Udmurtya

Udmurtya cumhuriyeti Удмуртская Республика Удмурт Республика ⓘ
Udmurtya bayrağı Udmurtya arması
Milli Marş: Udmurtya Millî Marşı
Konum
Yönetim
Ülke:	Rusya
Federâl Bölge:	Volga Federal Bölgesi
Ekonomik Bölge:	Urallar Ekonomik Bölgesi
Başkent:	İjevsk
Başkan:	Alexander Volkov
Anayasa:	Udmurtya Cumhuriyeti Anayasası
Genel bilgiler
Yüzölçüm:	42 km² (16 sq mi)
- Rusya içinde:	57
Nüfus:	1.570.316
- Rusya içinde:	29
- Şehir nüfusu:	%69,7
- Köy nüfusu:	%30,3
- Yoğunluk:	37.300 /km² (96.606 /sq mi)
Diğer bilgiler
Dili:	Udmurtça ve Rusça
Kuruluş tarihi:	4 Kasım 1920
Kodu:	18
ISO 3166-2:RU:	RU-UD
Resmî İnternet sayfası:	http://www.udmurt.ru/en/

Udmurtya Cumhuriyeti (Rusça: Удму́ртская респу́блика; Udmurtça: Удмурт Элькун, Udmurt Elkun) veya Udmurtya (Удму́ртия), Rusya'ya bağlı bir federal bölge. ⓘ

1740 yılına kadar paganizmin farklı bir kolundaki dini inançlarını ve dillerini koruyan Permik halklardan Udmurtlar, çarlığın etkisiyle Hristiyanlığı benimsedi. Çarlık Rusya'sı, 1756 yılından itibaren bölgenin imarına büyük önem verdi. Çünkü zengin demir ve bakır yataklarına sahip Uralların bu bölgesi, Çarlığın en önemli cevher sağlayan eyaleti oldu. İlk özel demir çelik fabrikası 1759 yılında kuruldu. 19. yüzyılın ikinci yarısında Udmurtya'da sanayi ve kültür hızlı bir gelişme sağladı Udmurtlar'da ulusal bilinç 1917 devrimi sonrası başladı. Udmurtya'ya verilen özerklik 1934 yılında daha da ileri düzeye taşındı, Udmurt Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (UASSR) adıyla kendi sınırları içinde yönetim birimlerini kurdu. 1990 yılından bu yana UASSR, onun Yüksek Sovyet karar uyarınca, Udmurtia Cumhuriyeti adı olmuştur. 1993 yılında Udmurtia Cumhuriyeti bayrağını tanıttı. Amblem ve Udmurtia marşı 1994 yılında doğrulanmıştır. ⓘ

İsim

Udmurt adı odo-mort'tan ('çayır halkı') gelmektedir; burada ilk kısım Permik od veya odo ('çayır, koru, çim, yeşillik') kökünü temsil etmektedir. Bu, Udmurtların geleneksel Rus ismi otyaki'nin yanı sıra lugovye lyudi ('çayır halkı') olarak anıldığı 1557 tarihli bir belge ile desteklenmektedir. ⓘ

İkinci kısım murt 'kişi' anlamına gelmektedir (bkz. Komi mort, Mari mari). Muhtemelen bir İskit dilinden erken bir ödünçlemedir: mertä veya martiya ('kişi, adam'; krş. Urduca mard), Hint-Aryan terimi maryá-'dan ('adam, ölümlü, ölmeye mahkum olan') ödünçlendiği düşünülmektedir. krş. Eski Hintçe márya ('genç savaşçı') ve marut ('savaş arabası savaşçısı'), her ikisi de özellikle atlar ve savaş arabalarıyla bağlantılıdır. Proto-Hint-Avrupa sözcük kökleri *mer-, *moro-s ve *mer 'at' anlamına gelen *marko (*-ko son ekiyle) sözcüğünden türetilmiştir. Proto-Altayca *mórV ("at"), Proto-Moğolca *mori ("at"), Proto-Tunguzca *murin ("at"), Proto-Korece *màr ("at") ve muhtemelen Proto-Dravidce *mar-ai ("bir k. geyik") sözcüklerinde bulunan bir kökün son ek almış biçimiyle ilişkilidir. Dilbilimci T. Mikhailova'ya göre bu Hint-Avrupa kelimesi Orta Avrupa'da Altaycadan uyarlanmıştır. Hint-Avrupa uzmanları T. Gamkrelidze ve V. Ivanov bu kelimeyi Bronz Çağı'nda ata binen Altay kabileleriyle ilişkilendirir. ⓘ

