Kaval
 D (Re) anahtarında Bulgar kavalı, Afrika siyah ağacı, 2012 yılında usta zanaatkar Radoslav Paskalev tarafından yapılmıştır | |
| Nefesli çalgı | |
|---|---|
| Sınıflandırma | Tahta Nefesli, Nefesli, Aerofon |
| İlgili enstrümanlar | |
| Çığırtma, Dilli Kaval, Duduk, Flüt, Frula, Kawala, Jedinka, Ney, Shvi, Sring | |
Kaval, Balkanlar (Arnavutluk, Romanya, Bulgaristan, Güney Sırbistan, Kosova, Kuzey Makedonya, Kuzey Yunanistan ve diğer yerlerde) ve Anadolu'da (Türkiye ve Ermenistan dahil) geleneksel olarak çalınan kromatik uç üflemeli bir flüttür. Kaval öncelikle dağ çobanlarıyla ilişkilendirilir. ⓘ
Enine flütten farklı olarak kavalın her iki ucu da tamamen açıktır ve bir ucunun sivriltilmiş kenarına üflenerek çalınır. Kavalda sekiz çalma deliği (yedisi önde ve biri başparmak için arkada) ve genellikle kavalın alt kısmına yakın dört parmaksız entonasyon deliği daha vardır. Tahta ağızdan üflemeli bir flüt olan kaval, Arap dünyasının kawala'sına ve Orta Doğu'nun ney'ine benzer. ⓘ
.jpg)
İnşaat
Tipik olarak ahşaptan (kızılcık, kayısı, erik, şimşir, üvez vb.) yapılmakla birlikte kavallar manda boynuzu, Arundo donax Linnaeus 1753 (İran kamışı), metal ve plastikten de yapılmaktadır. ⓘ
Eklemsiz yapılan bir kaval genellikle ahşap bir tutucuya monte edilir, bu da onu eğilmekten korur ve iç duvarların yağlı kalmasına yardımcı olur. Anahtara göre kaval tiz (C, C#)???, orta (D, H) veya pes (A, B) perdede olabilir. Kaval kromatik gamda iki oktav ve bir beşli çalar. Sesi sıcak, melankolik ve hoştur. ⓘ
Tarihçe
Kavalın kökeni hakkında değişik görüşler varsa da insanoğlunun en eski çalgılarından olduğu bilinmektedir. Ortadoğu ve orta asyada değişik formlarına rastlanır. ⓘ
Müzisyen Pat MacSwyney, Kaval: Traditional Folk Melodies for Balkan & Anatolian Folk Flute adlı kitabında kavalın öncelikle Balkanlar ve Anadolu'daki dağ çobanlarıyla ilişkilendirildiğini ve Yörüklerle birlikte güney Anadolu'daki Toros dağlarından güneydoğu Avrupa'daki güney Balkanlara yayıldığını öne sürmektedir. ⓘ
Geçmişte neredeyse tamamen bir çoban çalgısı iken, bugün halk şarkılarında ve danslarında toplulukların bir parçası olarak veya solo olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. ⓘ
Çalma
Enine flütten farklı olarak kavalın her iki ucu da tamamen açıktır ve bir ucunun sivriltilmiş kenarına üflenerek çalınır. Kavalda sekiz çalma deliği (yedisi önde ve biri başparmak için arkada) ve genellikle kavalın alt kısmına yakın dört tane daha vardır. Bu delikler enstrümanı çalmak için kullanılmaz, ancak en düşük tonun perdesini ve tınısını belirler ve tonu ve entonasyonu iyileştirdiği varsayılır. Bulgaristan'da "şeytanın delikleri" olarak bilinirler ve şeytanın müzikal bir düelloda bir çobanı alt etmeye çalıştığı bir halk hikayesine dayanırlar. Çoban uyurken, şeytan çobanın kavalında delikler açmış, ancak kavalı mahvetmek yerine, bu sadece çobanın kaval çalmasını geliştirmeye hizmet etmiş ve böylece şeytanı engellemiştir. Kuzey Makedonya'da "ses veren" anlamına gelen "glasnici" (гласници) olarak bilinirler. ⓘ
Çalınırken kaval her iki elle vücuttan yaklaşık 45° açıyla tutulur, bir elin dört parmağı alt delikleri kapatır; üstteki üç delik ve başparmak deliği diğer elle kapatılır. Ağız, ucun yaklaşık dörtte üçünü kaplar. Nefes hava basıncının değişmesi perdeyi de değiştirir. ⓘ
Türleri
Bulgaristan
