omnivor" kavramının bilimsel bir sınıflandırma olarak kabul edilebilmesi için, "omnivor" ile faunivor, folivor ve çöpçü gibi diğer kategoriler arasında ayrım yapmak üzere ölçülebilir ve ilgili bir dizi net kriterin göz önünde bulundurulması gerekir. Bazı araştırmacılar, herhangi bir türün otçuldan etçile ya da etçilden otçula evrimleşmesinin, ara bir hepçil aşaması dışında nadir olacağını savunmaktadır. ⓘ
Omnivor memeliler
Hominid türleri, domuzlar, porsuklar, ayılar, kakumlar, misk kedileri, kirpiler, opossumlar, kokarcalar, tembel hayvanlar, sincaplar, rakunlar, sincaplar, fareler, hamsterlar ve sıçanlar gibi çeşitli memeliler vahşi doğada omnivordur. ⓘ
Çoğu ayı türü omnivordur, ancak bireysel diyetler, yerel ve mevsimsel olarak hangi besin kaynaklarının mevcut olduğuna bağlı olarak neredeyse tamamen otçul (hipokarnivor) ile neredeyse tamamen etçil (hiperkarnivor) arasında değişebilir. Kutup ayıları hem taksonomik olarak (Carnivora takımında yer alırlar) hem de davranışsal olarak (büyük ölçüde etobur bir diyetle beslenirler) etobur olarak sınıflandırılırlar. Ayı türüne bağlı olarak, bitkiler ve hayvanlar farklı şekilde sindirildiği için genellikle bir yiyecek sınıfı tercih edilir. Kurtlar, köpekler, dingolar ve çakallar dahil olmak üzere köpekgiller bazı bitkisel maddeleri yerler, ancak genel bir tercihleri vardır ve evrimsel olarak ete yöneliktirler. Bununla birlikte, yeleli kurt, beslenmesinin doğal olarak %50'si bitki olan bir kaniddir. ⓘ
Çoğu ağaçta yaşayan tür gibi, sincaplar da öncelikle kabuklu yemişler ve tohumlarla beslenen tahıl yiyicilerdir. Bununla birlikte, neredeyse tüm memeliler gibi sincaplar da bazı hayvansal gıdaları mevcut olduklarında hevesle tüketirler. Örneğin, Amerikan doğu gri sincabı İngiltere, kıta Avrupası ve Güney Afrika'nın bazı bölgelerine getirilmiştir. Yumurta ve yavruları tüketmesi nedeniyle yuva yapan kuş popülasyonları üzerindeki etkisi genellikle ciddidir. ⓘ
Diğer türler
Çeşitli kuşlar omnivordur; diyetleri çilek ve nektardan böceklere, solucanlara, balıklara ve küçük kemirgenlere kadar çeşitlilik gösterir. Örnekler arasında turnalar, cassowaryler, tavuklar, kargalar ve ilgili corvidler, kea, rallidae ve rheas bulunur. Ayrıca bazı kertenkeleler (Galapagos Lav Kertenkelesi gibi), kaplumbağalar, balıklar (piranalar ve kedi balıkları gibi) ve omurgasızlar hepçildir. ⓘ
Çoğunlukla otçul olan canlılar, küçük miktarlarda hayvansal gıda bulduklarında hevesle yerler. Bu durum çoğu zaman önemsiz olsa da, serçe gibi hepçil ya da otçul kuşlar, büyümek için gıdaya en çok ihtiyaç duyulan zamanlarda yavrularını böceklerle besler. Yakından incelendiğinde, güneş kuşları gibi nektarla beslenen kuşların, çiçeklerde buldukları karınca ve diğer böceklere daha zengin protein kaynağı için değil, nektarda bulunmayan kobalt/b12 vitamini gibi temel besinler için güvendikleri görülmektedir. Benzer şekilde, birçok türden maymun kurtlu meyveleri yer, bazen de sağlam meyveleri açıkça tercih eder. Bu tür hayvanların ne zaman omnivor ya da başka bir şekilde adlandırılacağı, tanımdan ziyade bağlam ve vurgu meselesidir. ⓘ