Öte yandan, Rus geleneğinde 'çayır halkı' adı genel olarak nehrin sol kıyısında yaşayanları ifade eder. Son zamanlarda, en alakalı olanı V. V. Napolskikh ve S. K. Belykh'in versiyonudur. Etnonimin Hint-İran dilindeki *anta 'dış, yakın, son, kenar, sınır, hudut' veya Türk-Altay dilindeki *anda/*ant 'yemin (sadakat), yoldaş, arkadaş' kelimelerinden ödünç alındığını düşünmektedirler. ⓘ

Tarihçe

Udmurt Cumhuriyeti Haritası. ⓘ

4 Kasım 1920'de Votyak Özerk Oblastı kuruldu. 1 Ocak 1932'de Udmurt Özerk Oblastı olarak yeniden adlandırıldı ve daha sonra 28 Aralık 1934'te Udmurt ÖSSC olarak yeniden düzenlendi. İkinci Dünya Savaşı sırasında, birçok sanayi fabrikası Ukrayna'dan ve batı sınır bölgelerinden Udmurtya'ya tahliye edildi. ⓘ

Coğrafya

Cumhuriyet, Ural Dağları'nın batısında yer alır ve Kirov, Perm, Başkurdistan ve Tataristan ile sınır komşusudur. ⓘ

Udmurtya, Rusya Federasyonu'nda, Orta Rusya'da, Avrupa'nın en büyük ve en eski iki nehrinin kolları arasında yer alan bir cumhuriyettir: Kama ve onun sağ kolu Vyatka. ⓘ

Izhevsk şehri Udmurtia'nın idari, endüstriyel ve kültürel merkezidir. Coğrafi olarak, Rusya Federasyonu'nun başkenti ve en büyük şehri olan Moskova'dan çok uzakta değildir. Şehir iyi gelişmiş bir ulaşım sistemine sahiptir (hava, kara ve su dahil). ⓘ

Udmurtya, batıda ve kuzeyde Kirov Oblastı, doğuda Perm Oblastı ve güneyde Başkurdistan ve Tataristan Cumhuriyetleri ile sınır komşusudur. ⓘ

İklim

Cumhuriyet, ılık yazları ve soğuk karlı kışları ile ılıman bir karasal iklime sahiptir. ⓘ

Ortalama sıcaklıklar

Ay	Ortalama sıcaklık ⓘ
Ocak	-14,5 °C (5,9 °F)
Temmuz	+18,3 °C (64,9 °F)

• Yıllık ortalama yağış miktarı: 400-600 mm
• ⓘ

Demografik Bilgiler

Nüfus 1,521,420 (2010 Sayımı); 1,570,316 (2002 Sayımı); 1,609,003 (1989 Sayımı). ⓘ

2007 yılı itibariyle nüfus azalmakla birlikte, bu azalma istikrar kazanmakta ve kentsel alanlarda daha belirgin hale gelmektedir. 2007 yılında bildirilen 19.667 doğumun 12.631'i kentsel alanlarda (1.000'de 11,86) ve 7.036'sı kırsal alanlarda (1.000'de 14,88) gerçekleşmiştir. Kırsal alanlardaki doğum oranları kentsel alanlara göre %25 daha yüksektir. Toplam 21.727 ölümün 14.366'sı kentsel alanlarda (1.000'de 13,49) ve 7.361'i kırsal alanlarda (1.000'de 15,56) gerçekleşmiştir. Nüfusun doğal düşüşü kentsel alanlar için % -0,16 ve kırsal alanlar için önemsiz % -0,07 olarak ölçülmüştür (2007 yılında Rusya ortalaması % -0,33 idi). ⓘ

Yerleşim yerleri

Udmurtya'daki en büyük şehirler veya kasabalar 2010 Rusya Nüfus Sayımı ⓘ
	Rütbe		İdari Bölüm	Pop.
Izhevsk Sarapul	1	Izhevsk	Izhevsk'in cumhuriyet açısından önemi	627,734	Votkinsk Glazov
	2	Sarapul	Cumhuriyet Şehri Sarapul'un Önemi	101,381
	3	Votkinsk	Votkinsky Bölgesi	99,022
	4	Glazov	Glazovsky Bölgesi	95,854
	5	Mozhga	Mozhginsky Bölgesi	47,961
	6	Igra	Igrinsky Bölgesi	20,737
	7	Uva	Uvinsky Bölgesi	19,984
	8	Balezino	Balezinsky Bölgesi	16,121
	9	Kez	Kezsky Bölgesi	11,080
	10	Kambarka	Kambarsky Bölgesi	11,021