Bulgaristan'da en yaygın olan kaval orta (D) perdede olanıdır. Alt (Do) perdesindeki kaval da bu ülke için nadir değildir. Bulgar kaval icra tarzının karakteristik özelliği, ses tonlarının ve tekniklerinin inanılmaz çeşitliliğidir. Perdeye göre Bulgar kavalıyla elde edilebilecek dört farklı perde vardır. İcracının hangi perdede çalışacağını kontrol eden şey çoğunlukla hava akışı ve bir dereceye kadar ağzın ve dudakların kavalın ucundaki pozisyonudur. En alt perdede çok karakteristik bir kaval sesi elde edilir. Hafifçe üflendiğinde çok hafif ve yumuşak bir ses çıkarabilirken, hava akımını değiştirerek daha derin (flageolet benzeri) bir ses elde edilir. Bu ses o kadar olağanüstüdür ki, bazıları buna kaba dedikleri başka bir perde olduğunu düşünürler. Kaval çalarken dairesel nefes tekniğinin başarıyla kullanıldığını fark etmek de çok ilginçtir. Bu teknik, icracının burundan nefes alırken hava akışını kesintiye uğratmadan çalmasını sağlar. Geçmişte olağanüstü bir beceri olarak kabul edilirken, günümüzde giderek daha fazla genç icracı tarafından kullanılıyor. ⓘ
Bir zamanlar tek bir ahşap parçasından yapılan Bulgar kavalı, günümüzde toplam uzunluğu 60 ila 90 cm olan üç ayrı bölümden (kızılcık, ceviz, erik veya şimşir ağacından) inşa edilmektedir. Ahşabın çatlamasını önlemek için eklem yerlerini kemik halkalar kaplamaktadır. Metal süslemelere de rastlanır. Parmak delikleri orta bölümde yer alırken, alt (daha kısa) bölümde dushnitsi veya dyavolski dupki ('şeytan delikleri') adı verilen dört ek delik bulunur; bunlar performansla kapatılmaz. ⓘ
Güneybatı Rodop dağlarında, aynı akortta iki kaval (çifte kaval olarak adlandırılır) birlikte çalınır, biri melodiyi icra ederken diğeri drone yapar. Bu tür kavallar tek parça ağaçtan yapılır. Kavalın benzer bir kullanımı Makedonya ve Kosova'da da bilinmektedir; burada çift kavaldan biri (genellikle aynı anahtarın daha düşük olanı) 'erkek', diğeri 'dişi'dir. ⓘ
Romanya ve Moldova
Romanya ve Moldova'da üç tür kaval vardır: Moldova kavalları (6 delikli), Oltenia kavalları (5 delikli) ve Dobrogea kavalları (Bulgar kavallarına benzer). Temel sesleri La olabilir, ancak bazı enstrümanlar için icra edebilecekleri en düşük ses Sol ve Do arasında değişebilir. Romen kavalları zanaatkarlar tarafından inşa edilen etnik enstrümanlardır (genellikle iki parça kullanılır, ancak tek parçadan yapılmış eski modeller de vardır) ve bu nedenle her enstrüman kendine özgüdür. La'daki Romen kavalının iki oktavlık bir çalma aralığı vardır (bazı sesler eksiktir). ⓘ
İlk beş ses, kromatik olarak yükselen IV. aşamaya sahip bir minör diziye aittir. Bu şekilde gruplandıklarında enstrümanın alt perdesini temsil ederler. Bu beş ses bir oktav yukarıda tekrar ortaya çıkar ve A'da minör melodik kökenli bir modun üst tarafını tamamlayan F#, G ve A sesleriyle tamamlanır. E ve A arasındaki pes sesler A'daki Rumen kavalında elde edilemez, bu da enstrümana "eliptik ambitus" özelliğini kazandırır. Son ve en çok kullanılan oktav, baş tarafından deliği kapatmak için dudak kullanılmadan elde edilir. Çalma aralığının üst kısmı hava sütununun basıncında bir artış gerektirir. Son dört ses de daha fazla basınç gerektirir. Yüksek oktavın ortasında, E2 sesi iki farklı basınç tekniği ile elde edilebilir ve bu da belirli tınısal etkilere neden olur. ⓘ
Türkiye
Türkiye'de 'kaval' terimi genel olarak tüm çoban kavallarını ve daha özel olarak (her zaman olmasa da) kanalsız flütleri ifade etmek için kullanılır. Bir kanalın varlığı ya da yokluğu bazen bir niteleme eklenerek belirtilir: dilsiz kaval ('dilsiz kaval'), dilli kaval ('dilli kaval'). Malzeme, boyut veya yapısal özellikleri tanımlamak için başka nitelemeler de eklenebilir: kamiş kavalı ('kamış kaval'), çam kavalı ('çam kavalı'), madenı kavalı ('metal kaval'); cura kavalı ('küçük kaval'), çoban kavalı ('çoban kavalı', yani uzun kaval); üç parçalı kavalı ('üç parçalı kaval'). Türk kavalı ahşap, kamış, kemik veya metalden (genellikle pirinç) yapılabilir ve beş veya daha fazla parmak deliğine, bir başparmak deliğine ve bazen Bulgar enstrümanında olduğu gibi parmaksız ek deliklere sahiptir. ⓘ