Hayati istatistikler

Kaynak ⓘ

	Ortalama nüfus (× 1,000)	Canlı doğumlar	Ölümler	Doğal değişim	Kaba doğum oranı (1,000 başına)	Kaba ölüm oranı (1,000'de)	Doğal değişim (1,000 başına)	Toplam doğurganlık oranı ⓘ
1970	1,421	23,286	13,265	10,021	16.4	9.3	7.1
1975	1,459	26,497	14,666	11,831	18.2	10.1	8.1
1980	1,508	27,601	16,862	10,739	18.3	11.2	7.1
1985	1,562	29,343	17,553	11,790	18.8	11.2	7.5
1990	1,614	24,345	15,816	8,529	15.1	9.8	5.3	2.04
1991	1,619	22,213	16,002	6,211	13.7	9.9	3.8	1.90
1992	1,623	20,074	18,063	2,011	12.4	11.1	1.2	1.73
1993	1,622	17,126	21,923	−4,797	10.6	13.5	−3.0	1.48
1994	1,619	16,874	24,183	−7,309	10.4	14.9	−4.5	1.45
1995	1,615	15,484	22,445	−6,961	9.6	13.9	−4.3	1.32
1996	1,610	14,877	20,641	−5,764	9.2	12.8	−3.6	1.26
1997	1,606	15,368	19,881	−4,513	9.6	12.4	−2.8	1.30
1998	1,603	16,130	19,080	−2,950	10.1	11.9	−1.8	1.36
1999	1,598	15,793	20,745	−4,952	9.9	13.0	−3.1	1.32
2000	1,592	16,256	21,852	−5,596	10.2	13.7	−3.5	1.36
2001	1,583	16,636	22,810	−6,174	10.5	14.4	−3.9	1.38
2002	1,572	17,746	24,520	−6,774	11.3	15.6	−4.3	1.46
2003	1,561	17,982	24,571	−6,589	11.5	15.7	−4.2	1.47
2004	1,552	18,238	23,994	−5,756	11.7	15.5	−3.7	1.47
2005	1,543	17,190	24,006	−6,816	11.1	15.6	−4.4	1.38
2006	1,535	17,480	22,011	−4,531	11.4	14.3	−3.0	1.40
2007	1,529	19,667	21,727	−2,060	12.9	14.2	−1.3	1.57
2008	1,525	20,421	21,436	−1,015	13.4	14.1	−0.7	1.65
2009	1,523	21,109	20,227	882	13.9	13.3	0.6	1.71
2010	1,522	21,684	21,100	584	14.3	13.9	0.4	1.78
2011	1,519	21,905	20,358	1,547	14.4	13.4	1.0	1.83
2012	1,518	23,225	19,526	3,699	15.3	12.9	2.4	1.98
2013	1,517	22,138	19,332	2,806	14.6	12.7	1.9	1.92
2014	1,517	22,060	19,461	2,599	14.5	12.8	1.7	1.96
2015	1,517	22,195	19,533	2,662	14.6	12.9	1.7	2.01
2016	1,517	21,024	19,090	1,934	13.8	12.6	1.2	1.96
2017	1,515	17,954	18,130	−176	11.9	12.0	-0.1	1.72

TFR kaynağı ⓘ

Etnik gruplar

2010 Nüfus Sayımına göre, Ruslar cumhuriyet nüfusunun %62,2'sini oluştururken, etnik Udmurtlar sadece %28'ini oluşturmaktadır. Diğer gruplar arasında Tatarlar (%6,7), Ukraynalılar (%0,6), Mari (%0,6) ve her biri cumhuriyetin toplam nüfusunun %0,5'inden daha azını oluşturan bir dizi küçük grup bulunmaktadır. ⓘ

Etnik gruplar Grup	1970 Nüfus Sayımı		1979 Nüfus Sayımı		1989 Nüfus Sayımı		2002 Nüfus Sayımı		2010 Nüfus Sayımı1 ⓘ
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
Udmurts	484,168	34.2%	479,702	32.1%	496,522	30.9%	460,584	29.3%	410,584	28.0%
Besermyan							2,998	0.2%	2,111	0.1%
Ruslar	809,563	57.1%	870,270	58.3%	945,216	58.9%	944,108	60.1%	912,539	62.2%
Tatarlar	87,150	6.1%	99,139	6.6%	110,490	6.9%	109,218	7.0%	98,831	6.7%
Diğerleri	36,794	2.6%	43,061	2.9%	53,435	3.3%	53,408	3.4%	42,558	2.9%
1 54.797 kişi idari veri tabanlarından kaydedilmiş ve etnik köken beyan edememiştir. Bu gruptaki etnik kökenlerin oranının beyan edilen grupla aynı olduğu tahmin edilmektedir.

Udmurtların dünya nüfusunun üçte ikisinden fazlası cumhuriyette yaşamaktadır. ⓘ

Din

ⓘ

2012'den itibaren Udmurtya'da Din (Sreda Arena Atlas)
Rus Ortodoksluğu			33.1%
Diğer Ortodokslar			2.4%
Eski İnananlar			0.9%
Protestanlık			1.4%
Diğer Hristiyanlar			5.3%
İslam			4.3%
Rodnovery ve diğer yerel inançlar			1.5%
Manevi ama dindar değil			29%
Ateizm ve dinsizlik			19.1%
Diğer ve beyan edilmemiş			3%

2012 yılında yapılan bir ankete göre, Udmurtya nüfusunun %33,1'i Rus Ortodoks Kilisesi'ne, %5'i herhangi bir kiliseye bağlı olmayan genel Hıristiyanlara, %2'si herhangi bir kiliseye bağlı olmayan Doğu Ortodoks Hıristiyanlara veya diğer Doğu Ortodoks kiliselerine mensup olanlara, %4'ü Müslümanlara, %2'si Slav yerli inancına (Rodnovery) veya Udmurt Vos'a (Udmurt yerli inancı), %1'i Protestanlık biçimlerine ve %1'i Eski İnananlara bağlıdır. Buna ek olarak, nüfusun %29'u "ruhani ama dindar değil", %19'u ateist ve %3,9'u diğer dinlere mensup olduğunu beyan etmiş ya da soruya cevap vermemiştir.

Yerel Rus Ortodoks Kilisesi, Piskopos ve Metropolit Viktorin (Kostenkov) (2015) yönetimindeki Izhevsk Eparşisi (kuruluş 1927), Piskopos Viktor (Sergeyev) yönetimindeki Glazov Eparşisi (kuruluş 1889) ve Piskopos Anthony (Prostikhin) (2015) yönetimindeki Sarapul Eparşisi'nden (kuruluş 1868) oluşan Udmurtya Metropolitliği'dir. ⓘ

Udmurtya'daki Yahudiler

Udmurt Yahudileri, Türk dilli (Tatarlar, Kryaşenler, Başkurtlar, Çuvaşlar), Fin-Ugor dilli (Udmurtlar, Mari halkı) ve Slav dilli (Ruslar) karışık nüfusun yerleşim bölgelerinde oluşmaya başlayan Aşkenaz Yahudilerinin özel bir bölgesel grubudur. Udmurt Cumhuriyeti topraklarındaki Aşkenaz Yahudileri ilk olarak 1830'larda ortaya çıkmıştır. Udmurt Yahudileri 1930'lara kadar Udmurtya Yidiş'i temelinde yerel bir çeşitlilik oluşturmuş ve göçmenlerin Yidiş'inin özellikleri (1930'larda ve 1940'larda) buna "katılmıştır"; sonuç olarak 1970'lere ve 1980'lere kadar Udmurt Yidiş'i (Udmurtça) iki dilsel alt gruba ayrılmıştır: Merkez alt grup (Izhevsk, Sarapul ve Votkinsk merkezleriyle) ve güney alt grup (Kambarka, Alnashi, Agryz ve Naberezhnye Chelny merkezleriyle). Udmurtça'nın karakteristik özelliklerinden biri de Udmurtça ve Tatarca alıntı kelimelerin çokluğudur. ⓘ

Kültür

Udmurt folkloru hem geniş anlamda (kalyk oner, kalyk todon-valan, kalyk viz - halk bilgisi, halk bilgeliği) hem de daha dar anlamda (kalyk kylos, kalyk kylburet - halk şiiri, sözlü şiir) anlaşılmaktadır. Günlük yaşamda folklor türlere ayrılmaz, maddi kültürle, dini, yasal ve etik yönleriyle bir bütünlük içinde algılanır. Popüler terimler-tanımlar ritüel eylemi (syam, nerge, yilol, kiston, kuyaskon, syuan, madiskon), sembolik olarak figüratif ve sihirli olarak şekillendirilmiş kelimeleri (madkyl, vyzhykyl, tunkyl, kylbur), müzikal ve koreografik davranışı (krez, gur, shudon-serekyan, thatchan, ecton) içermektedir. ⓘ

Zaman Dilimi

Udmurtia Samara saat dilimi'ndedir (SAMT/SAMST). UTC ye olan zaman farkı +0400 (SAMT)/+0500 (SAMST). ⓘ

Nüfus ve demografi

	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2002 ⓘ
Udmurt	395.607 (%52,3)	480.014 (%39,4)	475.913 (%35,6)	484.168 (%34,2)	479.702 (%32,1)	496.522 (%30,9)	460.584 (%29,3)
Besermyan	9.200 (%1,2)						2.998 (%0,2)
Rus	327.493 (%43,3)	679.294 (%55,7)	758.770 (%56,8)	809.563 (%57,1)	870.270 (%58,3)	945.216 (%58,9)	944.108 (%60,1)
Tatar	19.248 (%2,5)	40.561 (%3,3)	71.930 (%5,4)	87.150 (%6,1)	99.139 (%6,6)	110.490 (%6,9)	109.218 (%7)
Diğer	4.716 (%0,6)	19.481 (%1,6)	30.314 (%2,3)	36.794 (%2,6)	43.061 (%2,9)	53.435 (%3,3)	53.408 (%3,4)