Yunanistan
Trakya'da ve bazı Ege Adalarında 'kavali' terimi flogera ailesinden uçtan üflemeli bir flüte işaret eder. Yedi parmak deliği ve bazen ek bir başparmak deliği vardır. Yunanistan'ın Makedonya bölgesinde kavali terimi souravli için de kullanılır. Epir'de uçtan üflemeli kaval dzhamara olarak bilinir. ⓘ
Kuzey Makedonya
Kuzey Makedonya'da uzunluklarına ve perdelerine göre beş çeşit kaval vardır:
- necmal kaval (en küçük kaval) - uzunluk: 630 mm, temel ton: dis1;
- mal kaval (küçük kaval) - uzunluk: 672 mm, temel ton: d 1;
- kaval koj nema posebno ime ("no-special-name", nondescript kaval) - uzunluk: 700 mm, temel ton: cis 1;
- sreden kaval (orta kaval) - uzunluk: 752 mm, temel ton: c 1;
- golem kaval (büyük kaval) - uzunluk: 785 mm, temel ton: h. ⓘ
Kuzey Makedonya'nın müzik geleneklerinde en çok kullanılanlar en küçük ve sıradan kavallardır. ⓘ
Kuzey Makedonya'nın šupelka'sı kavala benzer (iki ucu açık), ancak daha kısadır (240-350 mm). Ceviz, kızamık, dişbudak, akçaağaç ya da diğer ağaçlardan yapılabilir. šupelka, alt oktavın ilk notası hariç kromatik diziyi (iki oktav) çalar. Alçak perdede sesi yumuşak ve hoş, üst perdede ise keskin ve tizdir. ⓘ
Sırbistan
Kaval (cevara) Güney, Güneydoğu ve Doğu Sırbistan'ın müzik geleneklerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. ⓘ
Balkanların bu yakasındaki Ortaçağ manastır ve kiliselerinin fresklerinde müzisyenlerin sunumları kavalın Ortaçağ'a kadar uzandığını söylüyor. Çalındığı tarafta, tonun daha kolay elde edilmesini sağlayan keskin bir kuş vardır. Ton, kaval dudaklara yarı yatay olarak yapıştırıldığında ya da 45 derecelik açının altında, çalan kişi düz üflerken elde edilir. ⓘ
Moldova
Moldova kavalının 5 ve bazen 6 deliği vardır ve hem Romanya hem de Moldova'da geleneksel halk müziğinde sıklıkla kullanılır. ⓘ
Arnavut kavalı tipik olarak kuzey Arnavutluk, Kosova, Karadağ ve Kuzey Makedonya'daki Gheg Arnavutları ve Arnavutluk'un güneyindeki Tosklar tarafından kullanılır. Kullanılan malzeme çoğunlukla ahşap ve son zamanlarda bakır ya da bronzdur. Arnavutluk'ta "Fyell" olarak adlandırılır. Melodilerin çoğu "Kaba" ve "Vaj" olarak adlandırılır ve çok melankolik ama çok güzeldir. Söylenenlere göre çobanlar, hırsızlardan gelen tehlike durumlarında onlarla mesajlar ya da sevgililerine aşk sinyalleri gönderirlermiş. ⓘ
İlgili flütler
Svirka
Svirka (veya tsafara, svorche veya küçük kaval), parmaklar için altı veya yedi deliği olan 25 ila 50 cm uzunluğunda bir ahşap tüpten ve uç üflendiği yerde kemik bir dudaktan oluşan bir Bulgar çoban flütüdür. Kaval gibi çalınır. ⓘ
Ermenistan
Blul [hy] (Ermenice: բլուլ), Ermenistan'da geleneksel olarak çalınan ve yapı olarak kavala benzeyen, ucu açık bir çoban flütüdür. Kamış ya da kayısı ağacından yapılır ve yedi parmak deliği ve bir başparmak deliği dahil olmak üzere sekiz çalma deliği vardır. Ortaya çıkan ses diyatoniktir, tınısı yumuşak ve kadifemsi olarak tanımlanır. Blul, sring flütü ile ilişkilendirilir ve zaman zaman onunla eş tutulur, bu aynı zamanda genel olarak Ermeni uç üflemeli flütleri için yaygın bir terimdir. ⓘ
Başkurtlar ve Kafkasya
Başkurtlar ve Kafkasyalılar tarafından kavala benzer açık uçlu bir flüt kullanılır; khobyrakh, Quray ve choor veya shoor gibi terimlerle adlandırılır. ⓘ
Tipik bir khobyrakh, 70 cm genişliğinde, pürüzsüz, umbelden (büyük, şemsiyeye benzer bir şemsiyenin içi boş sapı) veya tahtadan yapılmış, 3 veya bazen 6 parmak deliği olan içi boş bir borudur. Günümüzde plastikten de yapılmaktadır. ⓘ